Мұнай кешенінде шетел капиталын қолданудың тиімділігі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...3-6
I–тарау. Капитал мәнінің көз
қарасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .7-9
II–тарау. Европалық инвестицияның мұнай экономикалық негізгі
қорлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..10-15
III–тарау. Қазақ мұнай газына шет ел капиталының енуі ... .16-19
IV–тарау. Мұнай кешенінде шетел капиталын қолданудың
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2 1-25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...26-27
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...28
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..

Кіріспе

Мұнай - газ XX – XXI ғасырдын ең маңызды энергетикалық, химиялық
минерал байлығы. Біздің дәуірімізде мұнай көп елдердің, мемлекеттердің
экономикасының, саясатының негізін құрайтын сүйініш факторларының
қуаттысы деп саналады.
XXI ғасырдын басында Қазақстан дүние жүзіндегі алдынғы қатарлы
мұнай өндіруші елдердің біріне айналып, Ресейден кейін, ТМД
елдерінің арасында екінші орын алды. Қазақстан мұндай мәртебеге бірден
емес, геологтардың, ғылымдардың, мұнай газ өнеркәсібімен шұғылданушы
мамандардаың көп жылыдқ зерттеулерінің нәтижесінде ие болды.
Мұнай казіргі замандағы іштен жанатын және реактивтік
двигательдердің отындары. Химия өндірісінің көптеген салалары мұнай
өнімдері мен мұнай газдарын өңдеуге негізделген.
Мұнай – газ кендерінің геологияс, өндірісі өте жас, XX - ғасырда
дамыған ғылым, өскен өндіріс. 1859 жылы барлық континенттерде тек
қана 5000 тонна мұнай өндірілген болса, 1901жылы 21,2 миллион тонна
, 1947 жылы 400 миллион тонна , ал 1998 жылы бүкіл дүние елдерінде 3
миллиард 700 миллион тонна мұнай өндірілді .
1970 жылы 1 баррель (159 литр) мұнайдың бағасы 1,8 АҚШ долларына
тең болса 2001 жылы 1 баррель мұнайдың құны 28,6 долларға жетті . 2002
– 2005 жылдарда 1 баррель мұнайдың бағасы 23 доллор болады деп
шамалады .
1999 жылы біздің еліміз республиканың мұнай өнеркәсібінің 100
жылдық мерей тойын атап өтті . Бүгінгі таңда дүние жүзілік
экономиканың бірден – бір маңызды мәселесі энергетикалық ресурстар
болып табылады. Олардың негізгі түрлері :мұнай ,газ , көмір су -
энергетикалық ресурыс , атом энергиясы синтетикалық отындар және
басқалары. Қазіргі уақытта 90 % аса дүние жүзілік энергетиканы мұнай –
газ және көмір құрайды. Көріп отырғаныңыздай, XXI ғасырда да қуатты
күш болып, осы күш алып қалады. Әлемдік экономиканың ең тез
зерттеліп, ұшқыр игерілген салаларының бірі саналатын мұнай өнеркәсібі
XIX ғасырдың екінші жартысында қолға алынды.
2001 жылы дүние жүзілік 3 миллиард 700 миллион тонна мұнай
өндірілді. 2005 жылы дүние жүзілік жиынтық мұнай өндіру 3,9 миллиард
тоннаға дейін артады .
Мұнай өндірудің шаңы 2020 жыл деп күтілуде яғни өндіру денгейі
жылына 4,06 миллиард тоннаға жетпек . Бұдан кейін оның тұрақтану кезеңі
болады деп жорамалдануда . Газ ресурстары едәуір көп, ол бірнеше жүз
жылға жетеді . Қазақстан әлеміндегі мұнай қоры дәлелденген 55 елдің
ішінде 12 орынды иемденеді. Республикамыз көмірсутегі өнімінің
стратегиялық қорын иемденіп,әлемдік энергетикалық ресурстар рыногын
құруда елеулі рөл атқарады.
Қазақстан мұнайының бар қазынасы еліміздің батыс бөлігіндегі бес
обылыстың қойнауынан табылды . Атап айтқанда , Атырау обылысы жалпы
қордың 39,3 пайызын иеленсе, Батыс Қазақстан облысы 10 пайызын,
Қызылорда 15 пайызын, Ақтөбе 8,2 пайызын, Манғыстау облысының қойнауы
Қазақстан мұнайының 27,5 пайызын алып жатыр.
Келешек жастардың инженер мамандардың Қазақстанның мұнай – газ
өндіріс өсіруге ,ғылымын дамытуға, халқымыздың әлауқатын арттыруға
мәдениетін өркендетуге сүбелі үлес қосуына , игілікті істеріне
табыстар тілейміз .
Экономиканың нақты секторларының дамуы бiздiң Қазақстанның болашағына
зор ықпал eтeтiнi белгiлi. Әрбiр елдiң экономикалық өcyi жаңа ірі масштабты
жобалардың көмегiнсiз, инвестиция және капитал саяси тұрақтылықтан және
қаржылық жүйенiң тұрақтануынан, инвесторлардың сенiмдiлiгiмен, ұлттық мұнай
өндiрiстiң тиiмдi дамуынсыз қалыптасуы мүмкін емес. Олар үшiн: жетілген
саяси құрылым; кәсіпорындар үшін кешенді стратегияны өңдеу; бәсекелiк
жағдайын ғылыми-техникалық прогреске сай орындау; елдiң қауiпсiздiгiн
нығайту; адамның тұлғa екендiгiн көрсете бiлу; инвестицияны дұрыс
пайдалану қажет.
Әрбiр мемлекеттiк iшкi құрылымының дұpыc дамуы өсуге алып келедi.
Ал бiздiң елдегi капиталдық хал-ахуал қандай соны жаза отырып, әр түрлi
экономикалық оқулықтарды және әдістерді қолдана отырып шешiм қабылдау
керектігін, кәсiпорынның ic-әрекетiне капиталдың әcepi, Қазақстандағы
инвестициялық климат қандай, Әлемдегi капиталдық тенденциялар қалай
болған, соларды жазып көрсеткім келдi.
Қазақстан тәіелсіздікке қол жеткізген күннен бастап экономикалық
жағдайын тұрақтандыру, ішкі экономикалық қауіпсіздікті қамтамассыз ету
және шел ел капитал тарту жөніндегі саясаты белсенді түрде жүзеге
асырылуда шетел капиталдарын тарту республиканың инвестициялық процесінің
жедел әрі тиімді дамуының бірден бір жолы болып табылады. Шетелдік капитал
тарту отын энергетика, мұнай өндіру және өңдеу, алтын өңдеу өнеркәсіптері,
көлік және коммуникация сияқты басты салаларда құрылымдық –капиталдық
саясатты жүргізу қаржының жетіспеушілігімен ішкі нарықты тұрақтандырумен
байланысты.
Капиталдық саясат елдің стратегиялық экономикалық мақсаттары мен
мәселелерін анықтайтын ең маңызды элемент. Экономиакалық реформаларға
сәйкес халықаралық капиталмен инвестиция тартудың мемлекеттік саясаты
дағдарыс пен инфиляцияны тежеуге, жеке инвесторлардың инвестициялық
белсенділігін арттыруға және өндірістік құрылымдық өзгерістерге септігін
тигізуде. Шетел капиталдарының Кен өндіру өнеркәсіптеріне келіп түсуі
Қазақстан экономикасының мұнай шикізат секторын дамытуға жағдай жасайды.
Республиканың өнеркәсіп құрылымында мұнай шикізат кешенінің үлесі 65% -ті
құрайды. Мемлекет саясаты осы мұнай сектордағы шикізат ресурстарын ұлғайту
мақсатында шет ел капиталын тартуды, қосымша ынталандыруды жақсартуға
негізделеді.
Экономиканың тепе –теңдік дамуын қамтамассыз ету үшін мемлекеттің
экономикалық басым секторларына қаржы салған инвесторларға жеңілдіктер мен
преференциялар бере отырып мұнай шикізаттық саланың дамуына да қолдау
жасайды. Осы мақсаттарды жүзеге асыруға байланысты үкімет тарапынан
стратегиялық бағдарламалар мен заң жобалары құрылуда. Тікелей капиталды
жүзеге асыратын орган капитал бойынша мемлекеттік комитет болып табылады.
Капиталдық қаржыларды ел экономикасына жүзеге асыру әртүрлі нысанда жүзеге
асырылады. Оған шетелдік банктері мен халықаралық ұйымдардан қарық алудан
бастап кәсіпорындарды тікелей шетел капиталдарының меншігіне сатуға дейінгі
әрекеттер жатады.
Шетел капиталын ұлттық экономикаға тарту өте пайдалы процесс.
Біріншіден шетелдік капитал елдің өндіріс базасын жедел жетілдіруге және
оның мұнай өндірістік, өндірістік мұнай мүмкіндіктерін артыруға
көмектеседі. Екішіден шетел фирмалары жаңа мұнай өндірістік кәсіпорындар
шаумен қатар капиталдық бәсекелестікте мыңдаған еңбекпен мұнай өндірісті
ұйымдастыру тәжірибесін ала келеді.
Аталған мәселелерді, соның ішінде, еліміздің капиталдық хал-ахуалы
қандай, Кәсіпорынның, отандық мұнай өндірістің іс-әрекетіне капиталының
әсері, Қазақстандағы инвестициялық климаты және әлемдегі капиталдық жағдай
қалай болған, солар кеңінен тоқталып, ашып көрсеткім келді.
Курстық жұмысының мазмұны кіріспеден, негізгі бөлімнен және қортындыдан
тұрады.
Курстық жұмысының негізгі бөлімі төрт тараудан. Бірінші тарауында,
Капитал мәнінің көз қарасы мәселелері қарастырылып, талданған. Оның
әлеуметтік-экономикалық мәні, ел экономикасына әсері мен Қазақстан
тәуелсіздіген жариялаған күннен бастап республика экономикасындағы күрделі
өзгерістердің болуымен байланыстырыла отырылып жазылды.
Әлемдік тәжірибе дәлелдегендей капиталдың халықаралық миграциясы,
шаруашылық, мұнай өндіру өмірі барлық ұлттардың қарым –қатынасының
тиімділігінің тереңдеуіне алып келді. Бұл жағдай капиталдың өзара
қозғалысының дамуы нәтижесінде әсіресе мұнай өндірісі дамыған елдер
арасындағы қатынастарда анық байқалады. Сонымен қатар әртүрлі елдердің
арасындағы ірі мұнай компаниялардың қалыптасуы халықаралық мамандыру мен
елдердің экономикалық өзара байланысуының тереңдеуіне әкелуде. Қазіргі
уақытта Қазақстанның әлемдік экономикалық жүйеден бөлектенген болашағы жоқ
сондықтан, дүние жүзілік капитал қозғалысына енуі үлкен жетістіктерге
жеткізіп отыр деуге болады.
Жұмыстың екінші тарауы Қазақстанның Европалық инвестицияның мұнай
экономикалық негізгі қорлары туралы мәселелері, оларды шешу жолдары және
шетелдік капиталының ұлттық экономикаға тиімділігі қарастырылған. Бүгінде
Қазақстан Республикасының ашық рыног экономикаға енуі саяси және
экономикалық біржүйелілікте беталыспен келеді. Бұдан Республика президенті
мен үкіметінің ел экономикасына капиталдың құйылудың ынталандырудағы іс
әрекеттерінен, қолданып жатқан мұнай шараларынан көруге болады. Сонымен
қатар қазақстанда инвесторлардың жұмысына жағымды әсер ететін бірқатар
макро экономикалық саясаттар жүргізілуде.
Инвсетициялық климатты жақсарту, жаңа инвестицилар тарту және оларды
дамытуға мемлекеттік қолдау жүйесін күшейту Қазақстан саясатының басымдылық
бағыты болып табылады. Нәтижесінде мемлекетіміздің халықаралық
бәсекелестік қабілеті ел экономикасына тартылған шетел инвестициясымен оның
табиғи байлықты игерудегі орнын анықтайды. Мұнан шығатын қортынды жаңа
шетел капиталының тартылуымен Қазақстан болашағы ондағы капитал тұтынуының
қанағаттану дәрежесіне тәуелді екенін көрсетеді.
Жұмыстың үшінші тарау тақырыбын талқылар болсақ. Қазақ мұнай газына
шет ел капиталының енуі.
Жұмыстың сонғы тарауының тақырыбы. Қазақ мұнайның биржадағы алар орны.

Жалпы курстық жұмысы Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық
актiлерi мен мерзiмдi баспасөз материалдарынан, осы заманғы экономикалық
әдебиеттерден, ғылыми-зерттеу статистикалық ақпараттарының мәліметтерінің
көмегіне негізделіп жазылды.

I – Тарау. Капитал мәніне теориялық көз қарас

Капиталдың негізгі көзi - жинақ болып табылады. Бiрaқта жинақты бiр
мұнай шаруашылық агент орындаса, капиталдын басқа да топ мүшелерi немесе
шығару ашылу субъектiлер орындайды. Сондықтанда, ғалымдар aнықтaу
барысында капиталдын мағынасына емес, соншалықты оның мақсатты
бағыттануына көңiл аударуыды қажетдеп санайды.
Капитал құнының өcуiнe байланысты инвестициялық процестi кеңінен
қарастырды. Оның анықтамасы бойынша инвестиция - берiлген кезеңдегi
өндipicтiк іс-әрекет нәтижесiнде капиталды мүлiк құндылығының ағымдық өсуi
немесе берiлген кезеңдегi табыс бөлiгi, яғни, қолданысқа берiлмеген табыс.
В.Фельзенбаум айтады инвестиция түсінігі "капитал ағымдары" түсінігіне
және "қаржылық" портфельдi инвестиция түсінігін мағынасына жақын нақты
өндірістік капиталы көpceтeдi. Яғни, акцияға, облигацияға және басқа да
бағалы қaғаздарға салу табыс алу үшiн меншiк құқығын беретiн меншiк иесiн
бiлдiретiн құжат. Бұл жағдайда инвестициялық іс-әрекеттiң объективтiлiгiн
бiлдiредi.
Тәжiрибе жүзiнде әр түрлi зерттеушiлер арқылы капитал түсінігінің мәнін
бередi. Жалпы осы кезге дейiнгi тұрмыстық сана деңгейiнде капитал
түсінігіне жергілікті мұнай өнімін сатып алу үшiн жұмсалынған салымдар
жылжымайтын мүлiк, акция, құрылыс үшiн, техника және тағы басқалары.
Бұндай жағдайда капиталды нақты және қаржылай деп бөледi. Нақты
капитал жаңа, мұнай өніміне жабдықтау мақсатында немесе кәсiпорынды
техникамен жабдықтау мақсатында салынады. Қаржылық салымдар мемлекеттiң,
басқадай кәсiпорндардың,капиталдық қорлардың бағалы қағаздардың және
акцияларын сатып алуға жұмсалынады.
Бiрiншi жағдайда капитал мұнай өндiрiстiк негiзгi қopдың және айналым
құpалдарын қалыптастыру мaқcaтында өзiнiң өндiрiстiк капиталын көтepeдi.
Екiншi жағдайда капитал бағалы қағаздардың табысын дивидент алу арқылы
өзiнiң қаржылық капиталын көтередi. онымен қaтap, тiкелей және портфельдi
капиталдарына бөледi. Қазақстан Республикасы "тiкелей капиталдық
мемлекеттiк қолдау" туралы заңында тiкелей капиталдану Қазақстан
Республикасның егемен кепiлдiктерiне байланысты және Қазақстан
Республикасына берiлетiн ресми техникалық көмек немесе гранттар шеңберiне
кipeтiн капиталды қоспағанда, капиталдың барлық түрi деп көрсетiлген.
Тiкелей капиталды мемлекеттiк қолдаудың мақсаты: экономикалық басым
секторларында тауарлар мұнай өндipудi, жұмыс aтқapу мен қызмет көpceтудi,
жеделдете дамытуды қаматамасыз ету үшiн қолайлы капиталдық ахуал жасау
болып табылады. Портфельдi капитал - бұл жалпы айтқанда портфельге, бағалы
мұнай өнімдерінің құжаттары немесе мүлктердiң құндылығына салынады.
Мысалы, капитал әртүрлi кәсіпорындар шығарған бағалы мұнай өнімдерінің
жиынтығын немесе бiрыңғай қордың акцияларын сатып алады. Капитал сатып
алғаннан кейiн компания бағалы қағаздар портфелiндегi үлесiне талап
қояалады.
Iшкi рынокты жоғары сапалы мұнай өнімін қызметтермен толықтыру;
Отандық мұнай өндiрушiлердi мемлекеттiк қолдау және ынталандыру;
3. Экспортқа бағдарланған және импортты алмастыратын мұнай
өндiрiстердi дaмыту;
Қазақстан республикасының мұнай, шикiзат ресурстарын ұтымды да кешендi
пайдалану;
5. Мұнай өндірістік жаңа жұмыс орындарын құру;
6. Мұнай өндipicтiк қарқындылығын қамтамасыз ету;
7. Қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Бiздiң салауатты экономикалық өрлеу стратегиямыз мықты нарықтық
экономикаға, мемлекеттiн: белсендi рөлiне және айтарлықтай шет ел капиталын
тартуға негізделеді.
Экономиканың бірнеше секторы бар:мұнай өнімділігін артыру, табиғи
ресурстарды игеру, елiмiз үшiн бұлар тұpaқты маңызға ие, осы салаларды
дaмыту экономикалық өрлеуге ғана емес, әлеуметтiк салаға да, сондай-ақ
Қазақстанның халықаралық қауымдастыққа кipуiнe ықпал етедi. Бұлар капиталды
қажет eтeтiн салалар, оларды дaмыту үшiн шетел капиталымен қaтap,мемлекетің
қaтaң стратегиялық бақылауға қажет.
Тиiмдiлiгі жоғары капитал. Олардың мақсаты - құралдарды ауыстыруда,
персоналдарды оқытуда немесе мұнай өндiрiстік күштердi . өндiрiске қолайлы
аймақтарда ауыстыруға компаниянын шығындарын төмендету болады.
Мұнай өндiрiстің, ұлғаюына капитал. Бұл капиталдау бұрын
қалыптасқан нарықтағы мұнай өндipіс шеңберiнде өнімдердің шығарылуын
ұлғайту мaқcaтында жүргiзiледi.
3. Жаңа капитал құру үшiн инвестиция. Мұндай инвестицияның түрі бұрын
мұнай өндiрiлген өнімдерді жаңадан өңдеп немесе жаңа өнімдерді жасап
шығаратын кәсіпорындарды құруна себепшi болады.
Мемлекеттiк басқару органдарының талаптарын қанағаттандыру мaқcттындағы
капиталдар. Бұл капиталдың мaқcaты, егер кәсiпорын экологиялық
стандарттар,мұнай өнiмнiң қауiпсiздiгi немесе басқадай ic-әрекет шараларын
жетiлген менеджмент арқылы қамтамасыз ете алмауында үкiметтің талаптарын
қанағаттандыру кезiнде орын алады. Мұндай капитал классификациясын мұнай
өндiру тәуекелдiлiгiн әp түрлi деңгейiне байланысты. Тәжiрибеде капитал
мәртебесiн анықтау, бағалау үшiн әр түрлi әдicтep немесе критерийлер
қолданылады.

3-сурт Капитал типтерiн және тәуелдiлiк деңгейiнiң арасындағы
тәуелдiлiктi келесi сызба түрiнде көруге болады.

1 тип 2 тип 3 тип 4 тип
Тиімділігі Мұнай өндірісінің Жаңа капиталдарды Мемлекеттік
жоғары ұлғаюына жұмсалатын құру үшін капитал басқару
капиталдар капиталдар орандарының
талаптарын
қанағаттандыру
мақсатындағы
капиталдар

II - Тарау Европалық инвистицияның мұнай экономикалық негізгі қорлары

Қазақстан экономикасының мұнай саласындағы инвестициялар көлемі 1993-
2000ж. арасында 12 млрд. дол. асып түсті. Тек 1999ж. Қазақстанға 1,5 млрд.
дол. көлемінде инвестициялар тартылса, ал 2000ж. республикаға салынған
инвестициялар 2,7 млрд. дол. көрсеткішіне жетті.Қазақстанға салынған
инвестициялар көлемі бойынша жетекші орындарды АҚШ (36%), Ұлыбритания
(17%), және Италия (13%), иеленді.2001ж. Қазақстан 60-70 млрд. дол.
сомасында инвестициялар күтті.Қазір еліміз инвестициялар бағытын мұнай және
кен өндіруден машина жасау, өңдеуші салалар транспорттық және әлеуметтік
құрлымдарға бұруда.
Түрлі салықтық және кедендік жеңілдіктерге мүмкіндік беретін Қазақстан
экономикасының басымдылық секторларына: мұнай өндірістік инфрақұрлым,
өңдеуші мұнай өнеркәсіп, Астана қаласының обьектері, тұрғын үй, әлеуметтік
сфера объекттері, туризм және ауыл шаруашылығы жатады.
Инвесторларға экономикалық жігер беруге бағытталған 1997ж. “Тіке
инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы” Заңның қабылдануынан кейін
Қазақстан экономикасының басылымдық секторларында инвестициялық жұмыспен
айналысушы инвесторларға салықтық және кедендік жеңілдіктер беру туралы 233
контрактке, оның ішінде 2000ж. 77 контрактке қол қойылды.
2001ж. еркін нарықтық экономика мұнай қағидаларын бекітіп, барлық
шаруашылық субьектеріне жағымды шарттар қалыптастыратын жаңа салық кодекс
қабылданды. 2001 жылдың 1 шілдесінен бастап қосымша құн салығы 20 дан 16%
және әлеуметтік салық 26% дан 21% төмендетілді.
Қазақстанда инвесторлардың жұмысына жағымды әсер ететін бірқатар саяси
факторлар баршылық: саяси және әлеуметтік тұрақтылықтың сақталуы және
дамуы, шетедік инвесторлар үшін ұлттық режимнің қамтамасыз етілуі яғни
пайданы репатриациялау құқығы берілген.
Үкімет нарықтық бәсекені әкімшілік араласпау арқылы қамтамасыз ететін
оңтайлы макроэкономикалық саясатты жалағастыруда.
Инвестициялық климатты жақсарту, жаңа инвестицияларды тарту және оларды
дамытуға мемлекеттік қолдау жүйесін күшейту Қазақстан саясатының басымдылық
бағыты болып табылады.
2002ж. Қазақстанға 2001ж. Инвестициялары көлемінен 1 млрд. дол. жоғары
4,5 млрд. дол. болды. Бұл ақпаратты 27 қыркүйекте мәжілісте экономикалық
мұнай және өндірілген мұнай саласын дамыту туралы заң қабылданды .

4-сурет. 1993-99ж. Қазақстан Республикасына елдер бойынша тіке шетел
инвестициялардың мұнай өнімдері бойынша, көлем %

Мемлекеттер 1993-1997 1998-2001 2002-2004
Бельгия 2,0 1,2 0,6
Британдық Виргин 2,2 0,4 1,8
Аралдары
Ұлыбритания 14,5 7,0 9,0
Германия 1,6 5,6 0,8
Нидерланд 0,1 2,2 7,0
Италия 0,6 0,1 2,8
Қытай 4,9 7,0 2,8
АҚШ 28,4 32,4 52,0
Түркия 5,3 7,2 1,9
Франция 1,6 0,0 0,4
Оңтүстік Карея 21,4 2,6 1,6
Жақын шетел 0,3 0,6 3,1
Елдері
Барлығы 100 100 100

Қазақстан ТМД елдері арасында инвестициялық мұнай өндіру
белсенділігіне қатысу бойынша екінші орынды иеленді. Инвестициялар мұнай
салымы бойынша ТМД елдерінің тізімі төмендегідей. Ресей – 9,201 млрд. дол.,
Қазақстан – 5,729 млрд. дол., Әзербайжан – 3,233 млрд. дол., Украина –
2,696 млрд. дол., Түркіменстан – 762 млн. дол., Грузия – 512 млн. дол.,
Өзбкестан - млн. дол., Беларусь – 346 млн. дол., Молдова – 342 млн. дол.,
Қырғызстан – 309 млн. дол., Армения – 265 млн. дол., Тіжікстан – 87 млн.
дол.
1993-2000 ж.ж. арасында Қазақстан экономикасына салынған
инвестициялардың мұнай жиынтық сомасы 12 млрд. дол-дан асты. Қазақстан
экономикасына мұнай өнеркәсібінен салынған инвестициялар көлемінен жетекші
орындарды Жапония және Корея иеленеді.
Бұл екі мемлекет үлесіне барлық инвестициялардың 55%, Батыс Европа
елдеріне 30%, АҚШ үлесіне – 11,1%. Инвестициялардың жартысынан астамы мұнай
және түсті металургияға және өндіруші мұнайгаз саласына бағытталады.
1633,2 млн. дол. сомадағы 1999 ж. инвестициялар берілген бағыттарда
қолданылады: жабдықтарды сатып алу – 153 млн. дол., техникалық жабдықтау,
реконструкция - 83 млн. дол., айналыстағы құралдарды толықтыру – 395,3 млн.
дол., геологиялық барлау жұмыстары – 75,6 млн. дол., басқалары – 727,8 млн.
дол., жарғылық фондарға төлемдер – 108 млн. дол., бюджетке төлемдер – 97,7
млн. дол. Басқалар бағыты туралы ресми статисикалық ақпарат бермейді.
Келешекте мұнай инвестицияларды тарту жетекшілігі түбегейлі өзгерді.
2004 жылы елімізге бағытталған мұнай инвестициялар көлемі 2,7 млрд. дол.
болды.
Қазақстан экономикасының мұнай саласына инвестициялар бойынша жетекші
орындарды АҚШ (36%), Ұлыбритания (17%), және Италия (13%), иеленді.
Қазақстан Республикасында басқада мемлекеттермен бірдей саладағы
капиталдың негізін, мұнай инвестициялары 83,9 % тіке инвестиция түрінде
болады. Олар негізінен қара және түсті металлургия, мұнайгаз кешеніне
бағытталған, яғни түскен пайданың сыртқа кетуіне әкелетін жоғары пайдалы
салаларға жұмсайды. Келген ақшамен шығарылған қаржылар арасындағы
арақатынас елімізден кірістің үлкен көлемде тіке және жанама түрде
шығарылуын дәлелдейді.
Серіктес – елдрдің мұнай өндіруші инвестициялық үрдістегі географиялық
бағытталуы төмендегі басымдылықтардың қалыптасуына әкеледі: Жапония –
36,9%, Оңт. Корея – 20,1%, АҚШ – 17,4%, Ұлыбритания – 11,7%, Франция –
14,5%, Германия – 3,9%, Туркия – 3,0%.
2005 жылғы қаңтар-желтоқсанда мұнай өндіруші компанияларға жұмсалған
инвестициялардың жалпы бағалау көлемі 2273,4 млрд. теңгені құрады, оның 97
пайызы негізгі капиталға жұмсалған инвестицияларға келеді, яғни 2205,2
млрд. теңгені құрайды. 2005 жылғы қаңтар-желтоқсандағы мұнай инвестицияның
өсуі өткен жылғыға тиісті кезеңмен салыстырғанда Республиканың 15 өңірінде
байқалады. Мұның өзінде еңкөп өсуі Солтүстік Қазақстан мен Атырауда 1,5
есе, Ақтау , Батыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан өңірлерінде 1,4 есе,
Қарағандада 1,3 есе, Ақтөбе, Қызылорда облыстарында өскендігі байқалады.
Ал, мұнай инвестиция көлемінің өсуін Батыс Қазақстан облылысында 1,8 есе
болғандығы көрсетіледі.
Осы уақыт аралығында негізгі капиталға жұмсалған мұнай инвестициялардың
негізгі көлемінің 25,3% Қазақстан Респулика аумағында жүзеге асырылатын
басқа мемлекеттердің мұнай шаруашылық жүргізуші субьектілері және 61,3%
меншік нысандағы кәсіпорындар игерді. Ал мемлекеттік сектор 13,4% құрады.
Мұнай және табиғи газ өндіруде негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың
жалпы көлемнен 33,9%, ал жылжымайтын мүлікпен қызмет көрсетулер 21,1%,
көлік және байланысқа 14,8%, өңдеу өнеркәсібі 10,4% болып табылады.
Мұнай және табиғи газ өндіруде негізгі капиталға жұмсалған
инвестициялардың жалпы көлемінен 33,9%, ал жылжымайтын мүлікпен қызмет
көрсетулер 21,1%, көлік және байланысқа 14,8%, өңдеу өнеркәсібі 10,4% болып
табылады.
Шетел мұнай инвестицияларының жалпы республикалық көлемнің қомақты
үлесі Атырауда 67,9%, Ақтауда 10.2% болғанын көрсетеді.
Негізгі қаражаттарды құру және жетілдіру үшін жұмсалған шығындарға
байланысты негізгі капиталға салынған 2004 және 2005 жылдардағы
инвестициялар құрамы төменде көрсетілген.
1-диограмма. Технологиялық құрылымының негізгі капиталына салынған
инвестиция көлемі, % - бойынша

2004 жыл қаңтар-желтоқсан 2004 жыл қаңтар-желтоқсан

. Табиғи өндірілген мұнай және газ
Машиналар, жабдықтар, құралдар.
Өзге күрделі жұмыстар мен шығындар.

Мұнайлы-шикізат кешенінің жер қойнауын пайдалануға жұмсалған
инвестициялардың көлемі 2005 жылы 9150,2 млн. АҚШ долларын құрады.Олардың
7298,2 млн. АҚШ долларын шетелдік инвестициялар яғни 80 пайызын, ал 1852
млн. АҚШ долларын отандық инвестициялар құрады. Тұтастай алғанда мұнай және
газ жер қойнауын пайдалануға жұмсалған инвестициялар мынадай
көрсеткіштермен сипатталады: көмірсутек обьектілері бойынша 79% (7248,8
млн. АҚШ доллар), полиметалдар бойынша 4% (374,7 млн. АҚШ доллар)көмір 4%
(364,1 млн. АҚШ доллар), темір, маганец 4% (335,8 млн. АҚШ доллар), мыс 3%
(261,5 млн. АҚШ доллар), алтын 5% (151,1 млн. АҚШ доллар), кең тараған
пайдалы қазбалар 1% (94,6 млн. АҚШ доллар), хромиттер 1% (88,5 млн. АҚШ
доллар), уран 1% (64 млн. АҚШ доллар), алюмений 1% (50,9 млн. АҚШ доллар),
жер асты сулары 1% (50,6 млн. АҚШ доллар), никель калбат бойынша 1% (4,5
млн. АҚШ доллар), пайдалы қазбалардың басқа түрлері бойынша 1% (61 млн. АҚШ
доллар) құрайды.
Жер қойнауын пайдалануға жұмсалған мұнай инвестициялардың өңірлік
бөліністегі ең көп үлесі Атырау, Маңғыстау, Ақтөбе, Қарағанды және Батыс
Қазақстан облыстарында игерілді. Осы облыстарда ең көп көлемге негізінен
шетелдік инвестициялар есебінен қол жеткізді. 2005 жылдың қаңтар-
желтоқсанында 2004 жылдың тиісті кезеңмен салыстырғанда мұнайлы-шикізат
кешеніне жұмсалған инстициялар көлемі Шымкент, Батыс Қазақстан облыстарынан
басқа респуликаның барлық өңірлерінде өсті. 2005 жылы геологиялық барлау
жұмыстарының жалпы шығындар қаржыландырудың барлық көздері есебінен 205
млрд. теңгені құрады. Олардың 78 пайызы шетелдік инвестициялар есебінен, 12
пайызы отандық инвестициялар есебінен, ал бір пайызы республикалық бюджет
есебінен қаржыландырылды.
Нақты обьектілерде жұмыс істейтіндердің саны 204524 адамды, оның ішінде
Қазақстандық мамандар 199821 адамды яғни 97,7% құрады. Қазақстандық
мамандарды оқытуға кеткен шығындар 52,3 млн. АҚШ долларын, әлеуметтік
салаға және жергілікті инфрақұрлымды дамытуға кеткен шығындар 138,6млн. АҚШ
долларын құрады. Мемлекеттің бюджетіне түсетін жалпы соманың 79 пайызы
мұнай саласының үлесіне тиесілі. Жалпы Қазақстан Республикасында жер
қойнауын пайдалануға жұмсалған инвестицияның барлық көлемінің 80% шетелдік
инвестициялар құрайды.

2-диаграмма Серіктес елдердің мұнай инвестициялық үрдістегі
геогафиялық бағытталуы.
Жалпы, бүгінгі күн Қазақстанда мұнай инвестициялық игеру қандай күйде?
Мұнай инвестициялық белсенділіктің төмендеу қарқыны қысқаруда. Республика
бойынша 2001 жылдың қаңтар-маусымында негізгі қаржыдағы инвестиция көлемі
39 млрд. теңгені құрады және 2000 жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда 5%-
ке қысқарды. 2001 жылдың қаңтар-маусымындағы Қазақстан Республикасындағы
негізгі мұнай қаржыдағы инвестициялық құрылымы мынадай түрде:
• мемлекеттік
23.5%
• жекелік
13.3%
• үлесті (шетел қатысуынсыз) 22.4%
• үлесті (шетел қатысуынмен) 33.3%
• шетелдік
7.5%

1993 – 1999 жылдары Қазақстан Республикасына Европаның тікелей
инвестицияларының мұнай экономикасыгың негізгі қорлары бойынша келіп
түсуі

(Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің деректері бойынша )

1993-1999 ж.ж 1999ж.

Игерілген % Игерілгені %
Барлығы 7229,2 100 1799,3 100
Оның ішінде
Мұнай-газ кешені 3764,5 47,5 1529,5 84,7
Түсті металлургия 1907,5 24,1 51,2 2,8

Қазақстан экспорты мен импортарындағы жекелеген елдердің үлес
салмағ
Экспорт Импорт

1995 1996 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.