Өзара сақтандыру қоғамы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ---------------------------- ---------------------------------
-----------------------3

1. САҚТАНДЫРУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ-----5

1.1 Сақтандырудың экономикалық мәні мен мазмұны-------------------
-------5
1.2 Сақтандырудың сыныпталуы------------------------- -------------
---------------8

2. НАРЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫ ЖАҒДАЙЫНДА ЖЕКЕ БАСТЫ
САҚТАНДЫРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ------------------------------ -----------
13

2.1 Сақтандыру нарығының қатысушылары мен қызметін талдау---------
-13
2.2 Жеке басты сақтандыру жүйесінің дамуын талдау-----------------
--------16

3. ҚР САҚТАНДЫРУ НАРЫҒЫН ДАМЫТУ----------------------------- -------25

3.1 Жеке басты сақтандырудың шетелдік тәжірибесі-------------------
--------25
3.2 Жеке басты сақтандырудың ҚР-да даму перспективалары------------
---29

ҚОРЫТЫНДЫ-------------------------- ----------------------------------
--------------32

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР------------------------- --------------------
34

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 7
ақпандағы N 30 Заңына сәйкес Республикамызда       қызметкер еңбек
(қызмет) мiндеттерiн атқарған кезде оның өмiрi мен денсаулығына зиян
келтiргенi үшiн жұмыс берушiнiң азаматтық-құқықтық жауапкершiлiгiн
сақтандыру міндетті сақтандыру түрі болып қабылданды. Аталған заң осы
саладағы туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейдi және оны өткiзудiң
құқықтық, экономикалық және ұйымдық негiздерiн белгiлейдi.
Нарықтық қатынастар дамуы кезеңіндегі мемлекет дамуының негізгі
шарттарының бірі қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады.
Нарықтық қатынастар дамыған сайын мемлекет шаруашылық субъектілер мен
азаматтардың жағымсыз жағдайлар орын алған кездегі шығындарын жабу
жауапкершілігін өз мойнына алуды азайта бастайды. Осы нарықтық қатынастар
процесінде пайда болатын шығындардың орнын толтырудың негізгі құралы –
сақтандыру болып табылады. Нарықтық қатынастарға көшу барысында сақтандыру
экономиканың стратегиялық секторларының бірі болып табылады.
Егер бастапқы кезеңдерде сақтандыру біздің елімізде үлкен сұранысқа ие
болмай тұрған болса, бүгінгі күні сақтандырудың Қазақстан экономикасының
ажырағысыз бөлігі екендігін сеніммен айтуға болады.
Сақтандыру - қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша
сферасын бейнелейтін көне категорияларының бірі. Сақтандыру түрткі
болатын басты себеп - өндіріс пен адам өмірінің қауіп – қатерлі
сипаты. Сондықтан өндіріс процестерін жалѓастыру азаматтардың жеке
санатының өмір тіршілігі мен жақсы тұрмыс халін қолдап отыру
мақсатында қоѓамның , жеке өндірушілердің, олардың топтарының
натуралдық заттай қорларын да немесе резервтерін де, сондай- ақ ақша
ресурстарын қамтитын қажетті қаражаттары болуы тиіс. Мұндай ақша
қаражаттары әдетте резерв жғне сақтық түрінде қалыптасады.
Сақтандыру дегеніміз – сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге
асыратын сақтандырудың төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген
сақтандыру жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке
немесе заңды тұлғаның заңды мүдделерін мүліктік жағынан қорғауға
байланысты қатынастар кешені. Сақтандыру сферасы адам өмірінің
өндірістік жғне әлеуметтік – экономикалық қызметінің барлық жағын
қамтиды. Сақтандыру категориясының қаржы категориясымен ортақ белгісі
бар:
- сақтық категориясының ақшалай қатынасы
- сақтандырудың қоғамдық өнімінің құнын қайта бөлуге қатысуы
- сақтық қатынастардың бір бөлігінің міндетті сипатының болуы
- ақша қорларын жасап, пайдалану кезіндегі сақтық қатынастарының
бағамалығы.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Нарық қатынастары жағдайындағы жеке басты
сақтандыру жүйесінің дамын талдау.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Оған байланысты келесі міндеттерді
қарастырдық:
- Сақтандырудың экономикалық мәні мен мазмұны
- Сақтандырудың сыныпталуы
- Сақтандыру нарығының қатысушылары мен қызметін талдау
- Жеке басты сақтандырудың жүйесінің дамуын талдау
- Жеке басты сақтандырудың шетелдік тәжірибесі
- Жеке басты сақтандырудың ҚР-да даму перспективалары
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс 3 бөлімнен тұрады:
- I. Бөлім. Сақтандырудың экономикалық мәні мен маңызы
- II. Бөлім. Нарық қатынастары жағдайында жеке басты сақтандыру
жүйесінің дамуы
- III. Бөлім. ҚР сақтандыру нарығын дамыту.

1. САҚТАНДЫРУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ

1.1 Сақтандырудың экономикалық мәні мен мазмұны

Сақтандыру ежелгі заманнан бері жүзеге асырылып келе жатқан, өзінше
бағдар — бағыты бар, айырықша мүддесі — тұлғалардың мүліктеріне, жеке
бастарына байланысты жайлар көзделетін қорғау, шығынды жабу, зардап-зиянды
қалпына келтіру сипатындағы іс-қимыл болып табылады. Мемлекет тұрғысынан
алғанда сақтандыру мемлекеттің қаржы жүйесінің элементі болып есептелінеді.
Сақтандыру мемлекеттің, заңды тұлғалардың, азаматтардың мүліктік мүдделерін
қорғау жүйесін құрады. Сонымен қатар, ол күтпеген табиғи, техногендік және
өзге де құбылыстарға байланысты мүліктік, материалдық нұқсандарды қалпына
келтіруге кепілдік бере отырып қаржы жүйесін нығайтуға оң әсерін тигізеді.
Сақтандыру сақтандыру жағдайлары туындаған кезде зиянның орнын
толтыруға кеткен шығындарды қаржыландыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ ұзақ
мерзімге инвестициялаудың бір көзі болып табылады. Қазіргі кезде Қазақстан
аумағында өте қарқынды түрде жүзеге асырылып жатқан процестердің бірегейі
сақтандыру рыногын түпкілікті қалыптастыру және оның тиісті
инфрақұрылымдарын құру болып отыр. Қазақстандағы сақтандыру рыногының даму
жағдайының көрсеткіштері еліміздің ұлттық сақтандыруының негізі құрылғанын
мәлімдеп, дәлелдеуде, сондай-ақ Қазақстандағы сақтандыру құқықтық
қатынастарының бастамасы болып табылатын сақтандыру, сақтандыру қызметі,
әлі де зерделеу — зерттеуін асыға күтіп жатқан аяға, оның ішінде
экономикалық және құқықтық тұрғыдан қарастыруды әбден қажет ететін өзекті
бағытқа айналып отыр.
Сондықтан, бірінші кезектегі мақсат белгілі бір мөлшерде сақтандырудың
экономикалық табиғаты мен мән-маңызын, сақтандыру экономикалық тұйықталған
қатынастарының ерекшеліктерін қарастыру және жете танысып — білу болып
табылады. Осыған орай, сақтандыруға айырықша назар аударып отырмыз. Біздің
ойымызша қазіргі кезеңдегі басымды бағыт сақтандыру және қайта сақтандыру
ұйымдарының жарғылық капиталдарының ең аз мөлшерін жоғарылату және оны тек
ақша қаражаттары есебінен ғана қалыптастыру. Сонымен бірге, сақтандыру ісін
дамытудың ұзақ мерзімді мақсаттарына жету үшін мына келесідей іс-
әрекеттерді жүзеге асыру қажет:
- сақтандыру қызметін мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру;
- сақтандыру қызметінің нормативтік-құқықтық базасын жетілдіру;
- сақтандыру жүйесінің қаржылық орнықтылығын және беріктілігін
қамтамасыз ету;
- қазақстандық және халықаралық сақтандыру рыноктарының өзара қарым-
қатынастарын дамыту;
- сақтандыру қызметін көрсету рыногындағы құрылымдық саясаттың жүргізу.
Осы сақтандыру рыногындағы құрылымдық саясаттың басты көрінісі
сақтандырудың ерікті және міндетті түрлерінің арақатынастарын
ұғымдыландыру. Сақтандыру аясындағы ақпараттық-талдау жұмыстарының да
жеткілікті деңгейде жүргізілмей отырғанын байқауға болады. Сақтандыру
ұйымдарының өздеріне қабылдаған міндеттерін бұлжытпай орындауларын бақылау
жөніндегі тиімді мемлекеттік бақылау механизмін құру проблемасы да күн
тәртібіндегі өткір мәселе болып табылады. Сондықтан, біздің ойымызша
сақтандыру қызметін мемлекеттік реттеу саласында сақтандыру рыногының
қызмет атқаруының нормативтік - құқықтық және әдістемелік базасын жетілдіру
жөніндегі шараларды жүзеге асыру қажет.
Сонымен бірге, осы сақтандыру ісінің қалыптасып, дамуын негіздейтін,
тұйықталған бөлу, қайта бөлу қатынастары ретінде көрініс табатын айырықша
сақтандыру қатынастарын реттейтін құқықтық реттеу механизмдерін құру да
көзделген еді.
Осыған орай, Қазақстан Республикасындағы сақтандыру заңдарын, заңға
сәйкес нормативтік-құқықтық актілерді, сақтандыру шарттарын зерделеу, білу,
игеру және меңгеру тек осы сала мамандарының үлесіндегі іс болып қана
қоймай, сонымен бірге барлық шаруашылық субъектілерінің, азаматтардың
әсіресе заңгерлердің де міндетті түрдегі қажеттілігіне айналып отыр.
Сақтандырудың экономикалық маңызы оның функциялары арқылы да көрініс
табады. Олар сақтандырудың қаржы жүйесінің буыны ретіндегі ерекшеліктерінің
қаржылардың функцияларына сәйкес келетінін көрсетеді. Сонымен, біздің
ойымызша сақтандыруға мынадай функциялар тән болады: жұмылдыру функциясы;
бөлу, қайта бөлу функциясы (тәуекелдік функция; алдын алу функциясы;
жинақтау функциясы); бақылау функциясы. Жұмылдыру функциясының көмегімен
мақсатты сақтандыру қорының қаражаттарын сақтандыру жарналары есебінен
қалыптастыру қызметі жүзеге асырылады.
Сонымен, сақтандыруды жүргізуге байланысты өте күрделі, сақтандыруға
қатысушылардың әр түрлі сақгандыру мүдделерін көрсететін, әралуан
сақтандыруға жататын объектілер мен өте кең шеңбердегі сақтандыру
оқиғаларын қамтитын арнайы қатынастар туындайды.
Осы сақтандыру қызметі біртектес тәуекелдер қағидаттарына негізделетін
әртүрлі салаларға бөлінеді. Осы сақтандыру салалары өздеріне орай былайынша
топтастырылады: сақтандыру объектілері бойынша; сақтандыру өтемдерінің
түрлеріне байланысты; баланстың құрылымына байланысты болады.
Сақтандыру объектісіне жеке басты сақтандыру, мүлікті сақтандыру және
жауапкершілікті сақтандыру жатады. Ал сақгандыру өтемдерінің түрлеріне
байланысты мынадай құрылымды көрсетуге болады: зиян-залалды сақтандыру
немесе зиянды қалпына келтіру (өтеу) өзінше үшке бөлінеді: жеке басқа
байланысты залалдарды сақтандыру; келісім бойынша төленетін соманы
сақтандыру; өмірді сақтандыру; қатерлі жағдайлардан сақтандыру; медициналық
сақтандыру. Міне, осындай негіздерге орай залалды және соманы сақтандыру
ісі орындалады.
Сақтандыру кезіндегі сақтық резервтер мен қорларды қалыптастырудың екі
негізгі әдісі қолданылады, олар: бюджеттік және сақтық әдіс.
Қаржыларды қалыптастырудың бюджеттік әдісі бюджеттердің қаражаттарын,
яғни бүкіл қоғамның қаражаттарын пайдалануды болжайды.
Сақтық әдіс қорларды шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың
жарналары есебінен жасауды алдын ала қарастырады.
Сақтық қорлар — қоғамның ұлттық шаруашылығындағы сан алуан, алдын ала
болжануы мүмкін емес жайттардан сақтандыруға арналған қоғамның резерв
қорлары жүйесінің қажетті құрамды бөлігі.
Мүліктік мүдделерді қорғауды, материалдық зияннан сақтандыруды және
оның орнын толтыруды сақтандыруды жүзеге асыратын сақтық қор материалдық
немесе ақша қорлары нысанында жасалады. Сақтық қорларда қоғам мүшелерінің
ұжымдық және жеке мүдделері қорғалады, олардың тіршілік әрекетінің сан
қырлы экономикалық және әлеуметтік аспектілері көрінеді.
Сақтық қорлардың басқа қорлардан ерекшелігі: олар алдын ала тұтыну
қорларына да, жинақтау қорларына да жатпайды. Ол — табыс ретінде
тұтынылмайтын және қорлануға міндетті қызмет етпейтін табыстың бірден-бір
бөлігі.
Сақтандырылушылардың жарналары есебінен жасалынатын сақтық қорлар
белгілі бір уақытта тікелей арналымында — сақтық төлемдерді төлеу үшін
(сақтық жағдайдың болу немесе ықтималдық сипатына қарай оның пайда болмау
мезетіне дейін) пайдаланылмауы мүмкін. Мұндай жағдайларда сақтық корлардың
қаражаттары қосымша табыс алу үшін коммерциялық айналымға жіберілуі мүмкін.
Өз кезегінде, бұл табыстардың бір бөлігін тапсырыскерлерді тарту үшін
сақтық қызметтер көрсетудің бағасын төмендетуге бағыттаған орынды. Сақтық
ұйымдардың осыған ұқсас операциясы сақтық рыногінде пайдалырақ шарттарда
қолайсыз түрлі жағдайлардың салдарлары кезіндегі ысыраптар мен залалдардан
қашқысы келетін тапсырыскерлерді тарту жөніндегі бәсекенің пайда болуына
жәрдемдеседі.
Сақтық жүйе республика экономикасының сенімді әрі орнықты дамуына,
халықты әлеуметтік қорғауды арттыру үшін қосымша негіз жасауға, азаматтар
мен шаруашылық субъектілерінің мүлкін сақтандыруға ықпал етуге тиіс.
Сақтандыру мәселесі, медициналықты қоса алғанда, әлеуметтік
қамсыздандырудың проблемаларына тікелей қатысты.
Сақтандырудың жалпы жүйесі үш бөліктен тұрады:
➢ қоғамдық қорғаудың жүйесі;
➢ әлеуметтік сақтандыру (қорғау) және әлеуметтік қамсыздандыру;
➢ жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыру.
Сақтандырудың жалпы жүйесінің салыстырмалы дербес бөлігі медициналық
сақтандыру болып табылады.
Сақтандыру — сақтық ұйым өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтық
төлем арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтық жағдай немесе өзге де
оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғалардың заңды мүдделерін
мүліктік жағынан қорғауға байланысты қатынастар кешені. Сақтандыру сферасы
адам өмірінің, өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметтің барлық
жағын қамтиды, ол өтемдік және жиналымдық функция атқарады.
Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың төлемдері
есебінен оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек көрсетілетіндігінде. Демек,
сақтандыру — қолайсыз құбылыстар мен күтпеген оқиғалар болған кезде жеке
және заңды тұлғалардың мүліктік мудделерін қорғау және оларға материалдық
зиянды төлеу үшін мақсатты ақша қорларын құру және пайдалану жөніндегі
қайта біліктік қатынастардың айрықша сферасы.

1.2 Сақтандырудың сыныпталуы

Сақтандыру көпқырлы болып келеді: ол әр түрлі сақтандырушылар мен
сақтандыру объектілерін қамтып, сақтандыру шарттарына қарай, сақтандыру
жауапкершілігінің көлемі бойынша, ажыратылады. Ол ерікті түрде немесе заң
күші арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Сақтандыру қатынастарының алуан
түрлілігінде дұрыс бағыт алып, біртұтас өзара байланысты жүйе құру үшін
сақтандыру сыныптамасы қажет.
Сақтандырудың сыныпталуы кез-келген басқа да сыныпталу секілді
сақтандыру жүйесін бір-бірімен өзара тығыз байланысты буындардан құрайды.
Отандық сақтандыру нарығында сақтандырудың сыныпталуы негізі екі
критерийден құралған: сақтандыру объектілерін ажырату және қауіптілік
деңгейі. Сақтандыру объектілері бойынша сыныпталуында жоғарғы буын – сала,
ортаңғы буын- кіші сала немесе сынып, төменгі буыны – сақтандыру түрі болып
отыр.
Салаларға бөлудің негізінде сақтандыру объектілері бойынша бөлу жатыр.
Осы уақытқа дейін сақтандру қатынастарының барлық жиынтығы үш салаға
бөлініп келді, олар: мүліктік сақтандыру, жеке сақтандыру, жауапкершілікті
және кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандыру. Алайда, жауапкершілікті
сақтандыру және кәсіпкерлік жауапкершілікті сақтандыру ең алдымен
сақтаушылардың мүліктік мүдделерін қорғайды, яғни, сақтандыру арқылы
материалды шығындар атап айтқанда – мүліктің немесе табыстың жоғалуынан
болған зардаптың орны толтырылады. Жауаптылықты сақтандыру кезіндегі
үшінші бір тұлғаның денсаулығына келтірілген зиянның орнын толтыру да сайып
келгенде, материалдық шығынның орнын толтыруға келіп тіреледі (емдеуге
қажетті шығындар, жерлеу рәсіміне кететін шығындар немесе жалақыны
жоғалтқан жағдайдағы орнын толтыруға кететін шығындарды айтуға болады).
Сондықтан да еліміздің сақтандыру нарығы қазіргі кезде екі салаға
бөлінеді: мүліктік сақтандыру және жеке сақтандыру. Мүліктік сақтандыру өз
кезегінде 4 кіші салаға бөлінеді: жауапкершілікті сақтандыру, кәсіпкерлік
тәуекелді сақтандыру, кәсіпорындар мен ұйымдардың мүліктерін сақтандыру
және жеке азаматтардың мүліктерін сақтандыру.
Жеке сақтандыру екі кіші сала бөлінеді: өмірді сақтандыру және
аннуитеттік сақтандыру.
Сақтық қызмет - сақтандыру ұйымының сақтандыру шарттарының жасау
мен орындауға байланысты ҚР-ның заңнамаларының талаптарына сәйкес
уәкілетті мемлекеттік органның лицензиясы негізінде жүзеге асырылатын
қызмет. Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі өмірді сақтандыру
саласы және жалпы сақтандыру саласы бойынша жүзеге асырылады.
Өмірді сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадый
сыныптарды қамтиды: өмірді сақтандыру, аннуитеттік сақтандыру. Ал
жалпы сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай
сыныптарды қамтиды:
1) жазатайым жағдайлардан және аурудан сақтандыру
2) медициналық сақтандыру
3) теміржол көлігін сақтандыру
4) автомобиль көлігін сақтандыру
5) әуе көлігін сақтандыру
6) су көлігін сақтандыру
7) жүктерді сақтандыру
8) 3-ші және 7-ші тармақшаларда аталған сыныптарды қоспағанда, мүлікті
сақтандыру;
9) кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру
10) автомобиль көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкешілігін
сақтандыру
11) теміржол көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру
12) әуе көлігі иелерінің жауапкершілігін сақтандыру
13) су көлігі иелерінің жауапкершілігін сақтандыру
14) тасмалдаушының жауапкершілігін сақтандыру
15) шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру;
16) 10-шы, 14-ші тармақшаларда аталған сыныптарды қоспағанда, зиян
келтірген үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыру.
Ерікті сақтандыру нысанындағы әрбір сыныптың мазмұны және оны
жүргізу жағдайлары бойынша қосымша талаптар уәкілетті мемлекеттік органның
нормативтік-құқықтық актілерімен белгіленеді.
Сақтандыру түрі сақтандыру ұйымы сақтандыру шарттарын жасау
арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шегінде әзірлейтін
және беретін сақтандыру өнімі болып табылады.
Жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру - сақтандырылушы
жазатайым жағдайдың немесе аурудың салдарынан қайтыс болған, еңбек ету
(жалпы немесе кәсіби жағынан) қабілетін (толық немесе ішінара) жоғалтқан
немесе оның денсаулығына өзге де зиян келтірілген жағдайда оның қосымша
шығыстарын тіркелген сомада не ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық
төлемді жүзеге асыру көзделетін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиынтығы
болып табылады.
Медициналық сақтандыру - сақтандырылушының медицина мекемесінен
медициналық сақтандыру медициналық сақтандыру бағдарламасына енгізілген
медициналық қызмет көрсетулерді сұраған жолдамаларынан туындаған шығыстарын
ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық төлемдерді жүзеге асыру
көзделетін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиынтығы.
Көлік құралдарын сақтандыру - көлік құралын иеленуге, пайдалануға,
оған билік етуге байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы
немесе жойылуы, соның ішінде айдап немесе ұрлап әкетілуі салдарынан
келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық төлемдерді
жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Автокөлік құралы иесінің жауапкершілігін сақтандыру - азаматтық
жауапкершілікті сақтандыру сақтанушы сақтандырылушы кінәсынан болған
автокөлік оқиғасынан зардап шеккен тараптың пайдасына зиян өтемақысын
көздейді. Сақтандырушы сақтандыру шартымен көзделген сақтандыру сомасынан
аспайтын мөлшерде сақтандыру жағдайымен туындаған нақты шығынды төлейді.
Жүктерді сақтандыру - жүктерді иеленуге, пайдалануға, оған билік
етуге байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы немесе
жойылуы, соның ішінде жүктердің тасымалдану әдісіне қарамастан жоғалып
кетуі салдарынан келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде
сақтық төлемдерді жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы
болып табылады.
Мүліктік сақтандыру - мүлікті иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге
байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне (автомобиль, темір жол, әуе
немесе су көліктерін, жүктерді қоспағанда) оның зақымдануы немесе жойылуы
салдарынан келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық
төлемдерді жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру - кезінде, үшінші бір
адамдардың өміріне, денсаулығына немесе мүлкіне зиян келтірудің салдарынан
туындайтын міндеттемелер бойынша жауапты болу (келтірілген зияндар үшін
жауаптылықты сақтандыру), сондай-ақ шарттардан туындайтын міндеттемелер
бойынша жауапты болу (шарт бойынша жауаптылықты сақтандыру) тәуекелін
сақтандырады.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-кұқықтық жауаптылықты сақтандыру
кезінде сақтанушының өз жауаптылығы да, осындай жауаптылық жүктелуі мүмкін
болатын өзге тұлғаның жауаптылығы да сақтандырылады.
Шартты бұзғандығы үшін азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру -
шартта оның талаптарына сәйкес сақтанушы оның алдында азаматтық-құқықтық
жағынан жауапты болуға тиіс тарап болып табылатын және бұл жағдайда пайда
алушы ретінде іс-қимыл жасайтын тұлғаның пайдасына сақтандырылған болып
есептеледі.
Тәуекелді сақтандыру – бұл тәуекелді шектеу немесе оны азайту
жолында жасалатын мақсатты түрдегі әрекет, тәуекелді тапсыру кезінде
жасалатын тәуекелді қаржыландыру тәсілі, осындай жолмен жетістік шегінде
және сақтандыру шартына сәйкес кері салдар жүгін субъектің өзі емес,
сақтандыру ұйымы көтереді.
Құрылыс-монтаждық тәуекелдерді сақтандыру - қолданыстағы барлық
материалдарды, құрылыс алаңының жабдығы мен құрылысқа қажетті құрал-
саймандарды, құрылыс машиналарын, аймақты тазалау, қоқысты шығару
шығыстарын, қосымша құрал-жабдықтарды (мысалы, уақытша бөгеттерді) қоса
алғандағы құрылыс және монтаждық жұмыстарды сақтандыру.
Бизнестегі үзілісті сақтандыру - мүлікті сақтандыру шарты бойынша
сақтандыру жағдайы болып есептелетін оқиғаның орын алу салдарынан
өндірістің тоқтауынан туындаған залалдан сақтандыру. Сақтанушының өнімді
өндіру, жұмыс, қызмет және сақтандырылған шаруашылық қызметін жалғастыру
шығысының айналымын қысқарту нәтижесінде толық алынбаған табыстан жиналған
қызметтегі үзіліс шығыны өтеледі.
КАСКО сақтандыру - көлік құралын және оған орнатылған қосымша
құралдарды иелену, пайдалану және меңгеруге қатысты тұтынушының мүліктік
мүддесін сақтандыру. Заң бойынша, сақтандыру тәуекелдеріне ЖКО, айдап
әкету, ұрлау, үшінші тұлғалардың бүлдіруі, өрт, көлік құралының жарылуы,
табиғи апаттар (найзағайдың соғуы, жарылыс, су тасқыны, жер сілкінісі,
топырақтың шөгуі, боран, дауыл, сел, бұршақ, көшкін), жануарлардың шабуылы,
КҚ-ның үстіне заттардың құлауы енеді.
Жауапкершілікті сақтандыру - жауапкершілікті сақтандыруда
сақтанушының (сақтандырылушы тұлғаның) үшінші тұлғалардың өміріне,
денсаулығына немесе мүлігіне келтірген зиянды өтеуімен байланысты мүліктік
мүддесі сақтандыру нысаны болып табылады.
Үшінші тұлғалардың алдындағы жалпы азаматтық жауапкершілікті
сақтандыру – сақтанушының сақтандырылушының үшінші тұлғалардың мүлігіне,
өмірі мен денсаулығына келтірген зияны үшін тартатын жауапкершілігі үшінші
тұлғалардың алдындағы жалпы азаматтық жауапкершілікті сақтандыру нысаны
болып табылады.
Тауар өндірушінің, қызмет ұсынушының жауапкершілігін сақтандыру -
тауар өндірушінің қызмет ұсынушының өзінің өндірген тауарын ұсынған
қызметін пайдалану нәтижесінде жеке тұлғаға немесе мүлікке келтіруі мүмкін
зиян үшін көтеретін жауапкершілігі оның азаматтық жауапкершілігін
сақтандыру нысаны болып табылады.
Директорлар мен кеңсе қызметкерлерінің жауапкершілігін сақтандыру
- өз әрекеттері нәтижесінде компания акционерлеріне келтірілуі мүмкін залал
үшін компания басшыларының көтеретін жауапкершілігі директорлар мен кеңсе
қызметкерлерінің жауапкершілігін сақтандыру нысаны болып табылады.
Кәсіптік жауапкершілікті сақтандыру - кәсіби мамандардың нәтижесі
залалға әкеп соқтыруы мүмкін қате әрекеттері кәсіптік жауапкершілікті
сақтандыру нысаны болып табылады.
Жұмыс берушінің жауапкершілігін сақтандыру - өз қызметкерлерінің
мүлігіне, өмірі мен денсаулығына келтірілуі мүмкін зиян үшін көтеретін
жауапкершілігі жұмыс берушінің жауапкершілігін сақтандыру нысаны болып
табылады.
Экологияға зиян келтіру жауапкершілігін сақтандыру - сақтанушы
сақтандырылушы әрекетінің салдарынан болжамаған түрде, аяқ асты айнала
қоршаған ортаға келтірілген зиян үшін тартылатын жауапкершілік экологияға
зиян келтіру жауапкершілігін сақтандыру нысаны болып табылады.
Шартты жауапкершілік – сақтанушы сақтандырылушы мен оның шарт
контрагентімен арадағы жасалған шарттан туындайтын жауапкершілік шарты
жауапкершілікті сақтандыру нысаны болып табылады.
Жеке сақтандыру - жеке адамның өмірінде болуы мүмкін оқиғаларға
байланысты сақтандырудың барлық түрі жеке сақтандыруға жатады. Жеке
сақтандыру саласына сақтанушының немесе сақтандырылушының өміріне,
денсаулығына, еңбек қабілеттілігіне және зейнетақы қамтамасыздығына
байланысты мүліктік мүддесі сақтандыру нысаны болып табылатын сақтандырудың
түрлері жатады.
Өмірді жинақтық сақтандыру, зейнеткерлікті сақтандыру - өмірді
сақтандыруға сақтандыру нысаны ретінде адамның өмірі алынатын сақтандырудың
барлық түрі жатады. Бірақ адам өмірінің қаншалықты бағаланатынын анықтау
мүмкін болмағандықтан, сақтандыру ұйымдары тұтынушының табысына қарай
болжам жасайды. Қорғаныс нысаны ретінде адам өмірінен гөрі оның табыс
мөлшері алынады. Орта есеппен сақтандыру қорғанысының сомасы тұтынушы
табысының 3-тен 10-ға дейінгі жылдық табысының арасында ауытқып тұрады.
Лауазымды сақтандыру -үшінші тұлғалардың талаптары бойынша соттың
бірінші сатыдағы заңды күшіне енген шешімі негізінде меншік құқығын жоғалту
салдарынан мүлікті жоғалту.

2. НАРЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫ ЖАҒДАЙЫНДА ЖЕКЕ БАСТЫ САҚТАНДЫРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ

2.1 Сақтандыру нарығының қатысушылары мен қызметін талдау

Қазақстан Республикасында сақтандыру нарығының қатысушылары мыналар
болып табылады:
1) Сақтандыру, қайта сақтандыру ұйымы
2) Сақтандыру брокері
3) Сақтадыру агенті
4) Сақтаушы, сақтандырушы, пайда алушы
5) Актуарий
6) Уәкілетті аудиторлық ұйым (уәкілетті аудитор)
7) Өзара сақтандыру қоғамы
8) Сақтандыруға байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыратын өзге де заңды, жеке тұлғалар.
Сақтандыру брокері - өзінің қызметін сақтаушылар және
сақтандырушылармен келісім негізінде жүзеге асыратын тәуелсіз делдал.
Актуарий – сақтандыру ұйымының қажетті төлем қабілетілігін
қаржылық тұрақтылық деңгейін қамтамасыз ету мақсатында сақтандыру
және қайта сақтандыру шарттары бойынша міндеттемелер мөлшерінің
экономика-математикалық есептеулерінің жүзеге асыруға байланысты
қызметті атқаратын жеке адам.
Уәкілетті аудиторлық ұйым (аудитор)- уәкілетті меншікті органның
тиісті лицензиясының негізінде сақтандыру ұйымының аудиті жөніндегі
қызметті жүзеге асыратын аудиторлық ұйым.
Сақтандыру агенті – берілген өкілеттілігіне сәйкес сақтандыру
ұйымының атынан және тапсыруымен сақтандыру шарттарын жасасу
жөніндегі делдалдық қызметті жүзеге асыратын жеке, заңды тұлға.
ҚР резидент еместерінің қатысуымен сақтандыру компанияларының 2008
жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша жинаған сақтандыру сыйлықақыларының үлесі
21,3% (1664,4 млн. тенге) болып отыр.
Қайта сақтандыруға берілген сақтандыру сыйлықақыларының көлемі 2
895,4 млн. теңге немесе сақтандыру сыйлықақыларының жиынтықты көлемінің
37,0%-і болып отыр. Мұндайда резидент еместерге қайта сақтандыруға
сақтандыру сыйлықақыларының жиынтық көлемінің 30,1%-і беріліп отыр.
1 кесте - Қайта сақтандыру бойынша берілген сыйлықақылар

млн. теңге
Қайта сақтандыруға 1.02.08 ж. 1.02.09 ж.
берілген сақтандыру
сыйлықақылары
Сомасы Жиынтық Сомасы Жиынтық
Сыйлыақы Сыйлықақы үлесі,
үлесі, % - % -пен
пен
Қайта сақтандыруға 1 133,1 27,6 2 895,4 37,0
берілген барлығы, оның
ішінде
Резидент еместерге 937,7 22,8 2 352,9 30,1
Резиденттерге 195,4 4,8 542,5 6,9

Қайта сақтандыруға берілген сақтандыру сыйлықақыларының жалпы
сомасында негізгі үлесті ерікті мүліктік сақтандыру бойынша сыйлықақылар –
99,6%. Ерікті жеке сақтандыру бойынша - 0,4%.
2008 жылғы 1 ақпандағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасындағы
сақтандыру нарығында 36 cақтандыру ұйымы (оның ішінде: 2- өмірді сақтандыру
бойынша, 6 - Қазақстан Республикасының резидент еместерінің қатысуымен), 8
сақтандыру брокері, 26 актуарии және сақтандыру ұйымдарының аудитін
жүргізуге лицензиялары бар 34 аудиторлық ұйым лицензиялық қызметті жүзеге
асырды.
2 кесте – Сақтандыру секторының институционалды құрылымы

Сақтандыру секторының институционалды
құрылымы 01.02.08ж. 01.02.09ж.
Сақтандыру ұйымдарының саны, оның ішінде 33 36
Резидент еместердің қатысуымен 3 6
Өмірді сақтандыру бойынша 1 2
Сақтандыру брокерлерінің саны 5 8
Актуариилер саны 26 26
Сақтандыру ұйымында аудит жүргізу құқығы 28 34
бар лицензиясы бар аудиторлық ұйымдардың
саны

Сақтандыру қызметін ұйымдастырудың мәселелерінің негіздері: -
экономиканың қорғаушы саласы ретіндегі сақтандыру қызметінің экономикалық
қатынастар жүйесіндегі орны, мәні зерттеліне отырып, оның қазіргі заманғы
Қазақстан экономикасындағы рөлі мен артықшылықтары, белгілері, үрдісі
зерделенді; экономиканың қорғаушы саласы ретіндегі сақтандыру қызметінің
жүйелік ұғымдары мен өзара байланыстары, атқаратын қызметтері
зерттелініп, жалпы құрылымдық негіздері жіктелінді; сақтандыру саласындағы
әртүрлі ғалымдардың ойлары зерделенді. Рыноктық экономика жағдайында
тәуекелдікті тиімді басқарудың негізгі әдісі сақтандыру қызметі болып
табылады. Сақтандыруда өндіріс, айналым, материалдық игіліктерді айырбастау
және тұтыну процестерде адамдар арасында қалыптасатын белгілі экономикалық
қатынастар іске асады. Ол барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер мен қоғам
мүшелеріне шығындарын өтеуде кепілдік береді, яғни көптеген тұлғалар
арасында бөлу арқылы заңды немесе жеке тұлғаның мойнына алған шығындарын
өтеу әдісі ретінде көрініс береді. Сақтандыру қызметі – бұл қаржылық
тұрақтылықты және төлемқабілеттілікті қамтамасыз ету мақсатында қаржы
рыногында пайда алу үшін қордың уақытша бос қаражаттарын пайдалану және
дәстүрлі мәміле аясында сақтандыру оқиғаларының туындауы себебінен болған
зияндарды қайтару жағдайында, заңды тұлға тарапынан кәсіпорындардың,
ұйымдардың, азаматтардың салымдарын (сақтандыру сыйлықақылары) мәміле
есебінен төлеу бойынша сақтандыру қорын құруға негізделген кәсіпкерліктің
ерекше түрін көрсететін сақтандыру қызметінің қатысушылары арасындағы
ерекше тұйықталған қатынастар жиынтығы.
Қазақстан Республикасындағы сақтандыру қызметінің талдау: - отандық
сақтандыру компанияларының қалыптасу жағдайы және өсу динамикасы
қарастырылды; сақтандыру сыныптары бойынша жасалған сақтандыру төлемдерінің
құрылымы зерделенді; AMANAT INSURANCE СК АҚ-ның қызметін талдау
жүргізілді. Еліміздегі сақтандыру ісі әлі толықтай қалыптасып болған жоқ:
сақтандыру рыногының даму болашағы сақтандыру секторының өсу динамикасы
бойынша бағаланады. Қазақстанның сақтандыру рыногының негізгі
көрсеткіштері.
3 кесте – ҚР Сақтандыру нарығы

млн. теңге

Көрсеткіштер Жылдар
2005 ж. 2006 ж. 2007 ж. 01.01.2008ж. 01.01.2009 ж.
Жиынтық активтер 44 095 73 346 135 490 223 556 268 823
Сақтандыру 14 689 32 084 45 749 66 749 95 746
қорлары
Жиынтық жеке 24 053 35 898 80 201 126 277 165 929
капитал
Сақтандыру 39 978 67 123 120 266 147 343 133 488
сыйлықақылары,
барлығы
Міндетті 4 446 12 951 17 885 19 668 29 989
сақтандыру
Ерікті жеке 4 546 7 831 12 888 16 193 18 884
сақтандыру
Ерікті мүліктік 30 986 46 341 89 493 111 482 84 615
сақтандыру
Сақтандыру 6 743 10 770 14 092 49 189 55 894
төлемдері,
барлығы
Міндетті 2 839 3 328 4 974 5 484 9 053
сақтандыру
Ерікті жеке 1 266 1 678 2 013 4 159 8 152
сақтандыру
Ерікті мүліктік 2 638 5 764 7 105 39 536 38 689
сақтандыру
Қайта 18 724 26 653 45 697 61 681 60 375
сақтандыруға
берілген
сыйақылар
соның ішінде, 17 119 23 630 38 950 49 355 51 876
резидент
еместерге

Сонымен бірге сақтандырудың мынадай міндеттері мен қызметтерін атап
өтуге болады:
Біріншіден, мемлекет тарапынан көзделген шаралардың сипаты мен көлеміне
қарамастан, сақтандыру халық пен ұйымдардың түрлі мүдделерін қосымша
қорғауға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде табиғи және техногендік сипаттағы
төтенше жағдайларды жою жөніндегі шығыстардың негізгі ауыртпалығы
мүмкіндігі объективті түрде шектеулі болып табылатын мемлекеттік бюджетке
түседі.
Екіншіден, сақтандыру механизмін қазіргі жағдайда пайдалану елдегі
кәсіпкерлік қызметті жедел дамытуды, Қазақстан экономикасының негізгі
саласының ерекшеліктерін, оның климаты мен географиялық орналасуын,
экологиясының деңгейін ескере отырып, өндіріс технологиясын жетілдіруді
қамтамасыз етеді.
Сақтандыру нарығының мынадай қызметтері белгілі:
Реттеушілік- нарық басқа нарық сияқты мемлекеттік реттеуге бағынады.
Коммерциялық- сақтандыру операцияларын жүзеге асыруынан пайда табуды
қамтамасыз етеді.
Бағалық- сақтандыру қызметтерімен компаниялары деген бағаны
қалыптастырады.
Сенімділік- сақтандыру операциялары жағымсыз жағдай орын алған кезде
сенімді қамтамасыз етеді.

2.2 Жеке басты сақтандыру жүйесінің дамуын талдау

Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 7 ақпандағы N 30 Заңына сәйкес
Республикамызда       қызметкер еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқарған кезде
оның өмiрi мен денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнiң азаматтық-
құқықтық жауапкершiлiгiн сақтандыру міндетті сақтандыру түрі болып
қабылданды. Аталған заң осы саладағы туындайтын қоғамдық қатынастарды
реттейдi және оны өткiзудiң құқықтық, экономикалық және ұйымдық негiздерiн
белгiлейдi.
Қызметкер еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқарған кезде оның өмiрi мен
денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнiң азаматтық-құқықтық
жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру туралы Қазақстан Республикасының
заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына нег iзделедi және
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнен, жоғарыда аталған Заң мен
Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
     Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда аталған
Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi
қолданылады.
Сақтандыру ұйымдарының қызметiн мемлекеттiк қадағалауды Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалау жөнiндегi уәкiлеттi орган жүзеге асырады.
     Сақтанушының Заңның талаптарын орындауын бақылауды уәкiлеттi орган
жүзеге асырады. Қызметкер еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқарған кезде оның
өмiрi мен денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнiң азаматтық-
құқықтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандырудың (бұдан әрi - жұмыс
берушiнiң жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандырудың) объектiсi жұмыс берушiнiң
қызметкер еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқарған кезде оның өмiрi мен
денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу мiндетiне байланысты мүлiктiк
мүддесi болып табылады.
Жұмыс берушiнiң жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандырудың субъектiлерi:
сақтанушы, сақтандырушы және пайда алушы болып табылады.
      Жұмыс берушiнiң жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандырудың мақсаты еңбек
(қызмет) мiндеттерiн атқарған кезде өмiрi мен денсаулығына зиян келтiрiлген
қызметкерлердiң мүліктік мүдделерiн қорғауды сақтандыру төлемдерiн жүзеге
асыру арқылы қамтамасыз ету болып табылады.
      Жұмыс берушiнiң жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандырудың негiзгi
принциптерi:
      - жұмыс берушiнiң жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру шарты бойынша
тараптардың өз мiндеттемелерiн орындауын қамтамасыз ету;
     - жұмыс берушiлердiң еңбек қауiпсiздiгiн арттыруға экономикалық
мүдделiлiгi болып табылады.
Қызметкер еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқарған кезде оның өмiрi мен
денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнiң жауапкершiлiгi Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексiнде көзделген көлемде мiндеттi
сақтандырумен қамтылады.
Сақтанушының:
    1) жұмыс берушiнiң жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру шартын жасасу
үшiн сақтандырушыны таңдауға;
     2) сақтандыру жағдайы басталған кезде уәкiлеттi органның аумақтық
бөлiмшесiнiң қызметкердi куәландыруы кезiнде қатысуға;
     3) өз құқықтары мен заңды мүдделерiн, сондай-ақ пайда алушылардың
құқықтары мен заңды мүдделерiн сот арқылы қорғауға;
     4) сақтандырушыдан мiндеттi сақтандыру талаптарын, жұмыс берушiнiң
жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру шарты бойынша құқықтары мен мiндеттерiн
түсiндiрудi талап етуге;
     5) сақтандыру тәуекелiн бағалау үшiн тәуелсiз сарапшы тартуға;
     6) сақтандырушының сақтандыру төлемiн жүзеге асырудан бас тарту немесе
оның мөлшерiн азайту жөнiндегi шешiмiне Қазақстан Республикасының
заңнамасында белгiленген тәртiппен дау айтуға құқығы бар.
    Сақтанушы:
    1)сақтандырушымен:
      бұрын қабылданған қызметкерлерге қатысты - осы Заң қолданысқа
енгiзiлген кезден бастап отыз жұмыс күнi iшiнде;
      жаңадан қабылданатын қызметкерлерге қатысты - қызметкер iс жүзiнде
жұмысқа жiберiлген күннен бастап он жұмыс күнi iшiнде жұмыс берушiнiң
жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру шартын жасасуға;
     2) сақтандыру сыйлықақысын жұмыс берушiнiң жауапкершiлiгiн мiндеттi
сақтандыру шартында белгiленген мөлшерде, тәртiппен мен мерзiмде төлеуге
және өзiндегi сақтандыру жөнiндегi барлық құжаттардың Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес сақталуын қамтамасыз етуге;
     3) сақтандыру жағдайларының алдын алуға бағытталған iс-шараларды
жүзеге асыруға;
     4) сақтандыру жағдайының басталғаны туралы өзiне белгiлi болғанда, бұл
туралы дереу, бiрақ үш жұмыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.