Дән массасының өзіндік физиологиялық қасиеті

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.
1.Кіріспе: Дән массасының сипаттамасы сақтау объектісі ретінде.

2.Негізгі бөлім: 2.1 Сақтау кезінде дән массасында жүретін
физиалогиялық процестер.
2.2 Дәннің анатомия бөліктері бойынша

химиялық заттың ерекше орналасуы.
2.3 Дән массасының өзіндік физиологиялық

қасиеті.
2.4 Дән мен тұқымның тіршілік ету
ұзақтығы.
2.5 Жәндіктер мен микрорганизмдердің тіршілік
ету ұзақтығы.
3.Қорытынды.

Кіріспе.

Дән партиясын – дән массасы деп атайды. Дән массасытерминін
техникалық жағы дәннің немесе тұқымның түрлерін,сорттарын әр түрлі мақсатта
пайдалануға болатындығымен түсіндіріледі.кез-келген дән массасының
құрамы:дәннен,негізгі дақыл,көлемін құраәтын және әр дән массасының санынан
тұратын қоспа және микроорганизмдерден тұрады.
Дәннің және қоспаның әр түрлі конфигуруциясы нәтежесінде әр
түрлі қоймада сақтағанда бос орын қалып,бос орын ауамен толады.Оның
әсерінен барлық дән массасының компоненттерінің түрі,құрамы,температурасы
және сыртқы қысымы өзгереді.
Бөлек қоймадағы дән массасының құрамында кене және зиянкестер
болуы мүмкін,себебі дән массасы жәндіктермен кенелердің мекені болып
табылады,олар дән массасының құрамына әсерін тигізіп отырады,оларды дән
массасының керексіз,жағымсыз компоненттері деп есептеледі.Сондықтан да әр
дән массасын сақтаған кезде оны жақсылап өңдеп және алдын – ала тірі
организмдерінің комплексін қарастыру керек.Аталған организімдердін әр
группасы белгілі ортада өміршенділігін білдіреді,соған байланысты сақталған
бидай массасының сапасына әсерін тигізеді.
Микроорганизмдер дән массасының тұрақты тіршілік етушілері болып
табылады.Дәнде микроорганизмдердін жиналуы дәнді ору кезінде пайда болады.
Дән массасының өзіндік қасиетін екі группаға бөлуге болады:1-ші
физикалық, 2-ші физиологилық.Бұл қасиеттер бір –бірімен
байланысты,сондықтан рационалды түрде сақтауға мүмкіндік береді.
Үйінді түрінде сақталған дән партиясы – дән партиясы деп аталады.
Барлық дән топтпры келесі физиологиялық қасиеттерімен
ерекшеленеді.1)сусымылдылығы,2)өзді гінен сұрыпталуы,3)қуыстылығы,4)газбен
болатын сорбция және дисорбция,5)физикалық жылу.

2.1. Сақтау кезінде дән массасында жүретін физиологиялық процестер.
Дән массасы күрделі биологиялық жүйе,өзіне тән биоцинозды құрайды,тірі
организмнің өмір сүру жағдайында қарым – қатнасы болып табылады.Дән
массасындағы тірі компоненттердің өмір сүруі нәтижесінде болатын
процесстерді дән массасының өмір сүруін сақтау кезінде тыныс алуын өнімді
жинаудан кейінгі пісіп жетілуімен көрінеді,бұл процесстердін үлкен
тәжрибелік маңызы бар,оладын жүру барысында реттеу,дәнді сақтау кезінде
құрғақ заттардын мөлшерін азайтуға мүмкіндік береді.Дәннің ұзақ тіршілігі
деп-белгілі бір уақыт ішінде дән мен тұқымның тұтынушылық қасиетін
сақталуын айтамыз.Тұтынушылық қасиеттерге тұқымның технологиялық және азық-
түліктік қасиеттері жатады.
Дән массасының өміршендігі 2 топқа бөлінеді
1.БИОЛОГИЯЛЫҚ ҰЗАҚ ТІРШІЛІК деп – белгілі бір уақыт ішінде дән массасы
тобында не болмаса қоймадағы тұқым тобының бір дәні болса да көктеп шығуға
бейімділігін сақтауын айтамыз.
2.ТҰҚЫМДЫҚ ҰЗАҚ ТІРШІЛІК деп – белгілі бір уақыт ішінде тұқымның өзіннің
тұқымдық кондициясының сақталуын айтамыз.
3.ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҰЗАҚ ТІРШІЛІК деп – бұл дән массасын сақтау уақыты және
оның азықтық,тағамдық қасиеттерін сақтайтындығын айтамыз.
Биологиялық ұзақ тіршілік 3 топқа
бөлінеді:1)микробиотиктер,2)мизобио тиктер,3)макробиотиктер.
- Микробиотиктер тобының ұзақ тіршілігі 1-ші күннен 3 жылға дейін
созылады.
- Макробиотиктер тобының ұзақ тіршілігі 15 жылдан 100 жылға дейін
созылады.
- Мизобиотиктер 3 жылдан 15 жылға дейін.
Ауыл шаруашылық дақылдарының көбі мизобиотик тобына жатады,мысалы:
жаздық дәнді – дақылдар тобы 8-9 ай, күздік дәнді дақылдар 2 ай,мемлекеттік
тұқым қоры 5-6 ай сақталады.
Тыныс алу бұл тірі организмдердін зат алмасу процессі,өте маңызды
физиологиялық процесстерге жатады.Тыныс алу кезінде организмде заттың
,әсәресе қанттын түзілу процессі жүреді.Осының әсерінен түзілу бұл олрдың
өмірлік реакциясын саөтауға көмектеседі.Дәнге ауаның еркін жетілуі тыныс
алу кезінде аэробты – тыныс алудың жалпы теңдігімен жүзеге асады.

С6Н12О6 + 6О2 = 6О2 + 674 * 10 Дж
С6Н12О6 =2СО2 + 2С2Н5ОН + 28,2 * 10 Дж

Ауаның түгел жетіспеуінен дән массасы анэробты тыныс алуға
көшеді,сақтау кезіндегі дән массасының тыныс алу нәтижесінде жоғалтқан
затын қайтара алмайды.Олар жасыл өсімдіктердің масағында автосинтез
нәтижесінде толығады.
Қарқынды тыныс алу - дән массасында қышқылдану нәтижесіндесу ұннан
сорбцияланып ауадағы салыстырмалы ылғалдылықтын көбиюіне әкеліп,алдағы
тыныс алу қарқындылығын жоғарлатуға жағдай жасайды.
Тыныс алуға әсер ететін факторлар:ылғалдылық,температура,дә н массасының
аэрация көлемі,сақтау ұзақтығы.
Дәннің өміршендігіне көптеген факторлар әсер етеді,атап
айтқанда;олардың әр түрлі немесе ботаникалық түріне жатуы,өңдеудің шарттары
(тазалау,кептіру т.б) және сақтауы.
Наубайханалық ұнды сақтау дән массасының сапасына,ұзақ мерзім сақтауда
оның өзіндік қасиетімен сапасына тікелей әсер етеді.Жұмсақ әйнекті бидай
тұрақтылығымен ерекшеленеді.Жақсы жетіліп піскен дән массасын жеңіл режимде
кептіріп,салқындатқанда 10 жылдық сақтау мерзімімен ерекшеленеді және
наубайханалық ұнның қасиеті мен сапасына әсер етпейді.Әр түрлі әсер етуші
(температура,механика т.б) факторлар дәннің тез ескіруіне әкеліп соғады.
Дән мен тұқымның ұзақ өміршендігі кезінде аз уақыт өміршенділік те
болады,себебі дән массасында жағымсыз процесстердін болуынан пайда болады.

2.2. Дәннің анатомия бөліктері бойынша химиялық заттың ерекше орналасуы.
Дәннің құрамында – ақуыз,крахмал,липид және басқа да химиялық қоспалар
бар,барлығыныңда өзіндік қасиеттері бар.
Жоғары мөлшерде миниралды заттар жасұнық пен дәннің пленкалы
культурасында кездеседі (күріш,тары).Алайда бұл химиялық қосылыстар
анатомиялық жағынан дәнде біркелкі орналаспаған.Бидайдын крахмалды
эндоспермасында 70% белок бар,гиалинді,алейронды қабаттарында 20%,пигментті
қабатында,тұқымнын сыртында 1%,жемінде 1%,сыртқы қабатында 70%,жасұнықта
0%,күлді минералды заттар 70%,тек 30% липидтерден тұрады.
Дәннің сыртқы қабатының құрамында (оболочка) адам организімі қорыта
алмайтын қосылыстар бар.Алейрон қабатында ақуыз көп кездеседі,бірақта
липидтерде баршылық,осылардың болуының нәтижесінде дайын өнімнің сақтау
мерзімі азая түседі.Сондықтан алейрон қабаты мен ұрықтын алынуы тиіс,ұп
тарту процессі кезінде қауыссыздандырғанда дән алынады.Крахмал – тек
эндосперманың крахмалды бөлігінде болады,бұл ақуыздарға да қатысты,олар
клейковинаның жақсаруына әсер етеді.
Крахмалды эндосперма және анатомиялық бөліктері дәннің күлділігі
бойынша анықталыды.
Дәннің анатомиялық болігі структура бойынша және химиялық құрамы
бойынша ажыратылады,былай болу себебі олардың әр түрлі биологиялық
қасиетіне байланысты,дәнде тірі организімдегідей әр түрлі функция орындалып
жатады.
Дәндегі крахмал эндосперма құрамындағы биологиялық активті заттардын
көбиюі орталық перифериге қатысты,яғни ол дайын өнімнің құрамына әсерін
тигізеді.Бидайды сорттап тартқанда тек 30 – 40% дәрумендер құрайды,соған
сәйкес дәрумендер мен минералды заттардың құндылығы жоғалады,себебі барлық
құнды заттар алейрон және субалейрон қабаттарында орналасқан.Дәндегі ақуыз
субалейрон қабатында көп орналасқан.Субалейрон клетка қабаты ұнға түсуі
үшін дәнді сортты тартқанда технологиялық рпоцесстерді дұрыс ұйымдастыру
керек,әйтпесе субалейрон қабатының клеткасы кебекке қосылып кетеді.
Бидай дәніндегі күлділік қосылыстар түзейтін заттар біркелкі
орналаспаған.
Корреляция коэффиценті ақуыз бен бидай байланысқан күлділігі мына
теңдікке тең +0,624 + - 0,147.ақуызбен бөлек макро және
микроэлементтерінің байланыс корреляция коэффиценті мынаған тең +0,652 -
0,963.
Химиялық заттардың ерекше орналасуы химиялық заттар анатомиялық
бөліктерін бидайда бірқалыпты орналаспаған.Бидайда крахмалданған эндосперма
негізделген, 70% эндоспермада,20% ақуыздын қабығында,10%
ұрығында.Клеткалардын құрамы қабықтарда 90%,ұрықта 3%,эндоспермада
7%,майлардын жартысы эндоспермада орналасқан,20% ұрығында,30%
қабықта.Күлділік элементтер қабықшада 65%, ұрықта10%.Ұрық пен алейрон
қабатында көп мөлшерде май бар,ол ұнның тезалуына себеп болады.Алейрон
қабатының клеткасы қалын болады,сондықтан оларды бөлу қажет,эндоспермада
химиялық қосылыстар тең бөлінбеген,ортадан шетке қарай ақуыздар,дәрумендер
және минералды заттардын мөлшері өседі,алейронды қабатта олардың құрамы
көбірек болады.Ұнның және жарманың эндосперманың крахмалды бөліктерінің
дәрумендер өңдегенде құрамы аз болады.Алейронды қабаттың және қабықтын
құрамы техникалық маңызды бидайдын алейронды қабаты және қабықтары
технологилық қасиеттеріне әсерін тигізеді.Негізгі фактор олардын қалындығы
және байланыс дәрежесі болып табылады.Қабықтын және алейронды қабатының
сорттық екшелігіне - климаттын,топырақтың және агротехникалық өсу жағдайна
байланысты.Бидайда және қара бидайда сыртқы 2 қабат қабығы бар;1-ші сыртқы
қабаты – ұрықты қабық,2-ші ішкі қабаты – дәнді қабық.Әр қабық 3 жасушадан
тұрады,қабық қалын болса соғұрлым олардың ұн тарту қасиеті төмен
болады.Эндосперма тарту кезінде оңай бөлінбейді.сортты ұн тартуда алейронды
қабаты алынуы қажет.
Әр түрлі культуралы дәндегі химиялық қослыстардың құрғақ массасы %
(Таб.3.2)
Культура Ақуыз Крахмал Жасұнық Липид Күлділік

2.3. Дән массасының өзіндік физиологиялық
қасиеті.

Дән және дән массасының горизонталь жазықтықта бұрыш
жасайды,орналасқан бетте жылжуын олардың сусымалдылығы деп аталады.Мұны
конвейр,нория,жылжымалы транспортерлер тағыда басқа құралдармен орын
ауыстырғанда қойма мен силостарға астық тиегенде және түсіргенде
пайдаланылады.Дән массасының сусымалдылығы элеваторда ұн,жарма,құрама жем
зауыттарында қоймалармен силостарда ең төменгі иілу бұрышын анықтайды,оны
астық қоймаларының беріктігін есептегенде ескереді.Әдетте дән массасының
сусымалдылығы үйкеліс пен табиғи көлбеу бұрышын өлшеу бұрышымен анықталып
сыртқы және ішкі үйкеліс коэфицентімен сипатталады.-Үйкеліс бұрышы деп –
дән массасының белгілі бір жазықтық бетінің жылжи бастайтын ең төменгі
бұрышын айтады.-Табиғи көлбеу бұрышы деп – астықтын горизонталь жазықтықта
қойма еденіне еркін түсу нәтежесінде пайда болады,конус диаметрі мен табан
арасындағы бұрышты айтады.Астық массасының сусымалдылығына көп факторлар
әсер етеді.Дән бетінің күйі мен сипаттамасы
(пішіні,көлемі,ылғалдылығы,қоспаның мөлшері және оның құрамы)
Астық массасы былай қарағанда жақсы сорбент.Ол қоршаған ортада әр
түрлі заттар мен газдардын буларын сіңіру қабілетімен
ерекшеленеді.Сорбенттер мен сіңірілетін заттардын қасиеттеріне байланысты
сорбция құбылысы,адсорбция,дисорбция,капиля рлық компинсация болып
ажратылады.Дән массасында сорбциялық құбылысының барлық түрлері байқалады
және оларды жеке – жеке бөліп қарастыруға көбінесе қиын соғады.Астық
массасында адсорбция,капилярлық компинсациясын жиынтық нәтижесін,ал астық
массасының әр түрлі жағдайда бу мен газдарды сіңіру қабілетінің деңгейін
сорбциялық деп атайды.Белгілі бір жағдайда астық массасына қоршаған орта
кеңістігіне бу мен газдардын толық немесе бір бөлігінен сулану
байқалады,мұны дисорбция деп атайды.Астық массасын айтарлықтай сорбциялық
сиымдылығы жекелеген дәннің копилярлы саңылауы колойдты құрылымы мен бүкіл
массаның қуыстылығымен түсіндіріледі.әрбір дәннің күшті дамыған беті бар
саңылауы дене болып табылады.Дәннің әрбір жасушалары мен ұлпасында макро
және микро капилярлары болады.Белсенді беттін шамасы дәндә белсенді сорбент
ретінде сипаттайды.Сорбциялық құбылыстар дәннің бет жағында ғана емес әр
бір копилярдің ішкі жағында байқалады.Астық массасын
тасмалдағанда,өңдегенде,сақтағанда байқалатын барлық сорбциялық
құбылыстарды олардың астық сапасы мен сақтауына,әсеріне қарай 2 топқа
бөлуге болады: 1 топ – газдар мен булардын сорбциясы,дисорбциясы.2 топ – су
буларының сорбция,дисорбциясы.
Астықты сақтау кезінде үлкен маңызға ие болатын булар мен газдардын
сорбциясына мысал ретінде:жусан мен колиандр мұнай өнімінің (керосин,
бензин)иісінің пайда болуын айтуға болады.

Астық массасының өздігінен қызуы.Астық масасында жүретін физиологиялық
процесстердін нәтижесінде және жылу өткізгіштік себебінен темперетуруның
артуы өздігінен қызу деп аталады.Бұл құбылыс табиғатта айтарлықтай кең
тараған және астықты қоймаларда,қырмандарда,вагондарда және тасмалдайтын
кемелерде болуы мүмкін.Темперетураның жылдам ұлғаюы дәнде көпшілікке
өздігінен қызу бастапқы екпінінде болады,қашан микрофлора арналған
үлесінде оның температурасы жетеді және темперетурасы 20-30 С-ке
жетеді.Көктемде және жазда астық массасының темперетурасы төмендейді,жылы
ауа мен жылынып су буының конденсациясымен физиологиялық процесстер пайда
болады.Астық массасының жоғарғы қабатының өздігінен жылуы көктем
айларында,қыстын аяздарынан кейін жақсы байқалады.Ауа темперетурасының
жылдам өзгеру себебінен астық массасының жоғарғы қабатында өздігінен қызу
тек құрғақ қоймаларда емес сонымен қатар астықты ұзақ уақыт сақтаған
қоймаларда байқалады.
Өздігінен қызу құбылысы бірнеше түрге бөлінеді:
1.Қабаттық
2.Жаппай
3.Ұялы.
Қабатты түрі 3-ке бөлінеді:а)жоғарғы, б)төменгі, в)вертикальді
Жоғарғы қабатындағы өздігінен қызу әсересе күз бен жазғы тұры пайда
болады,егер дән массасын сақтау биіктігі 1 – 1,5м болса өздігінен қызу
қабаты 15-20см тереңдікте,ал егер биіктігі 4 – 5м болса өздігінен қызу
қабаты 70-150см тереңдікте кездеседі,бұған себеп егер жаңа жиналған дән
массасын кептірмей,желдетпей, тазаламай қоймаға қоятын болса физиологиялық
процесстер (тыныс алу жылуының процессі)дами бастайды да өздігінен қызу
басталады.Ауа райына байланысты және қойманың қабырғалары жылуды тез
өткізетін болса жоғарғы қабаттарында күн көзінің қызуымен дән массасы
дымқылдана бастайды,бұл дымқыл өздігінен қызуға әкеліп соғады,осындай
жағдайды болдырмау үшін тез арада желдету керек.
Төменгі қабаттағы өздігінен қызу құбылысыда,күз немесе жазғы тұры уақытында
пайда болады.Әсіресе салқындатылмаған дән массасы суық қойманың еденіне
құйылса не болмаса керісінше,жылы еденде салқындатылған дән массасы
құйылса,төменгі қабатта өздігінен қызу пайда болады.
Астықты өн бойынша өздігінен қызуы элева

2.4. Дән мен тұқымның тіршілік ету ұзақтығы.

Тыныс алу процессі.Дән мен тұқымның өміршендігінің негізгі процессі –
тыныс алу.Жаңа жиналған тұқымда биохимиялық процесстер жүреді,оларды
белгілі бір белгісі бойынша (физиологиялық,технологиялық)процес стерін
жинағаннан кейінгі мөлшерлеу (дозирование) деп аталады.
Тұқымның және дәннің өміршендігін сақтау,олар өздеріне қажетті энергия
алуы диссимиляция процессінде артық органикалық заттар бөлу барысында
жүреді,әсіресе қанттын бөлінуі жүреді.Шығындалған қанттын мөлшері
гидролизденіп немесе қышқылданып күрделі байланыс нәтижесінде
толтырылады.Крахмалға бай дән бөлінуі ферменттін қантқа айналуы,майлы
тұқымда қышқылдану нәтижесігде қантқа дейін жетеді.
Қант диссимиляциясы аэробты түрде жүреді яғни қышқылданады немесе
анаэробты процесс жүреді.
Тыныс алу түрлері.Дән мен тұқымды сақтағанда диссимиляцияның 2 түріде
қарастырылады,нәтижесі мына есепте көрсетіледі:

С5Н12О6 + О2= 6Y2J + 2763.4 кДж
С6Н12О6 = 2СО2+2С2Н5ОН + 114,8 кДж

1-ші процесс аэробты диссимиляция – аэробты тыныс алу деп аталады.Мұндда
глюкозанаң толықтай қышқылдануы қарастырылады және фосинтез әсерінен
көміртегі диоксиді және судың шығуы.
2-ші процесс спирттік ащудын типтік теңдігі,яғни анаэробты процесс,мұнда
глюкозагың бөлінуі аз қышқылды органикалық өнімнің түзілуі.Дән мен тұқымға
ауаның толық жетісуі нәтижесінде аэробты тыныс алу процессі жүреді,бірақта
өзіндік анаэробты тыныс алуы қарастырылады.2-шіпроцесстін нәтижесінде
жағымсыз тыныс алу жүреді.
Тыныс алуды мына коэфицент бойынша қарастыруға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.