Пайдаға салынатын салық

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 Салықтың экономикадағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...5
1.1 Салықтың мәні,
функциясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...5
1.2 Салықтың
түрлерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 7
1.3 Салықтың элементтері,
қызметi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
12
2 Салық мемлекет саясатын реттейтін басты
құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..18
2.1 Салық – экономиканы реттеу
құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2 Қазақстандағы салық салу
механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .19
3 Қазақстан Республикасының салық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...23
3.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3.2 Қазақстандағы салық
реформалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..33

Кiрiспе

Салықтар мемлекет пайда болғаннан бері бар. Олар барлық азаматтарға
қатысты. Бұл курстық жұмыста салық түсінігі, оның түрлері,
экономикадағы қызметі, нарықтың экономиканың реттеу мен даму жолдарының
алғышарты, сонымен қатар қазіргі таңдағы салық жүйесі қарастырылады.
Елiмiз тәуелсiздiк алғаннан берi мемлекетiмiз әртүрлi реформаларды
басынан өткердi. Салық жүйесiнде айналып өткен жоқпыз. Өз салық жүйемiздi
қазiргi кезде ретке келтiрiп, аяғынан тiк тұрғыздық, бiрақ әлiде көптеген
кемшiлiктерi бар.
Салықтар нарықты экономиканы реттеудің ең тиімді нысаны болып
табылады. Салық негізінде құрылатын мемлекеттік бюджеттің кірісіне қарай,
мемлекеттің кәсіпкерлікпен айналысуының және әлеуметтік-кепілдік қызметінің
мүмкіндігі белгілі болады. Салық мөлшерімен заңды құқығы бар мекемелер мен
жеке адамдардың кәсіпкерлік белсенділігі, Қазiргi заманда кез- келген
экономикалық жүйенiң қалыпты жағдайы да жұмыс iстеуiне жағдай жасауда
мемлекеттiң маңызы зор. Мемлекет құрылғаннан бергi тарихы барысында
тәртiптi, заңды сақтау, ұлттық қауiпсiздiктi ұйымдастыру мiндеттерiмен
қатар, нарыққа өту жағдайында экономикалық салықтық реформалардың негiзгi
мақсаты елiмiзде тиiмдi салық жүйесiн құрутөлем қабілеті бар сұраныс көлемі
реттеледі. Салық саясаты аса нәзік және күрделі аспап, ол жеңілдіктер мен
жазалау шаралары арқылы шаруашылық қызметтің барлық жақтарына нысаналы
түрде әсер етеді. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде салықтардың тізімі
бірнеше бетке сыйып кете алады, ал жеңілдіктер мен жазалау шаралары, оларды
пайдалануға түсініктемелер тұтас томдарды алып жатады.
Қазiргi заманда кез- келген экономикалық жүйенiң қалыпты жағдайы да жұмыс
iстеуiне жағдай жасауда мемлекеттiң маңызы зор. Мемлекет құрылғаннан бергi
тарихы барысында тәртiптi, заңды сақтау, ұлттық қауiпсiздiктi ұйымдастыру
мiндеттерiмен қатар, нарыққа өту жағдайында экономикалық салықтық
реформалардың негiзгi мақсаты елiмiзде тиiмдi салық жүйесiн құру
Қазiргi заманда кез- келген экономикалық жүйенiң қалыпты жағдайы да жұмыс
iстеуiне жағдай жасауда мемлекеттiң маңызы зор. Мемлекет құрылғаннан бергi
тарихы барысында тәртiптi, заңды сақтау, ұлттық қауiпсiздiктi ұйымдастыру
мiндеттерiмен қатар, нарыққа өту жағдайында экономикалық салықтық
реформалардың негiзгi мақсаты елiмiзде тиiмдi салық жүйесiн құру.Нарық
қатынастары дамыған елдерде салық мемлекет қазынасын толтыруға қызмет ете
түседі. Экономикалық мазмұны жағынан салықтар – бұл заңды белгіленген
ретпен тұрғындардан, кәсіпорындар мен мекемелерден алынтын міндетті
төлемдер жүйесі.

1 Салықтың экономикадағы ролі
1.1 Салықтың мәні, функциясы

Салықтың мәнін түсіну үшін олардың болу мағынасын және салық
төлемдерінің негізгі түйінін білу қажет. Салықтардың пайда болуының саяси
және әлеуметтік – экономикалық себептерін қарастырған кезде олар мемлекет
тарапынан туындағанын байқау қиын емес. Олардың негізгі мақсаты: мемлекетке
қажетті қаражатты алу. Олар өз кезінде осы мемлекеттің өмір сүруінің және
қызмет етуінің материалдық негізі болып табылады. Басқа сөзбен айтқанда,
салық төлемдерінің қойылған негізгі мақсаты – мемлекеттің табыстар
құрылуындағы өз қажеттіліктерін қанағаттандыру. Салықтың пайда болуының үш
кезеңi бар:
1. 1991-1995 жж. Бұл аралықта салық реформасы және негiзгi салық заңын
құрылды. Олар : жер салығы туралы заң 1991 жылы қаңтардың 17, бағалы
қағаздар салығы туралы заң 1991 қаңтардың 24, Қазақстан Республикасының
салық жүйесi туралы заңы 1991 жылы қаңтардың 25, кәсiпорынға салық салудағы
кірістер мен шығыстар туралы заң 1994 жылдың 12 ақпанында салық жүйесiнiн
құрылуында маңызды атқарады;
2. Қазақстан Республикасының Президентiнiң қаулы бойынша, бюджетке
төленетiн салық және басқа да мiндеттi төлемдер 24.04.95;
3. Қазақстан Республикасының Кодексiнде бюджетке төленетiн салық және
т.б мiндеттi төлемдер 26.06.01.
Салықтың қаржылық мақсатына келетiн болсақ, ол негізінен мемлекеттің
шығындарын жабу үшін арналған – бұл оның қаржылық мақсаты, сонымен қатар
салықтың басқа да мақсаттары болуы мүмкін, мысалы: экономикалық және
әлеуметтік. Салық – бұл төлем, яғни бір адамның екінші адамға қаражаттың
қозғалысы. Салықтың бұл қасиеті төлем кезіндегі мемлекетпен қойылған
мақсатқа жеткізуге әсерін тигізеді. Дәлірек айтқанда, ұлттық табыстың
динамикалық түрде қалыптастырады. Бұл нәтижесінде мемлекет қосалқы ақша
ресурстардың иесі болады.
1. Салық – бұл ақшамен байланысты белгілі бір іс-әрекет. Ол әр-қашанда
анықталған болу қажет. Яғни төлем сомасы мен салық міндеттілігінің көлемі
ертеден-ақ белгілі және тұрақты болуының маңызы зор.
2. Салық – бұл тең құқылы төлем. Салықты төлеу міндеті конституцияда
белгіленген, бұл оның айыппұлдан айырмашылығы. Қазақстан Республикасында
салықты төлеу міндеті конституциялық түрде жарияланған. Қазақстан
Республикасы конституциясының 35-ші бабының бекітуі бойынша заңмен
белгіленген салық төлемдері елдегi әр азаматтың міндеті болып табылады.
3. Салық – бұл анықталған төлем. Салықты төлейтін адамға төлеу сомасын
есептеп, оны салық заңдарындағы методикасы бойынша анықтауға құқық
беріледі. Салық төлемдерінің анықталуы адамның жеке басын мемлекеттен
немесе оның бөлек органдардан негізделмеген айыптардан қорғайтын құқықтық
гарантиясы болып саналады.
4. Салық – бұл міндетті төлем. Бұл салық төлемдер мемлекетке төленетін
еркін төлемдер арасындағы айырмашылығы болады. Ел азаматтарымен төленетін
салық міндеттілігі мемлекеттік бюджетке ақша ресурстардың бірқалыпты және
тұрақты әкелінуін қамтамасыз етеді.
5. Салық – бұл қайта оралмайтын төлем. Яғни салықты төлейтін адам,
ақшаның қайта берілмейтінін ескере отытып төлеуі керек. Бұл адам салықты
ақша ретінде төлегенде, ақшасы ешқашан қайта берілмейді және бұл ақшаны
мемлекеттен қайта қажет етуі болмайды. Салық толықтырмалы төлем болып
есептелінеді. Яғни адамның салықты төлегені үшін бұған ешқандай көмек
немесе орнына тауар, әр түрлі қызметтер қолданылмайды. Салық үнемі
әкелінетін ақша ресурстарды қажет етеді. Сондықтанда мемлекет салықты үнемі
бірқалыпты төлейтін объектілерге көз салады. Салық мемлекеттің табысын
тудырады. Салық түріндегі төлем, мемлекеттік бюджетті арқашанда
толықтырады. Салықтар – бұл заңмен орнатылған төлем. Олар әрқашанда тек
құқықтық формада болады және жоғары заң күшінің нормативтік актілерімен
орнатылады.
Салық салудың мынадай негізгі принциптері бар:
- салық бар игіліктерге пропорцианалды түрде қоғам мүддесіне сай алынады;
- салық табыс мөлшері мен әлауқаттылық деңгейіне тәуелді болады.
Салық төмендегідей қызыметтерді атқарады:
- фискалды (тіркелген) немесе жұмылдыру, қызметі. Осы қызметте мемлекет
бюджеттік шығындарды қаржыландыру үшін салық жинайды:
- бөлу қызмет, мемлекет қаржыны қайта бөлуді әртүрлі топтардың арасында,
територия, облыс, аудандар бойынша жүргізеді қызмет, мемлекет салықтың
көмегімен тұтыну және қорлану арасындағы пропорцияны реттейді:
- ынталандыру қызметі, мемлекет өндіріс пен техникалық прогресті дамыту
үшін әртүрлі ынталандыру шараларын жүзеге асырады:
- шектеу қызмет, мемлекет салық саясаты өндіріс түрлерінің дамуын тежейді
немесе шектейді:
- бақылап-есептеу қызметі, мұнда кәсіпорын мен тұрғындар топтарының,
қаржы қоры көлемінің табысын есептеуді жүзеге асырады.
Салықтың аталған барлық қасиеттері оны төлегендегі мемлекетпен қойылған
барлық мақсаттарына жетуге зор мүмкіндік береді.

1.2 Салықтың түрлерi

Салықтардың қазіргі терриясында олардың көп түрлері кездеседі. Салық
салу жүйесінде формасы және өндіріп алу көздеріне қарай ерекшеленетін
әртүрлі салық түрлері пайдаланылады. Олар, әдетте үдемелі (прогрессивті),
пропорциональді және регрессивті (кері үдемелі) болып бөлінеді. Үдемелі
салықта, табыстың көбею шамасына қарай оның орташа нарығы да өседі.
Пропорциональды салықта, оның орташа нарығы өзгеріссіз қалады, яғни
табыстың шамасына қарамастан салық салудың берілген бір мөлшері (бірыңғай
нарығы) пайдаланылады. Кері үдемелі салықта, табыс өсе түскен сайын
салықтың орташа нарығы азаяды. Әдетте бұндай салықтар табыс көбейе түскен
сайын, оның бірте-бірте азая түскен бөлігін талап етеді.
Қазақстан Республикасында қабылданған салық жүйесі туралы заңға сәйкес
салықтың мынандай түрлері қолданылады:
а) жалпы мемлекеттік салықтар;
б) жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдар;
в) жергілікті салықтар мен алымдар.
Республиканың салық жүйесі бүгінгі таңда 11 жалпымемлекеттік, 10 жалпыға
бірдей жергілікті салықтар мен алымдар және 17 жергілікті салықтар мен
алымдардан тұрады. Жалпы мемлекеттік салықтарға мыналар жатады: қосылған
құнға салынатын салық, пайдаға салынатын салық, акциздер, бағалы
қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын салық, экспорт пен импортқа
салынатын салық, кеден тарифі мен баж салығы, пайдалы қазбаларды
геологиялық барлау және геологиялық іздестіру жұмыстарына байланысты
шығындарды өтеуге жұмсалатын алым, тіркелген (ренталық) төлемдер, транспорт
құралдарына салынатын салық, Қазақстан Республикасы азаматтарынан, шетел
азаматтарынан және азаматтығы жоқ адамдардан алынатын табыс салығы,
мемлекеттік баж салығы, табиғат ресурстарына салынатын салық, еңбекшілердің
еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық. Жалпыға бірдей міндетті
жергілікті салықтар мен алымдарға: жер салығы, жеке адамдардың мүлкіне
салынатын салық, орман табысы, су үшін төленетін ақы, табысқа салынатын
салық, кәсіпкерлік қызметтің субъектілері ретінде тіркелмеген азаматтардан
алынатын алым, заңды ұйымдарды мемлекеттік тіркеуден өткізгені үшін
алынатын алым, елтаңбалық алым, мұрагерлік және сыйға тарту тәртібімен
ауысқан мүлікке салынатын салық жатады. Жергілікті салықтар мен алымдарға
мыналар жатады: курорттық аймақта өндірістік мақсаттағы объектілер
құылысынасалынатын салық, курорттық алым, азаматтардан алынатын мақсатты
алым, жарнамаға салынатын салық, автотранспорт құралдарын, есептеу
техникасыжәне жеке компьютерлерді қайта сатуға салынатын салық, жергілікті
символиканы пайдалану құқығы үшін алым, тауар биржаларында және валютаны
сату және сатып алу кезінде жасалған мәмлелерден алынатын алым, жергілікті
аукциондар өткізу және лотереялар ойнату құқығы үшін алынатын лицензиялық
алым. Жалпы мемлекеттік салықтар Республика заңдарының негізінде орталық
өкіметпен мемлекеттік бюджетке аударылады. Жергілікті салықтар тиісті
территорияның жергілікті басқару органдарымен алынып, жергілікті бюджетке
түседі. Халықаралық статистикада салықтарды тікелей және жанама деп бөледі.
Тікелей салықтар табысқа және мүлікке салынады. Мысалы, ондай салықтарға
табыс салығы, пайдаға салынатын салық және т.б. жатады. Тауардың бағасына
енгізілетін немесе тарифке қосылатын және сатып алушы төлейтін салықты
жанама салық деп атайды. Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық,
акциздер, кедендік баж салықтары жатады. Жанама салықтар бүгiнде үш түрде
көрiнедi: акциздер, фискальды, монопольдi салықтар және кеден салығы.
Бұлардың iшiнде ең бастысы акциздер. Олар тауар бағаларына немесе қызмет
көрсету тарифтерiне қосылады. Әрбiр елдiң ерекшелiктерiне қарай акциздер
халық тұтынатын тауарларға, транспорт, байланыс, тұрмыстық қызмет көрсету
түрлерiне салынады. Қазiргi кезде акциздiң бiр түрi қосымша құнға салық
салу кеңiнен дамуда. Бұл жағдайда салық тауарды өткiзгеннен түскен барлық
түсiмге салынбай, тек осы кезеңдегi өндiрiстiк қызметтiк нәтижесiнде
қосылған құнға салынады.
Тікелей және жанама салықтардың бұрынғы КСРО-ның ұлттық табысындағы
үлесінің мөлшері 40 пайызын құрады. Салыну көздеріне қарай салықтар
еңбекпен табылған және еңбексіз табылған табыс болып бөлінеді. Еңбекпен
табылған табысқа еңбек ақы (жалақы), қалам ақы, жеке кәсіпорындардың табысы
жатады. Еңбексіз, бірақ жария табысқа дивидендтер, ақша салымы бойынша
пайыздар, қозғалмайтын мүліктердің және бағалы қағаздардың құнының өсімі,
жер рентасы және т.б. жатады. Шет елдердің заңдары, кәсіпкерлік жолмен
алынған пайданы, еңбек ақымен қатар еңбекпен табылған табысқа жатқызады.
Енді салықтың негізгі түрлерін тереңірек қарастырайық.
Пайдаға салынатын салық. Салықтардың ішінде пайдаға салынатын салық
ерекше орын алады. Пайдаға салық салу арқылы манипуляция жасап, мемлекет
капиталдың қорлану процесiне айтарлықтай әсер тетдi. Оның мысалы ретiнде
жеделдетiлген амортизация деп аталатын салық механизмiн келтiруге болады.
Нәтижесiнде пайданың салық алынатын мөлшерi едәуiр кемiп, төленген салықтық
көлемi де азаяды. Бұл салық түрін барлық кәсіпорындар төлейді. Біздің
республикамызда қабылданған салық жүйесі туралы заңдар және оларға
енгізілген өзгерістер мен толықтырулар бойынша өндіріспен айналысатын
кәсіпорындарға пайдаға салық 25 пайыз мөлшеріне салынады. Бұндай нарық
табыстылық (рентабелділік) мөлшері 40 пайыздан аспаған жағдайда
белгіленеді. Табыстылық шекті мөлшерден артып кетуі бағаны көтеру
монополиялық пайда алудың нәтижесі деп қаралады, ал ол пайданың артық
бөлігіне салық нарқының 25 пайыздан 80-90 пайызға дейін өсуіне әкеліп
соқтырады. Сөйтіп алынған пайда сомасы тең үлеспен мемлекеттік бюджетітік
түседі. Қор және тауар-шикізат биржалары, сондай-ақ брокер кеңселері мен
фирмаларына салынатын салық нарқы 55 пайыз, меншік формаларына қарамастан,
делдалдық және коммерциялық қызметтен алған пайдасы бойынша кәсіпорындар
үшін де – 55 пайыз. Коммерциялық банкілер соның ішінде кооперативтік
банктер, жинақ банктері, сақтандыру ұйымдары үшін салық нарқы 45 пайыз
болып белгіленген. Бұндай жоғары салық нарқы инфляцияға қарсы саясат
шараларынан, айналымға қосымша ақша қаражаттары түсуді шектеу мақсатынан
туындайды, бірақ ол банктердің инвестиция жасау мүмкіндігін шектейді.
Бірлескен кәсіпорындар үшін, егер шетелдік серіктестің жарғылық қордағы
үлесі 30 пайыздан артық болса, онда салықтың нарығы 30 пайыз құрайды.
Пайдаға салынатын салық шет елдерде де кеңінен қолданылады, оның барынша
нарығы 30-дан 60 пайызға дейін болып отыр. Көптеген елдерде еіші
кәсіпорындарға, олардың іс-қимылын ынталандыруға бағытталған салықтық
жеңілдіктер қарастырылған. Қазақстанда ауыл-шаруашылық өнімдер өндіретін
және өздейтін, халық тұтынатын тауарлар шығаратын, құрылыс, жөндеу-құрылыс
кіші кәсіпорындары үшін алғашқы екі жыл бойына бұл салықты белгіленген
салық нарқын 50 пайыз мөлшеріне төлеу көзделген. Басқа кәсіп түрлерімен
айналысатын кіші кәсіпорындар, бірінші жылы пайдаға салынатын салықты,
салық нарқының 25 пайызы, ал екінші жылы 50 пайыз мөлшеріне төлейді.
Осылармен бірге, “Қазақстан Республикасының салық жүйесі туралы” Заңының 18
бабына сәйкес жергілікті Кеңестерге жергілікті салықтар мен алымдар бойынша
салық нарқын белгілеу, жеңілдіктер жасау құқығы берілген.
Қосымша құнға салынатын салық (ҚҚС). Аса маңызды салық түрлерінің
бірі – қосымша құнға салынатын салық (ҚҚС) болып табылады. Экономикалық
мазмұны жағынан, ол тауарлар (жұмыстар, қызметтер) өндіру ісінің барлық
кезеңінде жасалатын құн өсімінің бір бөлігін бюджетке алу формасы болып
табылады, және солардың жүзеге асырылуы бойынша бюджетке енгізіледі. ҚҚС
өнімнің бағасына кіргізілмейді, ол бағадан тыс қойылады, сондықтанда
өндіріс шығындары мен кәсіпорынның табыстылығына (рентабельдігіне) әсер
етпейді. Бұл салық тауарлар мен қызметтерді түпкі тұтынушылардың сатып алу
барысында, сонымен бірге тауарларды өндіру мен өткізудің әртүрлі
кезеңдерінде төленеді. Салық салу объектісі - өндірістің барлық кезеңінде
бірыңғай нарық бойынша жаңадан жасалған құннан алынатын барлық өнім болып
табылады. ҚҚС-ның құрамына амортизация, еңбекақы, ағымдағы шығындар және
пайда кіреді. ҚҚС-ның ерекшелігі, оның инфляциялық тұрақтылығы, яғни
бюджеттің тұрақты қаржы көзі қызметін атқарады, өндірістік шығындарды
азайту, өткізуді жеделдетуді көтермелейді. Қосылған құнға салынатын салықты
өндіру, төлеу және есептеу тәртібі Қазақстан Республикасының “Қосылған
құнға салынатын салық туралы” Заңында жарияланған болатын.
Акцизді салық. Акциздер – тауар баасына енгізілетін және сатып алушы
төлейтін жанама салықтың ежелгі формаларының бірі болып табылады. Ресми
түрде акциздер бұрынғы КСРО-да 30-шы жылдарға дейін болды.30-шы жылдардан
бастап акциздер, басқа салық түрлері сияқты айналым салығына біріктірілген
болатын. Акциз қалыптасқан қағида бойынша, тұрғындарға арналған және
мемлекеттің монополиясы болып табылатын тапшы, жоғары рентабельді тауарлар
мен өнімдерге салынады. Мемлекет акциз салығы сұраныс пен ұсынысты
реттеуге, сонымен бірге мемлекеттік бюджетті толықтыру үшін пайдаланады.
Акциз салығы, салыстырмалы түрде азғантай тауар түрлеріне салынады. Осы
тауарлар бойынша акциз нарқын Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті
бекітеді, олар республиканың бүкіл территориясында бірыңғай болады және
календарлық жыл бойы өзгертуге жатпайды. Акцизді қамтитын еркін жіберілген
баға бойынша өткізілетін акциздеуші тауарлардың құны салыну объектісі болып
табылады. Бұлардан басқа да салықтардың түрлері бар, бірақ олар теорияда
көп қолданылмайды. Мемлекеттiк бюджетпен салық ставкасының арасындағы
тәуелдiлiк графикалық бейнесi. “Лаффердiк қисық сызығы” деп аталады.
Лаффердiң қисық сызығының тиiмдiлiгi тек еркiн нарық механизмiнiң қалыпты
жағдайында ғана мүмкiн болады. Бұл теорияға сын тұрғысынан терең талдау
жасамай, мынаны ғана атап өтемiз. Салық ставкаларын жоғарлату немесе
төмендету күрделi қаржы динамикасын тежейдi, өндiрiстi ынталандыруға әсер
етедi. Жалпы нарық экономика жағдайында инвестицияға салық ставкасынан
басқада факторлар ықпал етедi. Олардың iшiндегi ең бастылары циклдық
ерекшелiктер жiне компания тауарларына сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы,
олардың пайдаларының өсуi.

1.3 Салықтың элементтері, қызметi

Салықтың күрделі ішкі құрылымы бар. Ол бірнеше элементтерден тұрады:
1) Салықтың құқықтық негізі;
2) Салықтың субъекті;
3) Салықтың объекті;
4) Салықтың нормасы;
5) Салық төлеу тәртібі.
Әрбір салық айтылған элементтердің кешендердің ұсынылады. Егер
элементтердің кез келген бірі анықталмаған болса, онда салықты бекітілген
деп есептеуге болмайды. Кейбір кезде осы элементтерді салық туралы
заңдарының элементі деп атайды. Бұл қате болып есептелінеді, өйткені,
біріншіден салық тек заңмен ғана бекітілмейді, сонымен қатар ол заңдылық
форманың басқа да құқықтық актілерімен бекітілуі мүмкін. Екіншіден, элемент
– бұл құрылымның бөлігі, ал құқықтық норманың құрылымына дәстүрдегідей:
гипотеза, диспозиция, санкция кіреді. Салық теориясында”салық туралы
заңдарының элементтері” ұғымы “салық механизмінің элементтері” ұғымына
ауыстырылды. Бұл механизмде, салықтар тек заңдық актілер мен ғана
емесзаңасты актілерімен енгізіледі. Салық механизмінің элементтердің өзіне
келетін болсақ, олар екі топқа бөлінеді: Негізгі және қосымша элементтер.
Негігі элементтерге: салықты төлеуші, салықты салу объекті, салықтың
ставкасы кіреді. Ал қосымша элементтерге: салық салудағы жеңілдіктер,
объектті санау ерекшеліктері, салықтың төлемдері түсетін бюджет пен қор,
салықты аударудың уақыты мен периодтығы. Салықтың механизмінің қосымша
элементтері маңызды рөл атқарады. Олар салық төлемдерін реттейді. Енді әр
элементке қысқаша тоқталып кетейік. Салық субъекті – бұл салықты төлейтін
адам. Заң жоспарында салық субъекті салықты төлеуші болып есептелінеді.
Бұған мемлекетке салықты төлеу міндеттілігі салынған. Салықтың екінші
элементі – салық объекті. Бұл салықтың төлеу себебі немесе мағынасы.
Салықтың объекті кез келген нәрсе болуы мүмкін. Мысалы: табыс, меншік,
белгілі бір тауардың сатуы немесе сатып алынуы және адамның өзі. Келесі
элемент-ол салық нормасы – бұл салық салудың заңмен бекітілген мөлшері.
Салық салу бірлігі – бұл салық объектісін өлшеудің бірлігі. Салық салу
ставкасы – салық салу бірлігіндегі салықтың мөлшері. Салық жеңілдіктері –
бұл салық төлеушінің салықтан босатылуы немесе оның ауыртпалын жеңілдету.
Салық төлеу тәртібі – салық заңымен бекітілген ережелер. Оларға сәйкес
салық төлемдері төлеушіден мемлекетке дұрыс өтеді. Салық төлеу тәртібі үш
негізгі элементтерден тұрады. Субъекттен мемлекетке көшкен салық сомасының:
әдісі, уақыты және формасы. Салық төлеу әдісі – бұл салық төлеушінің
мемлекетке салық заңымен бекітілген төлеу әрекеті. Қазіргі уақыттағы
Қазақстанда тәртіп бойынша мынадай негізгі салық төлеу әдістері жұмыс
істейді: салықты декларация бойынша төлеу, салықты патентті сатып алу
жолымен төлеу, салықты салық төлемін кірістіу арқылы төлеу. Салықты
декларация негізінде төлеу, салықтың бірнеше түрлерінде қолданылады. Бірақ
оның негізгі мақсаты – пайдаға салынатын салықты төлеу.
Салықтың элементтерін қарастырған кезде, салықтың орнатудың шектеушісі
ретінде азаматтардың “төлеу мүмкіндіктері” категориясы енгізіледі. Оның үш
қажеттілігі бар:
1) салықтың субъектіне қарағанда – салық бүкіл азаматтарды қамтуы
керек;
2) салықтың объектіне қарағанда – азаматтардың төлеу мүмкіндіктерін
ашатын жалпы табысты таңдау керек;
3) салықтың ставкасына қарағанда – салық ставкасы салық төлеушінің
меншіктік жағдайына ықпал ететінін барлығын анықтау керек. Салық ставкасын
орнатқан кезде осының барлығы есепке алынуы қажет. Салықтың негiзгi
құқықтық мiндеттемесi болып, салық төлеушi салықты мемлекетке берiдi
жүктейтiн мiндет табылады. Салық төлеудiң екi тәсiлi бар:
1. Өз бетiмен ;
2. Мемлекет күшпен алу.
Қазiргi кезде тәртiпке сәйкес салықты өз бетiмен төлеудiң төмендегiдей
әдiстерi бар:
- декларация бойынша салық төлеу;
- потент сатып алу немесе белгiлi сома енгiзу арқылы салық төлеу;
- салықтық төлемдi өз бетiнше қолма-қол төлеу.
Салықты күшпен алу әдiсi:
- кiрiстi төлеу кезiнен салықты ұстап қалу;
- салықтық хабарландыру немесе салықтық ескеру негiзiнде салық төлеу;
- салық төлеуден қашатын тұлғалардан салықты күшпен алу.
Нарық жағдайында салықтар үш қызмет атқарады:
а) фискальды (мемлекеттік табыстарды жинау);
б) қайта бөлу;
в) реттеуші.
Салықтардың фискальдық қызметі – мемлекеттік салық саясаты тұтқаларының
көмегімен нарық конъюнктурасының жағдайына әсер етуде, экономикалық өсуді
тұрақтандыру және ынталандыруға тырысуында тұр. Бір сөзбен айтқанда, салық
түсімі арқылы алынатын қаражаттар, мемлекеттің саяси – шаруашылық қызметін
атқарудың қаржы негізі болып табылады. Салық қаражаттары ең алдымен ғылыми
– техникалық прогресті ынталандыру, прогрессивті технология мен өнім
түрлерін игеру, экономикада құрылымдық өзгерістер жасау, табиғат қорғау
шараларын жүзеге асыру, әлеуметтік саланың объектілерін ұстау үшін белсенді
түрде пайдаланылады. Салықтың фискальды қызметі – қаражатты мемлекеттік
бюджетке түсуін қамтамасыз етеді. Бұл қызмет, өндірістің тауар – ақша
қатынастар даму кезіндегі мемлекетке ұлғайтып түскен ақша табыстарын
анықтайды.
Салықтың қайта бөлу қызметі – салық механизмі арқылы мемлекеттік
бюджетке жалпы ұлттық өнімнің едәуір бөлігін жұмылдыруда тұр. Батыста және
біздің елімізде мемлекеттік бюджет арқылы жалпы ұлттық өнімнің 30%-тен 50%-
ке дейінгісі қайта бөлінеді. Салық түсімі есебінен мемлекет әскери
бағдармаларды қаржыландырады. Бұдан басқа, айтарлықтай қаржы ағарту
саласына, денсаулық сақтауға, ғылымға, басқару аппараттарын ұстауға,
экологияға, зейнет ақымен қамтуға жұмсалады. Қаржының бұндай мақсаттарға
жұмсалуы, әлеуметтік саладағы мезгіл-мезгіл шиеленісіп тұратын
қайшылықтарды басуға, азаматтардың кедей топтарының мүддесін ескере отырып
жеке табыстарды барынша біркелкі бөлуге мүмкіндік береді.
Салықтың негізгі қызметтерінің бірі – реттеуші қызметі. Ол қызмет,
өндірістің дамуына әсер тигізеді. Бұл кезде, салық формаларын таңдау
қолданылыды. Мысалы: салық ставкаларын өзгерту, салық алу әдісі,
жеңілдіктер. Бұл реттеушілер қоғамдық өндірістің құрлымы мен пропорциясына,
қорлану мен тұтыну көлеміне әсерін тигізеді. Мемлекет салықтың жоғары
аталған функцияларын қолданып, салық жүйесін анықтайды және бұлардың
функционалдау механизмін ұйымдастырады. Сонымен бірге салықтар экономиканы
жанама түрде реттейтін маңызды құралдардың бірі болып табылады. Осы
мақсатта салықтар көбінесе дағдарыстық құбылыстарды тезірек жоюға, нарық
конъюнктурасына әсер етуге, экономиканы тұрақтандыруға пайдаланылады. Бұдан
басқа, мемлекет салық көмегімен экономикаға, қоғамдық қатынастарға және
саясатқа белсенді түрде ықпалын тигізеді. Қоғамдық – экономикалық
қатынастарда, салықтар:
1) мемлекет табыстарының аккумуляторы;
2) салық төлеушінің меншік жағдайының реттеушісі қызметін атқарады.
Өзін, төленген салық ретіндегі қажетті ақша ресурстарымен қамтамасыз ету
үшін, мемлекет “салық қызметін” атқарады. Салық қызметі – бұл мемлекеттің
салықты орнату және олардың мемлекетке түсуін орындайтын іс-әрекет.
Мемлекеттің салық қызметінің негізгі бағыттары мыналар:
1) салықты орнату;
2) мемлекеттің салық құрылымын ұйымдастыру;
3) салық міндеттердің орындалуын тексеретін салық бақылауын құру;
4) салық төлеуін қамтамасыз ету;
5) заңдық жауапкершілікті орнату және бұл заңдарды бұзғандарды осы
жауапқа тарту.
Салық жүйесiнiң элементтерi:
- салық заңдылықтарының жүйесi және принциптерi;
- салық түрлерi ;
- салықты бюджетке бөлу тәртiбi;
- салық органдарының жүйесi;
- салықты бақылау әдiстерi мен формалары;
- екi рет салық салу бойынша халықаралық қиындықтарды шешу.

2 Салық мемлекет саясатын реттейтін басты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.