Тергеушінің жедел - іздестіру органының қызметін пайдалануы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
І.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
ІІ.Негізгі бөлім:
1. Тергеушінің жедел-іздестіру органының қызметін
пайдалануы ... ... ... ..5
2. Криминалистикалық болжамдар және тергеуді
жоспары ... ... ... ... ... ... 11
3. Тергеулік қарау және куәландыру
тактикасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 17
4. Тергеу әрекетін жүргізуде бейне жазуды қолдану және фото-кино-
бейне құжаттарды криминалистік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
5. Жедел-іздестіру органдарының ұстау тактикасын
қолдануы ... ... ... ... ...24
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 9
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі.Қылмыстылықпен күрестің нәтижесі,шын
мәнінде,әрбір қылмыстың тез және толық ашылуымен, оны жасаған барлық
адамдардың әшкереленуімен және сотқа тартылуымен
айқындалады.Тергеушілердің,жедел-із дестіру қызметкерлерінің әрбір қылмыстық
істің дәлелденуіне, заңдылығына кіретін мәселелерді дұрыс шешуі көп
жағдайда заңдылықты жіне соттық үкімді алдын-ала анықтайды.
Қылмысты ашу және тергеу, кінәлілерді табу, адамның адамшылық келбетін
қалпына келтіру – тергеуші жұмысының мәні.Істің қалай аяқталуы, көп
жағдайда, оның істі қаншалықты білетіндігі күш-қайратына, бірбеткейлігі мен
ширақтығына, бастамасы мен ержүректілігіне байланысты.
Қылмыстарды ашу ісі – шығармашылық күрделі іс. Ол ғылыми ұсыныстарды,
ғылыми-техникалық құралдарды, арнайы ілімдерді, көпшіліктің көмегін
пайдалануды көздейді.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 8-бабында
белгіленгендей, қылмыстық процесстің міндеттері қылмыстарды тез және толық
ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерлеу және қылмыстық жауапқа тарту, әділ
сот талқылауы және қылмыстық заңды дұрыс қолдану болып табылады.Сондай-ақ,
қылмыстық істер бойынша іс-жүргізудің заңда белгіленген тәртібі, адамды
және азаматты негізсіз айыптаудан және соттаудан, олардың құқықтықтары мен
бостандықтарын заңсыз шектеуден қорғауды, кінәсіз адам зағсыз айыпталған
немесе сотталған жағдайда – оны дереу және толық ақтауды қамтамасыз
етуі,сондай-ақ заңдылық пен құқық тәртібін нығайтуға, қылмыстың алдын
алуға, құқықты құрметтеу көзқарасын қалыптастыруға жәрдемдесуі тиіс.
Тағы бір атап өтетін бір жайт ол – тергеушінің,анықтаушының және жедел-
уәкілдің процессуалдық мәртебесін реттейтін нормаларды жетілдіру үшін,
тергеушінің,анықтаушының және жедел-уәкілдің өзара әрекеттесу нәтижесін
арттыру үшін заңға маңызды өзгерістер енгізу қажет деп ойлаймын.Сондай-ақ,
жоңарыда атап көрсеткен ой-пікір, көзқарастар осы жұмыстың өзектілігін
айқындайды деп ойлаймын.
Жұмыстың мақсаты тергеу, жедел-іздестіру және басқа да органдардың өзара
әрекеттсуі, криминалистика зерттейтін ғылыми-техника жаңалықтарын игеруі
бағыттағы заңнамалық және доктриналық ой-пікірлерді талдау, ұсыныстар
енгізу,әзірлеу болып табылады.
Жұмыстың объектісі болып қазақстандық-процессуалдық заңнамадағы
тергеушінің, жедел-іздестіру қызметкері және анықтаушының процессуалдық
функцияларын айқындайтын нормалар жүйесі мен оларды қолдану тәжірбиесі
табылады.
Жұмыстың пәні – тергеу,жедел-іздестіру органдарының функцияларын
айқындайтын құқықтық қатынастыр мен нормалар.
Жұмыстың тәжірбиелік маңызы.Зерттеу барысында қалыптасқан ғылыми
қорытындылар, авторлық идеялар мен ұсыныстар қылмыстық іс жүргізу
құқығы,криминалистика, криминалогия, қылмыстық құқық салаларындағы мамандар
тарапынан сұранысқа ие ие болады деп ойлаймын.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.Аталған тақырыптың жекелеген мәселелері
туралы отандық авторлардың ғылыми еңбектері бар. Атап айтқанда,
қазақстандық авторлардың ішінде А.Н Ағыбаевтың, Е.О Алаухановтың, Т.
Айтмухановтың, Н. Ережеповтың, К. Балтабаевтың, М. Қоғамовтың,
Е.Тұрашовтың, Ш. Шариповтың, С. Шоқатаевтың және т.б еңбектері
бар.Сонымен қатар, тергеу органдарында тәжірбие жүзінде қызмет ететін
мамандардың ғылыми-ақпараттық мақалалары, мерзімді басылымдар мен ғылыми
журналдарда жиі жарық көретінін атап өткен жөн.
Жұмыстың әдістемелік негізін курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттеріне
сәйкес келетін ғылыми әдістер кешені құрайды. Зерттеудің әдістемелік
негізін бүгінгі таңда оларсыз құқықтық зерттеулер жүргізу мүмкін болмайтын
бірқатар ұстанымдар анықтады.
Жұмыстың құрылымы кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және пайдаланған
әдебиеттер тізімінен тұрады.

1.Тергеушінің жедел-іздестіру органының қызметін пайдалануы.

Тергеушінің процессуалдық функциялары бір-бірімен өзара байланысты. Бұл
байланыс, біріншіден, белгілі бір функцияның басқаның нәтижесімен
үйлесімділігінен, екіншіден, бірнеше функциялардың бір мезгілде жүзеге
асуынан көрінеді. Алдымен өзара байланыстылық мынадан көрінеді: қылмыс
туралы өтініштерді немесе хабарламаларды қарастыру мен шешу функциясын
жүзеге асырудың нәтижесіне байланысты істің мән- жайын зерттеудің
қажеттілігі туындауы да, туындамауы да мүмкін.Бұл хабарламаны шешу үшін
қылмыс белгісінің бар яки жоқ екені туралы мәселеге жауап беруге мүмкіндік
беретін тексеру жүргізген уақытта болады. Қылмыстық іс қозғалғаннен кейін
істің мән-жайын зерттеу функциясы міндетті түрде жүзеге асырылады. Тіпті
егер оның жүзеге асырылуы іс қозғалғаннан бұрын басталса да, бұл сатыда ол
әжептәуір кең көлемде жүзеге асырылады әрі басқаша процессуалдық құралдар
арқылы жүргізіледі. Бүл функцияның жүзеге асырылуы тергеушіні түлғаны
қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін дәлелдеме жеткілікті (осы кезде
айыптау функциясы жүзеге асырылады), немесе қылмыстық істі тоқтатуға күші
бар негіздеменің (осы кезде істі шешу функциясы жүзеге асырылады) бар екені
туралы қорытындыға әкеледі. Бірінші жағдайда істің мән-жайын зерттеу тергеу
аяқталғанға дейін жүргізіледі.Оның қорытындысының нәтижесінде (алдын ала
тексеру аясында) айыптау функциясы (іс айыптау қорытындысымен прокурорға
немесе медициналық сипаттағы күштеу шарасын қолдану туралы мәселені
қарастыру үшін істі сотқа жіберу туралы қаулымен) немесе істі шешу
функциясы (іс тоқтатылған кезде) толығымен жүзеге асырылуы мүмкін.Егер
істің мән-жайын зерттеу күдіктің яки тұлғаны қылмыс жасаған деп айыптаудың
негізсіздігін немесе айыпталушының жауапкершілігін жеңілдететін мән-
жайлардың бар екенін көрсетсе, тергеуші айыпталушыны негізсіз айыптаудан
қорғау шараларын қабылдайды.Қылмыс туралы хабарламаларды қарастыру мен шешу
функцияларын жүзеге асыру және істің мән-жайын зерттеу процесінде қылмыстық
әрекеттің жалғасып жатқаны немесе олардың жасалу мүмкіндігі сақталғандығы
мәлім болса, яки қылмыстың жасалуына мұрындық болатын мән-жай анықталған
болса, тергеуші қылмыстың жолын кесу және аталған мән-жайды жою шараларын
жүзеге асырады, сөйтіп, қылмыстың алдын алу функциясын жүзеге асырады. Ең
соңында, істің мән-жайын зерттеу құралы арқылы қылмыспен келтірілген
материалдық шығынды қалпына келтіруді қамтамасыз ету функциясын жүзеге
асыру үшін негіздің бар яки жоқ екендігі, және де мүлікті тәркілеу бойынша
үкімді орындау белгіленеді. Істің мән-жайын зерттеу функциясының жүзеге
асырылуы өз кезегінде басқа да функциялардың, көбінесе, айыптау мен
қорғаудың жүзеге асуына байланысты болады. Тергеушінің процессуалдық
функцияларының өзара байланыстылығы олардың қатар, кейде, тіпті бірдей
формада жүргізілуінен де көрінеді. Мысалы, айыптау, қылмыстың жолын кесу
жэне алдын алу, материалдық шығынды өтеуді қамтамасыз ету мен мүлікті
тәркілеу бойыншы үкімді орындау, сондай-ақ істің мән-жайын зерттеу бір-
бірімен қатар жүргізілуі мүмкін.

Қорғау функциясы туралы да осыны айтуға болады. Айыпталушыны іздестіру
тек қана оның мекен-жайы белгісіз болғанда да ғана жүргізіледі. Бұл
функцияны табысты түрде жүзеге асырмайынша, басқа да көптеген функциялар
толығымен іске аспайды, мәселен, айыптау, материалдық шығынды өтеуді
қамтамасыз ету, істі шешу, ал кейде істің мән-жайын шешу, қылмыстың жолын
кесу мен алдын алу сияқтылар жүзеге аспайды. Істі шешу функциясы басқа
функциялармен тығыз байланысты. Бұл байланыстылық істің шешілуі логикалық
тұрғыдан басқа процессуалдық функциялардың жүзеге асуынан ғана емес, сондай-
ақ істің шешілу функциясы істің мән- жайын зерттеу, айыптау мен қорғау
функциясын жүзеге асырудың шарықтау шегі болып табылуынан да көрінеді.Істі
тоқтату туралы қаулы істің мән- жайын зерттеуді ұшпаққа шығаратын
жинақталған дәлелдемелердің қорытынды талдауынан тұрады (яғни, осы
функцияның жүзеге асуы). Кінәлілік немесе кінәсіздік, кінәліліктің деңгейі,
жауапкершіліктің формалары мен мөлшері туралы түйіндемеде айыптау, ал кейде
қорғау функциясы жүзеге асырылады [1, 10].

Ақталмайтын негіз бойынша іс тоқтатылған кезде қылмыс жасаған тұлғаның
кінәлілігі туралы түйіндеме тұжырымдауда айыптау функциясы, ал қорғау
функциясы айыптауды азайтатын немесе айыпталушының жауаптылығын
жеңілдететін мән-жайды анықтауда жүзеге асырылады. Ақтау негізі бойынша іс
тоқтатылған кезде істі шешу функциясымен бір мезгілде қорғау функциясы да
жүзеге асырылады. Бірақ айыптау немесе қорғау тіпті де істі шешудің
міндетті элементі бола алмайды.
Қылмыстық іс бойынша іс қозғалған кезде мүлікті тәркілеу түріндегі жаза
түрі қолданылуы мүмкін жағдайларда беттестіру басталғанға дейін жеке тергеу
іс-әрекетін - тануға көрсету әрекетін жүргізу қажет.
Куә мен жәбірленушіге айғақ беруден бас тартқаны немесе жалтарғаны үшін
немесе көпе-көрінеу жалған айғақ бергені үшін қылмыстық жауаптылығы туралы
ескертілу тиіс.
Беттестіру үстінде жауап алынатын адамдардың өзара қарым- қатынасын
анықтағаннан кейін тергеуші байқалып отырған қайшылықтардың мәні жөнінде
алма-кезек айғақтар беруді ұсынады. Жауап алынатын адам беттестіру кезінде
естіген айғақтарын растайды немесе теріске шығарады деген жауаппен
шектелуге болмайды. Берілген жауап толығымен дәлелді болуға тиіс. Айғақ
берілген соң тергеушінің жауап алынатын адамдардың әрқайсысына сұрақтар
беру құқығы бар. Беттестіріліп отырған адамдардың, сондай-ақ олардың
өкілдерінің тергеушінің рұқсатымен жауап алынатын адамдарға сұрақтар беру
құқығы бар[1, 20].
Тергеуші беттестіру барысында жауап алынатын адамдардың бірін-бірі
берген айғақтарын өзгертуге көндірмеуіне міндетті түрде көңіл бөлуі тиіс.
Осы тергеу әрекетін жүргізу барысында жауап алынатын адамға қатысты зорлық-
зомбылық немесе өзге де тыйым салынған әрекеттер жасаудың нақты қаупі
анықталса, тергеуші оған, сондай-ақ оның отбасы мүшелері мен жақын
туыстарына қатысты ҚІЖҚ-нің 100-бабында көрсетілген қауіпсіздік шараларын
қолдануға міндетті.
Тергеушінің қалауы бойынша немесе жауап алынатын адамдардың өтінішімен
беттестіру кезінде оларға іске тігілген заттай дәлелдер мен құжаттар
ұсынылуы мүмкін.
Қарап тексерудің барлық түрлері кезек күттірмейтін тергеу іс
әрекеттеріне жатады.Сонымен бірге,бұл оның барлық қылмыстық істер бойынша
міндеттілігін білдірмейді. Қарап тексеру жүргізу пайдасы тиетін шешімді
кідіріссіз қабылдау керектігін заң оның қажеттілігімен ғана байланыстырады.
Қарап тексеруді анықтау органы, тергеуші және прокурор жүргізуге құқылы.
ҚІЖК-нің 356 және 359-баптарында көзделген жағдайларда қарап тексеруді
судья да жүргізеді[2, 56].
Қарап тексеру кезінде анықтау органдарының қызметкерлері тергеушіге оның
тапсырмасы бойынша оқиға орнын күзету, жапа шеккендерді көшіру, қаза
болғандарды жеткізу, жалғасып жатқан және қайталанатын қылмыстың жолын
кесу, оқиғаның өзге де зардаптарын жою женінде көмек көрсетуге міндетті.
Жедел іздестіру қызметі туралы Заңының 10, 11-баптарының талаптарына
сәйкес анықтау органдарының қызметкерлері тергеушінің тапсырмасы бойынша
немесе өздерінің қалауына қарай оқиғаны көзімен көрген адамдарды анықтауға,
қылмыс жасаған адамдарды тауып, ұстауға бағытталған жедел іздестіру
шараларын және басқа әрекеттерді жүргізеді.
Танушы адамды тану үшін бұрын тергеуші танылатын адамға статистердің
арасынан кез-келген орынды алуды ұсынады, бұл хаттамада көрсетіледі.
Танушы адамды кабинетке телефон арқылы шақырған жөн. Тергеуші осыдан
қейін танушы адамға оның құқықтары мен міндеттерін түсіндіруге
міндетті.Танушы адамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында адамды тану
үшін көрсету танылуға тиіс адам танитын адамды көрмейтіндей жағдайда
жүргізілуі мүмкін.
Заттарды тану үшін көрсету. Заттарды тану үшін көрсету алдында жауап алу
барысында заттың қашан сатып алынғаны, оның қандай материалдардан
даярланғаны, түсі, мөлшері, пішіні, ерекше белгілерінің, ақауларының болуы
және т.с.с. мұқият анықталады.
Тергеуші тану үшін іріктелген заттарды айғақ адамдардың қатысуымен
жарық, тегіс бетке қойып, олардың әрқайсысына рет номерін жазады. Танылатын
заттың қандай нөмерімен көрсетілетіні тану хаттамасында белгіленеді.
Мәйітті тану үшін көрсету қайтыс болған адамның жеке басын анықтау
мақсатында жүргізіледі.
Көптеп қаза тапқандардың ішінен адамдардың мәйітін тану қажет болатын
адам құрбандықтарына әкеп соқтырған табиғи апаттарға немесе өрттерге
байланысты жағдайлардан басқа реттерде мұндай объектілер жекеше түрде
көрсетіледі, мұндай танушы адамнан алдын ала жауап алу талап етілмейді.
Тінту және алу
Тінту - бұл іс үшін маңызы бар заттарды немесе құжаттарды табу және алу,
іздестіріліп жатқан адамдар мен мәйіттерді табу, сондай-ақ мәлімденген
азаматтық талапты немесе мүмкін болатын тәркілеуді қамтамасыз ету үшін
мүлікті анықтау мақсатында үй-жайларды, жер телімдерін немесе құжаттарды
мәжбүрлі тексеру (КІЖҚ-нің 230-бабы).
Жоғарыда баяндалған анықтамадан заңды тінтудің мынадай түрлері
көзделгенін білеміз.
1.Тінту жүргізілетін объектілеріне қарай:
а) үй-жайларда;
ә) дипломатиялық өкілдіктер орналасқан үй-жайларда;
б) жергілікті жерде;
в) жеке адамды тінту болып бөлінеді.
2.Мақсаттарына қарай тінту:
а) іздестіріліп жатқан адамды;
ә) мәйіттерді;
б) заттар мен құжаттарды;
в) азаматтық талапты немесе тәркілеуді қамтамасыз ету мақсатында мүлікті
табу үшін жүргізіледі.
3.Үйымдастырылу әдісіне қарай:
а) бірең-сараң;
ә) топтық;
4.Қайталану принципіне қарай:
а)бастапқы,
ә) қайталама тінтуге бөлінеді.

Тінту деген терминнің өзі белсеңді әрекетті - нақты қылмыспен өзара
байланыста дәлелдеудің негізіне алуга болатын объектілерді мақсатты
іздестіруді көздейді. Заңды негіз болмайынша, қандай да бір затты
іздестіруге қатаң тыйым салынады. Осыған байланысты тінтудің заңды және
нақты негіздерін айқын ажырата білу қажет.

Тінту жүргізудің заңды негіздеріне мыналар жатады:
- қозғалған қылмысты істің болуы;
- тергеушінің, прокурордың дәлелді қаулысы немесе сот шешімі;

Сонымен қатар, Жедел іздестіру қызметі туралы Заңның 14-бабының 1-
бөлігіне сәйкес жедел іздестіру қызметі барысында алынған материалдар тінту
үшін нақты негіздер бола алады.
Кейінге қалдыруға болмайтын жағдайларда тінтуді тергеушінің қаулысы
бойынша, прокурордың рұқсатынсыз-ақ жүргізуге болады, бірақ кейін 24-
сағаттың ішінде бұл туралы прокурорға жазбаша түрде хабарланады.
Мемлекеттік, әскери, нотариаттық, редакциялық, қызметтік,
коммерциялық, банктік немесе дәрігерлік құпиясы бар құжаттарға тінту
жүргізу туралы қаулыға міндетті түрде прокурордың немесе оның орынбасарының
рұқсатын алу қажет.
Үй-жайларда және жергілікті жерде тінту жүргізу үшін маңызы бар
объектілерді, заттар мен құжаттарды табу мақсатында тұрғын үйлерді,
пәтерлерді, шатырдың астын, сарайларды, гараждарды, жиһаздарды, үй
маңындағы жерлерді, бау-бақшаларды, су қоймаларын және т.с.с. тексеруден
тұрады.
Баспаналарды тінтуде ҚІЖК-нің баспана ұғымын түсіндіретін 7- бабының
42-бөлігін басшылыққа алу қажет.
Адамның денесін, оның киімдерін және т.с.с. тінтуді жеке адамды тінту
деп түсінеді.ҚР Конституциясының қағидаларына (17, 18-баптар) сәйкес жеке
адамды тінтуде оның ар-намысын қорлайтын, сондай-ақ жеке өмірінің мән-
жайларын жариялайтын әрекеттерге жол берілмеуі тиіс, осыған байланысты
тінтуді тінтілетін адаммен бір жынысты адам және сол жынысты айғақ адамдар
мен мамандардың қатысуымен жүргізу керек[3, 85].
Іздестірілетін адамды табу үшін тінту жасырынып жүрген қылмыскерді табу
үшін ғана емес, сондай-ақ, мысалы, адам ұрланғанда (ҚК 125-бабы), бас
бостандығынан заңсыз айырғанда (ҚК-тің 126-бабы), кәмелетке толмағандармен
сауда жасағанда (ҚК-тің 133-бабы) және басқа жағдайларда жәбірленушілерді
табу үшін жүргізіледі.
Алу - азаматтардың, мекемелерден, ұйымдардан, кәсіпорындардан іс үшін
маңызы бар белгі бір заттар мен құжаттарды алдын ала іздестірусіз алып қою
(ҚІЖК-нің 231-бабы). Бұл тергеу іс-әрекеті мәжбүрлі іс-әрекет болып
табылады. Алдын ала іздестіру кезеңінің болмауы алуды жүргізуге уәкілетті
адамның іс үшін маңызы бар заттар мен кұжаттардың қай жерде, кімде жатқанын
дәл білетінін көрсетеді. Алудың арнайы мақсаты уәкілетті адамның күні бұрын
белгіленген заттар мен құжаттарының белгілі көлемімен және тізбесімен
шектеледі.
Тінту мен алудың арақатынасы мынадай: оң нәтижеге жеткен тінту қашан да
заттар мен құжаттарды алумен аяқталады немесе, егер іздестіріліп жүрген
адам табылса, сезіктіні үстауға, айыпталушыны қамауға алуға, куәгерге
немесе жәбірленушіге ресми мәртебе беруге ұласады.
Қозғалған қылмыстық іс, осы тергеу іс әрекетін жүргізу туралы
тергеушінің, прокурордың қаулысы немесе соттың шешімі алудың заңды
негіздері болып табылады.
Тінту секілді, алуды да тек тергеуші, анықтаушы немесе прокурор
жүргізеді. Сот бұл іс-әрекеттерді жүргізбейді, бірақ қажет болған жағдайда,
ол бүл жөнінде шешім қабылдап, оны жүргізуді қылмыстық ізге түсу
органдарына тапсыра алады.
Алу тергеушінің дәлелді қаулысы бойынша, прокурордың рұқсатынсыз, айғақ
адамдардың қатысуымен, ал қажетті жағдайдарда маманның немесе аудармашының
қатысуымен жүргізіледі.
Тінту немесе алу тергеушінің дәлелді қаулысы негізінде жүзеге асырылады.
Көрсетілген тергеу іс-әрекеттерін жүргізу туралы қаулы оларды жүргізуге
қатысатын адамдарға жарияланады және оларға танысу үшін көрсетіледі.
Тергеуші тінтуге немесе алуға қатысатын айғақ адамдар мен мамандарға
олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді. Айғақ адамдар тергеушінің
барлық іс-әрекетіне қатысып, хаттамаға енгізілуге жататын жүргізілген іс-
әрекеттер жөнінде ескертпелер жасауы тиіс [3, 114].
Тінту немесе алу кезінде табылған объектілердің барлығы куәгерлерге және
басқа қатысушы адамдарга корсетіледі. Әдетте, алынатын заттар мен құжаттар
тінту немесе алу жүргізілген жерде тексеріліп, мұқият сипатталуы тиіс.
Осыдан кейін алынатын объектілер буып-түйіліп, мөрмен бекітіліп, айғақ
адамдар мен тергеушінің қол қоюымен куәландырылуы тиіс.

2.Криминалистикалық болжамдар және тергеуді жоспары.

Жоспарланған жұмыстарды кім және қай мерзімде өткізу керек
екендігі де жоспарда көрсетіледі. Бұл жоспардың төртінші элементі болады.
Кей жағдайларда тергеу шараларын орындайтын лауазымды адамның аты-жөні
өзінше жеке жазылады. Мұндай жағдайда жоспар бес элементтен құралады.
Енді тергеу жоспарын кесте түрінде көрсетсек, ол төрт кейде бес
бағаннан тұратындығы байқалады. Әр бағандағы жоспар бірімен бірі тікелей
байланысып, бірінен бірі туындайды. Осындай жоспар бойынша тергеушінің
қылмысты тергеуге байланысты жүргізетін жұмыстары кесте түрінде қағаз
бетіне түсіріліп көрсетіледі.
Тергеу жоспары ойша және жазбаша түрде жасалады. Тергеудің бастапқы
кезеңінде қылмыстық іс бойынша мәліметтердің аз мезгілінде тергеуші өз
жұмысын ойша жоспарлайды. Кейбір кідіртпей жүргізуді кажет ететін тергеу
әрекеттері жоспарсыз да жүргізіледі. Айталық, қылмыс жөнінде хабар алысымен
тергеуші оқиға болған жерге барып қарайды және караудың қорытындысынан
туындаған тергеу әрекеттерін өткізеді. Осы тергеу шараларын жүргізіп,
орындаудан жиналған дәлелдеме деректерді талдап, оларды айқындап, анықтау
арқылы тергеу болжауларын жасап, болжауларды тексеруді жоспарлайды[4, 22].
Тергеу тәжірибесінде тергеу жоспарының бірнеше түрі бар. Жұмыстың
дұрыс жүргізілуі үшін жоғарыда көрсетілген элементтердің бәрі де жоспарда
көрсетілуі керек. Жоспар бағандық және кестелік түрде жасалады.
Жалпы тергеу жоспарына қосымша, оны толықтыруға бағытталған, жиналған
айғақ мәліметтерін бір жүйеге келтіру үшін жоспарлаудың басқа да түрлері
колданылады. Мысалы, көп көріністі істер бойынша тергеп отырған қылмысқа
қатынасы бар әр айыпкерге жеке есеп карточкесі толтырылады. Онда әр
айыпкерге инкриминацияланған қылмыстық, әрекеттер және оның осы қылмысқа
қатысқандығын дәлелдейтін деректер келтіріледі. Жауапқа тартылған
қылмыскерлердің саны көп, күрделі және көп көріністі істерді жоспарлаудың
шахматты ведомость деген түрі де жиі қолданылады.
Мұндай жағдайда бірінші бағанға әр іс бойынша жауапқа тартылған
айыпкерлердің аты-жөні жазылады да, одан кейінгі бағандарға қылмыстың жеке-
жеке көріністері жазылады. Айыпкер қай қылмысты көрініске қатынасты болса
сол бағанға х деген белгі қойылады.
Кейбір өте үлкен тергеу бойынша күрделі, бірнеше торлы басқару жоспары
да жасалады. Мұндай көп торлы кестеде тергеушінің бірнеше бағытта істейтін
жұмыстары көрсетіледі. Оның ішіндегі неғұрлым маңызды жұмыстарды, қай
бағытта және қандай тергеу шараларын орындау үстінде қандай кедергілердің,
қиыңдыктардың кездесетіндігін алдын ала белгілеп алуға болады.
Тергеудің әр кезеңінде істелетін жұмыстарды жоспарлаудың өзіндік
ерекшеліктері бар. Тергеудің бастапқы кезеңінде кідіртілмейтін тергеу
әрекеттері және жедел-іздестіру жұмыстарының жүргізілуі жоспарланады.
Тергеудің кейінгі кезеңдерінде жоспарға кіретін тергеу әрекеттері және
жедел-іздестіру жұмыстары негізінен айыпкердің жауабынан туындайтын
мәселелерді тексеруге бағытталады. Ол үшін айталық, сот-сараптамасын та-
ғайындау, тергеу экспериментін жүргізу, айғақтарды оқиға болған жерде
тексеру мен нақтылау, тағы басқа да тергеу әрекеттерін өткізу жоспарланады.
Жалпы қылмыстық іс бойынша жасалатын тергеу жоспарымен қатар кейбір
күрделі тергеу әрекеттерін, атап айтқанда, жауап алу, тергеу экспериментін
жүргізу де жоспарланады. Мұндай жоспарда тергеу әрекетін жүргізгенде
анықталатын сұрақтар, оны жүргізу үстінде қолданылатын тактикалық тәсілдер,
сонымен қатар тергеу әрекетінің нәтижелігін арттыру үшін өткізілетін басқа
да ұйымдық жұмыстар көрсетіліп, белгіленеді. Мұндай тергеу әрекеттерінің
жоспары жалпы тергеу жоспарының бір элементі есебінде саналып, осы
жоспардағы мәселелерді шешуге бағытталады.
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің талабы бойынша тергеуші заңда
көрсетілген тергеу әрекеттерін өткізу арқылы әр қозғалған іс бойынша
қылмыстың мән-жайын анықтап, жасалған қылмысты дер кезінде ашуға тиіс.
Бірақ тергеуші тек заңда көрсетілген әрекеттерді жүргізу арқылы, өзінің
күшімен ғана бұл заңда көрсетілген міндетті орындай алмайды. Сондықтан
тергеушінің жедел-іздестіру жұмыстарын орындайтын, анықтама жүргізетін
органдардың қызметкерлерін көмекке алуға, оларға тергеу үстінде жасалған
қылмыстың кейбір мән-жайларын анықтау жөнінде арнайы нұсқаулар беру
жайындағы өкілеттігі заңда көрсетіліп, бекітілген. Тек жедел-іздестіру
жұмыстарын жүргізу барысында анықталған мәліметтерді және осы орган-ның
басқа да мүмкіншіліктерін толық пайдаланған жағдайда ғана тергеуші тергеп
отырған қылмысты дер кезінде аша алады. Тергеуші мен жедел-іздестіру
органдарының бірлесіп істеуі арқылы қылмысты тез арада ашуға, қылмыскерді
дер кезінде ұстауға, керекті заттай дәлелдемелерді толық жинап алуға
болады[5, 66].Қандай қылмысты тергегенде болсын бұл екі органның алдында
тұрған тағы бір міндет - ол қылмысты алдын алу, қылмысқа әкелетін себептер
мен жағдайларды анықтап, оларды жоюға арнайы жедел шаралар қолдану. Ортақ
міндеттері бар екі органның бір тергеу комитетінде шоғырлануы, атап айтқан
да, бір мекеме шеңберінде болуы олардың қылмыска қарсы күрес саласындағы
ұйымдық, тактикалық жұмыстарын, әрине сөзсіз арттырады.
Сонымен тергеу және анықтама жүргізуші оргаңдардың тергеу үстінде
қалыптасатын қарым-қатынасының түсінігі — қылмыстық істі тергегенде бір-
біріне әкімшілік тұрғыдан тәуелсіз тергеу және жедел-іздестіру органдарының
қылмысты ашуға, оны сапалы тергеуге, қылмыстың алдын алуға бірлесіп,
іскерлікпен істейтін жұмыстары. Бірақ, мақсаттары мен міндеттері бірдей,
ортақ болғанмен аталған органдардың қызметтерінде өзіндік ерекшеліктер бар.
Бұдан бұрынғы жедел-іздестіру жұмыстары жөнінде заңда өте қысқа, мәлімдеме
есебінде ғана айтылған болатын. Қазір арнайы жедел-іздестіру жұмыстары
жөніндегі заң қабылданғандықтан бұл органның өкілеттігі заң жүзінде толық
бекітіліп көрсетілген. Осы заңға байланысты жедел-іздестіру органдарына
жоғарыда айтылған жалпы міндеттермен қатар өзіне нақтылы жүктелетін
міндеттері бар. Оның ішінде негізгісі – қылмыстың белгілерін, іздерін
тауып, оған катысқан қылмыскерлерді анықтап, оларды дер кезінде ұстау. Бұл
өзінің алдына заң жүзінде қойылған міндеттерді анықтама жүргізуші органдар
өзінің өкілетігіне тән әдістермен, тәсілдермен жедел-іздестіру жұмыстарын
жүргізу арқылы анықтап орындайды. Тергеуші істің кейбір мән-жайларын
анықтау жөнінде бұл органдарға нұсқау бере отырып оны қандай әдістермен,
қандай жедел-іздестіру жұмыстарын жүргізу арқылы шешетіндігіне араласып
кіріспейді.
Тергеуші мен анықтама жүргізуші органдардың арасында екі түрлі қарым-
қатынас қалыптасуы мүмкін: тұрақты және бір жолғы. Тұрақты қатынас
жағдайында тергеуші мен жедел-іздестіру органдарының қызметкерлері бір істі
басынан аяғына дейін бірлесіп, бір жедел топ кұрып тергейді. Қарым-қатынас
қылмыс осы органдарға белгілі болған кезеңнен, тіпті іс қозғалмай тұрып-ақ
қалыптасады. Мұндай жағдайда жедел-іздестіру органдары іс қозғауға негіз
бола алатын фактілерді, мәліметтерді жинап, оны тергеушіге береді. Бұл
мәліметтер тергеушінің қылмысты қозғау кезеңінде дұрыс шешім қабылдауына
көмектеседі. Қылмыстык іс қозғалғаннан кейін жедел топ құрылып, оған
тергеуші және қылмыстың түріне байланысты бірнеше жедел-іздестіру
органдарының қызметкерлері кіреді[5, 67]. Жедел топқа кірген тергеуші және
жедел-іздестіру органдарының қызметкерлері жалпы тергеу жоспарын жасап,
онда көрсетілген іс-әрекеттерді нақтылы кім орындайтынын көрсетеді. Кей
жағдайда тергеуші өз алдына жоспар жасап, жедел-іздестіру органдарының
қызметкерлері өзінше жоспар жасаулары мүмкін. Мұндай жағдайда жедел топтың
кеңесінде екі жоспарда да көрсетілген іс-әрекеттер салыстырылып, екі
жоспарға да белгілі бір дәрежеде өзгерістер енгізілуі керек. Анықтама
жүргізуші органдар жедел-іздестіру жұмысын өткізгенде алынған мәліметтерді
дереу тергеушіге хабарлап отыруы тиіс. Тергеу әрекетін жүргізу барысында
алынған дәлелдеме фактілерді тергеуші анықтама жүргізуші органдардың
қызметкерлеріне хабарлап отыруы керек. Бір-біріне осындай мәлімет беріп,
іскерлік қарым-қатынаста болғанда ғана тергеу дұрыс бағыт алып, жедел
топтың жұмысы нәтижелі аяқталып, қылмыс дер кезінде ашылады. Мұны екі орган
да өз-өзімен жеке жұмыс жасайды деген мағынада түсінбеу керек. Бір тергеу
әрекетін бірігіп өткізетін де жағдай болады. Айталық, оқиға болған жерді
қарау үстінде тергеуші оқиға болған жерді қарап жатқанда, анықтама
жүргізуші органдардың қызметкерлері қылмыскердің кім екенін анықтап, оны
үстауға, осы болған қылмысты көрген адамдарды табуға және басқа да
қылмыстың мән-жайы жөніндегі мәліметтерді біліп, анықтауға бағытталған
жедел-іздестіру жұмыстарын жүргізеді. Жедел топқа кіретін жедел-іздестіру
органының қызметкерлеріне тергеуші кейбір жеңіл тергеу әрекетін өзі жеке
өткізуді де жүктеуі мүмкін. Сонымен, тергеуші мен жедел-іздестіру
органдарының тергеу үстіндегі тұрақты қарым-қатынасы жедел топты, сондай-
ақ, жалпы тергеу жоспарын құрумен және кейбір тергеу әрекеттерін бірігіп
өткізумен сипатталады.
Тергеу барысында осындай тұрақты қатынаспен бірге, көбінесе жеңіл
қылмыстарды тергегенде, көріністік, былайша айтқанда, бір жолғы қарым-
қатынас та қалыптасуы мүмкін. Мысалы, қылмыстық заңға сүйеніп тергеуші
істің кейбір мән-жайларын жедел-іздестіру жұмыстарын жүргізу арқылы анықтап
беру жөнінде осы органға нұсқау береді. Айталық, қылмысқа сезікті адамның
тұрмыс жағдайын, кіммен қарым-қатынаста екендігін, кімнін үйіне және қай
жерлерге жиі баратындығын, тағы да басқа мәліметтерді жинап беру жедел-
іздестіру органдарының қызметкерлеріне тапсырылады. Сонымен қатар, тергеуші
кейбір күрделі тергеу әрекеттерін өткізуге көмек беру үшін жедел-
іздестіруші органның қызметкерлерін шақырып, тергеу әрекетін өткізу үстінде
оларға арнайы тапсырмалар береді.Күрделі тергеу әрекеттерін тергеуші жедел-
іздестіру органдарының қызметкерлерімен бірлесіп, іскерлікпен өткізуі
тергеу әрекетінің нәтижелігін сөзсіз арттырады[6, 20].
Қылмыс іздерін жасыру бойынша жүргізілетін әрекеттер тергеуге
кедергі жасауға бағытталады және жасыру, жою, инсценировка және жалғандық
түрінде көрініс табуы мүмкін.
Жасыру кезінде қылмысты тергеу үшін маңызды ақпарат тергеушіге беймәлім
болады. Жою — кылмыс іздері мен ол туралы ақпаратты физикалық күш
тұрғысынан жою жөніндегі белсенді әрекеттерден көрініс табады.
Инсценировка — қылмыскер, қылмыс құралы және қылмыс жасаудың мән-жайлары
туралы түсініктерді өзгерту мақсатында жүзеге асырылады. Мысалы:
объектілердің орнын ауыстыру, қылмыс субъектісінің сыртқы көрінісін өзгерту
және т.б.
Іздер мен өзге де дәлелдемелік ақпараттың жалғандығы - олар туралы
жалған түсінік калыптастыруға бағытталған. Мысалы: жалған көрсетпелер беру,
жалған куәларды қою, жалған іздер қалыптастыру және т.б.
Тергеушінің, қылмысты жасыру тәсілін білуі қылмыскердін айла-
тәсілдерін уақытылы анықтауға, сондай-ақ осы бағытта қолданылып жатқан
мүмкін болатын әрекеттердің алдын алуға септігін тигізеді.
Жоқ, қылмыс оқиғасы болмағандықтан тоқтатылғанда, көптеген басқа
функциялар сияқты, істің мән-жайын зерттеу және істі шешу функциясынан
басқасы, жүзеге аспайды.Тергеуші өзінің функцияларын процесстің басқа да
қатысушыларымен өзара әрекеттесе отырып жүзеге асырады, олардың рөлдері
арнайы тағайындау (куә, сарапшы, маман, аудармашы, куәгер), яки олардың
дербес процессуалдық мүдделілігі арқылы анықталады. Процесске
қатысушылардың аталған рөлдерін тәптіштей қарастырмай-ақ, олардың тергеуге
қатысуы нәтижелі сипатқа ие екенін атап өту қажет. Олар қандай да бір
формада болмасын істің мән-жайының қойылуына және оның дұрыс шешілуіне
ықпал етеді. Қорғау функциясын жүзеге асырушы айыпталушы мен қорғаушының
рөлдері көбінесе үндес болып келеді. Тіпті айыпталушы үшін қорғау функциясы
мен тергеушіге мән-жайды анықтауда жәрдем беру функциясы факультативтік
болып табылады. Қорғаушы тек қана қорғау функциясын жүзеге асырушы, және
осы функцияның аясында ғана әрекет ете отырып, істің мән-жайын анықтау мен
оның дұрыс шешілуіне атсалысады. Істің мән-жайын зерттеудегі алдын ала
тергеуде процесске мүдделі қатысушылар және олардың өкілдері белсенді түрде
қатыса алады.
Олар тікелей дәлелдемелерді көрсетуге, сондай-ақ куәлардан жауап алу
жөнінде қолдау білдіруге, сараптама жүргізуге және дәлелдеме жинау бойынша
басқа да тергеу әрекеттерін жүргізуге құқылы. Заң сараптама жүргізудің
мүмкіндігін қарастырған (сараптама тағайындалғаны туралы қаулымен танысу,
қосымша сұрақтарына сарапшыдан қорытынды алу, сараптама қорытындысымен
танысу, сарапшыға қарсылық білдіру құқығы жэне т.б.). Тексеру жүргізген
кезде тергеуші айыпталушыны, күдіктіні, жәбірленушіні, куәні қатыстыруға
құқылы, сөйтіп, оларды істің мән-жайын зерттеудің белсенді қатысушыларына
айналдырады.
Тінту мен алу кезінде аталған тұлғаларды қатыстыру мүмкіндігі туралы
заңда көрсетілмеген. Алайда, көрсетілген норманың мазмұны мен тағайындалуы
тұрғысынан бұл қатысушыларды үйлесімділікпен тінту мен алу процессіне
қатыстыруға болады. Материалдық шығынның көлемі мен сипатын анықтау кезінде
жәбірленушінің өзінің көмегін пайдалануға болады (азаматтық талапкерді).
Тергеушінің процессуалдық функцияларының табысты орындалуының маңызды
алғышарты - алдын ала тергеудің қатысушыларына, қылмыстық процесстегі
олардың рөлдері сәйкес келетін және тергеушінің міндеттері мен функцияларын
хабарландырып тұратын белгілі бір процессуалдық міндеттерді жүктеу.
Қылмыстың тез арада ашылуы, тергеудің сапасы, тергеушінің істі тергеуге
байланысты жұмысының мақсатты және ұйымдасқан түрде жүргізілуі тергеудің
белгілі бір жоспармен жүргізілуіне тікелей байланысты. Қылмыстық іс
қозғалғаннан кейін тергеу жоспарын жасау арқылы тергеуші тергеу барысында
шешілетін сұрақтарды толық айқындап алып, осы сұрақтарды нақтылы қандай
тергеу әрекеттерін, жедел-іздестіру және басқа да ұйымдастырушылық шаралар
жүргізу арқылы шешуге болатынын анықтап белгілейді.Сұрақтар тергеп отырған
қылмыстың мән-жайын анықтауға байланысты болу керек. Сондықтан жоспарға
кіретін сұрақтар осы қылмыс жөнінде тергеушінің ойша жасаған болжауынан
туындайды[6, 55]. Тергеп отырған қылмыстың қалай, қандай жағдайда болғанын
тергеуші, әрине, өз көзімен көрген жоқ. Бірақ қылмысты толық және
объективті тергеу үшін тергеуші қылмыстын қалай болғанын ойша болса да
болжап, қылмыстың жасалу жолын көз алдына елестетіп көріп, онын бейнесін
ойша жасап көруі керек. Осындай ойша шығармашылық, талдау процесінің
үстінде қылмыстың қандай жағдайда болғандығы, қылмысқа қатынасқан адамдар
және де қылмыстық, оқиғаның басқа да мән-жайлары жөнінде белгілі бір
болжаулар пайда болады. Тергеушінің бұл ойша талдау арқылы жүргізетін
шығармашылық, белгілі бір сұрақтарды шешуге бағытталған іздеу процесі
логикалық гипотеза әдістеріне негізделеді. Сондықтан,тергеу болжауы
логикалық табиғаты жағынан алғанда гипотезаның бір түріне — жұмыс
гипотезасына жатады.Болжаудың мазмұны және мағынасына байланысты тергеу
болжауы жалпы және жеке болып екі түрге бөлінеді. Жалпы болжау - ол нақты
қандай қылмыстың болғандығы жөніндегі тергеушінің ой-пікірі. Айталық, оқиға
болған жерде мәйіт та-былған жағдайда тергеуші осы оқиға жөнінде мына
төмеңдегідей болжаулар жасай алады: жәбірленушіні біреу қасақана өлтірді,
абайсызда өлтірді, не өзін-өзі өлтірушілік[7, 69]. Атап айтқанда, мұндай
жалпы болжауда қандай қылмыс жасалғандығы жөнінде белгілі бір пікір
туындайды. Осы жасалған жалпы болжаудың әрқайсысынан сұрақтар туындап, олар
жөнінде жеке болжаулар жасалады. Мысалы, қылмысты белгілі бір адамның
жасағандығы, қашан, қай мезгілде және қандай қару пайдаланғандығы
жөніндегі, т.б. сұрақ-болжаулар. Осындай шығармашылық талдаудан туындаған
тергеу болжауларының бәрі бірдей тексерілуі кажет. Бастапқы кезде жасалған
болжаулардың қайсысы дұрыс екенін біліп аңғаруға болмайды. Сондықтан
жасалған болжаулардың бәрін бір кезекте қосарлы түрде тексеріп анықтау
керек. Егер тергеуші осы сәтте шындыққа жатады деп екінші элементі болып
саналады. Жоспарға кірген сұрақтар тергеу әрекеттерін, жедел-іздестіру және
басқа да жұмыстарды жүргізу арқылы анықталып, шешілетін болғандықтан,
орындалатын тергеу шаралары жоспардың үшінші элементі болады.

3.Тергеулік қарау және куәландыру тактикасы.

Тергеу қарауы — қылмысты тергеуге және ашуға маңызы бар немесе маңызды
болуы мүмкін заттарды, құжаттарды және өзге де іздерді табу, бекіту, алу
және қылмыстық істін мән-жайларын зерттеу мақсатында тергеушінің кез келген
объектілерді тікелей қабылдауы мен зерттеуінен тұратын тергеу әрекеті.
Қылмыстық іс жүргізу заңы бойынша қарау — қылмыс ізін, өзге
материалдық объектілерді анықтау, сондай-ақ іс үшін маңызы бар жағдайларды
айқындау мақсатында тергеуші, ал ол жок болған жағдайда анықтаушы немесе
қылмыс туралы арыз немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.