Фирманың маркетинг қызметін басқару әдістемесі
Мазмұны
Кіріспе
3
1 Фирманың маркетингтік қызметін басқарудың теориялық
5
негіздері
1.1 Маркетингтің мәні мазмұны
9
1.2 Маркетингтің қағидалары мен тұжырымдамалары
1.3 Фирманың маркетинг қызметін басқару әдістемесі
12
2 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның қызметін маркетингтік талдау
2.1 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның жалпы сипаттамасы
19
2.2 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның негізгі экономикалық
22
көрсеткіштерін талдау
2.3 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін бағалау 29
3 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін жетілдіру
бойынша ұсыныстар
3.1 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін жетілдіру 40
Қорытынды
47
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
49
Кіріспе
Қазақстан Президентінің Қазақстан – 2030 атты халыққа жолдаған
стратегиялық бағдарламасында бейнеленген сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдігі
нарықтың негізгі мақсаты болып табылатындықтан, өндірісті басқару
шешімдерін қабылдаудың негізгі принциптері фирмаларды негізгі тұрақты
экономикалық өсу басымдылықтарына бағыттайды [1].
Соңғы он жылдықтағы Қазақстан Республикасы әлеуметтік-экономикалық
процестерінің динамикалық өзгерістерімен, саяси және әлеуметтік өрістерде
институционалды қайта құрумен, қоғамның өміріндегі экология рөлінің
күшеюімен, шетелдермен қатынастың дамуымен ерекшеленіп отыр. Қазақстан
Республикасының саяси, экономикалық және қоғамдық өмірінде жүріп жатқан
өзгерістер шаруашылық іскерліктің жаңа жолдарын іздеумен қатар экономикалық
тиімділікті қамтамасыз ету үшін фирмалар алдына бірқатар маңызды мәселелер
қояды.
Осыған байланысты іс жүзінде өте маңызды және құнды мәселе ретінде
маркетинг жүйесінің қалыптасуын атап өтуге болады. Еліміздегі халық
шаруашылығы құрылымын қайта құру процесінде болып жатқан өзгерістер,
өндіруші еркіндігі мен нарықтық ортаны игеру кезінде фирмаларды басқару
маркетинг тұжырымдамасын қолдануды талап етеді.
Қазіргі замандағы маркетингтің мәні тұтынушының қажеттілігін фирманың
пайдасына айналдыратын кәсіпкерлік қызметте көрініс алады. Қазақстанда
маркетинг экономикалық сала ретінде біршама жақын уақыттан бастап қолданыла
бастады, ал бұған дейін бұл капитализмге ғана тән теориялық түсінік және
тәжірибелік әрекет ретінде саналып келді. Нарыққа өту кезеңінде басқару
мәселелері түбегейлі өзгерістерге ұшырайды, ондағы негізгі күштер сатып
алушының тұтыныстарын қанағаттандыруға және фирма мен клиенттің
арақатынастарының ұзақ уақыттық болуына арналады. Отандық өнеркәсіп
орындарында маркетинг жарнама және тауарды өткізу ісіне бағытталған. Бұл
жағдай бірқатар объективті және субъективті себептермен түсіндіріледі.
Олардың ішінен келесі себептерді көрсетуге болады: нарықтық қатынастар
дамуының төмен деңгейі; құқықтық және нормативтік заңдармен қамтудың
жетіспеушілігі; нарықтық тауарлар инфрақұрылымның төмен деңгейі; фирмада
маркетинг қызметті алға қоятын тәжірибелі мамандардың жеткіліксіздігі;
қаржының болмауынан туындаған қиындықтар; мәлімет жинау мен ақпарат бөлісу
жұмысының шектелуі; маркетингтік қызметті сапалы түрде жүзеге асыруға
мүмкіндік беретін әдістер, әдістемелер деңгейде қолданылуы. Маркетингті
жүзеге асыруға арналған еңбектер шетел тәжірибесін қолдануға бағытталған
және біздің экономикалық жүйенің ерекшеліктері мен жағдайларын ескере
бермейді. Маркетингтің негізгі заңдылықтары мен әдістері біріңғай болып
келеді, сондықтан олар іс жүзінде экономиканың барлық саласында
қолданылады. Қазіргі кезде маркетинг фирмалардың шаруашылық қызметін
жоспарлау, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың барлық жақтарын қамтуы
тиіс. Бұл жағдай осы замандағы маркетингтің рөлі мен маңызы туралы
көзқарастарға сәйкес келеді. Фирма қызметін басқару үшін қазіргі замандағы
маркетинг біртұтас және жүйелі бағытта дамуы қажет [2].
Курстық жұмыстың өзектілігі.Маркетинг тұжырымдамасы нарықта фирманың
белсенді басымдық саясатының стратегиясы мен тактикасы, шаруашылық
іскерлігі және барлық өндірістік ресурстар түрлерін тиімді қолдану
нәтижелеріне әсер ететін маңызды құрал. Еліміздегі экономикалық реформаны
әлем экономикасымен интеграциялау үшін нарық механизмін, нарықты зерттеу
әдістерін және принциптерін, экономикалық конъюнктураны, стратегиялық
жоспарлаудың негіздерін, фирмалардың нарықтық жағдайдағы бәсекелестік
мүмкіншіліктерін терең білу қажет. Мұндай білімді нарықтық басқару
концепциясын зерттейтін маркетинг ғылымы береді [3].
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасында маркетинг
қызметінің мәнін ашу, атқаратын қызметін талдау, АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның
құрылымын, оның нарықтағы рөлі мен ерекшелігін қарастыру.АБДИ КОМПАНИ АҚ-
ның маркетинг қызметін талдау және оны жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Курстық жұмыстың мақсатына байланысты,оның келесі міндеттері
анықталып,шешіледі:
- маркетингтің функциясының мәнін мен мазмұнын анықтау;
- фирманың маркетинг қызметін басқару әдісі;
- АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның жалпы қызметіне сипаттама беру;
- АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның экономикалық көрсеткіштерін талдау ;
- АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін жетілдіру бойынша ұсыныстар
әзірлеу.
Курстық жұмыстың объектісі ретінде АБДИ КОМПАНИ АҚ-мы алынды.
Курстық жұмыстың пәні ретінде АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметіне
зерттеулер талданды.АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін жетілдіру
бойынша жүргізілетін іс-шаралар алынды.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде курстық жұмыстың өзектілігі, мақсаты, міндеттері және
объектісі анықталды.
Бірінші тарауда фирманың маркетингтік қызметін басқарудың теориялық
негіздері қарастыралады.
Екінші тарауда АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетингтік қызметіне жалпы
сипаттама беріліп, негізгі экономикалық көрсеткіштеріне талдау жүргізілді.
Үшінші тарауда АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін жетілдіру
жолдары бойынша ұсыныстар әзірленді.
Қорытындыда курстық жұмыс бойынша фирманың маркетингтік қызметі-
басқарудың функциясы ретіндегі маңыздылығы және жалпы курстық жұмысқа
қорытынды жүргізілді.
1. Фирманың маркетингтік қызметін басқарудың теориялық негіздері
1.1 Маркетингтің мәні мазмұны
Маркетингтің эволюциялық даму кезеңі бір ғасырдан асты.Ол ірі ауқымды
өндіріс қалыптасып,бәсекелестің күрт шиеленіскен жағдайларында өндірісті
басқару және өнімді өткізу әдісі ретінде ең алғаш АҚШ-та,содан кейін Еуропа
елдерінде пайдаланыла бастады.ХХ ғасырдың 60-жылдары маркетинг ғылыми
тұрғыдан негізделді және толысқан нарық жағдайында өнімді сатудың тиімді
әдісі ретінде кең қолданылды,70-жылдары өнеркәсіпті белсенді
пайдаланылды,ал 80-жылдары қызмет көрсету саласына және коммерциялық емес
іс-әрекетке де енгізіле бастады.
Маркетинг ұғымы ағылшынның market (нарық) сөзінен шыққан,ал инг
жалғауы нарық жасаушы немесе нарық аумағындағы қызмет дегенді
сипаттайды.Маркетинг ірі ауқымды өндірістің қалыптасуы және бәсекелестіктің
күрт шиеленіскен жағдайында өнімді өндіру мен өткізуді басқарудың әдісі
ретінде бөлініп шықты [4].
Маркетинг дамуының бірінші кезеңі ХХ ғасырдың басынан бастап 40-
жылдардың соңына дейін созылды.Бұл кезеңдегі маркетингтің мақсаты –
тауарларды ұтымды өткізу,тездетіп сату және коммерциялық іс – әрекеттің
тиімділігін арттыру болды.осы кезеңнен 60-жылдарға дейін маркетингтің кең
қанат жайған өндірістік,содан соң өткізу тұжырымдамалары дамыды. Сонымен
қатар бәсекелестің күшеюі, капитал шоғырлануы мен орталықтандырылу
үдерісінің үдею ықпалымен, кейіннен маркетинг білімнің жеке саласы ретінде
бөлініп шықты. Ал оқу пәні ретінде маркетинг ХХ ғасырдың басында алғаш АҚШ-
тың Мичиган және Калифорния университеттерінде жүргізіле бастады.
Елуінші жылдары маркетингтің тауар өткізу жүйесі ретіндегі дәстүрлі
ұғымы нарықтың өзгермелі жағдайларына бейімделген басқару тұжырымдамасы
ретінде өзгерді. Ол фирма мен компания жұмысының әр түрлі жақтарын да
қамтып, өнімді жасау және жылжыту жөніндегі іс-әрекеттің бір элементіне
айналды.
Оның институтционалдық қалыптасуы және ұйымдық ресімделуі бір уақытта
жүзеге асырылды. 1926 жылы АҚШ-та Маркетинг пен жарнаманың ұлттық ұйымы
құрылды, ол 1973 жылы Американдық маркетинг ассоциациясы деп өзгертілді.
Кеіннен мұндай ұйымдар Батыс Еуропа елдерінде және Жапонияда құрылды.
Маркетинг дамуының екінші кезеңінде (1960-1970жылдарды) оны
тұтынушылардың сұранысына бейімделген басқару теориясымен тұжырымдамасының
құрамдас бөлігі ретінде қарастыра бастады. Компаниялардың қызметін басқару
маркетинг қағидалары негізінде жүзеге асырылуын қажет етті. Осыған
байланысты, басқарудың нарықтық теориясы деп атала бастаған ғылымның
негізі қаланды.
70 – жылдардың екінші жартысында маркетинг эволюциялық дамудың үшінші
кезеңіне аяқ басып, бизнес философиясына айналды. Нарық құрылымындағы
орасан зор өзгерістердің болуы, оның қызмет түрлері мен тауарларға толуы,
бәсекелестің өршуі, ғылыми-техникалық прогрестің өсуі маркетинг мәнінің
түрленуіне әкелді-оны сыртқы ортаны зерттеу мен оған бейімделудің жолын
іздейтін және фирманың барлық қызметін бірітіретін корпоративтік
стратегияның элементі ретінде қарастыра бастады. Бұл кезеңге маркетингтің
дәстүрлі және қоғамдық тұжырымдамаларының дамуы мен стратегиялық рөлінің
артуы тән болды [5].
Практикалық маркетингте нарық категориясының нақты сипаты бар және
оның параметрлерін сандық түрде өлшеуге болады.
Тауар – маркетингтік бүкіл іс-әрекеттің қозғаушы күші. Оған байланысты
маркетингтің саясаты мен стратегиясы жасалады. Тауарға маркетингтік
тұрғыдан қарау ең алдымен оның тқтыну ерекшелігімен нақты бір қажеттілікті
қанағаттандыратын мүмкіндігін ескеруді керек етеді.
Тауар – бұл адамдардың нақты қажеттіліктерін қанағаттандыратын және
айырбасқа түсетін өнім. Тауарлар материалды (шикізат, машиналар, құрал-
жабдықтар, азық-түлік) және материалды емес (қызмет, идеялар) сипатта
болады.
Тауардың пайдалылығы және оны жасаушылардың барлық жұмсалған күш-жігері
маркетинг теориясында маңызды орын алатын айырбас барысында айқындалады.
Мәміле – белгіленген шартқа байланысты тауар мен қызметті (жеткізу)
іске асыру үшін екі немесе бірнеше жақтардың өзара келісімі.Мәміленің екі
түрі бар:біріншісі ақшалай,мұнда тауарлар ақшаға айырбасталады,екіншісі
бартерлік,ол ақша қаражаттарынсыз тек тікелей тауар айырбасы негізінде
жүзеге асырылады.Бартерлік мәмілелер толық дамымаған нарықтарға
тән.Қазақстан Республикасының нарыққа көшуінің алғашқы кезеңінде
экономикалық дағдарыс,кәсіпорындардың ақшалай қаражатының жоқтығына немесе
жетіспеушілігіне байланысты бартерлік мәмілелер экономикада елеулі роль
атқарды.
Маркетинг жүйесінде сұранысты зерттеу – нарықты кешенді зерттеудің
басты кезеңі,ол нарықтың жалпылама сипаттамаларын анықтауға мүмкіндік
береді.Фирманың нарықтағы табысты жұмысы тауарға сұраныстың сипатын және
күйін мұқият анықтаумен,оның өзгеру тенденцияларын білумен тығыз байланысты
болады.
Сұраны – сатып алу қабілеті бар қажеттілік.Сұраныс адамның қажеттілігін
ғана емес,ең бастысы оның қажетті тауар сатып алуға қаржылық мүмкіндіктерін
де білдіреді.
Сұраныстың екі деңгейі бар: жалпы нарықтағы (немесе ғаламды) сұраныс
және фирма өніміне (не маркасына) сұраныс.
Нарықтағы сұраныс – бұл тауар нарығындағы фирма және тауар маркалары
жиынтығының нақты кезең мен белгілі мекендігі жалпы сату көлемі.
Өнімге (немесе маркаға) сұраныс - фирманың нарықтағы үлесіне сәйкес
келетін,тауар нарығындағы сұраныс бөлігі.Қажеттілік – мағынасы кең ұғым.
Сұраныс қажеттіліктің бір бөлігі және ол тұтынушының сатып алу қабілетін
ғана сипаттап қоймайды, сонымен бірге олардың тауарға талғамы мен талабында
білдіре алады.
Ф.Котлер, Ж.Ж.Ламбен және басқа да ғалымдар, аталып өткен экономикалық
категорияларды пайдалана отырып, маркетинг теориясына, мұқтаждық және
тілектер деген анықтамаларды енгізе отырып, дамытты. Мұқтаждық адамның
табиғатына тән, ол адам өміріне қажетті физиологиялық элементтер болмаған
жағдайда орын алады. Маркетинг тұтынушының тілегі мен қажеттіліктеріне және
сұраныстарына ықпал ете отырып, тауардың тартымды және әйгілі болуын
қамтамасыз етеді [6].
Маркетингтің дамуына қарай, ғалымдар мен мамандардың көзқарастары
өзгеріп отырады. Ф. Котлер алғашында маркетингке Фирмаға ұзақ мерзімді ең
үлкен шамадағы пайданы қамтамасыз ететін, тұтынушыға бейімделген өндірістік-
өткізу әрекеті деп сипаттама берсе, сонғы еңьектерінде оны тауарды
өндіру, оны тұтынушыға ұсыну және айырбас арқылы жеке және топталған
тұтынушылардың мұқтаждықтары мен қажеттліктерін қанағаттандыруға
бағытталған әлеуметтік және басқару процесі деп көрсетті.
Бұл ұғымға сан алуан ыңғаймен келу маркетингті қазіргі кезеңде әр түрлі
аспектіде қарауға әкелді,ол – қазіргі заманғы бизнес философиясы, ойлау
жүйесі және жетекші идея, басқарудың нарықтық тұжырымдамасы, фирманың
бәсекелік басымдылыққа жету және бәсекеге қабілеттілігін арттыру тәсілі
деп қарастырады. Бұл анықтамалардан маркетинг көп қырлы және әр түрлі ұғым
екені көрініп тұр .
Маркетингтің шетелдік және отандық ғалымдар ұсынған неғұрлым жиі
кездесетін анықтамаларын талдай келе,оларды мазмұнына қарай былай
топтастыруға болады.
1.Маркетингті тауарлар мен қызметтерді өткізу және сату ретінде
қарастыратын анықтамалар.Мұнда негізінен өткізу қызметіне және тауарды
нарыққа жылжытуға назар аударылады.Бұл көзкарас шектеулі,өйткені оның
авторлары маркетингті өткізу мен сатуға және жарнамаға теңейді.Осыған
орай,Ф.Котлердің өткізу – маркетинг мұзтауының құзар шыңы емес ұшар
басы,яғни маркетинг міндеттерінің бірі ғанадеген сөзін келтіргеніміз жөн.
2.Маркенитг менеджменттің маңызды міндеті ретінде қарастырады,мұнда ол
фирманың өндірістік - өткізу әрекетінің басқару жүйесі деп беріледі.Бұл
амал – тәсіл маркетингтің жалпы экономикалық құбылыс ретіндегі табиғатын
ашпайды.Маркетингті менеджмент доктринасына ұштастыру,оның нарықтық
қатынастарды тиімді қалыптастыру құралы ретіндегі әлеуметтік – экономикалық
негізін айқындауға мүмкіндік бермейді.
3.Маркетинг – бизнес философиясы, ойлау стилі және тұтынушылардың
мұқтаждықтары мен тілектерін қанағаттандыруға бағытталған мақсат.Мұндай
көзқарасты ұстанатын авторлар маркетингті әлеуметтік – экономикалық жағынан
қарастырады,бірақ мұнда оның мақсаттары тым мінсіздендірілген
(идеализированы).Бұл көзқарас нарықтық экономикасы дамыған елдердегі
фирмалардың маркетингтік қызметіне сәйкес келеді.
4.Маркетингті адамдардың мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін зерттеуге
және қанағаттандыруға
бағытталған әлеуметік үдеріс ретінде қарастыратын анықтамалар.Бұл
көзқарастар маркетингтің әлеуметтік сипатын көрсетеді [7].
Маркетингтің теориясы мен тәжірибесін зерттеу,оларды сыни тұрғыда
талдап,мағынасына жету фирмаға қатысты маркетингтің авторлық түсінігін
қалыптастыруға,оның қағидаларын,әдістері мен міндетті қызметтерін
сипаттауға да мүмкіндік берді.Маркетинг – бұл нарықты жан – жақты зерттеу
негізінде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін қанағаттандыру
жолымен бәсекелестік қабілеттілігін арттыру арқылы пайда табуға
бағытталған тұжырымдама және біріккен қызмет.Бұл анықтама маркетингтің екі
маңызды аспектісін бөліп көрсетеді. Олар – тұжырымдамалық және іс -
әрекеттік аспектілері.
Тұжырымдамалық аспектіде маркетинг адамдардың қажеттілігін ұқсастыру
және қанағаттандыру арқылы пайданы көруге бейімделген бизнестің идеясы мен
философиясы ретінде сипатталады.
Ұсынылған анықтаманың екінші аспектісі кәсіпорындардың тәжірбелік
қызметтін сипаттайды, ол маркетинг қамтитын барлық мәселелерден тұрады,
сонымен бірге бұл қызметтің ең басты элементті – адамдырдың қажеттіліктері
мен тілектерін айырбас қатынастары арқылы қанағаттандыру.
Қорыта айтқанда, маркетинг тауарлар мен қызмет көрсетуге сұраныс пен
ұсыныстың сәйкестігін анықтап,сондай-ақ өндіруші мен тұтынушылардың өзара
ұзақ мерзімді қатынастарын орнықтыру негізінде еңбек тиімділігін арттыруы
болып табылады.
1.2 Маркетингтің қағидалары мен тұжырымдамалары
Фирманың өндіру-өткізу қызметін басқару жүйесі ретінде маркетинг нақты
қағидаларға негізделеді. Оларды білу, тәжірибеде дұрыс қолдану фирма
басшыларына тұтынушының сұранысын өз уақытында айқындап, тауарларын олардың
қажеттіліктері мен талаптарына бейімдеуге мүмкіндік береді.
Қағида-теория мен ғылымнан шығатын ұйғарымдардың негізі немесе кез
келген жүйенің негізгі ережесі болып табылатын тұрақты заңдылық.
Маркетингтің қағидалары-маркетинг дамуының тұрақты заңдылығын сипаттайтын
негізгі ережелер.
Маркетингтің мынадай қағидаларын бөліп көрсетуіміз керек:
1.Тұтынушылардың мінез-құлқын және талаптарын үнемі зерттеу. Бұл қағида
кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын қалыптастырудың негізі болып
табылатын тұтынушылардың мінез-құлқы мен қажеттіліктері туралы ақпартты
жинау және маркетингтік зерттеулерді жүйелі түрде жүргізуді көздейді.
2.Сұраныс пен қажеттіліктің өзгермелі серпініне өндірістің тәуелділігі
немесе өндірістің тұтынушылық сұранысқа бейімделуі. өндірістің қызмет етуі
сұранысқа байланысты, сондықтан ол кәсіпорынның қаржылық - өндірістік
мүмкіндіктеріне сәйкес сатып алушылардың қажеттіліктері мен олардың даму
тенденциялары туралы нақты білімге сүйеніп, жүзеге асырылуы тиіс. Бұл
қағиданы экономикалық әдебиетте қанатты болып кеткен мынадай сөздермен
бейнелейді: Өндірілген затты сату шарт емес, сатылатын затты өндіру
керек. Бұл қағиданы жүзеге асыру нарықтағы өзгеріп тұратын талаптар мен
тұтынушы сұранысын, сұраныс пен ұсыныстың икемділігін ескеретін, өндірістің
ұтқырлығы мен иілімділігін көздейді.
3.Сұранысты қалыптастыру және ынталандыру. Тауарды жасай отырып,
белсенді түрде тұтынушылық сұранысты қалыптастыру, нарыққа және
қажеттілікке әсер ету қажет. Нарықта жаңа тауарлардың сәтті өтуі маңызды
проблема болып табылады . Мұны әлуетті сатып алушыларды ақпараттандырып,
оларға маркетинг әдістері мен құралдары арқылы ықпал ету негізінде шешу
керек.
4.Түпкілікті нәтижеге жетуге ұмтылу. Бұл қолайлы қызмет еткен жағдайда
пайда алуға жетелейтін фирма мақсаттары арқылы бейнеленеді. Осы қағида
маркетинг үдерісін тиімді басқару арқылы жүзеге асырылады. Маркетингтік
бөлімнің жұмысы ағымдық талдауға және фирманың келешектегі әрекеттерін
болжамды бағалауға негізделген, оның даму саясатын және стратегиясын
жасаушысы болып табылады. Маркетинг қызметкерлерінің тиімді қабылданған
стратегиялық және тактикалық шешімдеріне алынатын табыс мөлшері тікелей
тәуелді [8].
Маркетингтің теориясы мен тәжірибесінде мынадай тұжырымдамалар
белгілі:
- өндірістік;
- тауарлық;
- өткізу немесе саудалық;
- маркетингтік;
- қоғамдық немесе әлеуметтік – этикалық маркетинг тұжырымдамасы.
- өзара әрекеттесу маркетингі
Бұл тұжырымдамалар американдық экономиканың дамуының белгілі бір
кезеңдерін,сонымен қатар әлемнің дамыған елдерінде болып жатқан
экономикалық және саяси өзгерістерді сипаттайды.Оларды практикалық іс –
әрекетте қолдануға фирманың мақсаттары,тауар түрлері,бәсекелестік
артықшылықтардың шығу көздері,маркетингтің шоғырлану дәрежесі,нарықтағы
бәсекелестік деңгейі сияқты көптеген факторлар әсер етеді.
Осылайша,басқа тауарларға қарағанда тұтыну тауарларына дәстүрлі
маркетингтік тұжырымдамасын,өндіріс құралдарына өзара әрекеттесу
маркетингін, арзан бағамен сатылатын жаппай тұтыну тауарларына өткізу
тұжырымдамасын пайдалану тән.
Маркетингтің өндірістік тұжырымдамасы жаппай өндіріс және жаппай тұтыну
дәуіріне сәйкес келеді.Бұл тұжырымдаманың қолдануы мынадай шарттарды талап
етеді:
-сұраныс ұсыныстан жоғары;
-халықтың көп бөлігінің табысының төмендігіне байланысты шығарылатын
тауарлардың өзіндік құнын төмендету қажеттілігі;
-үлкен және тұрақты нарықтың болуы.Тұтынушылар саны көбейген сайын
өндірістік шығындар төмендейді,ол өз кезегінде нарықтың үлесін ұлғайтуға
мүмкіндік береді.
Маркетингтің бұл тұжырымдамасын кейіннен көптеген шетелдік фирма
мен компания сәтті қолдана білді.
Маркетингтің тауарлық тұжырымдамасы – тауарды жетілдіру және оның
сапасын жақсартуды негізгі мақсат деп қояды.Бұл тұжырымдаманың негізгі
қағидасы – сапалық сипаттамалары бойынша бәсекелестердің ұқсас
тауарларынан асып түсетін өзінің тауарлары мен қызметтеріне тұтынушыны
бейімдеу.Тұтынушылар сапасы және пайдалану сипаттамалары жоғары
тауарларға ықылас танытады.Сондықтан фирманың барлық күші үнемі тауарды
жетілдіруге жұмылдырылады.Бұл тұжырымдаманың негізгі кемшілігі – өзінің
тауарымен басы бүтін айналысу маркетингтік алдын болжай алмаушылыққа
әкеліп соғуы мүмкін.Гарвард бизнес мектебінің профессоры Теодор Левитт
өзінің осы мәселеге қатысты мақаласын Маркетингтің алдын болжай
алмаушылығы деп атаған.Ол американдық теміржол компанияларын зерттей
келе,осы компаниялардың иелері тек теміржол бизнесімен ғана
айналысып,көліктің бәсекелес түрлері пайда болғанын аңдамай,қапы қалды
деген түйінге келді [9].
Өткізу немесе сауда тұжырымдамасы ұйымдарды мынадай мақсаттарды
орындауға бейімдейді:өндірілген тауарды сату,сатып алушыларды табу,өткізу
бойынша жоспарды орындау.Өндірушілер және сатушылар өз қызметін,
маркетингтің барлық құралдары мен тетіктерін қолдана отырып,тауарларды
өткізуге және сатуға бейімдейді.Осы тұжырымдаманы қолданатын өндірушілер
тауарлар тапшылығында және монополия жағдайында жұмыс істейді.Бұл
тұжырымдаманың дамуы өндірушілерді жаппай тауар өндірісіне және олардың
сапасын жетілдіруге бейімделген екі алдынғы тұжырымдамаларды пайдаланудың
нәтижесі болып табылады.
Маркетингтік тұжырымдама қазіргі таңдағы жаңа тұжырымдама ретінде
өткен ғасырдың 50-жылдарында қалыптасты.Оның мәні мынада:ұйымның қызмет
етуінің шарты – тұтынушының қажеттіліктерін,мұқтаждықтарын анықтау және
оларды қанағаттандыру есебінен фирма мен компаниялардың өз мақсаттарына
жетуі.Фирма маркетингінің басты объектісі – мұқтаждықтары мен
қажеттіліктері бар мақсатты клиенттер.Демек, маркетингтік тұжырымдама
дегеніміз клиенттердің мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін,оларды
бәсекелестермен салыстырғанда тауармен тиімді қамтамасыз етуге
бағытталған фирма жұмысын бір арнаға біріктіру .Маркетингтік
тұжырымдаманы Тұтынушы – король!; Клиенттің айтқан сөзі әрқашанда
дұрыс; Тауарды емес,клиентті жақсы көру керек деген сияқты ұрандар
бейнелейді.Бұл тұжырымдаманы бизнес әлемінде табысты қызмет етуші
McDonald’s, IBM, Procter & Gamble, Coca – Cola, Adidas және т.б.
компаниялар өз қызметінде пайдаланады.
Ф.Котлердің анықтамасы бойынша,маркетинг тұжырымдамасы төрт китке
негізделген,олар:мақсатты нарық,тұтынушылардың мұқтаждықтары мен
қажеттіліктерін білу,интегралданған маркетинг жүйесінің болуы және
рентабельділік.
Тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандыруға бейімделген компанияның
барлық бөлімшелерінің үйлесімді жұмыс істеуін интегралданған маркетинг
жүйесі деп атайды.Ол екі деңгейден тұрады.
Бірінші деңгей – маркетингтік қызметтерді атқару бойынша әр түрлі
маркетинг бөлімдерінің үйлесімді әрекеті.
Екінші деңгей – компанияның әрбір қызметкерінің әрекеті клиенттердің
қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталуы. Осыған орай Hewlett
Packard компаниясының негізін салушы Д.Паккард Маркетинг өте
маңызды,сондықтан оны маркетинг бөліміне басыбайлы етіп түгел бере
алмаймыз,-деді.
Қоғамдық немесе әлеуметтік – этикалық маркетинг тұжырымдамасы 80-
жылдардың басында экологиялық және тұтынушылық қозғалыстардың күшеюіне
байланысты дамыған.Бұл тұжырымдама мынадай сәйкестендірілген үш факторды
пайдалануды талап етеді:олар фирма пайдасы,тұтынушылар қажеттілігі және
қоғам мүдделерін қанағаттандыру.Әлеуметтік – этикалық тұжырымдама
негізінде тұтынушылар мүддесі (consumer's satisfaction),қоғамның игілігі
(community welfоre),компания пайдасы (company’s profit) болғандықтан,бұл
3-С тұжырымдамасы деп те аталады. Бұл тұжырымдама қоршаған орта
экологиясының бұзылуына,табиғи ресурстардың жетіспеушілігіне,халық
санының көбеюіне және әлеуметтік қызмет саласы ахуалының нашарлауына
байланысты дамыды.
Әлеуметтік – этикалық (қоғамдық) маркетинг негізінде қоршаған ортаны
қорғауға байланысты экологиялық маркетинг тұжырымдамасы пайда болды.Ұйым
қызметінің экологиялық аспектілері және өндіретін өнімдердің экологиялық
қауіпсіздігі оның бәсекеге қабілеттілігінің маңызды факторы болып
табылады [10].
Қорыта айтқанда, әлеуметтік бейімделген нарықтық экономиканың
қалыптасуы мен дамуына сәйкес,фирмалар әлемнің дамыған елдерінде
қазіргі заманда негізгі болып саналатын әлеуметтік және өзара әрекеттесу
тұжырымдамасын пайдалануы керек.
1.3 Фирманың маркетинг қызметін басқару әдістемесі
Экономикалық басқарудың нарықтық тұжырымдамасы ретіндегі маркетинг
қазіргі даму деңгейлері әркелкі елдерде кеңінен қолданылуымен қатар, нарық
жүйесін, тауар-ақша қатынастарын, ұйымдастырушылық-техникалық кешенді
коммерциялық жұмыстарды, өндіріс-тауар өткізу процестерін, сондай-ақ баға
мен коммуникациялық саясаттарды зерттеу және іске асыру құралына айналып
отыр. Қазіргі кездегі өндіріс дамуында маркетинг, тек қана нарықтық
саясатты ғана емес, сонымен қатар фирманың өндірістік саясатын анықтайтын,
басқарудың негізгі функциясы ретінде қарастырылады. Маркетинг принциптеріне
негізделген басқарудың кешенді жүйесінің мақсаты – қолда бар ресурстарды
ескере отырып (материалдық, қаржылық, және т.б.) фирманың алдына қойылған
мақсаттардың шешілуін қамтамасыз ету (ғылыми-техникалық, өндірістік,
коммерциялық және өткізу) [11].
Филипп Котлер бойынша маркетингті басқару дегеніміз – кәсіпорын пайда
табу мақсатында тұтынушылармен қарым-қатынастаболу, оны нығайту және
сақтау үшін әртүрлі шараларды талдау, жоспарлау, бақылау және қолдану.
Маркетингті басқару мақсаты – фирманың алда тұрған мақсатына жету үшін
сұраныс деңгейіне және сұраныс уақытына әсер ету. Қарапайым тілмен айтсақ
маркетингі басқару дегеніміз – сұранысты басқару деген сөз. Ал сұранысты
басқару дегеніміз – тұтынушыларды басқару деген сөз.
Фирманың экономикалық және тиімді өсуі фирманың басқару құрылымының
тиімділігіне байланысты. Ал өз кезегінде басқарудың құрылымы болып
табылатын маркетинг қызметін басқарудың тиімділігімен сипатталады.
Фирмадағы маркетингті басқару мақсаттары келесідей:
1.Өндіріспен және сұранысқа ие болмайтын тауарларды шығарумен
байланысты шығындарды болдырмау;
2.Фирманың мақсатына жету үшін сұранысты ынталандыруға байланысты
шығындарды минималдау;
3.Тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандырған жағдайда ресурстарды
оңтайлы пайдалану;
4.Нақты тұтынушылардың және еңбек коллективінің сұранысы мен
қажеттілігін ескеретін әлеуметтік бағыттағы жағдайларды құру;
5.Тауарлар мен қызметтерді кеңінен өндіруге жағдай жасау және өз
имиджін көтеру;
6.Фирманың барлық бөлімшелерінің қызметкерлерінің маркетинг қызметті
жүзеге асыру үшін белсенді ат салысу.
1-сурет – Маркетингтік принциптер негізінде циклдық басқару
1-ші суретте көріп отырғынымыздай маркетингтік принцип негізінде
басқару бес циклдан тұрады және біз оны төмендегідей талдай аламыз:
Жағдайлық талдау: фирманың жетістіктері мен сәтсіздіктерін ескере
отырып,өндірісте болған өзгерістердің себептерін анықтау, қызметкерлер
жұмысының тиімділігін бағалау, сонымен қатар болашаққа болжам жасау.
Маркетингтік синтез: жағдайлық талдау негізінде стратегиялық дамудың
мақсаттарын құру, нарық конъюнктурасын ескере отырып мақсатты бағалау,
стратегиялық жоспарға негіз болатын шешімдерді әзірлеу.
Стратегиялық жоспарлау: ұзақ мерзімді стратегияда фирманың 10 – 15
жылға арналған мақсаттары белгіленеді. Осы мақсаттарды анықтау сыртқы
сауданың жалпы жағдайын, оның даму тенденциясын және республика
экономикасының даму бағытын ескереді. Алға қойылған мақсаттарға жету үшін
қаржылық, материалдық және тағы да басқа ресурстардың қандай мөлшерде қажет
екендігі белгіленеді, мақсаттарға жету стратегиясы анықталады, яғни бұл
маркетингтің стратегиясын анықтау, мақсатқа жету үшін тактикалық қызметті
құру. Стратегиялық маркетингтік жоспарлау келесі үш деңгейден тұрады:
- стратегиялық жоспарлау;
- маркетингтік бақылау;
- жоспарды орындау.
Тактикалық жоспарлау: жалпы мақсаттар қысқа мерзімді (бес жылдан көп
емес) кезеңге нақтыланады. Осының негізінде мәселелерді шешу үшін қажетті
ресурстар жұмылдырылады, фирманың барлық қызметіне бағытталған нақты бір
қызметті анықталады. Жедел жоспарды құрылып және оның орындалуына белгілі
бір мүмкіндіктер жасалады [12].
Маркетингті басқару белгілі бір тұжырымдамалар арқылы жүзеге асырылуы
керек. Өйткені, маркетингті басқару белгілі бір тұжырымдарға бағытталу
арқылы жүзеге асады. Фирманың өзінің маркетингтік қызметін бес
тұжырымдаманың негізінде жүзеге асырады:
- өндірісті жетілдіру тұжырымдамасы;
- тауарды жетілдіру тұжырымдамасы;
- коммерциялық іс-әрекетті күшейту тұжырымдамасы;
- маркетинг тұжырымдамасы;
- әлеуметтік-этикалық маркетинг тұжырымдамасы
Коммерциялық іс-әрекетті күшейту тұжырымдамасы сатушының өткізу мен
ынталандыру шараларына жете көңіл бөлуін талап етеді. Сұранысы төмен
тауарларды осы тұжырымдаманы қолдану арқылы сатуға мүмкіндік бар, дегенмен
тиімдісі – ең әуелі нарыққа қажетті тауарды өндіру маңызды. Осы бағытта
мына тұжырымдаманы қолдану қажеттілігі өткірлене түседі.
1-кесте–Коммерциялық іс-әрекет шетінен және маркетинг тұжырымдамаларын
салыстыру
Тұжырымдамалар Негізгі әрекет Мақсатқа жету Түпкі мақсаты
жолдары
обьектісі
Комерциялық Тауар Коммерциялық Сатудың көлемін
іс-әрекет іс-әрекеттер және өсіру арқылы
ынталандырушы табысқа жету
шаралар
Маркетинг Тұтынушылар Маркетинг кешен Тұтынушылардың
мұқтажы әрекеттері қажетін
қанағаттандыру
арқылы табысқа
жету
Е с к е р т у – [13,14] әдебиеттер негізінде автор құрастырған
Маркетингті басқарудың жаңа бағыты – элеуметтік-этикалық маркетинг.
Халықтың төлеу қабілетіне қарай сұранысын өтеу маркетингтің әлеуметтік
негізі болып табылады. Сондықтан бұл бағыттың адам мүддесіне тікелей
қатысын байқауға болады.
Келесі суретте жалпы фирманы басқару процесінің қарапайым схемасы
көрсетілген:
Кіріс (ресурстар)
Шығыс (қорытынды)
2-сурет – Фирманы басқару процесі
Барлық фирмалар басқару жағынан қарағанда ашық жүйе болып табылады,
яғни 2-ші суретте көріп отырғанымыздай сыртқы және ішкі факторлармен қарым-
қатынаста болады. Егер фирманың басқару жүйесі тиімді болса, процесс
кезінде кірістің (материал, капитал, ақпарат т.б) қосылған құны пайда
болып, қорытындыда көптеген мүмкін болатын қосымша шығыстар (табыс, сатудың
өсуі, нарық бөлігінің ұлғаюы т.б) әкелуі мүмкін. Ал басқару обьектісі
ретінде маркетинг, өндіріс, қаржы, персонал бола алады. Фирма маркетинг
арқылы алдыңғы кезең зерттеулері мен нәтижелері негізінде жасалған
стратегияны жүзеге асырады. Сонымен қатар, стратегиялық жаңа шешімдерді
іздеу мақсатындағы зерттеулер бір мезгілде жүргізіледі [15].
Маркетинг бөлімінің қызметі мен мақсатын анықтау үшін фирма қызметін
толықтай талдау керек. Алынған қорытынды негізінде маркетинг бөлімінің
күшіменен проблемаларды шешу гипотезасын құру қажет, яғни маркетингтік
жоспар құру деген сөз. Маркетингтік стратегияның дамуы мен марктингтік
бөлімінің мақсатына қарай біз марктинг бөлімінің рационалдығы туралы
гипотеза құра аламыз. Бұл келесідей көрініс табады: маркетинг бөліміңн
директоры тікелей бас директорға немесе директорлар жиналысына бағынады. Ол
бөлімді координациялайды және оның қызметіне жауапты болады. Бөлімнің
оптималды көлемі – 7 қызметкер.
Маркетингтік ақпарат бөлімінің құрылымы келесідей:
1.Маркетингтік ақпарат бөлімі өзіндік жеке құрылым және ол фирманың бас
директорына бағынады;
2.Маркетингтік ақпарат бөлімінің басшысы фирманың бас директорының
бұйрығымен жұмысқа алынады және жұмыстан босатылады;
3.Маркетингтік ақпарат бөлімі тікелей маркетингтік ақпарат бөлімінің
басшысына бағынатын келесі бөлімшелерден тұрады: маркетингті зертеу
секторы, дизайн секторы, жарнама секторы, психоанализ секторы.
4.Маркетингті зерттеу секторы: құрамы:а)маркетингтік ақпарат бөлімінің
басшысы; б) экономист; в)маркетингтік ақпарат бөлімі басшысының орынбасары;
г)программист.Техникалық жабдықтау:компьютер,факс- модем,телефон, принтер.
5.Дизайн секторының құрамы: дизайнер.
6.Жарнама секторының құрамы:а)маркетингтік жарнама-үгіт бағдарлама
құру;техникалық жабдықтау:маркетингтік зерттеу секторын қамтамасыз етеді.
7.Психоанализ секторының құрамы:кадрлар бойынша психо-аналитик.
Фирма қызметін талдау, қызметтің келесі үш бағыты арқылы жүргізіледі:
жабдықтау, өндіру, өткізу. Сонымен қатар фирманың қызметінің жақсы жүруін
қамтамасыз ететін басқа да қызмет сферасы зерттелуі тиіс: қаржы, ақпарат
бөлімі, кадрлық саясат [16].
Өнімнің өзіндік құны – фирма өндірістік-шаруашылық қызметін анықтайтын
сапалы көрсеткіш болып табылады. Өнімнің өзіндік құны – тауарды өндіру мен
өткізуге байланысты фирманың ақшалай түріндегі шығыны.
Өзіндік құнды төмендету екі көрсеткіш бойынша жоспарланады:
салыстырмалы тауарлық өнім және өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығыны.
Салыстырмалы тауарлық өнімге оның осы фирмада өткен жылдағы көп партиялы
және сериялық түрде өндірілетін өнімнің барлық түрі кіреді.
Өзіндік құнды төмендетуді көлемін жоспарлау келесі есептеулер бойынша
анықталады.
Салыстырмалы тауарлық өнім көрсеткіші бойынша. Ең алдымен абсолюттік
үнемдеу көлемі анықталады:
Эабс.ср.т.п = NniCbi - NniCni
(1)
Жоспарланған уаққытағы абсолюттік үнемдеу көлемі анықтағаннан кейін,
жоспарлы уақытта өзіндік құнды төмендетудің искомый пайызын анықтаймыз.
Sср.т.п = Эабс.ср.т.п NniCbi * 100
(2)
Мұндағы, Эабс.ср.т.п – салыстырмалы тауар өнімінің өзіндік құнын
төмендету абсолюттік үнемдеу, мың. теңге;
NniCbi – ағымдағы уақыттағы өзіндік құн бойынша салыстармалы тауарлық
өнімнің жоспарлы шығарылуы;
NniCni – жоспарлы уақыттағы өзіндік құн бойынша салыстармалы тауарлық
өнімнің жоспарлы шығарылуы;
Өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығыны көрсеткіші бойынша. Жоспарлы
уақытта тауарлық өнімнің өзіндік құнының абсолюттік үнемдеу көлемі келесі
формула бойынша анықталады:
Эабс.т.п = (Зтнб – Зтпп ТП) 100
(3)
Өнімнің 1 теңгеге шаққандағы тауарлық өнімнің өзіндік құнының шығынын
төмендету пайызы жоспарлы және ағымдағы уақытпен салыстырмалы түрде
анықталады:
Sт.п = ((Зтпб – Зтпп ) Зтпб ) *100
(4)
Мұндағы, Зтпб – ағымдағы уақыттағы тауарлық өнімнің 1 теңгеге
шаққандағы шығыны, тиын;
Зтп – жоспарлы уақыттағы тауарлық өнімнің 1 теңгеге шаққандағы
шығыны, тиын;
ТП – жоспарлы уақыттағы таурлық өнімнің құны, мың. теңге.
Бірақ шығын көлеміне көптеген факторлардың әсер етуін ескерген жөн:
материалдарға бағаның өзгеруі, еңбек өнімділігінің өсуі, өндіріс көлемінің
өзгеруі және тағы да басқалар. Осыған байланысты жалпы тиімділікте есептер
жүргізген кезде әрбіреуінің ықпал етуін анықтап алу керек.Қарыз
қаражатымен қаржыландырылатынын көрсетеді. Қаржыландыру коэффициенті 1
болуы керек. Біздің кәсіпорында бұл коэфициент 2011 жылы 3,86 – ға
өскен, яғни 111 пайыз. Бұл меншік капиталының жоғарылауына тікелей
байланысты.
Жоғарыда айтылғанның негізінде мынадай қорытынды жасауға болады қарыз
және меншік капиталының арақатынасы кәсіпорын активтерінің қай
бөлігі қарыз қаражаты есебінен қаржылатындығын білдіріп, 1 теңгеге
қанша қарыз тартылғандығын көрсетеді. Ол қарыз капиталын меншікті
капиталға бөлу арқылы табылады.
1. АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның қызметінің маркетингін талдау
2.1 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның жалпы сипаттамасы
Қазақстан Республикасында канцелярлық нарығында белгілі өндірушілер
болмағанда, біраз уақыт бойы мемелекетке канцелярлық тауар аз мөлшерде
келгенде және Қазақстан барлық жабдықтаушылармен байланыс жоғалтқан кезде,
яғни КСРО ыдырағаннан кейін 1994 жылы кыркүйек айында Қазақстанның АБДИ
компаниясы құрылды. АБДИ компаниясы өз қызметін Қазақстанға мектеп
дәптерінің партиясын көтерме жеткізуінен бастады, кейін оның ассортименті
ұлғайды. АБДИ сауда нүктелерінде үлкен сұраныстың арқасында және ұсыныстың
жеткілігінен үлкен кезектер бола бастады, сондықтан сауда жүйесін ұлғайту
қажеттілігі туды. Жылдан - жылға тауар ассортименті мен қызмет көрсету
сервисі де кеңейтіле түсті. Бүгінгі күні Қазақстан бойынша 25 АБДИ фирмалық
дүкенінде 550 адам жұмыс істейді. Қазақстанның барлық қалаларында ондаған
филиаладар мен дилерлер бар, және бұл шекті емес, өйткені қазіргі кезде
тағы да бірнеше филиалдар мен дүкендер ашылуға дайындалып жатыр [17].
АБДИ Компани АҚ-ның стратегиялық бизнесі.
Өзіне қатысты қызметтің максималды түрде дамуы Компанияның сапалы және
эффективті дамуына тауардың кең таңдау, толық қызмет комплексі, жағымды
атмосфера, сонымен қатар бағалардың жақсы үйлестіруі мен тауардың сапасы
көмектеседі. Жыл сайын жақсы жұмыстың атағын дәлелдей отырып, сатудың 3
дәрежесінде: бөлшек, көтерме, корпаративті түрде жұмыс істеуге көмектеседі.
Компанияның негізгі мақсаты: Қазақстан Републикасынның және Орталық Азияның
әрбір азаматына әлемдік дәрежедегі мектеп пен офиске арналған тауарды
жеткілікті етіп жасау және корпаративті қызмет көрсету. Корпаративті
тұтынушыларға ерекше жағдай жасау мен компанияның менеджерлері әрбір
тұтынушының сұранысына индивидуалды тұрғыда қысқа мерзімде олардың барлық
өтінішін қарайды және олардың тіліктерін орындайды. Компанияның жұмыс
істеудің негізгі принциптері болып, ұсынатын тауар мен қызметтердің
ассортименттік оптимизациясын, өзінің тұтынушына максималды географиялық
жақындату, сатуға қазіргі кездегі технологияны енгізу және ұсынатын
қызметтің сапасын үнемі арттыру саналады.
Сауда жүйесі, филиалдар.
Қазақстанның үлкен қалаларында кең сервистік жүйелері бар: Алматы,
Астана, Талдықорған, Өскемен, Павлодар, Петропавлск, Қарғанды, Қостанай,
Ақтөбе, Орал, Атырау, Шымкент, Тараз. Қазақстанның 14 қалаларында 25
фирмалық дүкендер бар, соның ішінде 8 үлкен супермаркеттерімен қоса.
Бүгінгі таңда компанияның жалпы ауданы 13 мың шаршы шақырымды құрайды, ал
қоймалық аудан 20 мың шаршы шақырымнан астам. Компанияның дамыған қызметтік
жүйесі кең ауқымды тұтынушылардың қысқа мерзімде толық көлемде сұранысын
қанағаттандыруға көмектеседі. Қазақстанның әрбір қаласында 1 архитекторлық
стильде жасалған. Транспорт пен техникамен жабдықталған қазіргі кездегі
әдемі супермаркеттер компанияның визиттік картасы болады. Қазақстанның
әрбір аймағында бірдей ассортиментік тауар, бірдей қызмет, бірдей сату
политикасы, бірдей баға политикасы бар.Бір қалада бірдей және қысқа
мерзімде барлық филиалдарда контракт бойынша тауар жеткзуді жүзеге асыруға
оперативті байланыс көмектеседі. Өзіне - өзі қызмет ету жүйесі, тауарларға
қол жеткізер бостандық, штрихкодтау жүйесі, әр түрлі канцелярлық тауарлар
тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға және сатып алу процесін
тездетеді.
Қызметтер.
АБДИ Компани өзінің тұтынушылары үшін әртүрлі қызметтерді ұсынады:
- Компанияның сайтында интернет – дүкен. Оның саитын мына адрес бойынша
тауып алуға болады WWW.abdi.kz не болмаса телефон арқылы хабарласу
үшін факсының номері:2-33-33-63,2-98-57-94.Компан ияның сайтында
тұтынушы қандай тауарлардың асортиментімен таныса алады, тауар сатып
алуға мүмкіндіктер жайында толық танысуға болады.
- жеңілдіктер мен әртүрлі төлеу формалары.Мысалға:көп тауар алғаны үшін
шегерім, тез төлегені үшін шегерім, фиктивті шегерім, маусымдық
шегерімдер, компания үшін маңызды және тұрақты тұтынушылар үшін
шегерімдер және тағыда да басқа шегерімдер түрлері.Көп мөлшерде тауар
сатып алған кезде оның ақшасын кейінге қалдыру,бөліп төлеужәне тағы да
дасқа төлеу формалары бар.
- тауарды мемлекеттің әрбір аймақтық өкілдігіне жеткізу: алыс және оқшау
жатқан аудандарға, ауыл-аймақтарға тауарды жеткізу.
- 14 қала бойынша тауарды офиске дейін жеткізу.
- АБДИ дүкенінде сатып алынған әрбір тауарына кепілдік.
Логоны тауарға енгізу;
- катриджті толықтыру;
- оперативті полигафия және т.б.
Компания тұтынушыға өз уақытында жоғары сапалы тауарды жеткізуге, тауар
сапасының жеңілдіктеріне және сатып алудан кейінгі қызметке көп көңіл
бөледі. Ал осындай кепілдіктерді тек қана болашақта жұмыс істейтін
компаниялар бере алады.
Серіктестіктер қатары:
Әлемнің 35 елінде 180 өндіріс – фабрикалармен қарым – қатынас жасайды.
АҚШ, Франция, Италия, Дания, Финляндия, Чехия, Венгрия, Польша, Ресей және
т.б. Ол АБДИ Компаниясының нарықта өз тауарына деген тұрақты бағаны сақтап
алуға көмектеседі. Қоймада үлкен мөлшерде тауарды үнемі бар болуы мен
қазақстандық тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттардыратын,тауарды
жеткізетін сервистік – таңдаушыны таңдайды. Дүкендерде өз уақытында
тауардың түсуін қадағалайтын және қазақстандық тұтынушылардың тілегін мен
талғамын кейде алдын – ала біліп қояды. АБДИ Компаниясы көптеген жылдар
бойы көптеген серіктестіктермен байланысты орнату арқылы Қазақстанда
көптеген эксклюзивті сауда маркаларымен жабдықтайды. Компанияның мұқият
жасалған политикасы мен логистикасына байланысты компания әлемдік сападағы
тауарды шығарған елдегі бағадан арзан алады. Компания өз жітістігінде
тоқталмайды, ол әлемдік көрмелерге қатысады; жаңа өнімді, брендті
бағалайды; жаңа өндірушілерді іздейді; жаңа дизаинді ойлап табуға
көмектеседі.
Компанияның тұтынушылары.
АБДИ Компаниясының ең үлкен жетістігі болып тұтынушылардың жастық
диапозоны 1 жастан бастап шексіздіке дейін болып саналады, өйткені
адамдардың барлық жастағы негізгі ерекшелігі ол даму мен оқып үйренудің
тілегі. Компания үшін әрбір тұтынушы маңызды, яғни жеке және заңды
тұлғалар. Тұтынушылардың арасында бастауыш сыныпқа баратын оқушы,
зейнеткерлер, Республиканың атақты және таңымал адамдары.
Корпаративтік тұтынушылардың саны – 15000 және жылдан жылға өсуде.
Тауарлар.
Канцелярлық тауарлар адаммен бірге жыл бойы қосақталып жүреді.
Балбақшада алғашқы суреттен бастап, кәсіпорынды немесе ұйымда жұмыс орынды
көркемдеумен аяқталады, сөйтіп, адамның өмірлік қызметіне жылдан жылға
енеді. Канцелярлық тауарға қажеттілік көп туғаннан, тұтынушының тауарға
және қызмет көрсетуге сұранысы жоғарлайды, сондықтан халықтың әлеуметтік
тобына және әртүрлі жастағы топтың тұтынушлық қажеттілігін қанағаттандыру
үшін АБДИ үйге және офиске арналған үлкен ассортименттік тауарды ұсынады.
Тауар ассортименті 15000-нан астам құрайды:
- ақ қағазды өнім;
- офиске арналған канцелярлық тауар;
- мектеп ассортименті;
- профиссианалды суретшілерге арналған көркем материалдар;
- компьютерлік аксессуарлар мен шығындар материалдары;
- имидж сувенерлік өнім; тастан, қымбат бағалы металдан және кожадан
жасалған тауарлар;
- қосалқы тауарлар;
- мектепке арналған оқулықтар, қазақ тіліндегі әдістемелік оқулықтар;
2.2 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның экономикалық көрсеткіштеріне
талдау
Басқаруда және шаруашылық-қаржылық қызметті жоспарлауда экономикалық
көрсеткіштер-шаруашылық жүргізуші субъектілердің, салалардың және жалпы
ұлттық шаруашылықтың ақшалай табыстары мен қорланымдарын жасаумен және
пайдаланумен байланысты кызметтің түрлі жақтарын сипаттайтын жоспардың,
есептің немесе есеп-қисаптың мәліметтері пайдаланылады. Олар абсолюттік
және салыстырмалы мөлшерлерде тұлғаланады. Экономикалық көрсеткіштер сан
және сапа түрінде белгілі бір қаржылық-экономикалық категорияны, қосалқы
категорияны, қаржылық қатынастардың элементін бейнелейді.
Компаниялар мен ұйымдар деңгейінде мыналар аса маңызды қаржылық-
экономикалық көрсеткіштер болып табылады:
- өнімді (жұмысты немесе қызметті) өткізуден түсетін табыс; бұл
көрсеткіш ақшалай қаражаттардың ауқымын және нысаналы арналым қорлары
бойынша оларды одан ары бөлу және пайдалану мүмкіндігін алдын ала
анықтайды;
- шығындардың көрсеткіштері (өткізілген өнімнің өзіндік құны, жалпы
шығындардағы шығындардың жекелеген элементтерінің үлес салмағы, кезең
шығысы);
- жалпы табыс; таза табыс (немесе зиян); табыстылықтың
(рентабелділіктің) деңгейі; амортизациялық аударымдардың мөлшері;
- өндірістік және әлеуметтік дамудың шаруашылық есеп қорларының
(қорлану, тұтыну, резервтік, валюталық, жөндеу немесе соларға ұқсас
қорлардың) көлемі;
- жабдықтаушылармен, тұтынушылармен, банкпен, бюджетпен, басқа
ұйымдармен есеп айырысудың жай-күйінің көрсеткіштері (кредиторлық және
дебиторлық берешектер, міндеттемелердің көлемі, бюджет бойынша
берешектер және т.б.); акционерлік капиталдың көлемі және
дивидендтердің мөлшері; жалгерлік ақы мөлшері:
2-кесте –“АБДИ КОМПАНИ” АҚ-ның экономикалық көрсеткіштеріне талдау
№ Көрсеткіштер Өлшем 2009 2010Ауытқу
бірлігі (+:-) %
1 Өнімді өткізуден мың.тг 802456789 750123654 -52333135 93,5
1 түскен табыс
2 Өткізілген мың.тг 467217646,5 558816893 91599246,53 119,6
2 өнімнің өзіндік
құны
3 Жалпы табыс мың.тг 335239142,5 191306761 -143932381,557,1
3
4 Кезең шығындары мың.тг 126600974,9 86291669,28-40309305,6368,2
4
5 Негізгі қызметтенмың.тг 208638167,6 105015091,7103623075,9 50,3
5 түскен табыс
6 Негізгі емес мың.тг -27007145,75147388254,4174395400 ,1
6 қызметтен түскен
табыс
7 Салық салынғанға мың.тг 181631021,9 252403346,170772324,19 139,0
7 дейінгі жиынтық
табыс
8 Таза табыс мың.тг 127143707 176681488,549537781,48 139,0
8
Өнім % 44,65545538 18,7923974825,8630579
9 рентабелділігі
Е с к е р т у – [18] “АБДИ КОМПАНИ” АҚ - ның 2009 – 2010 жылдарға арналған
экономикалық көрсеткіштер есебі негізінде автор құрастырған
Бұл кестеде көріп отырғанымыз АБДИ КОМПАНИ АҚ–ның экономикалық
көрсеткіштеріне талдау жасау. Мақсаты:ағымдағы жылмен базистегі жылдың
көрсеткіштерін салыстыру арқылы , қай жылы АБДИ компаниясы тиімді жұмыс
жасағандығын анықтау.
Кестенің негізгі элементтеріне 1-ші номер берілген. Бұл номерлар
көрсеткіштердің тізбекті ретін көрсетеді. 2-ші элемент кәсіпорынға талдау
жасалатын көрсеткіштер. 3-ші элемент базистегі жыл. 4-ші элемент ағымдағы
жыл. 5-ші элемент ауытқу көрсеткіші,ағымдағы жылмен базистегі жылды
салыстыру арқылы көрсеткіштердің өсуін немесе кемуін анықтау. 6-шы элемент
көрсеткіштердің ауытқуын пайыз ретінде көрсетілуі.
Бұл кестеде 1-ші тұрған көрсеткіш өнімді өткізуден түскен табыс 2009-ші
жылы 802456789 теңгені , 2010-шы жылы 750123654 теңгені құрады.2009-ші жылы
кәсіпорынның 2010-шы жылға қарағанда тиімді жұмыс атқарғаны көрініп
тұр.Ауытқу көрсеткішінде -52333135-ке кеміп тұр, ал пайыздық мөлшері 93,5-
ті құрап тұр, себебі ағымдағы жылға қарағанда базистік жылдың табысы көп
болып тұр.
2-ші тұрған көрсеткіш өткізілген өнімнің өзіндік құны. Бұл жерде АБДИ
КОМПАНИ АҚ - ның ағымдағы жылы қаржылық көрсеткіштері жоғары мәнді
көрсетіп тұр. 2009-ші жылғы көрсеткіште 467217646,5 теңгенің сомасы болса
2010-шы жылғы көрсеткіште 588816893 теңгені құрап , ауытқу 91599246,53
теңгені көрсетіп, 119,3 пайызды көрсетті.Яғни, базистегі жылына қарағанда
ағымдағы жылы АБДИ КОМПАНИ үшін табысты болды деп айтуға болады.
3-ші көрсеткіш жалпы табыс. Бұл әлі бөлінбеген, міндетті төлемдер
алынбаған жиынтық табыс деп түсінуге болады. Жалпы табысты анықтау үшін
өткізілген өнімнің өзіндік құнынан өнімді өткізуден түскен табысты алғанға
тең. Жалпы табыс бойынша талдау жасалатын болса келесі сандарды аламыз.
2009- ші жылы 335239142,5 теңге болса, 2010-шы жылы 191306761теңгені құрады
да,ауытқу көрсеткіші-143932381,5теңгеге азайып, 57,1пайызды құрап
отыр.Ағымдағы көрсеткіштің төмендеп кеткен себебі өткізілген өнімнің
өзіндік құнының жоғары болуы әсер етіп тұр.
4-ші көрсеткіштің, яғни кезең шығындары осы кездегі шығындарының
жиынтығы. 2009-ші жылы126600974,9теңгені, 2010-шы жылы 86291669,28 теңге,
ағымдағы көрсеткіш -40309305,63 теңгені,паиыздық көрсеткіш 68,2-ні құрады.
Негізгі қызметтен түскен табысты анықтау үшін , жалпы табыстан кезең
шығындарын алып тастағаннан қалған табысты айтамыз.Бұл, тікелей өнім өндіру
мен қызмет көрсетуден түскен түсім немесе табыс. 2009-ші жылы -
208638167,6теңгені , 2010-ші жылы 105015091,7 теңгені, ауытқу -103623075,9
теңгені, 50,3 пайызды көрсетеді.2010-шы жылы АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның
қызыметі тұрақты түрде төмендегенін көрсетеді. Жалпы табыс ағымдағы жылы
кезең шығындарынан үлкен, ал базистік жылы әлде қайда төмен болып тұр,
соның себебінен базисті жылы негізгі қызметтен түскен табыс жоғарылауға
ұшырап тұр.
6-шы көрсеткіш негізгі емес қызметтен түскен табыс.Бұл,АБДИ КОМПАНИ
АҚ-ның қосымша және жанама қызыметтеріненінен түскен табыстарынан
қалыптасады және өнімді өндіру процесіне ешқандай қатынасы
болмайды. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1 Фирманың маркетингтік қызметін басқарудың теориялық
5
негіздері
1.1 Маркетингтің мәні мазмұны
9
1.2 Маркетингтің қағидалары мен тұжырымдамалары
1.3 Фирманың маркетинг қызметін басқару әдістемесі
12
2 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның қызметін маркетингтік талдау
2.1 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның жалпы сипаттамасы
19
2.2 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның негізгі экономикалық
22
көрсеткіштерін талдау
2.3 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін бағалау 29
3 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін жетілдіру
бойынша ұсыныстар
3.1 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін жетілдіру 40
Қорытынды
47
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
49
Кіріспе
Қазақстан Президентінің Қазақстан – 2030 атты халыққа жолдаған
стратегиялық бағдарламасында бейнеленген сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдігі
нарықтың негізгі мақсаты болып табылатындықтан, өндірісті басқару
шешімдерін қабылдаудың негізгі принциптері фирмаларды негізгі тұрақты
экономикалық өсу басымдылықтарына бағыттайды [1].
Соңғы он жылдықтағы Қазақстан Республикасы әлеуметтік-экономикалық
процестерінің динамикалық өзгерістерімен, саяси және әлеуметтік өрістерде
институционалды қайта құрумен, қоғамның өміріндегі экология рөлінің
күшеюімен, шетелдермен қатынастың дамуымен ерекшеленіп отыр. Қазақстан
Республикасының саяси, экономикалық және қоғамдық өмірінде жүріп жатқан
өзгерістер шаруашылық іскерліктің жаңа жолдарын іздеумен қатар экономикалық
тиімділікті қамтамасыз ету үшін фирмалар алдына бірқатар маңызды мәселелер
қояды.
Осыған байланысты іс жүзінде өте маңызды және құнды мәселе ретінде
маркетинг жүйесінің қалыптасуын атап өтуге болады. Еліміздегі халық
шаруашылығы құрылымын қайта құру процесінде болып жатқан өзгерістер,
өндіруші еркіндігі мен нарықтық ортаны игеру кезінде фирмаларды басқару
маркетинг тұжырымдамасын қолдануды талап етеді.
Қазіргі замандағы маркетингтің мәні тұтынушының қажеттілігін фирманың
пайдасына айналдыратын кәсіпкерлік қызметте көрініс алады. Қазақстанда
маркетинг экономикалық сала ретінде біршама жақын уақыттан бастап қолданыла
бастады, ал бұған дейін бұл капитализмге ғана тән теориялық түсінік және
тәжірибелік әрекет ретінде саналып келді. Нарыққа өту кезеңінде басқару
мәселелері түбегейлі өзгерістерге ұшырайды, ондағы негізгі күштер сатып
алушының тұтыныстарын қанағаттандыруға және фирма мен клиенттің
арақатынастарының ұзақ уақыттық болуына арналады. Отандық өнеркәсіп
орындарында маркетинг жарнама және тауарды өткізу ісіне бағытталған. Бұл
жағдай бірқатар объективті және субъективті себептермен түсіндіріледі.
Олардың ішінен келесі себептерді көрсетуге болады: нарықтық қатынастар
дамуының төмен деңгейі; құқықтық және нормативтік заңдармен қамтудың
жетіспеушілігі; нарықтық тауарлар инфрақұрылымның төмен деңгейі; фирмада
маркетинг қызметті алға қоятын тәжірибелі мамандардың жеткіліксіздігі;
қаржының болмауынан туындаған қиындықтар; мәлімет жинау мен ақпарат бөлісу
жұмысының шектелуі; маркетингтік қызметті сапалы түрде жүзеге асыруға
мүмкіндік беретін әдістер, әдістемелер деңгейде қолданылуы. Маркетингті
жүзеге асыруға арналған еңбектер шетел тәжірибесін қолдануға бағытталған
және біздің экономикалық жүйенің ерекшеліктері мен жағдайларын ескере
бермейді. Маркетингтің негізгі заңдылықтары мен әдістері біріңғай болып
келеді, сондықтан олар іс жүзінде экономиканың барлық саласында
қолданылады. Қазіргі кезде маркетинг фирмалардың шаруашылық қызметін
жоспарлау, өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың барлық жақтарын қамтуы
тиіс. Бұл жағдай осы замандағы маркетингтің рөлі мен маңызы туралы
көзқарастарға сәйкес келеді. Фирма қызметін басқару үшін қазіргі замандағы
маркетинг біртұтас және жүйелі бағытта дамуы қажет [2].
Курстық жұмыстың өзектілігі.Маркетинг тұжырымдамасы нарықта фирманың
белсенді басымдық саясатының стратегиясы мен тактикасы, шаруашылық
іскерлігі және барлық өндірістік ресурстар түрлерін тиімді қолдану
нәтижелеріне әсер ететін маңызды құрал. Еліміздегі экономикалық реформаны
әлем экономикасымен интеграциялау үшін нарық механизмін, нарықты зерттеу
әдістерін және принциптерін, экономикалық конъюнктураны, стратегиялық
жоспарлаудың негіздерін, фирмалардың нарықтық жағдайдағы бәсекелестік
мүмкіншіліктерін терең білу қажет. Мұндай білімді нарықтық басқару
концепциясын зерттейтін маркетинг ғылымы береді [3].
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасында маркетинг
қызметінің мәнін ашу, атқаратын қызметін талдау, АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның
құрылымын, оның нарықтағы рөлі мен ерекшелігін қарастыру.АБДИ КОМПАНИ АҚ-
ның маркетинг қызметін талдау және оны жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Курстық жұмыстың мақсатына байланысты,оның келесі міндеттері
анықталып,шешіледі:
- маркетингтің функциясының мәнін мен мазмұнын анықтау;
- фирманың маркетинг қызметін басқару әдісі;
- АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның жалпы қызметіне сипаттама беру;
- АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның экономикалық көрсеткіштерін талдау ;
- АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін жетілдіру бойынша ұсыныстар
әзірлеу.
Курстық жұмыстың объектісі ретінде АБДИ КОМПАНИ АҚ-мы алынды.
Курстық жұмыстың пәні ретінде АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметіне
зерттеулер талданды.АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін жетілдіру
бойынша жүргізілетін іс-шаралар алынды.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде курстық жұмыстың өзектілігі, мақсаты, міндеттері және
объектісі анықталды.
Бірінші тарауда фирманың маркетингтік қызметін басқарудың теориялық
негіздері қарастыралады.
Екінші тарауда АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетингтік қызметіне жалпы
сипаттама беріліп, негізгі экономикалық көрсеткіштеріне талдау жүргізілді.
Үшінші тарауда АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның маркетинг қызметін жетілдіру
жолдары бойынша ұсыныстар әзірленді.
Қорытындыда курстық жұмыс бойынша фирманың маркетингтік қызметі-
басқарудың функциясы ретіндегі маңыздылығы және жалпы курстық жұмысқа
қорытынды жүргізілді.
1. Фирманың маркетингтік қызметін басқарудың теориялық негіздері
1.1 Маркетингтің мәні мазмұны
Маркетингтің эволюциялық даму кезеңі бір ғасырдан асты.Ол ірі ауқымды
өндіріс қалыптасып,бәсекелестің күрт шиеленіскен жағдайларында өндірісті
басқару және өнімді өткізу әдісі ретінде ең алғаш АҚШ-та,содан кейін Еуропа
елдерінде пайдаланыла бастады.ХХ ғасырдың 60-жылдары маркетинг ғылыми
тұрғыдан негізделді және толысқан нарық жағдайында өнімді сатудың тиімді
әдісі ретінде кең қолданылды,70-жылдары өнеркәсіпті белсенді
пайдаланылды,ал 80-жылдары қызмет көрсету саласына және коммерциялық емес
іс-әрекетке де енгізіле бастады.
Маркетинг ұғымы ағылшынның market (нарық) сөзінен шыққан,ал инг
жалғауы нарық жасаушы немесе нарық аумағындағы қызмет дегенді
сипаттайды.Маркетинг ірі ауқымды өндірістің қалыптасуы және бәсекелестіктің
күрт шиеленіскен жағдайында өнімді өндіру мен өткізуді басқарудың әдісі
ретінде бөлініп шықты [4].
Маркетинг дамуының бірінші кезеңі ХХ ғасырдың басынан бастап 40-
жылдардың соңына дейін созылды.Бұл кезеңдегі маркетингтің мақсаты –
тауарларды ұтымды өткізу,тездетіп сату және коммерциялық іс – әрекеттің
тиімділігін арттыру болды.осы кезеңнен 60-жылдарға дейін маркетингтің кең
қанат жайған өндірістік,содан соң өткізу тұжырымдамалары дамыды. Сонымен
қатар бәсекелестің күшеюі, капитал шоғырлануы мен орталықтандырылу
үдерісінің үдею ықпалымен, кейіннен маркетинг білімнің жеке саласы ретінде
бөлініп шықты. Ал оқу пәні ретінде маркетинг ХХ ғасырдың басында алғаш АҚШ-
тың Мичиган және Калифорния университеттерінде жүргізіле бастады.
Елуінші жылдары маркетингтің тауар өткізу жүйесі ретіндегі дәстүрлі
ұғымы нарықтың өзгермелі жағдайларына бейімделген басқару тұжырымдамасы
ретінде өзгерді. Ол фирма мен компания жұмысының әр түрлі жақтарын да
қамтып, өнімді жасау және жылжыту жөніндегі іс-әрекеттің бір элементіне
айналды.
Оның институтционалдық қалыптасуы және ұйымдық ресімделуі бір уақытта
жүзеге асырылды. 1926 жылы АҚШ-та Маркетинг пен жарнаманың ұлттық ұйымы
құрылды, ол 1973 жылы Американдық маркетинг ассоциациясы деп өзгертілді.
Кеіннен мұндай ұйымдар Батыс Еуропа елдерінде және Жапонияда құрылды.
Маркетинг дамуының екінші кезеңінде (1960-1970жылдарды) оны
тұтынушылардың сұранысына бейімделген басқару теориясымен тұжырымдамасының
құрамдас бөлігі ретінде қарастыра бастады. Компаниялардың қызметін басқару
маркетинг қағидалары негізінде жүзеге асырылуын қажет етті. Осыған
байланысты, басқарудың нарықтық теориясы деп атала бастаған ғылымның
негізі қаланды.
70 – жылдардың екінші жартысында маркетинг эволюциялық дамудың үшінші
кезеңіне аяқ басып, бизнес философиясына айналды. Нарық құрылымындағы
орасан зор өзгерістердің болуы, оның қызмет түрлері мен тауарларға толуы,
бәсекелестің өршуі, ғылыми-техникалық прогрестің өсуі маркетинг мәнінің
түрленуіне әкелді-оны сыртқы ортаны зерттеу мен оған бейімделудің жолын
іздейтін және фирманың барлық қызметін бірітіретін корпоративтік
стратегияның элементі ретінде қарастыра бастады. Бұл кезеңге маркетингтің
дәстүрлі және қоғамдық тұжырымдамаларының дамуы мен стратегиялық рөлінің
артуы тән болды [5].
Практикалық маркетингте нарық категориясының нақты сипаты бар және
оның параметрлерін сандық түрде өлшеуге болады.
Тауар – маркетингтік бүкіл іс-әрекеттің қозғаушы күші. Оған байланысты
маркетингтің саясаты мен стратегиясы жасалады. Тауарға маркетингтік
тұрғыдан қарау ең алдымен оның тқтыну ерекшелігімен нақты бір қажеттілікті
қанағаттандыратын мүмкіндігін ескеруді керек етеді.
Тауар – бұл адамдардың нақты қажеттіліктерін қанағаттандыратын және
айырбасқа түсетін өнім. Тауарлар материалды (шикізат, машиналар, құрал-
жабдықтар, азық-түлік) және материалды емес (қызмет, идеялар) сипатта
болады.
Тауардың пайдалылығы және оны жасаушылардың барлық жұмсалған күш-жігері
маркетинг теориясында маңызды орын алатын айырбас барысында айқындалады.
Мәміле – белгіленген шартқа байланысты тауар мен қызметті (жеткізу)
іске асыру үшін екі немесе бірнеше жақтардың өзара келісімі.Мәміленің екі
түрі бар:біріншісі ақшалай,мұнда тауарлар ақшаға айырбасталады,екіншісі
бартерлік,ол ақша қаражаттарынсыз тек тікелей тауар айырбасы негізінде
жүзеге асырылады.Бартерлік мәмілелер толық дамымаған нарықтарға
тән.Қазақстан Республикасының нарыққа көшуінің алғашқы кезеңінде
экономикалық дағдарыс,кәсіпорындардың ақшалай қаражатының жоқтығына немесе
жетіспеушілігіне байланысты бартерлік мәмілелер экономикада елеулі роль
атқарды.
Маркетинг жүйесінде сұранысты зерттеу – нарықты кешенді зерттеудің
басты кезеңі,ол нарықтың жалпылама сипаттамаларын анықтауға мүмкіндік
береді.Фирманың нарықтағы табысты жұмысы тауарға сұраныстың сипатын және
күйін мұқият анықтаумен,оның өзгеру тенденцияларын білумен тығыз байланысты
болады.
Сұраны – сатып алу қабілеті бар қажеттілік.Сұраныс адамның қажеттілігін
ғана емес,ең бастысы оның қажетті тауар сатып алуға қаржылық мүмкіндіктерін
де білдіреді.
Сұраныстың екі деңгейі бар: жалпы нарықтағы (немесе ғаламды) сұраныс
және фирма өніміне (не маркасына) сұраныс.
Нарықтағы сұраныс – бұл тауар нарығындағы фирма және тауар маркалары
жиынтығының нақты кезең мен белгілі мекендігі жалпы сату көлемі.
Өнімге (немесе маркаға) сұраныс - фирманың нарықтағы үлесіне сәйкес
келетін,тауар нарығындағы сұраныс бөлігі.Қажеттілік – мағынасы кең ұғым.
Сұраныс қажеттіліктің бір бөлігі және ол тұтынушының сатып алу қабілетін
ғана сипаттап қоймайды, сонымен бірге олардың тауарға талғамы мен талабында
білдіре алады.
Ф.Котлер, Ж.Ж.Ламбен және басқа да ғалымдар, аталып өткен экономикалық
категорияларды пайдалана отырып, маркетинг теориясына, мұқтаждық және
тілектер деген анықтамаларды енгізе отырып, дамытты. Мұқтаждық адамның
табиғатына тән, ол адам өміріне қажетті физиологиялық элементтер болмаған
жағдайда орын алады. Маркетинг тұтынушының тілегі мен қажеттіліктеріне және
сұраныстарына ықпал ете отырып, тауардың тартымды және әйгілі болуын
қамтамасыз етеді [6].
Маркетингтің дамуына қарай, ғалымдар мен мамандардың көзқарастары
өзгеріп отырады. Ф. Котлер алғашында маркетингке Фирмаға ұзақ мерзімді ең
үлкен шамадағы пайданы қамтамасыз ететін, тұтынушыға бейімделген өндірістік-
өткізу әрекеті деп сипаттама берсе, сонғы еңьектерінде оны тауарды
өндіру, оны тұтынушыға ұсыну және айырбас арқылы жеке және топталған
тұтынушылардың мұқтаждықтары мен қажеттліктерін қанағаттандыруға
бағытталған әлеуметтік және басқару процесі деп көрсетті.
Бұл ұғымға сан алуан ыңғаймен келу маркетингті қазіргі кезеңде әр түрлі
аспектіде қарауға әкелді,ол – қазіргі заманғы бизнес философиясы, ойлау
жүйесі және жетекші идея, басқарудың нарықтық тұжырымдамасы, фирманың
бәсекелік басымдылыққа жету және бәсекеге қабілеттілігін арттыру тәсілі
деп қарастырады. Бұл анықтамалардан маркетинг көп қырлы және әр түрлі ұғым
екені көрініп тұр .
Маркетингтің шетелдік және отандық ғалымдар ұсынған неғұрлым жиі
кездесетін анықтамаларын талдай келе,оларды мазмұнына қарай былай
топтастыруға болады.
1.Маркетингті тауарлар мен қызметтерді өткізу және сату ретінде
қарастыратын анықтамалар.Мұнда негізінен өткізу қызметіне және тауарды
нарыққа жылжытуға назар аударылады.Бұл көзкарас шектеулі,өйткені оның
авторлары маркетингті өткізу мен сатуға және жарнамаға теңейді.Осыған
орай,Ф.Котлердің өткізу – маркетинг мұзтауының құзар шыңы емес ұшар
басы,яғни маркетинг міндеттерінің бірі ғанадеген сөзін келтіргеніміз жөн.
2.Маркенитг менеджменттің маңызды міндеті ретінде қарастырады,мұнда ол
фирманың өндірістік - өткізу әрекетінің басқару жүйесі деп беріледі.Бұл
амал – тәсіл маркетингтің жалпы экономикалық құбылыс ретіндегі табиғатын
ашпайды.Маркетингті менеджмент доктринасына ұштастыру,оның нарықтық
қатынастарды тиімді қалыптастыру құралы ретіндегі әлеуметтік – экономикалық
негізін айқындауға мүмкіндік бермейді.
3.Маркетинг – бизнес философиясы, ойлау стилі және тұтынушылардың
мұқтаждықтары мен тілектерін қанағаттандыруға бағытталған мақсат.Мұндай
көзқарасты ұстанатын авторлар маркетингті әлеуметтік – экономикалық жағынан
қарастырады,бірақ мұнда оның мақсаттары тым мінсіздендірілген
(идеализированы).Бұл көзқарас нарықтық экономикасы дамыған елдердегі
фирмалардың маркетингтік қызметіне сәйкес келеді.
4.Маркетингті адамдардың мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін зерттеуге
және қанағаттандыруға
бағытталған әлеуметік үдеріс ретінде қарастыратын анықтамалар.Бұл
көзқарастар маркетингтің әлеуметтік сипатын көрсетеді [7].
Маркетингтің теориясы мен тәжірибесін зерттеу,оларды сыни тұрғыда
талдап,мағынасына жету фирмаға қатысты маркетингтің авторлық түсінігін
қалыптастыруға,оның қағидаларын,әдістері мен міндетті қызметтерін
сипаттауға да мүмкіндік берді.Маркетинг – бұл нарықты жан – жақты зерттеу
негізінде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін қанағаттандыру
жолымен бәсекелестік қабілеттілігін арттыру арқылы пайда табуға
бағытталған тұжырымдама және біріккен қызмет.Бұл анықтама маркетингтің екі
маңызды аспектісін бөліп көрсетеді. Олар – тұжырымдамалық және іс -
әрекеттік аспектілері.
Тұжырымдамалық аспектіде маркетинг адамдардың қажеттілігін ұқсастыру
және қанағаттандыру арқылы пайданы көруге бейімделген бизнестің идеясы мен
философиясы ретінде сипатталады.
Ұсынылған анықтаманың екінші аспектісі кәсіпорындардың тәжірбелік
қызметтін сипаттайды, ол маркетинг қамтитын барлық мәселелерден тұрады,
сонымен бірге бұл қызметтің ең басты элементті – адамдырдың қажеттіліктері
мен тілектерін айырбас қатынастары арқылы қанағаттандыру.
Қорыта айтқанда, маркетинг тауарлар мен қызмет көрсетуге сұраныс пен
ұсыныстың сәйкестігін анықтап,сондай-ақ өндіруші мен тұтынушылардың өзара
ұзақ мерзімді қатынастарын орнықтыру негізінде еңбек тиімділігін арттыруы
болып табылады.
1.2 Маркетингтің қағидалары мен тұжырымдамалары
Фирманың өндіру-өткізу қызметін басқару жүйесі ретінде маркетинг нақты
қағидаларға негізделеді. Оларды білу, тәжірибеде дұрыс қолдану фирма
басшыларына тұтынушының сұранысын өз уақытында айқындап, тауарларын олардың
қажеттіліктері мен талаптарына бейімдеуге мүмкіндік береді.
Қағида-теория мен ғылымнан шығатын ұйғарымдардың негізі немесе кез
келген жүйенің негізгі ережесі болып табылатын тұрақты заңдылық.
Маркетингтің қағидалары-маркетинг дамуының тұрақты заңдылығын сипаттайтын
негізгі ережелер.
Маркетингтің мынадай қағидаларын бөліп көрсетуіміз керек:
1.Тұтынушылардың мінез-құлқын және талаптарын үнемі зерттеу. Бұл қағида
кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын қалыптастырудың негізі болып
табылатын тұтынушылардың мінез-құлқы мен қажеттіліктері туралы ақпартты
жинау және маркетингтік зерттеулерді жүйелі түрде жүргізуді көздейді.
2.Сұраныс пен қажеттіліктің өзгермелі серпініне өндірістің тәуелділігі
немесе өндірістің тұтынушылық сұранысқа бейімделуі. өндірістің қызмет етуі
сұранысқа байланысты, сондықтан ол кәсіпорынның қаржылық - өндірістік
мүмкіндіктеріне сәйкес сатып алушылардың қажеттіліктері мен олардың даму
тенденциялары туралы нақты білімге сүйеніп, жүзеге асырылуы тиіс. Бұл
қағиданы экономикалық әдебиетте қанатты болып кеткен мынадай сөздермен
бейнелейді: Өндірілген затты сату шарт емес, сатылатын затты өндіру
керек. Бұл қағиданы жүзеге асыру нарықтағы өзгеріп тұратын талаптар мен
тұтынушы сұранысын, сұраныс пен ұсыныстың икемділігін ескеретін, өндірістің
ұтқырлығы мен иілімділігін көздейді.
3.Сұранысты қалыптастыру және ынталандыру. Тауарды жасай отырып,
белсенді түрде тұтынушылық сұранысты қалыптастыру, нарыққа және
қажеттілікке әсер ету қажет. Нарықта жаңа тауарлардың сәтті өтуі маңызды
проблема болып табылады . Мұны әлуетті сатып алушыларды ақпараттандырып,
оларға маркетинг әдістері мен құралдары арқылы ықпал ету негізінде шешу
керек.
4.Түпкілікті нәтижеге жетуге ұмтылу. Бұл қолайлы қызмет еткен жағдайда
пайда алуға жетелейтін фирма мақсаттары арқылы бейнеленеді. Осы қағида
маркетинг үдерісін тиімді басқару арқылы жүзеге асырылады. Маркетингтік
бөлімнің жұмысы ағымдық талдауға және фирманың келешектегі әрекеттерін
болжамды бағалауға негізделген, оның даму саясатын және стратегиясын
жасаушысы болып табылады. Маркетинг қызметкерлерінің тиімді қабылданған
стратегиялық және тактикалық шешімдеріне алынатын табыс мөлшері тікелей
тәуелді [8].
Маркетингтің теориясы мен тәжірибесінде мынадай тұжырымдамалар
белгілі:
- өндірістік;
- тауарлық;
- өткізу немесе саудалық;
- маркетингтік;
- қоғамдық немесе әлеуметтік – этикалық маркетинг тұжырымдамасы.
- өзара әрекеттесу маркетингі
Бұл тұжырымдамалар американдық экономиканың дамуының белгілі бір
кезеңдерін,сонымен қатар әлемнің дамыған елдерінде болып жатқан
экономикалық және саяси өзгерістерді сипаттайды.Оларды практикалық іс –
әрекетте қолдануға фирманың мақсаттары,тауар түрлері,бәсекелестік
артықшылықтардың шығу көздері,маркетингтің шоғырлану дәрежесі,нарықтағы
бәсекелестік деңгейі сияқты көптеген факторлар әсер етеді.
Осылайша,басқа тауарларға қарағанда тұтыну тауарларына дәстүрлі
маркетингтік тұжырымдамасын,өндіріс құралдарына өзара әрекеттесу
маркетингін, арзан бағамен сатылатын жаппай тұтыну тауарларына өткізу
тұжырымдамасын пайдалану тән.
Маркетингтің өндірістік тұжырымдамасы жаппай өндіріс және жаппай тұтыну
дәуіріне сәйкес келеді.Бұл тұжырымдаманың қолдануы мынадай шарттарды талап
етеді:
-сұраныс ұсыныстан жоғары;
-халықтың көп бөлігінің табысының төмендігіне байланысты шығарылатын
тауарлардың өзіндік құнын төмендету қажеттілігі;
-үлкен және тұрақты нарықтың болуы.Тұтынушылар саны көбейген сайын
өндірістік шығындар төмендейді,ол өз кезегінде нарықтың үлесін ұлғайтуға
мүмкіндік береді.
Маркетингтің бұл тұжырымдамасын кейіннен көптеген шетелдік фирма
мен компания сәтті қолдана білді.
Маркетингтің тауарлық тұжырымдамасы – тауарды жетілдіру және оның
сапасын жақсартуды негізгі мақсат деп қояды.Бұл тұжырымдаманың негізгі
қағидасы – сапалық сипаттамалары бойынша бәсекелестердің ұқсас
тауарларынан асып түсетін өзінің тауарлары мен қызметтеріне тұтынушыны
бейімдеу.Тұтынушылар сапасы және пайдалану сипаттамалары жоғары
тауарларға ықылас танытады.Сондықтан фирманың барлық күші үнемі тауарды
жетілдіруге жұмылдырылады.Бұл тұжырымдаманың негізгі кемшілігі – өзінің
тауарымен басы бүтін айналысу маркетингтік алдын болжай алмаушылыққа
әкеліп соғуы мүмкін.Гарвард бизнес мектебінің профессоры Теодор Левитт
өзінің осы мәселеге қатысты мақаласын Маркетингтің алдын болжай
алмаушылығы деп атаған.Ол американдық теміржол компанияларын зерттей
келе,осы компаниялардың иелері тек теміржол бизнесімен ғана
айналысып,көліктің бәсекелес түрлері пайда болғанын аңдамай,қапы қалды
деген түйінге келді [9].
Өткізу немесе сауда тұжырымдамасы ұйымдарды мынадай мақсаттарды
орындауға бейімдейді:өндірілген тауарды сату,сатып алушыларды табу,өткізу
бойынша жоспарды орындау.Өндірушілер және сатушылар өз қызметін,
маркетингтің барлық құралдары мен тетіктерін қолдана отырып,тауарларды
өткізуге және сатуға бейімдейді.Осы тұжырымдаманы қолданатын өндірушілер
тауарлар тапшылығында және монополия жағдайында жұмыс істейді.Бұл
тұжырымдаманың дамуы өндірушілерді жаппай тауар өндірісіне және олардың
сапасын жетілдіруге бейімделген екі алдынғы тұжырымдамаларды пайдаланудың
нәтижесі болып табылады.
Маркетингтік тұжырымдама қазіргі таңдағы жаңа тұжырымдама ретінде
өткен ғасырдың 50-жылдарында қалыптасты.Оның мәні мынада:ұйымның қызмет
етуінің шарты – тұтынушының қажеттіліктерін,мұқтаждықтарын анықтау және
оларды қанағаттандыру есебінен фирма мен компаниялардың өз мақсаттарына
жетуі.Фирма маркетингінің басты объектісі – мұқтаждықтары мен
қажеттіліктері бар мақсатты клиенттер.Демек, маркетингтік тұжырымдама
дегеніміз клиенттердің мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін,оларды
бәсекелестермен салыстырғанда тауармен тиімді қамтамасыз етуге
бағытталған фирма жұмысын бір арнаға біріктіру .Маркетингтік
тұжырымдаманы Тұтынушы – король!; Клиенттің айтқан сөзі әрқашанда
дұрыс; Тауарды емес,клиентті жақсы көру керек деген сияқты ұрандар
бейнелейді.Бұл тұжырымдаманы бизнес әлемінде табысты қызмет етуші
McDonald’s, IBM, Procter & Gamble, Coca – Cola, Adidas және т.б.
компаниялар өз қызметінде пайдаланады.
Ф.Котлердің анықтамасы бойынша,маркетинг тұжырымдамасы төрт китке
негізделген,олар:мақсатты нарық,тұтынушылардың мұқтаждықтары мен
қажеттіліктерін білу,интегралданған маркетинг жүйесінің болуы және
рентабельділік.
Тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандыруға бейімделген компанияның
барлық бөлімшелерінің үйлесімді жұмыс істеуін интегралданған маркетинг
жүйесі деп атайды.Ол екі деңгейден тұрады.
Бірінші деңгей – маркетингтік қызметтерді атқару бойынша әр түрлі
маркетинг бөлімдерінің үйлесімді әрекеті.
Екінші деңгей – компанияның әрбір қызметкерінің әрекеті клиенттердің
қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталуы. Осыған орай Hewlett
Packard компаниясының негізін салушы Д.Паккард Маркетинг өте
маңызды,сондықтан оны маркетинг бөліміне басыбайлы етіп түгел бере
алмаймыз,-деді.
Қоғамдық немесе әлеуметтік – этикалық маркетинг тұжырымдамасы 80-
жылдардың басында экологиялық және тұтынушылық қозғалыстардың күшеюіне
байланысты дамыған.Бұл тұжырымдама мынадай сәйкестендірілген үш факторды
пайдалануды талап етеді:олар фирма пайдасы,тұтынушылар қажеттілігі және
қоғам мүдделерін қанағаттандыру.Әлеуметтік – этикалық тұжырымдама
негізінде тұтынушылар мүддесі (consumer's satisfaction),қоғамның игілігі
(community welfоre),компания пайдасы (company’s profit) болғандықтан,бұл
3-С тұжырымдамасы деп те аталады. Бұл тұжырымдама қоршаған орта
экологиясының бұзылуына,табиғи ресурстардың жетіспеушілігіне,халық
санының көбеюіне және әлеуметтік қызмет саласы ахуалының нашарлауына
байланысты дамыды.
Әлеуметтік – этикалық (қоғамдық) маркетинг негізінде қоршаған ортаны
қорғауға байланысты экологиялық маркетинг тұжырымдамасы пайда болды.Ұйым
қызметінің экологиялық аспектілері және өндіретін өнімдердің экологиялық
қауіпсіздігі оның бәсекеге қабілеттілігінің маңызды факторы болып
табылады [10].
Қорыта айтқанда, әлеуметтік бейімделген нарықтық экономиканың
қалыптасуы мен дамуына сәйкес,фирмалар әлемнің дамыған елдерінде
қазіргі заманда негізгі болып саналатын әлеуметтік және өзара әрекеттесу
тұжырымдамасын пайдалануы керек.
1.3 Фирманың маркетинг қызметін басқару әдістемесі
Экономикалық басқарудың нарықтық тұжырымдамасы ретіндегі маркетинг
қазіргі даму деңгейлері әркелкі елдерде кеңінен қолданылуымен қатар, нарық
жүйесін, тауар-ақша қатынастарын, ұйымдастырушылық-техникалық кешенді
коммерциялық жұмыстарды, өндіріс-тауар өткізу процестерін, сондай-ақ баға
мен коммуникациялық саясаттарды зерттеу және іске асыру құралына айналып
отыр. Қазіргі кездегі өндіріс дамуында маркетинг, тек қана нарықтық
саясатты ғана емес, сонымен қатар фирманың өндірістік саясатын анықтайтын,
басқарудың негізгі функциясы ретінде қарастырылады. Маркетинг принциптеріне
негізделген басқарудың кешенді жүйесінің мақсаты – қолда бар ресурстарды
ескере отырып (материалдық, қаржылық, және т.б.) фирманың алдына қойылған
мақсаттардың шешілуін қамтамасыз ету (ғылыми-техникалық, өндірістік,
коммерциялық және өткізу) [11].
Филипп Котлер бойынша маркетингті басқару дегеніміз – кәсіпорын пайда
табу мақсатында тұтынушылармен қарым-қатынастаболу, оны нығайту және
сақтау үшін әртүрлі шараларды талдау, жоспарлау, бақылау және қолдану.
Маркетингті басқару мақсаты – фирманың алда тұрған мақсатына жету үшін
сұраныс деңгейіне және сұраныс уақытына әсер ету. Қарапайым тілмен айтсақ
маркетингі басқару дегеніміз – сұранысты басқару деген сөз. Ал сұранысты
басқару дегеніміз – тұтынушыларды басқару деген сөз.
Фирманың экономикалық және тиімді өсуі фирманың басқару құрылымының
тиімділігіне байланысты. Ал өз кезегінде басқарудың құрылымы болып
табылатын маркетинг қызметін басқарудың тиімділігімен сипатталады.
Фирмадағы маркетингті басқару мақсаттары келесідей:
1.Өндіріспен және сұранысқа ие болмайтын тауарларды шығарумен
байланысты шығындарды болдырмау;
2.Фирманың мақсатына жету үшін сұранысты ынталандыруға байланысты
шығындарды минималдау;
3.Тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандырған жағдайда ресурстарды
оңтайлы пайдалану;
4.Нақты тұтынушылардың және еңбек коллективінің сұранысы мен
қажеттілігін ескеретін әлеуметтік бағыттағы жағдайларды құру;
5.Тауарлар мен қызметтерді кеңінен өндіруге жағдай жасау және өз
имиджін көтеру;
6.Фирманың барлық бөлімшелерінің қызметкерлерінің маркетинг қызметті
жүзеге асыру үшін белсенді ат салысу.
1-сурет – Маркетингтік принциптер негізінде циклдық басқару
1-ші суретте көріп отырғынымыздай маркетингтік принцип негізінде
басқару бес циклдан тұрады және біз оны төмендегідей талдай аламыз:
Жағдайлық талдау: фирманың жетістіктері мен сәтсіздіктерін ескере
отырып,өндірісте болған өзгерістердің себептерін анықтау, қызметкерлер
жұмысының тиімділігін бағалау, сонымен қатар болашаққа болжам жасау.
Маркетингтік синтез: жағдайлық талдау негізінде стратегиялық дамудың
мақсаттарын құру, нарық конъюнктурасын ескере отырып мақсатты бағалау,
стратегиялық жоспарға негіз болатын шешімдерді әзірлеу.
Стратегиялық жоспарлау: ұзақ мерзімді стратегияда фирманың 10 – 15
жылға арналған мақсаттары белгіленеді. Осы мақсаттарды анықтау сыртқы
сауданың жалпы жағдайын, оның даму тенденциясын және республика
экономикасының даму бағытын ескереді. Алға қойылған мақсаттарға жету үшін
қаржылық, материалдық және тағы да басқа ресурстардың қандай мөлшерде қажет
екендігі белгіленеді, мақсаттарға жету стратегиясы анықталады, яғни бұл
маркетингтің стратегиясын анықтау, мақсатқа жету үшін тактикалық қызметті
құру. Стратегиялық маркетингтік жоспарлау келесі үш деңгейден тұрады:
- стратегиялық жоспарлау;
- маркетингтік бақылау;
- жоспарды орындау.
Тактикалық жоспарлау: жалпы мақсаттар қысқа мерзімді (бес жылдан көп
емес) кезеңге нақтыланады. Осының негізінде мәселелерді шешу үшін қажетті
ресурстар жұмылдырылады, фирманың барлық қызметіне бағытталған нақты бір
қызметті анықталады. Жедел жоспарды құрылып және оның орындалуына белгілі
бір мүмкіндіктер жасалады [12].
Маркетингті басқару белгілі бір тұжырымдамалар арқылы жүзеге асырылуы
керек. Өйткені, маркетингті басқару белгілі бір тұжырымдарға бағытталу
арқылы жүзеге асады. Фирманың өзінің маркетингтік қызметін бес
тұжырымдаманың негізінде жүзеге асырады:
- өндірісті жетілдіру тұжырымдамасы;
- тауарды жетілдіру тұжырымдамасы;
- коммерциялық іс-әрекетті күшейту тұжырымдамасы;
- маркетинг тұжырымдамасы;
- әлеуметтік-этикалық маркетинг тұжырымдамасы
Коммерциялық іс-әрекетті күшейту тұжырымдамасы сатушының өткізу мен
ынталандыру шараларына жете көңіл бөлуін талап етеді. Сұранысы төмен
тауарларды осы тұжырымдаманы қолдану арқылы сатуға мүмкіндік бар, дегенмен
тиімдісі – ең әуелі нарыққа қажетті тауарды өндіру маңызды. Осы бағытта
мына тұжырымдаманы қолдану қажеттілігі өткірлене түседі.
1-кесте–Коммерциялық іс-әрекет шетінен және маркетинг тұжырымдамаларын
салыстыру
Тұжырымдамалар Негізгі әрекет Мақсатқа жету Түпкі мақсаты
жолдары
обьектісі
Комерциялық Тауар Коммерциялық Сатудың көлемін
іс-әрекет іс-әрекеттер және өсіру арқылы
ынталандырушы табысқа жету
шаралар
Маркетинг Тұтынушылар Маркетинг кешен Тұтынушылардың
мұқтажы әрекеттері қажетін
қанағаттандыру
арқылы табысқа
жету
Е с к е р т у – [13,14] әдебиеттер негізінде автор құрастырған
Маркетингті басқарудың жаңа бағыты – элеуметтік-этикалық маркетинг.
Халықтың төлеу қабілетіне қарай сұранысын өтеу маркетингтің әлеуметтік
негізі болып табылады. Сондықтан бұл бағыттың адам мүддесіне тікелей
қатысын байқауға болады.
Келесі суретте жалпы фирманы басқару процесінің қарапайым схемасы
көрсетілген:
Кіріс (ресурстар)
Шығыс (қорытынды)
2-сурет – Фирманы басқару процесі
Барлық фирмалар басқару жағынан қарағанда ашық жүйе болып табылады,
яғни 2-ші суретте көріп отырғанымыздай сыртқы және ішкі факторлармен қарым-
қатынаста болады. Егер фирманың басқару жүйесі тиімді болса, процесс
кезінде кірістің (материал, капитал, ақпарат т.б) қосылған құны пайда
болып, қорытындыда көптеген мүмкін болатын қосымша шығыстар (табыс, сатудың
өсуі, нарық бөлігінің ұлғаюы т.б) әкелуі мүмкін. Ал басқару обьектісі
ретінде маркетинг, өндіріс, қаржы, персонал бола алады. Фирма маркетинг
арқылы алдыңғы кезең зерттеулері мен нәтижелері негізінде жасалған
стратегияны жүзеге асырады. Сонымен қатар, стратегиялық жаңа шешімдерді
іздеу мақсатындағы зерттеулер бір мезгілде жүргізіледі [15].
Маркетинг бөлімінің қызметі мен мақсатын анықтау үшін фирма қызметін
толықтай талдау керек. Алынған қорытынды негізінде маркетинг бөлімінің
күшіменен проблемаларды шешу гипотезасын құру қажет, яғни маркетингтік
жоспар құру деген сөз. Маркетингтік стратегияның дамуы мен марктингтік
бөлімінің мақсатына қарай біз марктинг бөлімінің рационалдығы туралы
гипотеза құра аламыз. Бұл келесідей көрініс табады: маркетинг бөліміңн
директоры тікелей бас директорға немесе директорлар жиналысына бағынады. Ол
бөлімді координациялайды және оның қызметіне жауапты болады. Бөлімнің
оптималды көлемі – 7 қызметкер.
Маркетингтік ақпарат бөлімінің құрылымы келесідей:
1.Маркетингтік ақпарат бөлімі өзіндік жеке құрылым және ол фирманың бас
директорына бағынады;
2.Маркетингтік ақпарат бөлімінің басшысы фирманың бас директорының
бұйрығымен жұмысқа алынады және жұмыстан босатылады;
3.Маркетингтік ақпарат бөлімі тікелей маркетингтік ақпарат бөлімінің
басшысына бағынатын келесі бөлімшелерден тұрады: маркетингті зертеу
секторы, дизайн секторы, жарнама секторы, психоанализ секторы.
4.Маркетингті зерттеу секторы: құрамы:а)маркетингтік ақпарат бөлімінің
басшысы; б) экономист; в)маркетингтік ақпарат бөлімі басшысының орынбасары;
г)программист.Техникалық жабдықтау:компьютер,факс- модем,телефон, принтер.
5.Дизайн секторының құрамы: дизайнер.
6.Жарнама секторының құрамы:а)маркетингтік жарнама-үгіт бағдарлама
құру;техникалық жабдықтау:маркетингтік зерттеу секторын қамтамасыз етеді.
7.Психоанализ секторының құрамы:кадрлар бойынша психо-аналитик.
Фирма қызметін талдау, қызметтің келесі үш бағыты арқылы жүргізіледі:
жабдықтау, өндіру, өткізу. Сонымен қатар фирманың қызметінің жақсы жүруін
қамтамасыз ететін басқа да қызмет сферасы зерттелуі тиіс: қаржы, ақпарат
бөлімі, кадрлық саясат [16].
Өнімнің өзіндік құны – фирма өндірістік-шаруашылық қызметін анықтайтын
сапалы көрсеткіш болып табылады. Өнімнің өзіндік құны – тауарды өндіру мен
өткізуге байланысты фирманың ақшалай түріндегі шығыны.
Өзіндік құнды төмендету екі көрсеткіш бойынша жоспарланады:
салыстырмалы тауарлық өнім және өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығыны.
Салыстырмалы тауарлық өнімге оның осы фирмада өткен жылдағы көп партиялы
және сериялық түрде өндірілетін өнімнің барлық түрі кіреді.
Өзіндік құнды төмендетуді көлемін жоспарлау келесі есептеулер бойынша
анықталады.
Салыстырмалы тауарлық өнім көрсеткіші бойынша. Ең алдымен абсолюттік
үнемдеу көлемі анықталады:
Эабс.ср.т.п = NniCbi - NniCni
(1)
Жоспарланған уаққытағы абсолюттік үнемдеу көлемі анықтағаннан кейін,
жоспарлы уақытта өзіндік құнды төмендетудің искомый пайызын анықтаймыз.
Sср.т.п = Эабс.ср.т.п NniCbi * 100
(2)
Мұндағы, Эабс.ср.т.п – салыстырмалы тауар өнімінің өзіндік құнын
төмендету абсолюттік үнемдеу, мың. теңге;
NniCbi – ағымдағы уақыттағы өзіндік құн бойынша салыстармалы тауарлық
өнімнің жоспарлы шығарылуы;
NniCni – жоспарлы уақыттағы өзіндік құн бойынша салыстармалы тауарлық
өнімнің жоспарлы шығарылуы;
Өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығыны көрсеткіші бойынша. Жоспарлы
уақытта тауарлық өнімнің өзіндік құнының абсолюттік үнемдеу көлемі келесі
формула бойынша анықталады:
Эабс.т.п = (Зтнб – Зтпп ТП) 100
(3)
Өнімнің 1 теңгеге шаққандағы тауарлық өнімнің өзіндік құнының шығынын
төмендету пайызы жоспарлы және ағымдағы уақытпен салыстырмалы түрде
анықталады:
Sт.п = ((Зтпб – Зтпп ) Зтпб ) *100
(4)
Мұндағы, Зтпб – ағымдағы уақыттағы тауарлық өнімнің 1 теңгеге
шаққандағы шығыны, тиын;
Зтп – жоспарлы уақыттағы тауарлық өнімнің 1 теңгеге шаққандағы
шығыны, тиын;
ТП – жоспарлы уақыттағы таурлық өнімнің құны, мың. теңге.
Бірақ шығын көлеміне көптеген факторлардың әсер етуін ескерген жөн:
материалдарға бағаның өзгеруі, еңбек өнімділігінің өсуі, өндіріс көлемінің
өзгеруі және тағы да басқалар. Осыған байланысты жалпы тиімділікте есептер
жүргізген кезде әрбіреуінің ықпал етуін анықтап алу керек.Қарыз
қаражатымен қаржыландырылатынын көрсетеді. Қаржыландыру коэффициенті 1
болуы керек. Біздің кәсіпорында бұл коэфициент 2011 жылы 3,86 – ға
өскен, яғни 111 пайыз. Бұл меншік капиталының жоғарылауына тікелей
байланысты.
Жоғарыда айтылғанның негізінде мынадай қорытынды жасауға болады қарыз
және меншік капиталының арақатынасы кәсіпорын активтерінің қай
бөлігі қарыз қаражаты есебінен қаржылатындығын білдіріп, 1 теңгеге
қанша қарыз тартылғандығын көрсетеді. Ол қарыз капиталын меншікті
капиталға бөлу арқылы табылады.
1. АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның қызметінің маркетингін талдау
2.1 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның жалпы сипаттамасы
Қазақстан Республикасында канцелярлық нарығында белгілі өндірушілер
болмағанда, біраз уақыт бойы мемелекетке канцелярлық тауар аз мөлшерде
келгенде және Қазақстан барлық жабдықтаушылармен байланыс жоғалтқан кезде,
яғни КСРО ыдырағаннан кейін 1994 жылы кыркүйек айында Қазақстанның АБДИ
компаниясы құрылды. АБДИ компаниясы өз қызметін Қазақстанға мектеп
дәптерінің партиясын көтерме жеткізуінен бастады, кейін оның ассортименті
ұлғайды. АБДИ сауда нүктелерінде үлкен сұраныстың арқасында және ұсыныстың
жеткілігінен үлкен кезектер бола бастады, сондықтан сауда жүйесін ұлғайту
қажеттілігі туды. Жылдан - жылға тауар ассортименті мен қызмет көрсету
сервисі де кеңейтіле түсті. Бүгінгі күні Қазақстан бойынша 25 АБДИ фирмалық
дүкенінде 550 адам жұмыс істейді. Қазақстанның барлық қалаларында ондаған
филиаладар мен дилерлер бар, және бұл шекті емес, өйткені қазіргі кезде
тағы да бірнеше филиалдар мен дүкендер ашылуға дайындалып жатыр [17].
АБДИ Компани АҚ-ның стратегиялық бизнесі.
Өзіне қатысты қызметтің максималды түрде дамуы Компанияның сапалы және
эффективті дамуына тауардың кең таңдау, толық қызмет комплексі, жағымды
атмосфера, сонымен қатар бағалардың жақсы үйлестіруі мен тауардың сапасы
көмектеседі. Жыл сайын жақсы жұмыстың атағын дәлелдей отырып, сатудың 3
дәрежесінде: бөлшек, көтерме, корпаративті түрде жұмыс істеуге көмектеседі.
Компанияның негізгі мақсаты: Қазақстан Републикасынның және Орталық Азияның
әрбір азаматына әлемдік дәрежедегі мектеп пен офиске арналған тауарды
жеткілікті етіп жасау және корпаративті қызмет көрсету. Корпаративті
тұтынушыларға ерекше жағдай жасау мен компанияның менеджерлері әрбір
тұтынушының сұранысына индивидуалды тұрғыда қысқа мерзімде олардың барлық
өтінішін қарайды және олардың тіліктерін орындайды. Компанияның жұмыс
істеудің негізгі принциптері болып, ұсынатын тауар мен қызметтердің
ассортименттік оптимизациясын, өзінің тұтынушына максималды географиялық
жақындату, сатуға қазіргі кездегі технологияны енгізу және ұсынатын
қызметтің сапасын үнемі арттыру саналады.
Сауда жүйесі, филиалдар.
Қазақстанның үлкен қалаларында кең сервистік жүйелері бар: Алматы,
Астана, Талдықорған, Өскемен, Павлодар, Петропавлск, Қарғанды, Қостанай,
Ақтөбе, Орал, Атырау, Шымкент, Тараз. Қазақстанның 14 қалаларында 25
фирмалық дүкендер бар, соның ішінде 8 үлкен супермаркеттерімен қоса.
Бүгінгі таңда компанияның жалпы ауданы 13 мың шаршы шақырымды құрайды, ал
қоймалық аудан 20 мың шаршы шақырымнан астам. Компанияның дамыған қызметтік
жүйесі кең ауқымды тұтынушылардың қысқа мерзімде толық көлемде сұранысын
қанағаттандыруға көмектеседі. Қазақстанның әрбір қаласында 1 архитекторлық
стильде жасалған. Транспорт пен техникамен жабдықталған қазіргі кездегі
әдемі супермаркеттер компанияның визиттік картасы болады. Қазақстанның
әрбір аймағында бірдей ассортиментік тауар, бірдей қызмет, бірдей сату
политикасы, бірдей баға политикасы бар.Бір қалада бірдей және қысқа
мерзімде барлық филиалдарда контракт бойынша тауар жеткзуді жүзеге асыруға
оперативті байланыс көмектеседі. Өзіне - өзі қызмет ету жүйесі, тауарларға
қол жеткізер бостандық, штрихкодтау жүйесі, әр түрлі канцелярлық тауарлар
тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға және сатып алу процесін
тездетеді.
Қызметтер.
АБДИ Компани өзінің тұтынушылары үшін әртүрлі қызметтерді ұсынады:
- Компанияның сайтында интернет – дүкен. Оның саитын мына адрес бойынша
тауып алуға болады WWW.abdi.kz не болмаса телефон арқылы хабарласу
үшін факсының номері:2-33-33-63,2-98-57-94.Компан ияның сайтында
тұтынушы қандай тауарлардың асортиментімен таныса алады, тауар сатып
алуға мүмкіндіктер жайында толық танысуға болады.
- жеңілдіктер мен әртүрлі төлеу формалары.Мысалға:көп тауар алғаны үшін
шегерім, тез төлегені үшін шегерім, фиктивті шегерім, маусымдық
шегерімдер, компания үшін маңызды және тұрақты тұтынушылар үшін
шегерімдер және тағыда да басқа шегерімдер түрлері.Көп мөлшерде тауар
сатып алған кезде оның ақшасын кейінге қалдыру,бөліп төлеужәне тағы да
дасқа төлеу формалары бар.
- тауарды мемлекеттің әрбір аймақтық өкілдігіне жеткізу: алыс және оқшау
жатқан аудандарға, ауыл-аймақтарға тауарды жеткізу.
- 14 қала бойынша тауарды офиске дейін жеткізу.
- АБДИ дүкенінде сатып алынған әрбір тауарына кепілдік.
Логоны тауарға енгізу;
- катриджті толықтыру;
- оперативті полигафия және т.б.
Компания тұтынушыға өз уақытында жоғары сапалы тауарды жеткізуге, тауар
сапасының жеңілдіктеріне және сатып алудан кейінгі қызметке көп көңіл
бөледі. Ал осындай кепілдіктерді тек қана болашақта жұмыс істейтін
компаниялар бере алады.
Серіктестіктер қатары:
Әлемнің 35 елінде 180 өндіріс – фабрикалармен қарым – қатынас жасайды.
АҚШ, Франция, Италия, Дания, Финляндия, Чехия, Венгрия, Польша, Ресей және
т.б. Ол АБДИ Компаниясының нарықта өз тауарына деген тұрақты бағаны сақтап
алуға көмектеседі. Қоймада үлкен мөлшерде тауарды үнемі бар болуы мен
қазақстандық тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттардыратын,тауарды
жеткізетін сервистік – таңдаушыны таңдайды. Дүкендерде өз уақытында
тауардың түсуін қадағалайтын және қазақстандық тұтынушылардың тілегін мен
талғамын кейде алдын – ала біліп қояды. АБДИ Компаниясы көптеген жылдар
бойы көптеген серіктестіктермен байланысты орнату арқылы Қазақстанда
көптеген эксклюзивті сауда маркаларымен жабдықтайды. Компанияның мұқият
жасалған политикасы мен логистикасына байланысты компания әлемдік сападағы
тауарды шығарған елдегі бағадан арзан алады. Компания өз жітістігінде
тоқталмайды, ол әлемдік көрмелерге қатысады; жаңа өнімді, брендті
бағалайды; жаңа өндірушілерді іздейді; жаңа дизаинді ойлап табуға
көмектеседі.
Компанияның тұтынушылары.
АБДИ Компаниясының ең үлкен жетістігі болып тұтынушылардың жастық
диапозоны 1 жастан бастап шексіздіке дейін болып саналады, өйткені
адамдардың барлық жастағы негізгі ерекшелігі ол даму мен оқып үйренудің
тілегі. Компания үшін әрбір тұтынушы маңызды, яғни жеке және заңды
тұлғалар. Тұтынушылардың арасында бастауыш сыныпқа баратын оқушы,
зейнеткерлер, Республиканың атақты және таңымал адамдары.
Корпаративтік тұтынушылардың саны – 15000 және жылдан жылға өсуде.
Тауарлар.
Канцелярлық тауарлар адаммен бірге жыл бойы қосақталып жүреді.
Балбақшада алғашқы суреттен бастап, кәсіпорынды немесе ұйымда жұмыс орынды
көркемдеумен аяқталады, сөйтіп, адамның өмірлік қызметіне жылдан жылға
енеді. Канцелярлық тауарға қажеттілік көп туғаннан, тұтынушының тауарға
және қызмет көрсетуге сұранысы жоғарлайды, сондықтан халықтың әлеуметтік
тобына және әртүрлі жастағы топтың тұтынушлық қажеттілігін қанағаттандыру
үшін АБДИ үйге және офиске арналған үлкен ассортименттік тауарды ұсынады.
Тауар ассортименті 15000-нан астам құрайды:
- ақ қағазды өнім;
- офиске арналған канцелярлық тауар;
- мектеп ассортименті;
- профиссианалды суретшілерге арналған көркем материалдар;
- компьютерлік аксессуарлар мен шығындар материалдары;
- имидж сувенерлік өнім; тастан, қымбат бағалы металдан және кожадан
жасалған тауарлар;
- қосалқы тауарлар;
- мектепке арналған оқулықтар, қазақ тіліндегі әдістемелік оқулықтар;
2.2 АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның экономикалық көрсеткіштеріне
талдау
Басқаруда және шаруашылық-қаржылық қызметті жоспарлауда экономикалық
көрсеткіштер-шаруашылық жүргізуші субъектілердің, салалардың және жалпы
ұлттық шаруашылықтың ақшалай табыстары мен қорланымдарын жасаумен және
пайдаланумен байланысты кызметтің түрлі жақтарын сипаттайтын жоспардың,
есептің немесе есеп-қисаптың мәліметтері пайдаланылады. Олар абсолюттік
және салыстырмалы мөлшерлерде тұлғаланады. Экономикалық көрсеткіштер сан
және сапа түрінде белгілі бір қаржылық-экономикалық категорияны, қосалқы
категорияны, қаржылық қатынастардың элементін бейнелейді.
Компаниялар мен ұйымдар деңгейінде мыналар аса маңызды қаржылық-
экономикалық көрсеткіштер болып табылады:
- өнімді (жұмысты немесе қызметті) өткізуден түсетін табыс; бұл
көрсеткіш ақшалай қаражаттардың ауқымын және нысаналы арналым қорлары
бойынша оларды одан ары бөлу және пайдалану мүмкіндігін алдын ала
анықтайды;
- шығындардың көрсеткіштері (өткізілген өнімнің өзіндік құны, жалпы
шығындардағы шығындардың жекелеген элементтерінің үлес салмағы, кезең
шығысы);
- жалпы табыс; таза табыс (немесе зиян); табыстылықтың
(рентабелділіктің) деңгейі; амортизациялық аударымдардың мөлшері;
- өндірістік және әлеуметтік дамудың шаруашылық есеп қорларының
(қорлану, тұтыну, резервтік, валюталық, жөндеу немесе соларға ұқсас
қорлардың) көлемі;
- жабдықтаушылармен, тұтынушылармен, банкпен, бюджетпен, басқа
ұйымдармен есеп айырысудың жай-күйінің көрсеткіштері (кредиторлық және
дебиторлық берешектер, міндеттемелердің көлемі, бюджет бойынша
берешектер және т.б.); акционерлік капиталдың көлемі және
дивидендтердің мөлшері; жалгерлік ақы мөлшері:
2-кесте –“АБДИ КОМПАНИ” АҚ-ның экономикалық көрсеткіштеріне талдау
№ Көрсеткіштер Өлшем 2009 2010Ауытқу
бірлігі (+:-) %
1 Өнімді өткізуден мың.тг 802456789 750123654 -52333135 93,5
1 түскен табыс
2 Өткізілген мың.тг 467217646,5 558816893 91599246,53 119,6
2 өнімнің өзіндік
құны
3 Жалпы табыс мың.тг 335239142,5 191306761 -143932381,557,1
3
4 Кезең шығындары мың.тг 126600974,9 86291669,28-40309305,6368,2
4
5 Негізгі қызметтенмың.тг 208638167,6 105015091,7103623075,9 50,3
5 түскен табыс
6 Негізгі емес мың.тг -27007145,75147388254,4174395400 ,1
6 қызметтен түскен
табыс
7 Салық салынғанға мың.тг 181631021,9 252403346,170772324,19 139,0
7 дейінгі жиынтық
табыс
8 Таза табыс мың.тг 127143707 176681488,549537781,48 139,0
8
Өнім % 44,65545538 18,7923974825,8630579
9 рентабелділігі
Е с к е р т у – [18] “АБДИ КОМПАНИ” АҚ - ның 2009 – 2010 жылдарға арналған
экономикалық көрсеткіштер есебі негізінде автор құрастырған
Бұл кестеде көріп отырғанымыз АБДИ КОМПАНИ АҚ–ның экономикалық
көрсеткіштеріне талдау жасау. Мақсаты:ағымдағы жылмен базистегі жылдың
көрсеткіштерін салыстыру арқылы , қай жылы АБДИ компаниясы тиімді жұмыс
жасағандығын анықтау.
Кестенің негізгі элементтеріне 1-ші номер берілген. Бұл номерлар
көрсеткіштердің тізбекті ретін көрсетеді. 2-ші элемент кәсіпорынға талдау
жасалатын көрсеткіштер. 3-ші элемент базистегі жыл. 4-ші элемент ағымдағы
жыл. 5-ші элемент ауытқу көрсеткіші,ағымдағы жылмен базистегі жылды
салыстыру арқылы көрсеткіштердің өсуін немесе кемуін анықтау. 6-шы элемент
көрсеткіштердің ауытқуын пайыз ретінде көрсетілуі.
Бұл кестеде 1-ші тұрған көрсеткіш өнімді өткізуден түскен табыс 2009-ші
жылы 802456789 теңгені , 2010-шы жылы 750123654 теңгені құрады.2009-ші жылы
кәсіпорынның 2010-шы жылға қарағанда тиімді жұмыс атқарғаны көрініп
тұр.Ауытқу көрсеткішінде -52333135-ке кеміп тұр, ал пайыздық мөлшері 93,5-
ті құрап тұр, себебі ағымдағы жылға қарағанда базистік жылдың табысы көп
болып тұр.
2-ші тұрған көрсеткіш өткізілген өнімнің өзіндік құны. Бұл жерде АБДИ
КОМПАНИ АҚ - ның ағымдағы жылы қаржылық көрсеткіштері жоғары мәнді
көрсетіп тұр. 2009-ші жылғы көрсеткіште 467217646,5 теңгенің сомасы болса
2010-шы жылғы көрсеткіште 588816893 теңгені құрап , ауытқу 91599246,53
теңгені көрсетіп, 119,3 пайызды көрсетті.Яғни, базистегі жылына қарағанда
ағымдағы жылы АБДИ КОМПАНИ үшін табысты болды деп айтуға болады.
3-ші көрсеткіш жалпы табыс. Бұл әлі бөлінбеген, міндетті төлемдер
алынбаған жиынтық табыс деп түсінуге болады. Жалпы табысты анықтау үшін
өткізілген өнімнің өзіндік құнынан өнімді өткізуден түскен табысты алғанға
тең. Жалпы табыс бойынша талдау жасалатын болса келесі сандарды аламыз.
2009- ші жылы 335239142,5 теңге болса, 2010-шы жылы 191306761теңгені құрады
да,ауытқу көрсеткіші-143932381,5теңгеге азайып, 57,1пайызды құрап
отыр.Ағымдағы көрсеткіштің төмендеп кеткен себебі өткізілген өнімнің
өзіндік құнының жоғары болуы әсер етіп тұр.
4-ші көрсеткіштің, яғни кезең шығындары осы кездегі шығындарының
жиынтығы. 2009-ші жылы126600974,9теңгені, 2010-шы жылы 86291669,28 теңге,
ағымдағы көрсеткіш -40309305,63 теңгені,паиыздық көрсеткіш 68,2-ні құрады.
Негізгі қызметтен түскен табысты анықтау үшін , жалпы табыстан кезең
шығындарын алып тастағаннан қалған табысты айтамыз.Бұл, тікелей өнім өндіру
мен қызмет көрсетуден түскен түсім немесе табыс. 2009-ші жылы -
208638167,6теңгені , 2010-ші жылы 105015091,7 теңгені, ауытқу -103623075,9
теңгені, 50,3 пайызды көрсетеді.2010-шы жылы АБДИ КОМПАНИ АҚ-ның
қызыметі тұрақты түрде төмендегенін көрсетеді. Жалпы табыс ағымдағы жылы
кезең шығындарынан үлкен, ал базистік жылы әлде қайда төмен болып тұр,
соның себебінен базисті жылы негізгі қызметтен түскен табыс жоғарылауға
ұшырап тұр.
6-шы көрсеткіш негізгі емес қызметтен түскен табыс.Бұл,АБДИ КОМПАНИ
АҚ-ның қосымша және жанама қызыметтеріненінен түскен табыстарынан
қалыптасады және өнімді өндіру процесіне ешқандай қатынасы
болмайды. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz