Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің теориясы
Жоспар
Кіріспе 3
1-бөлім. Шаруашылық субъектісінің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудағы
қаржылық менеджменттің және қаржының рөлі 5
1.1 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің теориясы 5
1.2 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін көтерудегі қаржылық менеджмент
стратегиясы 9
1.3 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалау және талдау 17
1.4 Нарықтағы тауар мен өндірістің бәсекеге қабілеттілігін талдау 21
2-бөлім. Кәсіпорынның нарықтық қатынастар шартындағы дамуындағы бәсекеге
қабілеттіліктің ролі 25
2.1 ДСУ-77 ЖШС-інің ұйымдық құрылымы мен қызмет аясы 25
2.2 ДСУ-77 ЖШС-тің қаржылық тұрақтылығын талдау 27
3-бөлім. Кәсіпорынның әлемдік нарықтағы бәсекеге қабілеттілігінің
мәселелері және оларды шешу жолдары 39
3.1 Қазақстан Республикасының БСҰ-ға енудегі бәсекелестік саясатының мәні
39
Қорытынды 45
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 48
Қосымша 49
h3
h4Кіріспе
Курстық жұмыстың тақырыбы: Шаруашылық субъектісінің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарылатудағы қаржылық менеджменттің және қаржының рөлі.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Кез-келген кәсіпорын үшін нарықта бәсекеге
қабілетті болу керек. Себебі, егерде кәсіпорынның өнімі, қызметі немесе
атқаратын жұмысы сапалы емес, бәсекеге қабілетсіз болса, кәсіпорын нарық
шарттарында жұмыс жасай алмас еді. Ал енді бәсекелік қабілетті көтеру үшін
әртүрлі маркетингтік және менеджменттік пікірлер керек. Сонымен қоса,
кәсіпорынның сапалы өнім өндіруі үшін, бәсекеге қабілетті болуы үшін үлкен
қаржы, қолда бар қаржыны тиімді жұмсайтындай қаржыны басқару саласы керек.
Осы тұрғысынан алғанда курстық жұмысты өте маңызды деуге болады.
Қазақстанның 50 бәсекелес елдер қатарына қосылуының өзі, қазақстандық
өнімдер мен қызметтердің бәсекеге қабілетті болуын, яғни өте сапалы болуын
білдіреді.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты болып кәсіпорынның бәселестік
саясатындағы қаржының және қаржы менеджментінің рөлін ашып көрсету.
Осы мақсатқа жету барысында келесі міндеттер орындалды:
- жалпы бәсекелестік ұғымына теориялық тұрғыдан сипаттама берілді;
- бәсекелестіктің жіктелімі мен түрлеріне түсініктеме берілді;
- кәсіпорындағы бәсекелестікті арттырудағы қаржы менеджменттік
стратегияның мақсаты мен міндеті көрсетілді;
- кәсіпорындағы тауар мен өндірістің бәсекеге қабілеттілігін көтеру
мәселелері қарастырылды;
- кәсіпорындағы негізгі бәсекеге қабілеттілікті талдау және бағалау
шаралары қарастырылып өтілді;
- кәсіпорынның бәсекелестік саясатын көтеруде мысалмен түсіндіру үшін
ДСУ-77 ЖШС алынды;
- ДСУ-77 ЖШС-нің балансын ала отырып, қаржылық талдау жүргізілді;
- ДСУ-77 ЖШС-індегі бәсекелестік саясаттың қаржы ресурстарымен
байланысын ашып көрсету;
- Қазақстанның БСҰ-на енудегі проблемалары мен оның шешілу жолдарын
апат өту.
Курстық жұмыста отандық және шетелдік авторлардың оқулықтары мен
бұқаралық ақпарат құралдары кеңінен қолданылды. h4
h41-бөлім. Шаруашылық субъектісінің бәсекеге қабілеттілігін
жоғарылатудағы қаржылық менеджменттің және қаржының рөлі
1.1 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің теориясы
Нарықтық экономиканың ең басты принципі – тауар өндірушілердің еркін
бәсекелестігі. Бәсекелестік – бұл өндірушілер арасындағы күрес немесе
жабдықтаушылар, кәсіпорындар, фирмалар арасындағы өнім өндіру және өнімді
тиімді өткізу үшін күрес.
Нарық жүйесінде бәсекелестік тұтынушылар үшін сайыс. Бұл нарықтағы
өзіне лайықты орын алу үшін күрес, ол тауардың сапасы мен арзандығына
байланысты.h4
ХІХ ғасырдың орта кезінде нарықта еркін бәсекелестік кең өріс алды.
Мұндай нарық сұраныс пен ұсыныс негізінде бағаның ауытқуымен байланысты
болады. Ол тұтынушылардың талабымен есептесіп, тауардың сапасын жақсартуға,
еңбек өнімділігін арттыруға, өнім бірлігіне шығынды азайтуға ынталандырады.
Бәсекелестің негізгі екі түрі бар. 1) Бір сала ішіндегі бәсекелестік – бұл
бір саланың тауар өндірушілері арасында болады. Онда ең жоғары еңбек
өнімділігі бар, ғылыми – техниканы қолданатын кәсіпорын жоғары табысқа
жетеді, ал артта қалған кәсіпорындардың табыстары төмен болады, тіпті
күйреуі мүмкін. [2; 120]
2) Салааралық бәсекелестік – бұл халық шаруашылығы салалары аралық
күрес. Мұнда төмен деңгейдегі пайда табатын саладан капитал пайда деңгейі
жоғары салаға құйылады. Оның қорытындысында жаңа сапалы тауарлар көптеп
шығарылып, халықтың әл – ахуалы жоғарлайды. Ол саладағы пайда деңгейі
төмендегенде ғылыми техникалық жетістіктер негізінде жаңа тауарлар пайда
болады, сапасы жоғарлайды, халықтың табысы көбейген сайын сұраныс өседі,
осылай жаңа сатыға өсе береді.
Нарық экономикасындағы бәсекелестік бұл шексіз нарыққа қатысушылардың
әр қайсысы кәсіпкерліктің қай түрімен болмасын айналысуы және кәсіпкерлікті
қоюға еркі бар. Кәсіпкерліктің алуан түрі бар: біреу, өзі араласып кәсіп
жасайды, екіншісі – жұмысшылар жалдайды, үшінші – акция, облигация сатып
алады, төртінші, ақшасын банкке салады, кейбіреу өндірісті қаржыландырады (
инвестициялайды) т.б. Әрбір кәсіпкер немесе бәсекелестікке қатынасушылар өз
ақшаларына қосымша пайда тауып, байлығын арттыруға тырысады, кем дегенде
сол пайда арқылы күнін көруге тырысады. Еркін бәсекелестік жағдайда ұсыныс
пен сұраныстың ауытқуы бір салада өнімді көп шғарып дағдарысқа ұшыраса,
екінші салада тауар жетіспейді. Бір фирманың табысы өссе, екіншісі
күйірейді, сондықтан өндіріс пен капитал шоғырланып орталықтанады ол
монополия құрылуына әкеледі, яғни нарықты басып алады, әлсіз шығарады.
Монополия деген сөздің мағынасы: моно – жалғыз, полия – сату. [2;120 – 126]
Жетілмеген бәсекелестік нарығы – бұл таза монополия, монополиялық
бәсеке, олитополия.
1. Иаза монополия - өнім шығаратын бір фирма бәсекелестігі жоқ. Оның
төрт ерекшелегі бар: 1) сатушы тек қана бір фирма, 2) сатылатын тауардың
орнын басатын тауар жоқ, 3) монополист нарықты бейлейді, бағаны бақылайды,
4) нарыққа кірер жерге өте алмайтын кедергі қояды. Бұларға: электр,газ
компаниялары, сумен қамту, байланыс, жылу жүйесі, транспорт,
кәсіпорындарды, метрополитен т.б жатады. Көпшілік жағдайда бұл салалр
мемлекет меншігінде болады, немесе мемлекеттің қатаң бақылауында болады.
2. Монополиялық бәсеке – нарық жағдайында көп өндірушілер ұқсас
тауарлар ұсынады. Бұл жағдайда өнім және қызмет сапасы үлкен роль атқарады,
оған қосымша сатып алғаннан кейін сервис жұмысын атқарады.
3. Олигополия – мұның ерекшелігі бәсеклестері көп болмайды. Олар өзара
баға жөнінде, нарықты бөліп алу жөнінде келісім жасайды. Мұнда
бәсекелестік шектелген. Олигополия сөзінің мәні : Олиго – көп емес,
азғантай, полия – сату.
Бәсекелестік әдістері
1. Баға бәсекесі – басқа бәсекелестіктерге қарағанда төмен бағамен
тауар сату, төмен тарифпен қызмет көрсету. Бқл жағдайда бағаның төмендеуі
өнім бірлігіне шығындарды азайтқаннан немесе пайда есебінен болады. Ірі
монополистер бағаны тқменге түсіріп барлық бәсекелестіктерді жояды, сонан
кейін бағаны өсіріп жіберген зиянын немесе ала алмаған пайдасын қайтарады.
2. Баға емес бәсеке – нарыққа жоғары сапалы, артық сенімділігі бар,
пайдалану мерзімі ұзақ, жоғары өнімділікті, көп ассортиментті тауар
ұсынады. Өнімнің аса ерекше маңызды параметірі – экологиялық тазалығы, қуат
сыйымдылығы, эстетикалық көрсеткіш, қауіпсіздігі т.б.
3. Арсыз бәсекелестік – бұл әдіс бәсекелестіктің нормасын, ережесін
бұзу, демпинг ( төмен бағамен сату), нарықта үстемдік ету, өтірік мәлімен
т.б.
Бәсекелестік – нарықтың негізі. Біздің елімізде – бәсекелестік олған
жоқ деуге болады, бір кәсіпорын екінші кәсіпорынмен сайыста өкіметтен
артық қор алуға, құрал жабдықтарға лимит алуға, шетелдік жабдықтар алуға,
мемлекеттік ірі күрделі қаржы алуға, жоспарды кемітуге ат салысты.
Бұрын өндіруші тұтынушыға үстемдік жасаған болса, қазір тұтынушының
талғамы шешуші роль атқарады.
Монополияға қарсы мемлекеттік реттеу нарықтық экономика елдерінде
қолданылады. Монополиялық өндірісті тежеу мақсатында мемлекет әкімшілік
және экономикалық шарадан басқа, заң бойынша әділеттілік шаралар
қолданады.
Жалпы қорытып айтқанда өндірушілердің нарықты монополияландыруынан
қорғау мақсатында монополияға қарсы реттеу үшін өкімет әкімшілік,
экономикалық жіне заң актілерін қолданады.
Монополияға қарсы реттеу жұмысына өндірісті шоғырландыру және
монополиялау деңгейін реттеуге, кәсіпорынның стратегия және тактикаысн,
шетелдік экономикалық қатынастарды, баға жіне салықты ретеуге араласады.
Монополияға қарсы комитетің негізгі функциялары :
- өндіріс және айналым сфераларында монополияны тежеу үшін шаралар
жасақтау және оны іске асыру,
- тауар нарығы мен бәсекелестікті өркендету шаралары жөнінде нұсқау
жасақтау,
- шаруашылық субъектілерді құрғанда, қайта құрғанда жіне жойғанда
монополияға қарсы талаптарды бақылауды қадағалау,
- шаруашылық субъектілердің өндіріс саласында дара басымдылығы болмау
үшін ірі мөшерде акциялар сату және сатып алуды бақылау,
- монополияға қарсы комитете тауар нарығын және бәсекелестікті
жетілдіру мақсатында билік және басқару органдарына кепілдеме жасақтау,
- еркін, реттелген, алдын ала белгіленге бағалардың қолданылатын ортаны
өзгерту;
-шет ел инвестициясын ынталандыру, біріккен кәсіпорындар жасақтау;
-экспорт-импорт операцияларына лицензия беру;
-еркін экономикалық аймақтарды жасақтау және дамыту.
Билік органдарына және шаруашылық субъектілеріне тиым салынған іс-
әрекеттер туралы мәліметтерде көрстіледі.
Фирма, кәсіпорындардың жұмысы жөнінде мәліметтерді құпиялауға заңды
правосы бар, оны жариялау олардың ісіне үлкен нұқсан келтіруі мүмкін.
Кәсіпорын, кәсіпкерлер өздерінің істері туралы мәліметтерді құпияда
сақтауға праволы, оны жариялау нарықтағы орнына зиян келтіруі мүмкін.
Кәсіпкерлік құпия – бұл өндірістік құпия, ғылыми – зерттеу жұмысының
қорытындысы, жоба – конструктолық технологиялық зерттеулер және өндірісте
пайда болатын жеке қосалқы міндеттер шешімі. Бұл сонымен бір арнайы
техникалық шешімдер, нақты экономикалық процесті басқару әдістеріне
жататын жұмыстар.
Кәсіпорындар туралы заңдар бойынша мемлекеттік органдарға мәлімен
беруге праволары бар, егер коммерциялық құпия болатын болса. Сонымен бірге
кәсіпорын мемлекеттік органдарға, мемлекеттік статистикалық мәліметтер,
салық төлеу туралы, жылдық есептерді беруге тиісті.
Өкіметтің қаулысы бойынша коммерциялық құпияға жатпайтын мәліметтер
тізімі беріледі. Олар: кәсіпорынды тіркеу құжаттары , тіркеу анықтамасы,
патенттер, лицензиялар, бекітілген форма бойынша берілетін есептер, ол
салықтың дұрыс есептеліп төленуін бақылау үшін және бюджетке түсетін
түсімдер туралы мәліметтер, қызметкерлер саны мен құрамы, олардың жалақы
қоры, еңбек жалақы, бос жұмыс орны туралы және қоршаған ортаны сыныптау, тб
мәліметтер жатады.
h41.2 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін көтерудегі қаржылық
менеджмент стратегиясы
Өнімнің бәсекеқабілеттілігін анықтаушы фактор – маркетингтік қызметтің
икемділігі болып табылады. Адамдардың өмірі мен денсаулығымен байланысты
азық – түлік өнімдерін тұтынуда көрінетін, азық – түлік өнімдері
ерекшеліктері мен өндіріс өзгешелігімен ескерілетін халық шаруашылығының
басқа салаларының ұқсаса жүйелеріне қатысты мәнді айырмашылығына сусып
шығаратын кәсіпорындық маркетингі ие, сондықтан оларды өндіру, сақтау,
тасымалдау шығаруға қажетті жағдайды қамтамасыз ету талап етіледі.[6; 258 –
265]h4
Адам мен азық – түлік өнімдері күнделікті үлкен бөлігі пайдаланумен
байланысты, адамдардың көбі өнім өндірушіден соң,ы тұтынушыға жеткізудің
барлық маркетингтік тізбектен бос емес. Осылайша, 1985 ж Американдық
экономикада азық түлік өнімдер маркетинг жүйесіне 21,4 млн жұмыс орны
келді, ол жалпы жұмыспен қамтылудың 18,5% ын құрады.
Жоғары еібек шығындары, өткізудің тармақты желісі азық – түліктің
маркетингтік қымбаттау процесін көрсетеді. Американдық зерттеушілердің
мәліметтері бойынша ферма шеңберінде тұтынушылардың тамақтануға жалпы ақша
шығындарының 75% ын маркетингтік қызметке шығындар сіңіріп, тек 25%
фермерлік шаруашылықтарға тиеді.Американдық ғалымдардың ойынша мұндай
жағдай маркетинг жұмыскерлері де өндірушілер бола отырып, құндылық не
қызмет қосады деген жағдаймен түсіндіріледі. Кешенді әдіс позициясы
негізінде олармен мына анықтама қалыптасады : өндірістік маркетинг – бұл
алғашқы өндіру кезінен тұтынушы қолында болғанға дейінгі кезеңге дейінгі
азық – түлік өнімдері мен қызметтерінің жалпы тасқынына тартылған барлық
қызмет түрін жүзеге асыру. Бұл анықтама, азық – түлікті өнімдер маркетингін
тегіс қамтитын сипаттама болып табылады.
Қазіргі кезде ТМД елдерінеде экономикалық теорияларда біздің
қызметіміздің өзгешелік жағдайын ескере отырып, дамыған елдер негізінде
азық – түлік өнеркәсіптеріндегі макетингтік ұйымдарға ғылыми тәсілдер жете
зерттелуде.
Маркетингтік кәсіпорын қызметінің мақсатын сипаттайтын концепцияларды
қабылдаудан басталуы қажет. Маркетингтік басқару сүйенетін бес концепция
бар. Жетілдіру концепциясына сай өндіріс қол жетімді баға бойынша
тауарлармен тұтынушылық қажеттілігін өтейді. Тауарларды жетілдіру
концепциясы кәсіпорындарды алға шығаратын өнімнің сапасын әр қашан
жоғарлатып отыруға бағытталады. Коммерциялық күш салудың интнсификация
концепциясы кәсіпорынның сатуды ынталандыру мен өткізу саласындағы қызметін
белсенді етуді қарастырады. Маркетинг концепциясы азық – түліктік
кәсіпорынның қызметінің негізінде тұтынушылар қажеттілігін қояды.
Нарықта меңгеру мен нығаю саласында кәсіпорынның болашық табысы
маркетингтік қызметті ұйымдастыру деңгейіне тәуелді, өйткені ол
кәсіпорынның өндірістік бағдарламасының қалыптасына баға белгілеу
саласындағы оның стратегиясына, дайын өнімді өткізуді ынталандыру, жаңа
тауарларды дайындау мен меңгеруіне бағытталған басқару шешімнің сапасына
әсер етеді. [6; 258 – 265]
Маркетингтік жұмыстың сапасындағы бәсекелестік күресте кәсіпорынның
табысқа тәуелділігі шет елдегі дамыған және жабылып қалған компаниялардың
тәжіребиесі дәлелдейді. Көптеген фирмалар өздерінің маркетингтік жол
ұстануын айтқанымен, тәжірибеде қолданбайды. Олар маркетингтік формальды
элементтермен шектеліп қалады. Шынайы маркетинг қолданатын кәсіпорындар
өндірі алатын өнімді емес, тұтынушыларға қажетті өнімді өндіруге қарай
философиясын бағыттаумен ерекшеленеді. Өндірісті сатып алушының
қажеттілігіне және керектігіне бағытталуы өнімнің тиімді дайындалуы мен
бәсекеқабілеттілігін арттыруына жағдай жасайды.
Осылайша, маркетингтік жұмыс сапасын өнімнің бәсекеқабілетілігі және
формализмнен босанудың маркетингтік құраушысы деп атауға болады,
маркетингтік қызметті ұйымдастыруда ең маңызды сәті болып жете білмеу болып
табылады. Онымен біздің республикамызда азық – түлік кәсіпорынға
маркетингті енгізерде санасу қажет. Сонымен қатар, біздің кәсіпорындарды
тұтынушымен басқаратын, оған қызмет көрсететін кәсіпорындарға айналдыру
үшін бір жылдық күш қажет. Онда бөлек, әр кәсіпорынның өндірушілік,
қаржылық мүмкіндігіне тәуелді шығаратын өнім түріне маркетингтің жеке жолы
болуы мүмкін. Бірақ, азық түлік өнімдерін өндіру мен өткізудің көп
түрлігіне қарамастан, маркетингтің қазіргі концепциялық талдауы
кәсіпорынның қызметін жетілдіруге бағытталған, маркетингтің мақсаттары мен
қызметтеріне сәйкес келетін келесі бағыттарды ерекшелеуге олады :
- кәсіпорынның қызметіне әсер етуші, басқарылатын және басқарылмайтын
факторларды зерттеуді түсіндіретін нарықты кешенді зерттеу;
- тұтынушылардың потенциалды сұранысы мен қанағаттандырылмаған
қажеттіліктерді өтеу;
- өнімнің негізгі қозғалу мүмкіндігі ретінде жарнамалық қызметті
ұймдастыру, жарнама құраушысы түрінде азық түлік өнімдері үшін
қорыптар мен орманның жаңашыл түрлерін қолдану;
- азық түлік өнімдерін оптималды әдәстері мен нысандарын таңдау;
- өнім ассортиментін басқару, өндірісті үйлестіру мен жоспарлау;
- баға саясатын жасау, оның тиімділігін тексеру және қажетті жағдайда
жетілдіру;
- нарықтық жаңалық тауар өндіру, мысалы, ұлттық тағам өнімдері;
- материалды техникалық қамтудың экономикалық тиімді ұйымдастырылуы
мысалы дәл уақытында жабдықтау жүйесін пайдалану арқылы;
- кәсіпорындағы стратегиялық және жедел жоспарлауды ұйымдастыру;
- маркетинг бақылауын ұйымдастыру.
Нарықта кешенді зерттеу маркетингтік нарықтық экономика жағдайындағы
шетелдік тәжіриебе әдістерін және отандық ғалымдардың зерттеулерін
пайдаланып, отандық кісіпорындардың иегеруге тиіс облысы болып табылады.
Айта кететін жайт, бұл күрделі және жаупкершілікті жұмыс жоғары қаржы
құралдарын, материалды – техникалық жарақтануды және маркетинг бойынша
жоғары деңгейлі мамандарды талап етеді. Әрине, мұндай көп шығындарды тек
ірі кәсіпорындар ғана көтере алады. Орташа және шағын кәсіпорындарға
шарттар бойынша арнайыланған ұйымдастыруларды немесе осы тауарлармен оң
тәжірибеге ие делдалдар қызметтерін орындайтын, маркетингтік зерттеулер
нәтижесінде алынған нарық туралы ақпараттарды пайдалану тиімдірек.
Нарықта кешенді зерттеу келесі бағыттарды біріктіреді:
1.Тауарға талаптарды зерттеу, яғни сатып алушылар мен соңғы
тұтынушылардың өнімінің және қызмет көрсету тұтынушылық қасиеттеріне
талаптар, тұтынушылар талғамы тауарлардың бәсекеқабілеттілігін
анықтайды.
2.Нарық сыйымдылығын зерттеу, сұраныс пен ұсынысты, сонымен қатар,
белгілі бір нарық сигменттеріндегі олардың қатынастарын, сұраныс
икемділігін, бәсеке деігейін, тауар аналог – немесе тауар алмастырушылардың
сипаттамасын зерттеу ;
3.Фирма – серіктестердің сенімділік деңгейі мен төлем
қабіліеттілігін,бәсекелес фирмалардыі бәсеке басымдылықтары мен осал
жақтарын, бейтарап фирмаларды бірлесе қызмет етуге тарту үшін
маркетингтік әрекеттердің белсенділігін зерттейтін нарықтың фирмалық
құрылымын зерттеу;
4.Берілген тамақ өнімнің берілген нарықпен оның сигментіндегі сауданың
нысандары мен әдістерңн зерттеу. Тамақ өнімдерін өткізу, белгілейді, 2
әдіспен жүзеге асады: өндіруші – бөлшек сауда – тұтынушы және кесте бойынша
көтерме және бөлшек сауда делдалдары арқылы : өндіруші – көтерме буын –
бөлшек сауда – тұтынушы;
5.Нарықтық сигментация талдауы мен тұтынушылар қажеттіліктерін
анағұрлым сәйкестерді анықтау және фирма мүмкіндіктері мен оның
қызметіне оптималды мақсатты нарықтарды анықтау мақсатында бөлек
нарық сигменттерін зерттеу. Баллдау келесі негізгі алғышарттар
бойынша жүргізіледі: демографиялық, климаттық, әлеуметтік – мәдени,
психологиялық;
6.Сатып алушылар мен тұтынушылардың әлеуметтік – психологиялық
ерекшеліктерін талдау сатып алушы мінез – құлқын, сатып алу туралы
шешім қабылдаудағы уәждерін зерттеуді қарастырады және сату
тиімділігін қамтамасыз ету үшін маңызды мәнге ие.
Кәсіпорындардың өнірістік - өткізу мүмкіндіктерінің талдауы да
маркетингтік зерттеудің маңызды түрі болып табылады, оның бөлек құраушылары
бұрын қолданған, бірақ кешенді тәсілі болған жоқ, себебі өндірістің қызмет
өнім сапасына тәуелсіз мемлекетпен кепілдендірілгендіктен, өнімді өткізуді
ескермеді. Нарықтық экономика жағдайында, кәсіпорындардың маркетингтік
қызметі нарық талаптарын зерттеп, оларды кәсіпорындардың нақты
мүмкіндіктерімен сәйкестендіру және негізделген өндірістік бағдарламаны
және нарықтағы кәсіпорын стратегиясын жасап шығаруы қажет. Жоғарыда
жүргізілген зерттеулер, маркетингтік қызметтер мен нарықтың даму болжамын,
кәсіпорынның нарықтағы мінез – құлық стратегиясымен ұстанымын, оның
тауарлық, бағалық, өткізу және коммуникациялық саясатын біріктіретін
кәсіпорындардың өндірістік - өткізу қызметінің ұзақ мерзімді, қысқа
мерзімді және орта мерзімді жоспарын жасаудың негізі болып табылады.
Осылайша, нарықтық экономикаға көшу, кәсіпорындардың жаңаша жұмыс істеу
қажеттілігін, экономикалық мінез – құлықтың жаңа түрін игеруд, өндіру -
өткізу қызметінің нақты нарық жағдайына жіне тұтынушылар сұранысына
бейімдеуді, бәсекелестермен жарысу арқылы жүргізуді талап етеді,
бәсекелесті күрестегі табыс маркетинг концепциясын қолдануды қамтамасыз
етуі мүмкін, ол туралы шетелдік тәжірибенің оң әсеті куіландырады. Енгізуге
қатысты, отандық тамақ кісіпорындарындағы маркетинг, бүгінгі күні
инвестицияға ие, кейбәрулерді қоспағанда, дайындық кезеңінде болып отыр.[6;
258 -265]
Өнімдердің бәсекеқабілеттілігі оны шығарушы кәсіпорындарға да,
мемлекетке де тиімді, осы тұрғыдан, оған қол жеткізудің экономикалық
негіздері мемлекет деігейәнде де, кәсіпорын деңгейінде де құрылуы керек.
Меслекет деңгейіндегі мұндай экономикалық механизмнің қызметі ең
біріншіден, қаржы - несие және салық саясатына тәуелді. Қаржы – несие
тетіктерін пайдалану, біздің ойымызша келесі бағыттар бойынша жүзеге
асырылуы мүмкін :
• азық – түлік өнімдерін өндіруді дамытуға несие ұсынысы;
• несиенің жаңа нысандарының дамуы.
Жаңашыл кезеңде үлкен мәнге тауар өндірушілер арасындағы бәсекенің
дамуына жәрдемдесетін азық – түлік өндіру бойынша ұйымдастырушылық
құрылымдарды қолдау бойынша қаржылық және несие тетіктері ие. Жаңаларын
құру және әрекет етуші шағын кәсіпорындарды дамыту бойынша қаржыландыру іс
– шараларын жекешелендіру құралдары есебінен, шаруашылық етуші
субъектілерін тіпкеуден, осы үшін салықтан босатылатын екінші деңгейлі
банктерден несиеден республикалық және аймақтақ мақсаттық өорларды құру
қажет.
Сонымен қатар, өндірістердің шағын нысандарын несиелеудің жеңілдік
жүйесін құру туралы мәселе шешілуді талап етеді, мұнда белгілі бір мерзімге
өсімдерден босату сияқты жеңілдік түрімен қатар төментетілген өнім
қарастырады.
Кәсіпорындардың меншік айналым құралдарының жетіспеушілігі жағдайында,
несиелеудің жаңа нысандарының дамуы тамақ өндірісін ұлғайтуға және оның
сапалығын жоғарлатуға мүмкіндік береді. Оның арасында, банк қызмет
көрсетудің, факторинг, лизинг, тұрғындардың несиелері сияқты түрлері бар.
Факторинг – кәсіпорынға тұтынушылар сұранысына ие шығарылып жатқан өнім
өндірісін игеруге және ұлғайтуға мүмкіндік береді. Банк, сауда мен өнеркәіп
өндірісінің арасында делдал бола отырып өнім сапасы мен оның
бәсекеқабілеттілігін жоғарлатуды ынталандыруға тырысады, себебі, оның
пайдасы өнімдердің тиімді өткізуіне және оның тұтынушылар сұранысына сай
келуіне тәуелді. Қаржылық лизинг - егер иесі банк болатын болса, жабдықты
жалға лау немесе жалға беру сияқты банкпен несие беру есебінен,
кәсіпорындардағы прогессивті жабдықтар мен технологияларды тарту үшін
қолайлы жағдайлар туғызады. Лизинг әсіресе 70% руханы және табиғи тозған
жабдықтар пайдаланатын тамақ өнеркәсіпорындарына қажет.
Ақша құралдарын тартуға облигациялар мен акцияларды шығару арқылы қол
жеткізуге болады. Әлемдік тәжірибеде, ақша шығару – капитал тартудың ең
қымбат әдісі болып саналады. Анағұрлым арзан болып қарыз туралы куәліктер
шығару, ең бірінші облигациялар шығару болып табылады.
Халықтық тұтыну тауарларын өндіруші кәсіпорындарды қызықтыруды ұлғайту
үшін салық салу жүйесін ары қарай жетілдіру өмірлік маңызға ие. Салықтар
мен инвестициялар бойынша Халықаралық орталықтың бағалау бойынша,
Қазақстандағы салық реформа бұрынғы Совет Одағының елдерімен салыстырғанда
анағұрлым прогресивті екен. Салықтар жинаушылар санын қысқарту 51 ден 11 ге
дейін, өнімдердің өзіндік құнына қосылатын аударымдардың күшін жою,
кәсіперлерге өнім шығаруға мүмкіндік туғызады. Анағұрлым арзанырақ, яғни
ішкі де , сыртқы жда нарықтар анағұрлым бәсекеқабілетті өнімді шығарады.
Жоғарда белгіленген Салық заңдылығының ережелері тауар өндірушілерді
ынталандыратын салық салу жүйесін қалыптастыруға бағытталған. Сонымен
қатар, салық кодексін тәжірибеде қолдану бірқатар кемшіліктерді анықтайды.
Салық заңдылығының мәнді кемшілігі болып салық салудың жеңілдік жүйесі
арқылы шағын кісіпкерлікті қолдауды қарастырмауы табылады. Бұл тәсілді
негізді деп айтуға болмайды, себебі шағын кәсіпкерлік – нағыз бәсекелік
ортаны қалыптастырудың маңызды ортасы.
Экономикалық ынталандырудың қызметі микродеңгейде қарастырылмағандықтан
сұрақ туады: Материалдық сыйақы жүйесі ұзақ жылдар бойы ең жоғары сапалы
өнім шығараиын әлемге әйгілі шетелдік фирмаларға қалай әрекет етеді?
Мұндай тәжірибені зерттеу келесі басты айырмашылықты анықтайды еңбекақы мен
басқа да материалды көтермелеу әрбір жұмыскердің қызмет нәтижесінен және
тұтас кәсіпорынның нәтижесімен тікелей байланысты, яғни, дәстүрлі емес
жүйелерде көрініс табатын келесідей еңбекті төлеудің икемдң қағидасы
қолданылады ; еңбек рейтингінде құралған еңбекті төлеудің әмбебап жүйесі ;
бірдей мерзімді бонустарды төлеумен байланысты кесінді жүйесі; еібекті
төлеудің аралас нысандарына негізделген, кепілденген минимумды кесінді
төлеу ; Жалпы коэффицнент теідеуі Скенлон, Табыстағы қатысу
жүйелері бойынша еңбекті төлеу және т.б.
Көптеген әйгілі шетел фирмаларындағы жұмыскерлердің еңбегін
ынталандыру жүйесі келесі қағидаларға сүйенеді :
- еңбекті төлеумен өндірілетін өнім сапасы арасындағы байланыстың шекті
біртектілігі мен көрнектілігіне қол жеткізу;
- өнім сапасын арттырудағы аса маңызды табыстарлы белгілеу;
- алдыңғы қатарлы ойлардың, тәжіриебенің жақсы нәтижелердің таралуын
ынталандыру;
- соңғы нәтижемен өзінің еңбек сапасы үшін әрбір жұмыскерде рухани және
материалды жауапкершілік сезімін тудыру;
- өзінің фирмасының маркасы үшін тәкапарлық сезімін және үлкен іске
қатыстылық сезімін дамыту;
- жұмыскерлерде өнім сапасын жоғарлатудың алғашқы деңгейлі маңыздылыған
түсінуді және бүкіл кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігінңі өсуіне
тырысуын жасау;
Еңбек қиындықтарын шешу, әрине, экономикалық реформа табыстылығына
байланысты. Оң әсерлі нәтижелерге қол жеткізуге жәрдемдесушілірдің бірі –
Трипартизм болуы керек. Ол жұмыс берушілердің , еңбек етушілердің
кәсіпорындар мен үкіметке біріктірілген әлеуметтік серіктестігін білдіреді.
Саяси демократия, нарықтық экономика және трипартизм, әлемдік тәжірибе
көрсетіп отырғандай, бір бірінсіз өмір сүру мүмкін емес.
1.3 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалау және талдау
Өнімнің бәсеке қабілеті келесі элементтерден тұрады :
1. Өнімнің бағалық бәсеклік қабілеті:
1.1. Бағаның негізгі өнім өндірушілер арасындағы салыстырылуы;
1.2. Сұраныс пен ұсыныс қатынастары байланысты, бәсекелестер саясатына
байланысты бағаны дефференциялдау жүйесінің жұмыс жасауы;
1.3. Өнімді тұтынушыларды жеңілдіктер жүйесімен тартуы ;
2. Өнімнің сапасы:
2.1. Өнімнің техникалық – функцияналдық қасиеттері;
2.2. Қосымша пайдалықтың болуы;
2.3. Өнімнің танымалдық деңгейі.
3. Өнім өткізу, жарнама және қызмет көрсету жүйелернің бәсекелік
қабілеті: 3.1. өнім өткізу жүйелерінің тұтынушыларға қолайлығы;
3.2. жарнаманың тиімділігі;
3.3. қызмет көрсету жүйелерінің қолайлығы мен сенімділігі.
Ғаламтану жағлдайында өнім өндірушілер арасында олардың бәсекелік
қабілетін одан әрә дамыту тұрғысынан іргелі проблемалар туындап отырғаны
белгілі. Демек, Қазақстан үшін ең өзекті мәселе болып отандық өндірушілер
қызметінің тиімділігін өсіруге сүйеніп, елдің бәсекелік қабілетін арттыру
табылады. [6; 234 – 240]
Жалпы өнімнің бәсекелік қабілетін арттыруға бірнеше факторлар әсер
етеді. Оларды екіге бөлуге болады: сыртқы және ішкі.
Сыртқы факторларға мемлект деңгейінде қабылданатын бағдарламар заңдар
жатады. Ең бірінші кезекте 2001 жылдың 27 қаңтарында қабылданған ҚР ның
Бәсеке және монополистік қызметті шектеу туралы заңын айтуымыз керек.
Бұл заңның мақсаттары :
- Еркін бәсекені, кәсіпкерлікті дамыту, тұтынушылардың мүдделерін қорғау
және таауар нарықтарының тиімді жұмыс істеуі үшін жағдайларды
қамтамасыз ету
- Заң кәсіпкерлікті қолдау, монополистік қызметті болғызбау, шектеу,
тыю және реттеу жөніндегі мемлекеттікреттеуді және құқықтық шараларын
анықтайды.
Сонымен қатар, 1998 жылдың 11 маусымында қабылданған ҚР ның Теріс
пиғылды бәсеке туралы Заңы, 1999 жылдың 21 тамызында қабылданған ҚР ның
Демпингке қарсы шаралар туралы Заңы, Сапа бағдарламасы, Жеңіл және
тамақ өнеркәсібі салаларында импорт алмастырудың 2001-2003ж.ж арналған
бағдарламасы, Сертификаттау туралы, Стандарттау туралы, Субсидиялар
мен орнын толтыру шаралар туралы және т.б заңдар.
Бәсекелік қабілет мемлекеттік қолдау емес, бәсекелестермен қатаң
күресте жетілетіні баршамызға мәлім.
Қазақстанда экономиканың одан әрі дамыту еліміздің әлеуметтік –
экономикалық, саяси өркендеуінің басты басымдылығы болып қалуда, ал
экономикалыө өсудің максималды жоғары қарқынына жету – міндеті болып
отырғаны белгілі. Осы орайда, мемлекеттің тарапынан экономиканы максималды
леберализациялау және инфрақұрылымды құру жөніндегі оңтайлы істерді
белсенді түрде жүзеге асыру көзделген. Қазаөстан Республикаыс Президенті
Н.Ә.Назарбаевтің бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті
экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін атты Қазақстан халқына
жолдауында ұлттық экономикамыздың дамуының төмендегідей жолдары ерекше атап
өтілді.:
- Экономиканы әр қарай либерализациялау және бәсекені жүйелі жалғастыру
және бюрократиясыздандыру арқылы дамыту;
- Индустриялы – иновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру;
- Ауылды дамыту бағдарламаларын жүзеге асыру;
- Инфрақұрылымды дамыту.
Өнімнің бәсекелік қабілетін басқару жүйесінде оны бағалаудың маңызы
зор. Тауардың бәсекелік қабілетін зерттеу әдістемелерінің көптігіне
қарамастан, олардың жаңару үрдісі жалғасуда. [6.234 – 240]
Өнімнің бәсекелік қабілетін бағалау оны пайдаланудың жолдары мен
түрлеріне байланысты анықталады:
● Егер мақсат ұқсас тауарлар қатарындағы берілген тауардың орнын
анықтау болса, онда маңызды параметрлер бойынша оларды тікелей салыстыру
арқылы;
● Егер зерттеу мақсаты тауарды нақты бір нарықта өткізу
перспективаларын бағалау болса, онда талдауда жуық арада нарыққа шығатын
бұйымдар жайлы ақпарат пайдалануы керек.
Өнімнің бәсекелік қабілетін бағалаудың жалпы ережелері төмендегідей
болып келеді;
■ тауарды өткізу нарығын таңдау және талдау;
■ ұқсас тауарларды өндіретін және өткізетін бәсекелестерді зерделеу;
■ салыстыру бағасы ретінде бәсекелік қабілеті жоғары ұқсас тауарларды
негізге алу;
■ бағалауға тиісті параметрлердің қажетті тобын анықтау;
■ өнімдердің сәйкес топтары бойынша бірегей көрсеткіштер жиынын
белгілеу;
■ тауар топтары бойынша көрсеткіштерді талдау, анықтау және талдау
әдістемелерін талдау;
■ кәсіпорын тауарларының бәсекелік қабілетінің интегралды
көрсеткіштерін есептеу;
■ тауар өндіруге қатысты кәсіпорынның тауар саясатын әзірлеу;
Өнімнің бәсекелік қабілетін бағалаудың төмендегідей негізгі түрлерін
атап айтуға болады :
1. Тестілік сату. Бұл бағалау әдісінің негізгі мақсаты ̶ зерттеліп
отырған тауарды сату орындарында тұтынушылардың оны қабылдауын байқау.Бұл
әдіс өте сенімді ақпарат бере алады.
2. Фокус ̶ топтар:
◙ ақпаратқа толы әдіс;
◙ респонденттердің бағаланып отырған өнімге шынайы қатынасын
анықтауға жол береді,
◙ өнімді дайындаудың кез – келген кезеңінде бағалау жүргізуге жол
береді.
3. Хол – тестер. Оларды сапалы зерттеу нәтижелерін тексеру үшін.
Өнімнің бәсекелік қабілетін бағалау нәтижесінде келесі шешімдер
қабылдануы мүмкін :
● қолданылатын шикізат пен материалдардың құрамы мен құрылымын өзгерту;
● өнімді жобалау тәртібін өзгерту;
● өнімді дайындау технологиясы сапасын бақылау;
● қажетті жағдайда өнімді өткізу тәртібін өзгерту;
● жабдықтаушылардың ынталандыру жүйесін өзгерту;
● импорт құрылымын және импортталатын өнім түрлерін өзгерту.
h41.4 Нарықтағы тауар мен өндірістің бәсекеге қабілеттілігін талдау
Тауар саясаты – бұл өндірістің дамуы жөніндегі перспективалық жоспардың
бір бөлігі, онда алдағы уақытта өндірілетін тауарлар тізімі енгізілуі
керек.
Тауардың бәсеке қабілеттілігін бағалау үшін өндіріс тауарлары мынадай
классификацияға бөлінеді.h4
1топ - өндірісте пайдалану процесіндегі өз бетімен қатынасатын
тауарлар. Мысалы, автомобиль, станоктар, тепловоздар т.б.
2 топ - өндірісте өз бетімен пайдаланылмайтын, біртұтас комплекске
құрама болып қатынасатын тауарлар.
3 топ - конструкциялық материал есебінде пайдаланылатын тауарлар.
Мысалы, кірпіш, пластмасса, темір, түсті металдар т.б.
4 топ - әзір құралдарды тиімді пайдалану үшін керек тауарлар. Мысалы
жұмысқа керекті материалдар, жанар жағар майлары т.б.
5 топ – негізгі және қосымша қнімдерді өндіру үшін керек материалдар –
шикізаттар.[2; 99 – 101]
Қазіргі нарықтық экономика негізінде шығарылған өнімнің сапасына
басқалай талап қояды. Бұл қазіргі дүниеде кез келген кәсіпорынның
өміршеңдігі, оның тауарлар нарығындағы және қызмет көрсетудегі орнықты
жағдайы бәсекеге жарамдалық қызметін көрсетеді.
Өз кезегіне бәсекеге жарамдылық екі көрсеткішке байланысты – баға
деңгейіне және өнім сапасы деңгейіне. Ал екінші фактор бірте – бірте
бірінші орынға шығады. Еңбек өнімділігі, ресурстардың барлық түрлерін
үнемдеу өнімнің сапасына тікелей орын береді.
Өнімнің сапасы – бұл белгілі мұқтаждылықты қанағаттандыруға үлкен
себепші болатын өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі. Өнімнің
сапалылығы тек техникалық, тауар тану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды
экономикалық санаты болып табылады. Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну
құнына тікелей байланысты.
Сапаның көрсеткішін анықтау оның сандық маңызын өзін - өзі түсіну болып
табылады. Ол үшін практикада өнімнің өзіндік ерекшелігіне байланысты мына
төмендегі әдістер пайдаланылады :
өлшеуші әдіс (аспаптар, приборлардың көмегімен);
тіркеу әдісі – бұл тіркеуге және есептеуге негіделген. Тіркеу әдісі
мынадай көрсеткіштермен, атап айтқанда: өауіпсіздік, патенттік – құқықтық,
стандарттау, сәкестендірумен анықталуы мүмкін;
есептеу әдісі - өнімнің сапасы жөніндегі көрсеткіштерді анықтау үшін
арнайы математикалық үлгілерді қолдануға негізделеді;
органолептік әдіс – адам мүшесін сезу – көру, есту, дәм, түйсінуді
талдауды қамтиды. [1; 129 – 137]
Социолистік әдіс - өнім, оны нақты немес тұтынушылардың мүмкіншілігі
туралы пікірлерді талдау және жину негізінде жүзеге асырылады;
Сарапшылық әдіс – мамандар тобы арқылы іске асырылады. Мысалы
дизайнерлер, дәм айырушылар.
Сапаны жинақтап қорыту көрсеткіштері жалпы салада немесе кәсіпорындарда
өнім сапасының деңгейін сипаттайды. Бұл көрсеткішке жататындар :
- сұрыптылығы
- маркасы;
- жүктелімі;
- пайдалы заттың мазмұны;
- өнімнің дүниежүзілік стандартына сай үлесі, т.б.
Таурға бәсекенің жарамдылығын, оның сапалық және құндық сипаттамасының
жиынтығы деп түсінуге болады. Ол сатып алушының нақтылы мұқтажын
қанағаттандыруды қамтамасыз етеді және сатып алушы үшін тиімділігі ұқсас
тауар – бәсекелестер ерекшеленді.
Бұл маңызды көрсеткішті анықтаудың бірнеше тәсілдері белгілі. Олардың
ең көп таралғандарына тоқталайық.
Бірінші тәсіл. Техникаға бәсекенің жарамдылығын анықтайтын белгісі –
бұл тауарды тұтыну бағасы болып табылады. Ол мынадый формуламен анықталады.
Б = Б + Ш
Мұнда, Б – тұтыну бағасы
Б – сатылу бағасы
Ш – бұл өнімді тұтынушылардың шығындары
Екінші тәсіл. Тауардың бәсекелес жарамдылығын анықтаған бұл тәсіл екі
өлшемді еске алуы мүмкін; өнімнің өзіндік құны, тауарды сату және оның
сапалық деңгейі.
Үшінші тәсәл. Бұл тәсіл техникалық деңгейін және сату бағасын есепке
ала отырып, бәсекелестік тауарларды салыстыруға негізделген. Бұл тәсілге
сәкес басында салыстырмалы сапаның сандық көрсеткішінің деңгейі және
базалық үлгілері ( тауар ) мына формуламен анықталады.
КК = КК КК КК
Мұнда, КК – тауар деңгейінің кешенді көрсеткіші
КК – эстетико – эргономикалық деңгейінің кешенді көрсеткіші
КК – техникалық деңгейінің кешенді көрсеткіші
КК – көрсеткіш кешенінің сенімділігі.
Төртінші тәсіл. Бұл тәсілде бәсекеге жарамдылықтың деңгейі қалай
техникалық, солай экономикалық параметрлерге салыстыру деңгейінде
анықталады.
Стандарт – бұл қағида бойынша көптеген мүдделі жақтардың елеулі
мәселелерге қарсылық білдіруді сипаттайтын, келісушілік негізінде
әзірленетін және танылған органдарлың бекітетін нормативтік құжаты.
Стандарттаудың басты міндеті – халық шаруашылығының, халықтың, еліміздің
қорғанысының, экопорт мұқтажы үшін шығарылған өнімге үдемелі талаптарды
анықтайтын нормативтік – техникалық жүйе жасау болып табылады.
Қазақстан Республикасында стандарттау жөнінде мынадай нормативтік
құжаттар бар.
- Қазақстан Республикасы мемлекетінің стандарттары ( Гост);
- Салалық стандарттар ( ССТ)
- Техникалық жағдайлар ( ТЖ )
- Кәсіпорындар, бірлестіктер, қауымдастықтар, концерндер стандарттары;
- Ғылыми – техникалық қоғамдар, инженерлік одақтар және басқа да
қоғамдық ұйымдардың стандарттары.
Еліміздің нарықтық қатынастарға өтуі халықты жоғары сапалы және жоғары
құндылықты өнімдермен қамтамасыз ету құрылымын жақсарту үшін мамандардан
терең теориялық және тәжірибелік дайындықты талап етуде. [7; 323 – 329]
h42-бөлім. Кәсіпорынның нарықтық қатынастар шартындағы дамуындағы
бәсекеге қабілеттіліктің ролі
2.1 ДСУ-77 ЖШС-інің ұйымдық құрылымы мен қызмет аясы
ДСУ-77 жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің мекен-жайы: Қазақстан
Республикасы, 030000, Ақтөбе облысы, Ақтөбе қаласы, 312 атқыштар дивизиясы
көшесі – 15.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің толық атауы: ДСУ – 77
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Бұл серіктестіктің негізгі қызмет түрлеріне мыналар жатады.h4
- реконструкция, сантехникалық жұмыстар, жөндеу-құрылыс
жұмыстар, электромонтаждық жұмыстар, құрылыс-монтаждық
жұмыстар, күрделі құрылыс;
- ағымдағы және орта мерзімді жөндеу, құрылыс, республикалық
және жергілікті мақсаттағы актокөлік жолдарын ұстау;
- жүк пен пассажирлерді автокөлікпен, теміржолмен және авиа
көлікпен жеткізу;
- жер жұмыстары;
- қозғалмалы және қозғалмайтын мүлікті жалға беру;
- ауыл шаруашылық өнімдерін, мал шаруашылық өнімдерін,
халықтық тұтыну тауарларын, тамақ өнімдерін және құрылыс
материалдарын өндіру, сату-сатып алу, қайта өңдеу және
өткізу;
- тағы басқа.
ДСУ – 77 жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2003 жылы құрылды.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қосымша қызмет түрлері болып
келесілер табылады:
❖ мұнай және мұнай өнімдерін жеткізу, тасу (тек магистральді
құбырлардан басқа);
❖ реконструкция, сантехникалық жұмыстар, жөндеу-құрылыс
жұмыстар, электромонтаждық жұмыстар, құрылыс-монтаждық
жұмыстар, күрделі құрылыс;
❖ ағымдағы және орта мерзімді жөндеу, құрылыс, республикалық
және жергілікті мақсаттағы актокөлік жолдарын ұстау;
❖ сметалық құжаттарды құрастыру;
❖ технологиялық жоспарлау;
❖ жүк пен пассажирлерді автокөлікпен, теміржолмен және авиа
көлікпен жеткізу;
❖ жер жұмыстары;
❖ қозғалмалы және қозғалмайтын мүлікті жалға беру;
❖ ауыл шаруашылық өнімдерін, мал шаруашылық өнімдерін,
халықтық тұтыну тауарларын, тамақ өнімдерін және құрылыс
материалдарын өндіру, сату-сатып алу, қайта өңдеу және
өткізу;
❖ фирмалық дүкендерді, мейрамханаларды, сауда үйлерін,
базарларды, дәріханаларды, қоғамдық тамақтандыру орындарын,
тігін шеберханаларын ашу;
❖ коммерциялық және делдалдық қызметтер;
❖ сыртқы экономикалық қызметтер, экспортты-импорттық
операциялар;
❖ автотұрақтарды, техникалық қызмет көрсетулерді ашу;
❖ Қазақстан Республикасының заңдылығымен рұқсат етілген басқа
да қызмет түрлері.
ДСУ-77 ЖШС заңды тұлға болып табылады және өзінің қызметін Қазақстан
Республикасының Заңдары мен Жарлығына сәйкес өз қызметін жүзеге асырады.
Кәсіпорыннның жауапкершілігі шектеулі серіктестік ұйымдастыру – құқықтық
нысаны бар, өз бетінше іс жүргізеді, өз бетінше шарт жасасады, дербес
балансы мен есеп шоты, өзінің ағымдық, валюталық және басқа да банктерде
шоттары бар, табиғи және ақшалай, ұлттық, шетел бағамында, жеке, қолма-қол
ақшасыз түрде мүліктік мәмлелер жасайды, сонымен бірге мемлекеттік және
орыс тілінде атауы көрсетілген мөрі бар.
Серіктестің Құрылтайшылары болып: Аджигалиев Санджар Серикович,
Жумагалиева Нургуль Мусиевна болып табылады
Қызметкерлердің орташа жылдық саны 250 адамнан және активтердің жалпы
құны жылына орташа 325 мың айлық есептемелік көрсеткіштен аспайтын шағын
кәсіпкерлік субъектісі болып табылады.
Бұл компания отандық кәсіпорындардың бірі болып табылады, және де
Ақтөбедегі орналасқан бұл компания ірі компаниялардың бірі болып табылады.
Бұл компания әртүрлі тасымалдау, жеткізу қызметтерін атқарып, сапалы қызмет
көрсетеді.
Батылды ниет, шығармашылық үйлесім, біртекті емес шешім, сапалы қызмет
– бұлардың барлығы ДСУ-77 ЖШС-інің жұмыс стилі болып табылады.
h42.2 ДСУ-77 ЖШС-тің қаржылық тұрақтылығын талдау
Жалпы алғанда баланс элементтері - өзара тығыз байланысты жүйе.
Бөлімдер, топтар және баптар деңгейінде логикалық және сандық қатынастар
болады. Ең алдымен кәсіпорын бөлімдері арасындағы өзара байланыс
өзгешелігін көрсетейік.h4
1. Баланс активінің барлық бөлімдерінің жиынтық сомасы, оның
пассивінің барлық бөлімдерінің жиынтық сомасына тең.
А(І+ІІ)=П(ІІІ+ІV+V).
Жыл басы А(3819,9+6104,1)=П(492,7+0+9431,3)
9924,0=9924,0
Жыл аяғы А(4146,6+21699,0)=П(562,6+0+25283,0 )
25845,6=25845,6
2. Ережеге сай активтің екінші бөлімнің жиынымен пассивтің бесінші
бөлімнің жиынынан аз:
А(І)П(V)
Жыл басы А(6104,1) П(9431,3)
Жыл аяғы А(21699,0) П(25283,0)
3. Ағымдағы активтердің жалпы сомасы ағыдағы міндеттемелердің
көлемінен асады:
А(І) П(ІІІ)
Жыл басы А(3819,9) П(492,7)
Жыл аяғы А(4146,6) П(562,6)
4. меншік қатынастарын сипаттайтын баланс баптарының арасындағы
байланыстың нарықтық экономика жағдайында әлде қайда терең
экономикалық мәні бар, ол келесі теңсіздікте көрсетілген:
А=Ск+Пк
Мұндағы: А – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1-бөлім. Шаруашылық субъектісінің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудағы
қаржылық менеджменттің және қаржының рөлі 5
1.1 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің теориясы 5
1.2 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін көтерудегі қаржылық менеджмент
стратегиясы 9
1.3 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалау және талдау 17
1.4 Нарықтағы тауар мен өндірістің бәсекеге қабілеттілігін талдау 21
2-бөлім. Кәсіпорынның нарықтық қатынастар шартындағы дамуындағы бәсекеге
қабілеттіліктің ролі 25
2.1 ДСУ-77 ЖШС-інің ұйымдық құрылымы мен қызмет аясы 25
2.2 ДСУ-77 ЖШС-тің қаржылық тұрақтылығын талдау 27
3-бөлім. Кәсіпорынның әлемдік нарықтағы бәсекеге қабілеттілігінің
мәселелері және оларды шешу жолдары 39
3.1 Қазақстан Республикасының БСҰ-ға енудегі бәсекелестік саясатының мәні
39
Қорытынды 45
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 48
Қосымша 49
h3
h4Кіріспе
Курстық жұмыстың тақырыбы: Шаруашылық субъектісінің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарылатудағы қаржылық менеджменттің және қаржының рөлі.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Кез-келген кәсіпорын үшін нарықта бәсекеге
қабілетті болу керек. Себебі, егерде кәсіпорынның өнімі, қызметі немесе
атқаратын жұмысы сапалы емес, бәсекеге қабілетсіз болса, кәсіпорын нарық
шарттарында жұмыс жасай алмас еді. Ал енді бәсекелік қабілетті көтеру үшін
әртүрлі маркетингтік және менеджменттік пікірлер керек. Сонымен қоса,
кәсіпорынның сапалы өнім өндіруі үшін, бәсекеге қабілетті болуы үшін үлкен
қаржы, қолда бар қаржыны тиімді жұмсайтындай қаржыны басқару саласы керек.
Осы тұрғысынан алғанда курстық жұмысты өте маңызды деуге болады.
Қазақстанның 50 бәсекелес елдер қатарына қосылуының өзі, қазақстандық
өнімдер мен қызметтердің бәсекеге қабілетті болуын, яғни өте сапалы болуын
білдіреді.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты болып кәсіпорынның бәселестік
саясатындағы қаржының және қаржы менеджментінің рөлін ашып көрсету.
Осы мақсатқа жету барысында келесі міндеттер орындалды:
- жалпы бәсекелестік ұғымына теориялық тұрғыдан сипаттама берілді;
- бәсекелестіктің жіктелімі мен түрлеріне түсініктеме берілді;
- кәсіпорындағы бәсекелестікті арттырудағы қаржы менеджменттік
стратегияның мақсаты мен міндеті көрсетілді;
- кәсіпорындағы тауар мен өндірістің бәсекеге қабілеттілігін көтеру
мәселелері қарастырылды;
- кәсіпорындағы негізгі бәсекеге қабілеттілікті талдау және бағалау
шаралары қарастырылып өтілді;
- кәсіпорынның бәсекелестік саясатын көтеруде мысалмен түсіндіру үшін
ДСУ-77 ЖШС алынды;
- ДСУ-77 ЖШС-нің балансын ала отырып, қаржылық талдау жүргізілді;
- ДСУ-77 ЖШС-індегі бәсекелестік саясаттың қаржы ресурстарымен
байланысын ашып көрсету;
- Қазақстанның БСҰ-на енудегі проблемалары мен оның шешілу жолдарын
апат өту.
Курстық жұмыста отандық және шетелдік авторлардың оқулықтары мен
бұқаралық ақпарат құралдары кеңінен қолданылды. h4
h41-бөлім. Шаруашылық субъектісінің бәсекеге қабілеттілігін
жоғарылатудағы қаржылық менеджменттің және қаржының рөлі
1.1 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің теориясы
Нарықтық экономиканың ең басты принципі – тауар өндірушілердің еркін
бәсекелестігі. Бәсекелестік – бұл өндірушілер арасындағы күрес немесе
жабдықтаушылар, кәсіпорындар, фирмалар арасындағы өнім өндіру және өнімді
тиімді өткізу үшін күрес.
Нарық жүйесінде бәсекелестік тұтынушылар үшін сайыс. Бұл нарықтағы
өзіне лайықты орын алу үшін күрес, ол тауардың сапасы мен арзандығына
байланысты.h4
ХІХ ғасырдың орта кезінде нарықта еркін бәсекелестік кең өріс алды.
Мұндай нарық сұраныс пен ұсыныс негізінде бағаның ауытқуымен байланысты
болады. Ол тұтынушылардың талабымен есептесіп, тауардың сапасын жақсартуға,
еңбек өнімділігін арттыруға, өнім бірлігіне шығынды азайтуға ынталандырады.
Бәсекелестің негізгі екі түрі бар. 1) Бір сала ішіндегі бәсекелестік – бұл
бір саланың тауар өндірушілері арасында болады. Онда ең жоғары еңбек
өнімділігі бар, ғылыми – техниканы қолданатын кәсіпорын жоғары табысқа
жетеді, ал артта қалған кәсіпорындардың табыстары төмен болады, тіпті
күйреуі мүмкін. [2; 120]
2) Салааралық бәсекелестік – бұл халық шаруашылығы салалары аралық
күрес. Мұнда төмен деңгейдегі пайда табатын саладан капитал пайда деңгейі
жоғары салаға құйылады. Оның қорытындысында жаңа сапалы тауарлар көптеп
шығарылып, халықтың әл – ахуалы жоғарлайды. Ол саладағы пайда деңгейі
төмендегенде ғылыми техникалық жетістіктер негізінде жаңа тауарлар пайда
болады, сапасы жоғарлайды, халықтың табысы көбейген сайын сұраныс өседі,
осылай жаңа сатыға өсе береді.
Нарық экономикасындағы бәсекелестік бұл шексіз нарыққа қатысушылардың
әр қайсысы кәсіпкерліктің қай түрімен болмасын айналысуы және кәсіпкерлікті
қоюға еркі бар. Кәсіпкерліктің алуан түрі бар: біреу, өзі араласып кәсіп
жасайды, екіншісі – жұмысшылар жалдайды, үшінші – акция, облигация сатып
алады, төртінші, ақшасын банкке салады, кейбіреу өндірісті қаржыландырады (
инвестициялайды) т.б. Әрбір кәсіпкер немесе бәсекелестікке қатынасушылар өз
ақшаларына қосымша пайда тауып, байлығын арттыруға тырысады, кем дегенде
сол пайда арқылы күнін көруге тырысады. Еркін бәсекелестік жағдайда ұсыныс
пен сұраныстың ауытқуы бір салада өнімді көп шғарып дағдарысқа ұшыраса,
екінші салада тауар жетіспейді. Бір фирманың табысы өссе, екіншісі
күйірейді, сондықтан өндіріс пен капитал шоғырланып орталықтанады ол
монополия құрылуына әкеледі, яғни нарықты басып алады, әлсіз шығарады.
Монополия деген сөздің мағынасы: моно – жалғыз, полия – сату. [2;120 – 126]
Жетілмеген бәсекелестік нарығы – бұл таза монополия, монополиялық
бәсеке, олитополия.
1. Иаза монополия - өнім шығаратын бір фирма бәсекелестігі жоқ. Оның
төрт ерекшелегі бар: 1) сатушы тек қана бір фирма, 2) сатылатын тауардың
орнын басатын тауар жоқ, 3) монополист нарықты бейлейді, бағаны бақылайды,
4) нарыққа кірер жерге өте алмайтын кедергі қояды. Бұларға: электр,газ
компаниялары, сумен қамту, байланыс, жылу жүйесі, транспорт,
кәсіпорындарды, метрополитен т.б жатады. Көпшілік жағдайда бұл салалр
мемлекет меншігінде болады, немесе мемлекеттің қатаң бақылауында болады.
2. Монополиялық бәсеке – нарық жағдайында көп өндірушілер ұқсас
тауарлар ұсынады. Бұл жағдайда өнім және қызмет сапасы үлкен роль атқарады,
оған қосымша сатып алғаннан кейін сервис жұмысын атқарады.
3. Олигополия – мұның ерекшелігі бәсеклестері көп болмайды. Олар өзара
баға жөнінде, нарықты бөліп алу жөнінде келісім жасайды. Мұнда
бәсекелестік шектелген. Олигополия сөзінің мәні : Олиго – көп емес,
азғантай, полия – сату.
Бәсекелестік әдістері
1. Баға бәсекесі – басқа бәсекелестіктерге қарағанда төмен бағамен
тауар сату, төмен тарифпен қызмет көрсету. Бқл жағдайда бағаның төмендеуі
өнім бірлігіне шығындарды азайтқаннан немесе пайда есебінен болады. Ірі
монополистер бағаны тқменге түсіріп барлық бәсекелестіктерді жояды, сонан
кейін бағаны өсіріп жіберген зиянын немесе ала алмаған пайдасын қайтарады.
2. Баға емес бәсеке – нарыққа жоғары сапалы, артық сенімділігі бар,
пайдалану мерзімі ұзақ, жоғары өнімділікті, көп ассортиментті тауар
ұсынады. Өнімнің аса ерекше маңызды параметірі – экологиялық тазалығы, қуат
сыйымдылығы, эстетикалық көрсеткіш, қауіпсіздігі т.б.
3. Арсыз бәсекелестік – бұл әдіс бәсекелестіктің нормасын, ережесін
бұзу, демпинг ( төмен бағамен сату), нарықта үстемдік ету, өтірік мәлімен
т.б.
Бәсекелестік – нарықтың негізі. Біздің елімізде – бәсекелестік олған
жоқ деуге болады, бір кәсіпорын екінші кәсіпорынмен сайыста өкіметтен
артық қор алуға, құрал жабдықтарға лимит алуға, шетелдік жабдықтар алуға,
мемлекеттік ірі күрделі қаржы алуға, жоспарды кемітуге ат салысты.
Бұрын өндіруші тұтынушыға үстемдік жасаған болса, қазір тұтынушының
талғамы шешуші роль атқарады.
Монополияға қарсы мемлекеттік реттеу нарықтық экономика елдерінде
қолданылады. Монополиялық өндірісті тежеу мақсатында мемлекет әкімшілік
және экономикалық шарадан басқа, заң бойынша әділеттілік шаралар
қолданады.
Жалпы қорытып айтқанда өндірушілердің нарықты монополияландыруынан
қорғау мақсатында монополияға қарсы реттеу үшін өкімет әкімшілік,
экономикалық жіне заң актілерін қолданады.
Монополияға қарсы реттеу жұмысына өндірісті шоғырландыру және
монополиялау деңгейін реттеуге, кәсіпорынның стратегия және тактикаысн,
шетелдік экономикалық қатынастарды, баға жіне салықты ретеуге араласады.
Монополияға қарсы комитетің негізгі функциялары :
- өндіріс және айналым сфераларында монополияны тежеу үшін шаралар
жасақтау және оны іске асыру,
- тауар нарығы мен бәсекелестікті өркендету шаралары жөнінде нұсқау
жасақтау,
- шаруашылық субъектілерді құрғанда, қайта құрғанда жіне жойғанда
монополияға қарсы талаптарды бақылауды қадағалау,
- шаруашылық субъектілердің өндіріс саласында дара басымдылығы болмау
үшін ірі мөшерде акциялар сату және сатып алуды бақылау,
- монополияға қарсы комитете тауар нарығын және бәсекелестікті
жетілдіру мақсатында билік және басқару органдарына кепілдеме жасақтау,
- еркін, реттелген, алдын ала белгіленге бағалардың қолданылатын ортаны
өзгерту;
-шет ел инвестициясын ынталандыру, біріккен кәсіпорындар жасақтау;
-экспорт-импорт операцияларына лицензия беру;
-еркін экономикалық аймақтарды жасақтау және дамыту.
Билік органдарына және шаруашылық субъектілеріне тиым салынған іс-
әрекеттер туралы мәліметтерде көрстіледі.
Фирма, кәсіпорындардың жұмысы жөнінде мәліметтерді құпиялауға заңды
правосы бар, оны жариялау олардың ісіне үлкен нұқсан келтіруі мүмкін.
Кәсіпорын, кәсіпкерлер өздерінің істері туралы мәліметтерді құпияда
сақтауға праволы, оны жариялау нарықтағы орнына зиян келтіруі мүмкін.
Кәсіпкерлік құпия – бұл өндірістік құпия, ғылыми – зерттеу жұмысының
қорытындысы, жоба – конструктолық технологиялық зерттеулер және өндірісте
пайда болатын жеке қосалқы міндеттер шешімі. Бұл сонымен бір арнайы
техникалық шешімдер, нақты экономикалық процесті басқару әдістеріне
жататын жұмыстар.
Кәсіпорындар туралы заңдар бойынша мемлекеттік органдарға мәлімен
беруге праволары бар, егер коммерциялық құпия болатын болса. Сонымен бірге
кәсіпорын мемлекеттік органдарға, мемлекеттік статистикалық мәліметтер,
салық төлеу туралы, жылдық есептерді беруге тиісті.
Өкіметтің қаулысы бойынша коммерциялық құпияға жатпайтын мәліметтер
тізімі беріледі. Олар: кәсіпорынды тіркеу құжаттары , тіркеу анықтамасы,
патенттер, лицензиялар, бекітілген форма бойынша берілетін есептер, ол
салықтың дұрыс есептеліп төленуін бақылау үшін және бюджетке түсетін
түсімдер туралы мәліметтер, қызметкерлер саны мен құрамы, олардың жалақы
қоры, еңбек жалақы, бос жұмыс орны туралы және қоршаған ортаны сыныптау, тб
мәліметтер жатады.
h41.2 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін көтерудегі қаржылық
менеджмент стратегиясы
Өнімнің бәсекеқабілеттілігін анықтаушы фактор – маркетингтік қызметтің
икемділігі болып табылады. Адамдардың өмірі мен денсаулығымен байланысты
азық – түлік өнімдерін тұтынуда көрінетін, азық – түлік өнімдері
ерекшеліктері мен өндіріс өзгешелігімен ескерілетін халық шаруашылығының
басқа салаларының ұқсаса жүйелеріне қатысты мәнді айырмашылығына сусып
шығаратын кәсіпорындық маркетингі ие, сондықтан оларды өндіру, сақтау,
тасымалдау шығаруға қажетті жағдайды қамтамасыз ету талап етіледі.[6; 258 –
265]h4
Адам мен азық – түлік өнімдері күнделікті үлкен бөлігі пайдаланумен
байланысты, адамдардың көбі өнім өндірушіден соң,ы тұтынушыға жеткізудің
барлық маркетингтік тізбектен бос емес. Осылайша, 1985 ж Американдық
экономикада азық түлік өнімдер маркетинг жүйесіне 21,4 млн жұмыс орны
келді, ол жалпы жұмыспен қамтылудың 18,5% ын құрады.
Жоғары еібек шығындары, өткізудің тармақты желісі азық – түліктің
маркетингтік қымбаттау процесін көрсетеді. Американдық зерттеушілердің
мәліметтері бойынша ферма шеңберінде тұтынушылардың тамақтануға жалпы ақша
шығындарының 75% ын маркетингтік қызметке шығындар сіңіріп, тек 25%
фермерлік шаруашылықтарға тиеді.Американдық ғалымдардың ойынша мұндай
жағдай маркетинг жұмыскерлері де өндірушілер бола отырып, құндылық не
қызмет қосады деген жағдаймен түсіндіріледі. Кешенді әдіс позициясы
негізінде олармен мына анықтама қалыптасады : өндірістік маркетинг – бұл
алғашқы өндіру кезінен тұтынушы қолында болғанға дейінгі кезеңге дейінгі
азық – түлік өнімдері мен қызметтерінің жалпы тасқынына тартылған барлық
қызмет түрін жүзеге асыру. Бұл анықтама, азық – түлікті өнімдер маркетингін
тегіс қамтитын сипаттама болып табылады.
Қазіргі кезде ТМД елдерінеде экономикалық теорияларда біздің
қызметіміздің өзгешелік жағдайын ескере отырып, дамыған елдер негізінде
азық – түлік өнеркәсіптеріндегі макетингтік ұйымдарға ғылыми тәсілдер жете
зерттелуде.
Маркетингтік кәсіпорын қызметінің мақсатын сипаттайтын концепцияларды
қабылдаудан басталуы қажет. Маркетингтік басқару сүйенетін бес концепция
бар. Жетілдіру концепциясына сай өндіріс қол жетімді баға бойынша
тауарлармен тұтынушылық қажеттілігін өтейді. Тауарларды жетілдіру
концепциясы кәсіпорындарды алға шығаратын өнімнің сапасын әр қашан
жоғарлатып отыруға бағытталады. Коммерциялық күш салудың интнсификация
концепциясы кәсіпорынның сатуды ынталандыру мен өткізу саласындағы қызметін
белсенді етуді қарастырады. Маркетинг концепциясы азық – түліктік
кәсіпорынның қызметінің негізінде тұтынушылар қажеттілігін қояды.
Нарықта меңгеру мен нығаю саласында кәсіпорынның болашық табысы
маркетингтік қызметті ұйымдастыру деңгейіне тәуелді, өйткені ол
кәсіпорынның өндірістік бағдарламасының қалыптасына баға белгілеу
саласындағы оның стратегиясына, дайын өнімді өткізуді ынталандыру, жаңа
тауарларды дайындау мен меңгеруіне бағытталған басқару шешімнің сапасына
әсер етеді. [6; 258 – 265]
Маркетингтік жұмыстың сапасындағы бәсекелестік күресте кәсіпорынның
табысқа тәуелділігі шет елдегі дамыған және жабылып қалған компаниялардың
тәжіребиесі дәлелдейді. Көптеген фирмалар өздерінің маркетингтік жол
ұстануын айтқанымен, тәжірибеде қолданбайды. Олар маркетингтік формальды
элементтермен шектеліп қалады. Шынайы маркетинг қолданатын кәсіпорындар
өндірі алатын өнімді емес, тұтынушыларға қажетті өнімді өндіруге қарай
философиясын бағыттаумен ерекшеленеді. Өндірісті сатып алушының
қажеттілігіне және керектігіне бағытталуы өнімнің тиімді дайындалуы мен
бәсекеқабілеттілігін арттыруына жағдай жасайды.
Осылайша, маркетингтік жұмыс сапасын өнімнің бәсекеқабілетілігі және
формализмнен босанудың маркетингтік құраушысы деп атауға болады,
маркетингтік қызметті ұйымдастыруда ең маңызды сәті болып жете білмеу болып
табылады. Онымен біздің республикамызда азық – түлік кәсіпорынға
маркетингті енгізерде санасу қажет. Сонымен қатар, біздің кәсіпорындарды
тұтынушымен басқаратын, оған қызмет көрсететін кәсіпорындарға айналдыру
үшін бір жылдық күш қажет. Онда бөлек, әр кәсіпорынның өндірушілік,
қаржылық мүмкіндігіне тәуелді шығаратын өнім түріне маркетингтің жеке жолы
болуы мүмкін. Бірақ, азық түлік өнімдерін өндіру мен өткізудің көп
түрлігіне қарамастан, маркетингтің қазіргі концепциялық талдауы
кәсіпорынның қызметін жетілдіруге бағытталған, маркетингтің мақсаттары мен
қызметтеріне сәйкес келетін келесі бағыттарды ерекшелеуге олады :
- кәсіпорынның қызметіне әсер етуші, басқарылатын және басқарылмайтын
факторларды зерттеуді түсіндіретін нарықты кешенді зерттеу;
- тұтынушылардың потенциалды сұранысы мен қанағаттандырылмаған
қажеттіліктерді өтеу;
- өнімнің негізгі қозғалу мүмкіндігі ретінде жарнамалық қызметті
ұймдастыру, жарнама құраушысы түрінде азық түлік өнімдері үшін
қорыптар мен орманның жаңашыл түрлерін қолдану;
- азық түлік өнімдерін оптималды әдәстері мен нысандарын таңдау;
- өнім ассортиментін басқару, өндірісті үйлестіру мен жоспарлау;
- баға саясатын жасау, оның тиімділігін тексеру және қажетті жағдайда
жетілдіру;
- нарықтық жаңалық тауар өндіру, мысалы, ұлттық тағам өнімдері;
- материалды техникалық қамтудың экономикалық тиімді ұйымдастырылуы
мысалы дәл уақытында жабдықтау жүйесін пайдалану арқылы;
- кәсіпорындағы стратегиялық және жедел жоспарлауды ұйымдастыру;
- маркетинг бақылауын ұйымдастыру.
Нарықта кешенді зерттеу маркетингтік нарықтық экономика жағдайындағы
шетелдік тәжіриебе әдістерін және отандық ғалымдардың зерттеулерін
пайдаланып, отандық кісіпорындардың иегеруге тиіс облысы болып табылады.
Айта кететін жайт, бұл күрделі және жаупкершілікті жұмыс жоғары қаржы
құралдарын, материалды – техникалық жарақтануды және маркетинг бойынша
жоғары деңгейлі мамандарды талап етеді. Әрине, мұндай көп шығындарды тек
ірі кәсіпорындар ғана көтере алады. Орташа және шағын кәсіпорындарға
шарттар бойынша арнайыланған ұйымдастыруларды немесе осы тауарлармен оң
тәжірибеге ие делдалдар қызметтерін орындайтын, маркетингтік зерттеулер
нәтижесінде алынған нарық туралы ақпараттарды пайдалану тиімдірек.
Нарықта кешенді зерттеу келесі бағыттарды біріктіреді:
1.Тауарға талаптарды зерттеу, яғни сатып алушылар мен соңғы
тұтынушылардың өнімінің және қызмет көрсету тұтынушылық қасиеттеріне
талаптар, тұтынушылар талғамы тауарлардың бәсекеқабілеттілігін
анықтайды.
2.Нарық сыйымдылығын зерттеу, сұраныс пен ұсынысты, сонымен қатар,
белгілі бір нарық сигменттеріндегі олардың қатынастарын, сұраныс
икемділігін, бәсеке деігейін, тауар аналог – немесе тауар алмастырушылардың
сипаттамасын зерттеу ;
3.Фирма – серіктестердің сенімділік деңгейі мен төлем
қабіліеттілігін,бәсекелес фирмалардыі бәсеке басымдылықтары мен осал
жақтарын, бейтарап фирмаларды бірлесе қызмет етуге тарту үшін
маркетингтік әрекеттердің белсенділігін зерттейтін нарықтың фирмалық
құрылымын зерттеу;
4.Берілген тамақ өнімнің берілген нарықпен оның сигментіндегі сауданың
нысандары мен әдістерңн зерттеу. Тамақ өнімдерін өткізу, белгілейді, 2
әдіспен жүзеге асады: өндіруші – бөлшек сауда – тұтынушы және кесте бойынша
көтерме және бөлшек сауда делдалдары арқылы : өндіруші – көтерме буын –
бөлшек сауда – тұтынушы;
5.Нарықтық сигментация талдауы мен тұтынушылар қажеттіліктерін
анағұрлым сәйкестерді анықтау және фирма мүмкіндіктері мен оның
қызметіне оптималды мақсатты нарықтарды анықтау мақсатында бөлек
нарық сигменттерін зерттеу. Баллдау келесі негізгі алғышарттар
бойынша жүргізіледі: демографиялық, климаттық, әлеуметтік – мәдени,
психологиялық;
6.Сатып алушылар мен тұтынушылардың әлеуметтік – психологиялық
ерекшеліктерін талдау сатып алушы мінез – құлқын, сатып алу туралы
шешім қабылдаудағы уәждерін зерттеуді қарастырады және сату
тиімділігін қамтамасыз ету үшін маңызды мәнге ие.
Кәсіпорындардың өнірістік - өткізу мүмкіндіктерінің талдауы да
маркетингтік зерттеудің маңызды түрі болып табылады, оның бөлек құраушылары
бұрын қолданған, бірақ кешенді тәсілі болған жоқ, себебі өндірістің қызмет
өнім сапасына тәуелсіз мемлекетпен кепілдендірілгендіктен, өнімді өткізуді
ескермеді. Нарықтық экономика жағдайында, кәсіпорындардың маркетингтік
қызметі нарық талаптарын зерттеп, оларды кәсіпорындардың нақты
мүмкіндіктерімен сәйкестендіру және негізделген өндірістік бағдарламаны
және нарықтағы кәсіпорын стратегиясын жасап шығаруы қажет. Жоғарыда
жүргізілген зерттеулер, маркетингтік қызметтер мен нарықтың даму болжамын,
кәсіпорынның нарықтағы мінез – құлық стратегиясымен ұстанымын, оның
тауарлық, бағалық, өткізу және коммуникациялық саясатын біріктіретін
кәсіпорындардың өндірістік - өткізу қызметінің ұзақ мерзімді, қысқа
мерзімді және орта мерзімді жоспарын жасаудың негізі болып табылады.
Осылайша, нарықтық экономикаға көшу, кәсіпорындардың жаңаша жұмыс істеу
қажеттілігін, экономикалық мінез – құлықтың жаңа түрін игеруд, өндіру -
өткізу қызметінің нақты нарық жағдайына жіне тұтынушылар сұранысына
бейімдеуді, бәсекелестермен жарысу арқылы жүргізуді талап етеді,
бәсекелесті күрестегі табыс маркетинг концепциясын қолдануды қамтамасыз
етуі мүмкін, ол туралы шетелдік тәжірибенің оң әсеті куіландырады. Енгізуге
қатысты, отандық тамақ кісіпорындарындағы маркетинг, бүгінгі күні
инвестицияға ие, кейбәрулерді қоспағанда, дайындық кезеңінде болып отыр.[6;
258 -265]
Өнімдердің бәсекеқабілеттілігі оны шығарушы кәсіпорындарға да,
мемлекетке де тиімді, осы тұрғыдан, оған қол жеткізудің экономикалық
негіздері мемлекет деігейәнде де, кәсіпорын деңгейінде де құрылуы керек.
Меслекет деңгейіндегі мұндай экономикалық механизмнің қызметі ең
біріншіден, қаржы - несие және салық саясатына тәуелді. Қаржы – несие
тетіктерін пайдалану, біздің ойымызша келесі бағыттар бойынша жүзеге
асырылуы мүмкін :
• азық – түлік өнімдерін өндіруді дамытуға несие ұсынысы;
• несиенің жаңа нысандарының дамуы.
Жаңашыл кезеңде үлкен мәнге тауар өндірушілер арасындағы бәсекенің
дамуына жәрдемдесетін азық – түлік өндіру бойынша ұйымдастырушылық
құрылымдарды қолдау бойынша қаржылық және несие тетіктері ие. Жаңаларын
құру және әрекет етуші шағын кәсіпорындарды дамыту бойынша қаржыландыру іс
– шараларын жекешелендіру құралдары есебінен, шаруашылық етуші
субъектілерін тіпкеуден, осы үшін салықтан босатылатын екінші деңгейлі
банктерден несиеден республикалық және аймақтақ мақсаттық өорларды құру
қажет.
Сонымен қатар, өндірістердің шағын нысандарын несиелеудің жеңілдік
жүйесін құру туралы мәселе шешілуді талап етеді, мұнда белгілі бір мерзімге
өсімдерден босату сияқты жеңілдік түрімен қатар төментетілген өнім
қарастырады.
Кәсіпорындардың меншік айналым құралдарының жетіспеушілігі жағдайында,
несиелеудің жаңа нысандарының дамуы тамақ өндірісін ұлғайтуға және оның
сапалығын жоғарлатуға мүмкіндік береді. Оның арасында, банк қызмет
көрсетудің, факторинг, лизинг, тұрғындардың несиелері сияқты түрлері бар.
Факторинг – кәсіпорынға тұтынушылар сұранысына ие шығарылып жатқан өнім
өндірісін игеруге және ұлғайтуға мүмкіндік береді. Банк, сауда мен өнеркәіп
өндірісінің арасында делдал бола отырып өнім сапасы мен оның
бәсекеқабілеттілігін жоғарлатуды ынталандыруға тырысады, себебі, оның
пайдасы өнімдердің тиімді өткізуіне және оның тұтынушылар сұранысына сай
келуіне тәуелді. Қаржылық лизинг - егер иесі банк болатын болса, жабдықты
жалға лау немесе жалға беру сияқты банкпен несие беру есебінен,
кәсіпорындардағы прогессивті жабдықтар мен технологияларды тарту үшін
қолайлы жағдайлар туғызады. Лизинг әсіресе 70% руханы және табиғи тозған
жабдықтар пайдаланатын тамақ өнеркәсіпорындарына қажет.
Ақша құралдарын тартуға облигациялар мен акцияларды шығару арқылы қол
жеткізуге болады. Әлемдік тәжірибеде, ақша шығару – капитал тартудың ең
қымбат әдісі болып саналады. Анағұрлым арзан болып қарыз туралы куәліктер
шығару, ең бірінші облигациялар шығару болып табылады.
Халықтық тұтыну тауарларын өндіруші кәсіпорындарды қызықтыруды ұлғайту
үшін салық салу жүйесін ары қарай жетілдіру өмірлік маңызға ие. Салықтар
мен инвестициялар бойынша Халықаралық орталықтың бағалау бойынша,
Қазақстандағы салық реформа бұрынғы Совет Одағының елдерімен салыстырғанда
анағұрлым прогресивті екен. Салықтар жинаушылар санын қысқарту 51 ден 11 ге
дейін, өнімдердің өзіндік құнына қосылатын аударымдардың күшін жою,
кәсіперлерге өнім шығаруға мүмкіндік туғызады. Анағұрлым арзанырақ, яғни
ішкі де , сыртқы жда нарықтар анағұрлым бәсекеқабілетті өнімді шығарады.
Жоғарда белгіленген Салық заңдылығының ережелері тауар өндірушілерді
ынталандыратын салық салу жүйесін қалыптастыруға бағытталған. Сонымен
қатар, салық кодексін тәжірибеде қолдану бірқатар кемшіліктерді анықтайды.
Салық заңдылығының мәнді кемшілігі болып салық салудың жеңілдік жүйесі
арқылы шағын кісіпкерлікті қолдауды қарастырмауы табылады. Бұл тәсілді
негізді деп айтуға болмайды, себебі шағын кәсіпкерлік – нағыз бәсекелік
ортаны қалыптастырудың маңызды ортасы.
Экономикалық ынталандырудың қызметі микродеңгейде қарастырылмағандықтан
сұрақ туады: Материалдық сыйақы жүйесі ұзақ жылдар бойы ең жоғары сапалы
өнім шығараиын әлемге әйгілі шетелдік фирмаларға қалай әрекет етеді?
Мұндай тәжірибені зерттеу келесі басты айырмашылықты анықтайды еңбекақы мен
басқа да материалды көтермелеу әрбір жұмыскердің қызмет нәтижесінен және
тұтас кәсіпорынның нәтижесімен тікелей байланысты, яғни, дәстүрлі емес
жүйелерде көрініс табатын келесідей еңбекті төлеудің икемдң қағидасы
қолданылады ; еңбек рейтингінде құралған еңбекті төлеудің әмбебап жүйесі ;
бірдей мерзімді бонустарды төлеумен байланысты кесінді жүйесі; еібекті
төлеудің аралас нысандарына негізделген, кепілденген минимумды кесінді
төлеу ; Жалпы коэффицнент теідеуі Скенлон, Табыстағы қатысу
жүйелері бойынша еңбекті төлеу және т.б.
Көптеген әйгілі шетел фирмаларындағы жұмыскерлердің еңбегін
ынталандыру жүйесі келесі қағидаларға сүйенеді :
- еңбекті төлеумен өндірілетін өнім сапасы арасындағы байланыстың шекті
біртектілігі мен көрнектілігіне қол жеткізу;
- өнім сапасын арттырудағы аса маңызды табыстарлы белгілеу;
- алдыңғы қатарлы ойлардың, тәжіриебенің жақсы нәтижелердің таралуын
ынталандыру;
- соңғы нәтижемен өзінің еңбек сапасы үшін әрбір жұмыскерде рухани және
материалды жауапкершілік сезімін тудыру;
- өзінің фирмасының маркасы үшін тәкапарлық сезімін және үлкен іске
қатыстылық сезімін дамыту;
- жұмыскерлерде өнім сапасын жоғарлатудың алғашқы деңгейлі маңыздылыған
түсінуді және бүкіл кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігінңі өсуіне
тырысуын жасау;
Еңбек қиындықтарын шешу, әрине, экономикалық реформа табыстылығына
байланысты. Оң әсерлі нәтижелерге қол жеткізуге жәрдемдесушілірдің бірі –
Трипартизм болуы керек. Ол жұмыс берушілердің , еңбек етушілердің
кәсіпорындар мен үкіметке біріктірілген әлеуметтік серіктестігін білдіреді.
Саяси демократия, нарықтық экономика және трипартизм, әлемдік тәжірибе
көрсетіп отырғандай, бір бірінсіз өмір сүру мүмкін емес.
1.3 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалау және талдау
Өнімнің бәсеке қабілеті келесі элементтерден тұрады :
1. Өнімнің бағалық бәсеклік қабілеті:
1.1. Бағаның негізгі өнім өндірушілер арасындағы салыстырылуы;
1.2. Сұраныс пен ұсыныс қатынастары байланысты, бәсекелестер саясатына
байланысты бағаны дефференциялдау жүйесінің жұмыс жасауы;
1.3. Өнімді тұтынушыларды жеңілдіктер жүйесімен тартуы ;
2. Өнімнің сапасы:
2.1. Өнімнің техникалық – функцияналдық қасиеттері;
2.2. Қосымша пайдалықтың болуы;
2.3. Өнімнің танымалдық деңгейі.
3. Өнім өткізу, жарнама және қызмет көрсету жүйелернің бәсекелік
қабілеті: 3.1. өнім өткізу жүйелерінің тұтынушыларға қолайлығы;
3.2. жарнаманың тиімділігі;
3.3. қызмет көрсету жүйелерінің қолайлығы мен сенімділігі.
Ғаламтану жағлдайында өнім өндірушілер арасында олардың бәсекелік
қабілетін одан әрә дамыту тұрғысынан іргелі проблемалар туындап отырғаны
белгілі. Демек, Қазақстан үшін ең өзекті мәселе болып отандық өндірушілер
қызметінің тиімділігін өсіруге сүйеніп, елдің бәсекелік қабілетін арттыру
табылады. [6; 234 – 240]
Жалпы өнімнің бәсекелік қабілетін арттыруға бірнеше факторлар әсер
етеді. Оларды екіге бөлуге болады: сыртқы және ішкі.
Сыртқы факторларға мемлект деңгейінде қабылданатын бағдарламар заңдар
жатады. Ең бірінші кезекте 2001 жылдың 27 қаңтарында қабылданған ҚР ның
Бәсеке және монополистік қызметті шектеу туралы заңын айтуымыз керек.
Бұл заңның мақсаттары :
- Еркін бәсекені, кәсіпкерлікті дамыту, тұтынушылардың мүдделерін қорғау
және таауар нарықтарының тиімді жұмыс істеуі үшін жағдайларды
қамтамасыз ету
- Заң кәсіпкерлікті қолдау, монополистік қызметті болғызбау, шектеу,
тыю және реттеу жөніндегі мемлекеттікреттеуді және құқықтық шараларын
анықтайды.
Сонымен қатар, 1998 жылдың 11 маусымында қабылданған ҚР ның Теріс
пиғылды бәсеке туралы Заңы, 1999 жылдың 21 тамызында қабылданған ҚР ның
Демпингке қарсы шаралар туралы Заңы, Сапа бағдарламасы, Жеңіл және
тамақ өнеркәсібі салаларында импорт алмастырудың 2001-2003ж.ж арналған
бағдарламасы, Сертификаттау туралы, Стандарттау туралы, Субсидиялар
мен орнын толтыру шаралар туралы және т.б заңдар.
Бәсекелік қабілет мемлекеттік қолдау емес, бәсекелестермен қатаң
күресте жетілетіні баршамызға мәлім.
Қазақстанда экономиканың одан әрі дамыту еліміздің әлеуметтік –
экономикалық, саяси өркендеуінің басты басымдылығы болып қалуда, ал
экономикалыө өсудің максималды жоғары қарқынына жету – міндеті болып
отырғаны белгілі. Осы орайда, мемлекеттің тарапынан экономиканы максималды
леберализациялау және инфрақұрылымды құру жөніндегі оңтайлы істерді
белсенді түрде жүзеге асыру көзделген. Қазаөстан Республикаыс Президенті
Н.Ә.Назарбаевтің бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті
экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін атты Қазақстан халқына
жолдауында ұлттық экономикамыздың дамуының төмендегідей жолдары ерекше атап
өтілді.:
- Экономиканы әр қарай либерализациялау және бәсекені жүйелі жалғастыру
және бюрократиясыздандыру арқылы дамыту;
- Индустриялы – иновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру;
- Ауылды дамыту бағдарламаларын жүзеге асыру;
- Инфрақұрылымды дамыту.
Өнімнің бәсекелік қабілетін басқару жүйесінде оны бағалаудың маңызы
зор. Тауардың бәсекелік қабілетін зерттеу әдістемелерінің көптігіне
қарамастан, олардың жаңару үрдісі жалғасуда. [6.234 – 240]
Өнімнің бәсекелік қабілетін бағалау оны пайдаланудың жолдары мен
түрлеріне байланысты анықталады:
● Егер мақсат ұқсас тауарлар қатарындағы берілген тауардың орнын
анықтау болса, онда маңызды параметрлер бойынша оларды тікелей салыстыру
арқылы;
● Егер зерттеу мақсаты тауарды нақты бір нарықта өткізу
перспективаларын бағалау болса, онда талдауда жуық арада нарыққа шығатын
бұйымдар жайлы ақпарат пайдалануы керек.
Өнімнің бәсекелік қабілетін бағалаудың жалпы ережелері төмендегідей
болып келеді;
■ тауарды өткізу нарығын таңдау және талдау;
■ ұқсас тауарларды өндіретін және өткізетін бәсекелестерді зерделеу;
■ салыстыру бағасы ретінде бәсекелік қабілеті жоғары ұқсас тауарларды
негізге алу;
■ бағалауға тиісті параметрлердің қажетті тобын анықтау;
■ өнімдердің сәйкес топтары бойынша бірегей көрсеткіштер жиынын
белгілеу;
■ тауар топтары бойынша көрсеткіштерді талдау, анықтау және талдау
әдістемелерін талдау;
■ кәсіпорын тауарларының бәсекелік қабілетінің интегралды
көрсеткіштерін есептеу;
■ тауар өндіруге қатысты кәсіпорынның тауар саясатын әзірлеу;
Өнімнің бәсекелік қабілетін бағалаудың төмендегідей негізгі түрлерін
атап айтуға болады :
1. Тестілік сату. Бұл бағалау әдісінің негізгі мақсаты ̶ зерттеліп
отырған тауарды сату орындарында тұтынушылардың оны қабылдауын байқау.Бұл
әдіс өте сенімді ақпарат бере алады.
2. Фокус ̶ топтар:
◙ ақпаратқа толы әдіс;
◙ респонденттердің бағаланып отырған өнімге шынайы қатынасын
анықтауға жол береді,
◙ өнімді дайындаудың кез – келген кезеңінде бағалау жүргізуге жол
береді.
3. Хол – тестер. Оларды сапалы зерттеу нәтижелерін тексеру үшін.
Өнімнің бәсекелік қабілетін бағалау нәтижесінде келесі шешімдер
қабылдануы мүмкін :
● қолданылатын шикізат пен материалдардың құрамы мен құрылымын өзгерту;
● өнімді жобалау тәртібін өзгерту;
● өнімді дайындау технологиясы сапасын бақылау;
● қажетті жағдайда өнімді өткізу тәртібін өзгерту;
● жабдықтаушылардың ынталандыру жүйесін өзгерту;
● импорт құрылымын және импортталатын өнім түрлерін өзгерту.
h41.4 Нарықтағы тауар мен өндірістің бәсекеге қабілеттілігін талдау
Тауар саясаты – бұл өндірістің дамуы жөніндегі перспективалық жоспардың
бір бөлігі, онда алдағы уақытта өндірілетін тауарлар тізімі енгізілуі
керек.
Тауардың бәсеке қабілеттілігін бағалау үшін өндіріс тауарлары мынадай
классификацияға бөлінеді.h4
1топ - өндірісте пайдалану процесіндегі өз бетімен қатынасатын
тауарлар. Мысалы, автомобиль, станоктар, тепловоздар т.б.
2 топ - өндірісте өз бетімен пайдаланылмайтын, біртұтас комплекске
құрама болып қатынасатын тауарлар.
3 топ - конструкциялық материал есебінде пайдаланылатын тауарлар.
Мысалы, кірпіш, пластмасса, темір, түсті металдар т.б.
4 топ - әзір құралдарды тиімді пайдалану үшін керек тауарлар. Мысалы
жұмысқа керекті материалдар, жанар жағар майлары т.б.
5 топ – негізгі және қосымша қнімдерді өндіру үшін керек материалдар –
шикізаттар.[2; 99 – 101]
Қазіргі нарықтық экономика негізінде шығарылған өнімнің сапасына
басқалай талап қояды. Бұл қазіргі дүниеде кез келген кәсіпорынның
өміршеңдігі, оның тауарлар нарығындағы және қызмет көрсетудегі орнықты
жағдайы бәсекеге жарамдалық қызметін көрсетеді.
Өз кезегіне бәсекеге жарамдылық екі көрсеткішке байланысты – баға
деңгейіне және өнім сапасы деңгейіне. Ал екінші фактор бірте – бірте
бірінші орынға шығады. Еңбек өнімділігі, ресурстардың барлық түрлерін
үнемдеу өнімнің сапасына тікелей орын береді.
Өнімнің сапасы – бұл белгілі мұқтаждылықты қанағаттандыруға үлкен
себепші болатын өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі. Өнімнің
сапалылығы тек техникалық, тауар тану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды
экономикалық санаты болып табылады. Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну
құнына тікелей байланысты.
Сапаның көрсеткішін анықтау оның сандық маңызын өзін - өзі түсіну болып
табылады. Ол үшін практикада өнімнің өзіндік ерекшелігіне байланысты мына
төмендегі әдістер пайдаланылады :
өлшеуші әдіс (аспаптар, приборлардың көмегімен);
тіркеу әдісі – бұл тіркеуге және есептеуге негіделген. Тіркеу әдісі
мынадай көрсеткіштермен, атап айтқанда: өауіпсіздік, патенттік – құқықтық,
стандарттау, сәкестендірумен анықталуы мүмкін;
есептеу әдісі - өнімнің сапасы жөніндегі көрсеткіштерді анықтау үшін
арнайы математикалық үлгілерді қолдануға негізделеді;
органолептік әдіс – адам мүшесін сезу – көру, есту, дәм, түйсінуді
талдауды қамтиды. [1; 129 – 137]
Социолистік әдіс - өнім, оны нақты немес тұтынушылардың мүмкіншілігі
туралы пікірлерді талдау және жину негізінде жүзеге асырылады;
Сарапшылық әдіс – мамандар тобы арқылы іске асырылады. Мысалы
дизайнерлер, дәм айырушылар.
Сапаны жинақтап қорыту көрсеткіштері жалпы салада немесе кәсіпорындарда
өнім сапасының деңгейін сипаттайды. Бұл көрсеткішке жататындар :
- сұрыптылығы
- маркасы;
- жүктелімі;
- пайдалы заттың мазмұны;
- өнімнің дүниежүзілік стандартына сай үлесі, т.б.
Таурға бәсекенің жарамдылығын, оның сапалық және құндық сипаттамасының
жиынтығы деп түсінуге болады. Ол сатып алушының нақтылы мұқтажын
қанағаттандыруды қамтамасыз етеді және сатып алушы үшін тиімділігі ұқсас
тауар – бәсекелестер ерекшеленді.
Бұл маңызды көрсеткішті анықтаудың бірнеше тәсілдері белгілі. Олардың
ең көп таралғандарына тоқталайық.
Бірінші тәсіл. Техникаға бәсекенің жарамдылығын анықтайтын белгісі –
бұл тауарды тұтыну бағасы болып табылады. Ол мынадый формуламен анықталады.
Б = Б + Ш
Мұнда, Б – тұтыну бағасы
Б – сатылу бағасы
Ш – бұл өнімді тұтынушылардың шығындары
Екінші тәсіл. Тауардың бәсекелес жарамдылығын анықтаған бұл тәсіл екі
өлшемді еске алуы мүмкін; өнімнің өзіндік құны, тауарды сату және оның
сапалық деңгейі.
Үшінші тәсәл. Бұл тәсіл техникалық деңгейін және сату бағасын есепке
ала отырып, бәсекелестік тауарларды салыстыруға негізделген. Бұл тәсілге
сәкес басында салыстырмалы сапаның сандық көрсеткішінің деңгейі және
базалық үлгілері ( тауар ) мына формуламен анықталады.
КК = КК КК КК
Мұнда, КК – тауар деңгейінің кешенді көрсеткіші
КК – эстетико – эргономикалық деңгейінің кешенді көрсеткіші
КК – техникалық деңгейінің кешенді көрсеткіші
КК – көрсеткіш кешенінің сенімділігі.
Төртінші тәсіл. Бұл тәсілде бәсекеге жарамдылықтың деңгейі қалай
техникалық, солай экономикалық параметрлерге салыстыру деңгейінде
анықталады.
Стандарт – бұл қағида бойынша көптеген мүдделі жақтардың елеулі
мәселелерге қарсылық білдіруді сипаттайтын, келісушілік негізінде
әзірленетін және танылған органдарлың бекітетін нормативтік құжаты.
Стандарттаудың басты міндеті – халық шаруашылығының, халықтың, еліміздің
қорғанысының, экопорт мұқтажы үшін шығарылған өнімге үдемелі талаптарды
анықтайтын нормативтік – техникалық жүйе жасау болып табылады.
Қазақстан Республикасында стандарттау жөнінде мынадай нормативтік
құжаттар бар.
- Қазақстан Республикасы мемлекетінің стандарттары ( Гост);
- Салалық стандарттар ( ССТ)
- Техникалық жағдайлар ( ТЖ )
- Кәсіпорындар, бірлестіктер, қауымдастықтар, концерндер стандарттары;
- Ғылыми – техникалық қоғамдар, инженерлік одақтар және басқа да
қоғамдық ұйымдардың стандарттары.
Еліміздің нарықтық қатынастарға өтуі халықты жоғары сапалы және жоғары
құндылықты өнімдермен қамтамасыз ету құрылымын жақсарту үшін мамандардан
терең теориялық және тәжірибелік дайындықты талап етуде. [7; 323 – 329]
h42-бөлім. Кәсіпорынның нарықтық қатынастар шартындағы дамуындағы
бәсекеге қабілеттіліктің ролі
2.1 ДСУ-77 ЖШС-інің ұйымдық құрылымы мен қызмет аясы
ДСУ-77 жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің мекен-жайы: Қазақстан
Республикасы, 030000, Ақтөбе облысы, Ақтөбе қаласы, 312 атқыштар дивизиясы
көшесі – 15.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің толық атауы: ДСУ – 77
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Бұл серіктестіктің негізгі қызмет түрлеріне мыналар жатады.h4
- реконструкция, сантехникалық жұмыстар, жөндеу-құрылыс
жұмыстар, электромонтаждық жұмыстар, құрылыс-монтаждық
жұмыстар, күрделі құрылыс;
- ағымдағы және орта мерзімді жөндеу, құрылыс, республикалық
және жергілікті мақсаттағы актокөлік жолдарын ұстау;
- жүк пен пассажирлерді автокөлікпен, теміржолмен және авиа
көлікпен жеткізу;
- жер жұмыстары;
- қозғалмалы және қозғалмайтын мүлікті жалға беру;
- ауыл шаруашылық өнімдерін, мал шаруашылық өнімдерін,
халықтық тұтыну тауарларын, тамақ өнімдерін және құрылыс
материалдарын өндіру, сату-сатып алу, қайта өңдеу және
өткізу;
- тағы басқа.
ДСУ – 77 жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2003 жылы құрылды.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қосымша қызмет түрлері болып
келесілер табылады:
❖ мұнай және мұнай өнімдерін жеткізу, тасу (тек магистральді
құбырлардан басқа);
❖ реконструкция, сантехникалық жұмыстар, жөндеу-құрылыс
жұмыстар, электромонтаждық жұмыстар, құрылыс-монтаждық
жұмыстар, күрделі құрылыс;
❖ ағымдағы және орта мерзімді жөндеу, құрылыс, республикалық
және жергілікті мақсаттағы актокөлік жолдарын ұстау;
❖ сметалық құжаттарды құрастыру;
❖ технологиялық жоспарлау;
❖ жүк пен пассажирлерді автокөлікпен, теміржолмен және авиа
көлікпен жеткізу;
❖ жер жұмыстары;
❖ қозғалмалы және қозғалмайтын мүлікті жалға беру;
❖ ауыл шаруашылық өнімдерін, мал шаруашылық өнімдерін,
халықтық тұтыну тауарларын, тамақ өнімдерін және құрылыс
материалдарын өндіру, сату-сатып алу, қайта өңдеу және
өткізу;
❖ фирмалық дүкендерді, мейрамханаларды, сауда үйлерін,
базарларды, дәріханаларды, қоғамдық тамақтандыру орындарын,
тігін шеберханаларын ашу;
❖ коммерциялық және делдалдық қызметтер;
❖ сыртқы экономикалық қызметтер, экспортты-импорттық
операциялар;
❖ автотұрақтарды, техникалық қызмет көрсетулерді ашу;
❖ Қазақстан Республикасының заңдылығымен рұқсат етілген басқа
да қызмет түрлері.
ДСУ-77 ЖШС заңды тұлға болып табылады және өзінің қызметін Қазақстан
Республикасының Заңдары мен Жарлығына сәйкес өз қызметін жүзеге асырады.
Кәсіпорыннның жауапкершілігі шектеулі серіктестік ұйымдастыру – құқықтық
нысаны бар, өз бетінше іс жүргізеді, өз бетінше шарт жасасады, дербес
балансы мен есеп шоты, өзінің ағымдық, валюталық және басқа да банктерде
шоттары бар, табиғи және ақшалай, ұлттық, шетел бағамында, жеке, қолма-қол
ақшасыз түрде мүліктік мәмлелер жасайды, сонымен бірге мемлекеттік және
орыс тілінде атауы көрсетілген мөрі бар.
Серіктестің Құрылтайшылары болып: Аджигалиев Санджар Серикович,
Жумагалиева Нургуль Мусиевна болып табылады
Қызметкерлердің орташа жылдық саны 250 адамнан және активтердің жалпы
құны жылына орташа 325 мың айлық есептемелік көрсеткіштен аспайтын шағын
кәсіпкерлік субъектісі болып табылады.
Бұл компания отандық кәсіпорындардың бірі болып табылады, және де
Ақтөбедегі орналасқан бұл компания ірі компаниялардың бірі болып табылады.
Бұл компания әртүрлі тасымалдау, жеткізу қызметтерін атқарып, сапалы қызмет
көрсетеді.
Батылды ниет, шығармашылық үйлесім, біртекті емес шешім, сапалы қызмет
– бұлардың барлығы ДСУ-77 ЖШС-інің жұмыс стилі болып табылады.
h42.2 ДСУ-77 ЖШС-тің қаржылық тұрақтылығын талдау
Жалпы алғанда баланс элементтері - өзара тығыз байланысты жүйе.
Бөлімдер, топтар және баптар деңгейінде логикалық және сандық қатынастар
болады. Ең алдымен кәсіпорын бөлімдері арасындағы өзара байланыс
өзгешелігін көрсетейік.h4
1. Баланс активінің барлық бөлімдерінің жиынтық сомасы, оның
пассивінің барлық бөлімдерінің жиынтық сомасына тең.
А(І+ІІ)=П(ІІІ+ІV+V).
Жыл басы А(3819,9+6104,1)=П(492,7+0+9431,3)
9924,0=9924,0
Жыл аяғы А(4146,6+21699,0)=П(562,6+0+25283,0 )
25845,6=25845,6
2. Ережеге сай активтің екінші бөлімнің жиынымен пассивтің бесінші
бөлімнің жиынынан аз:
А(І)П(V)
Жыл басы А(6104,1) П(9431,3)
Жыл аяғы А(21699,0) П(25283,0)
3. Ағымдағы активтердің жалпы сомасы ағыдағы міндеттемелердің
көлемінен асады:
А(І) П(ІІІ)
Жыл басы А(3819,9) П(492,7)
Жыл аяғы А(4146,6) П(562,6)
4. меншік қатынастарын сипаттайтын баланс баптарының арасындағы
байланыстың нарықтық экономика жағдайында әлде қайда терең
экономикалық мәні бар, ол келесі теңсіздікте көрсетілген:
А=Ск+Пк
Мұндағы: А – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz