Халықаралық аудит стандарттарының сипаттамасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе 3
I Аудит объектісі және оның атқаратын қызметтері 5
1.1Аудиттің мәні мен маңызы 5
1.2Аудит процедуралары 7
II Аудиттің халықаралық стандарттары 10
2.1Аудиттің құрам бөлшектері, қағидалары және концепциялары 10
2.2Аудиторлық қызметтің жалпы қабылданған стандарттары 12
2.3Халықаралық аудит стандарттарының сипаттамасы 15
IIIАудит стандарттарына сәйкес аудиторлық қорытындыны құру 20
ерекшеліктері
Қорытынды 28
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 30

Кіріспе

Нарықтық экономика жағдайында өндірілетін өнім мен көрсетілетін
қызметтің негізі, яғни оның тиімділігі мен ұқыптылығы - бұл
кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің дұрыс жолға қойылуынан бастау
алатындығы сөзсіз. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті
өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі үшін бухгалтерлік есепті дамытуымыз
қажет.
Аудит стандарттары мен нормаларының ерекшеліктері стандарттарды
аудиттің теориясы мен іс тәжірибесінде негізгі ережелер немесе
аудиторлық процедураларының принциптері деп ұғуға болады. Әр елдің
ұлттық стандарттары аудиттің жүргізілу жағдайына қарамастан міндетті
түрде орындалуы керек. Олар халықаралық нормативтердің талаптарына
жауап беретін тиісті деңгейдегі аудиторлық қызметке қолдау көрстеді,
аудиторларды өз білімдері мен біліктерін ұдайы жетілдіруге мәжбүрлейді,
жекелеген аудиторлық ұйымдардың сапасын салыстыруды қамтамасыз етеді,
аудиторлардың жұмысын жеңілдетеді әрі оңтайландырыды.
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту
үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар
екендгін республикамыздың тәуелсіздігінің жиырма жылы ішінде
атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан
экономикалық қатынастарға елеулі өзгерістер енгізді және сайып келгенде
әрбір еңбекшінің мүддесін қамтыды. Сондықтан бұған дейінгі ынта-
ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігін, қайта арта түсетіндігін
өмір көрсетіп отыр. Өнімдерді өндіру барысында ресурстарды үнемдеп
жұмсап, жоғарғы өнімді техникалар мен технологияларды қолдану
мәселелері кең түрде шешімін тапса, онда кәспорындарда өнім өндіру және
оны сатуға қатысты кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді.
Аудит өзінің кәсіби қызметінде адалдық, обьективтілік, кәсіби
құзыреттілік, құпияны сақтай білетінділік, тәуелсіздік, жинақылық,
мұқияттылық, нақтылық, жариялық қағидаларын басшылықа алу керек.
Аудитор өзінің кәсіби міндетін орындау барысында қағамдық сенімді
қолдау әрі нығайту ретінде адалдық, обьективтілік және тәуелсіздік
қағидаларының талаптарын сақтауы, өзіне сеніп тапсырған жұмысты мінсіз
әрі адал орындалуы талқылауда білдіретін пікірінің обьективтілігі мен
тәуелсіздігін сақтауы керек.
Аудит теориясы және оны басқару ғылымының бар ережесімен әрекет
етудің нұсқасын құптайды немесе одан бас тартады. Ол белгілі бір
бастапқы мәліметтермен құрылған теориялық базаның ғылыми шынайылығын
немесе жалғандығын көрсетіп береді.
Аудит теориясың негізгі элементтері компоненттер, принциптер,
концепциялар, постулаттар, стандарттар және нормалардан тұрады.
Аудитке кәсіпорын қызметін жан жақты тексеру енеді. Сондықтан ол
аудиторға басшылыққа арналған және оның қызметінің тиімділігін жоғарылату
жөніндегі конструктивті ұсыныстар дайындауға мүмкіндік береді.
Аудиторлық қызметті жүргізудің өндірістік жағдай мен ақпарат
жүргізудің қажетті шарты оның аясы туралы айқын түсінік болып табылады. Ол
белгілі бір уақыт аралығында, компанияның жылдық есеп беруіне аудит
жүргізгенде немесе ішкі аудитте, сондайақ экономикалық обьект болып
табылмайтын ақпараттық жүйедегі аудитте нақты шаруашылық жүргізші
субьектілердің параметрлерімен анықталды.
Жұмыстың негізгі мақсаттары:
Біріншіден, қаржылық есеп-қисаптардың жаппай қол жетерлігі үшінші
тұлғалардың (соның ішінде несиегерлердің, жеткізушілердің,
жұмыскерлердің жəне т.б.) мүдделерін қорғауды қамтамасыз етеді,
өйткені бұл кəсіпорындар мен үшінші тұлғалардың арасында ақпарат
бөлудегі теңсіздікті қысқартады.
Екіншіден, бұл қоғамды ықтимал негативті экономикалық салдардан
қорғауға көмектеседі; ол мысалы, экономикалық маңызды компаниялар
жағдайында, егер олардың қызметі жəненемесе жабылуы жергілікті экономикаға
елеулі негативтік əсерін тигізуі мүмкін болса, маңызды бола алады.
Еліміз егемендік алып, өз алдына ел болғанына жиырма жылдан астам
уақыт өтті. Осы жылдардың аралығында елімізде бухгалтерлік есеп саласын
дамыту бағытында көптеген жұмыстар атқарылды десек артық айтқандық емес.
Бұған дәлел 1995-жылдың 26-желтоқсанында Қазақстан Респупликасының
президенті Бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар жарлыққа қол қойған
болатын болса, 2002-жылы 24-маусымда бұл “Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік” деп аталатын заң болып қайта қабылданды. Ал 2007 жылыдың 28-
ақпанында Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік” деп аталатын №234 III заңы күшіне енді. Еліміздегі ірі
кәсіпорындар өз қаржылық есептілігін бухгалтерлік есептің халықаралық
стандарттарына сай жасауға көшті [1].
Курстық жұмыстың негізгі міндеті – аудитор растаған қаржылық есеп-
қисаптар жалпыға қол жетерлік болуға тиіс (орта мерзімді
перспективада): Қаржылық есеп-қисаптардың бүкіл жинағына, соның ішінде
оларға ескерімдерге жаппай қол жетерлікке талаптың бірнеше себепке
байланысты үлкен маңызын қарастыру.

I Аудит объектісі және оның атқаратын қызметтері.

1.1 Аудиттің мәні мен маңызы

Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем есептеу
құжаттамасын тәуелсіз тексеру, түрлі қызметтер мен кеңес беру, бухгалтерлік
есеп жүргізу мен қалпына келтру, ұйымның активтері мен міндеттемелерін
бағалау, салық декларациясын толтыру, қаржы шаруашлық қызметке экономикалық
талдау жүргізу бойынша тұтынушыларға қызметтер ұсынытын аудиторлық
фирмалардың кәсіпкерлік қызметі болып табылуында.
Қаржылық есеп беру аудиттің мақсаты – аудиторға қаржылық қорытынды
есепті құрудың белгіленген концептуалдық негізіне сәйкес барлық елеулі
апектілер бойынша қаржылық қорытынды есептің дайындалғаны жөнінде
қорытынды беру мүмкіндігін беру. Аудит мақсатында стандартты анықтамасына
қарамастан, аудит мақсаты дегенде аудитордың алдына тұтынушы қоятын
мақсатты түсінуіміз керек.
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер,
сақтандыру комапаниялары, көлік және комерциялық ұйымдар мүлікті пайдалану,
жұмыстар мен қызмет көрсетуді орындау, комерциялық операцияларды ақша
қаражаттары ман инвестициялардыңзамын жүргізу бойынша сан алуан келісім
шарттық қатынастарға түседі. Қажетті ақпаратты алудағы мәмілеге қатысушылар
арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек тәуелсіз
аудитор ғана дәлелдей алады.
Жеке және ұжымдық меншік иелері акционерлер, жарнашылар,сонымен қатар
кредиторлар өз қызметтерінің саласында барлық көптеген қаржылық және
шаруашылық операциялардың заңға сәйкес орындалғанына және бухгалтерлік
жазбалармен тоқсандық және жылдық есептерде дұрыс көрсетілгеніне өз
бетімен көз жеткізу мүмкіндігінен айрылған. Ұйым қызметі мен оның заңды
орындалуын тәуелсіз аудиторлық тексеру мемлекетке де экономика
қаржыландыру, несие беру, инвестициялау, және салық салу саласында қажетті
шараларды қабылдау үшін қажет, жекелеген кәсіпорындар, ұлттық экономика
салалары мен аймақтар бойынша жүргізілетін аудиторлық тексерулер өздерін
қызықтыратын қаржылық есептеме нақтылығын дәлелдеу үшін республиканың
мемлекеттік органдары, министрліктер мен ведомствалар, соттар,
прокуратураға және басқаларға қажет.
Аудиттің маңызы тиісті жақтардың мүдделеріне қол жеткізуде болып
табылады. Атап айтқанда:
- экономикалық субьектілердің
- салық қызметі тулғасындағы мемлекеттің
- қаржылық есеп беруді әр түрлі пайдаланушыларды
- аудиторлардың меншік иесі мен мемлекеттің мүдделерін қорғау,
сонымен бірге есеп және қорытынды есеп беруді қамтамасыз ету мақсатында.
Ішкі пайдаланушыларға басқару шешімдерін дұрыс қабылдау үшін қателер
мен бұрмалаушылықтар жоқ обьективті қаржылық ақпарат қажет.
Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процесі, егер бұрынғы
есеп берулер екі жеке серіктес шаруашылықты жүргізудің жаңа обьектісін
құру үшін өз бизнесін біріктірген кездегідей деген ескерту болмаған
аудиторлық қорытындыны сақтаса ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Үшінші жаққа
бағытталған қаржыландыруду беру туралы өтініш тексерілген есеп берулермен
дәлелделінуі мүмкін.
Аудитке кәсіпорын қызметін жан жақты тексеру енеді. Сондықтан ол
аудиторға басшылыққа арналған және оның қызметінің тиімділігін жоғарылату
жөніндегі конструктивті ұсыныстар дайындауға мүмкіндік береді [5]
Ішкі аудит басқару есебінің бөлінбес және маңызды элементі болып
табылады. Ішкі аудитке деген қажеттілік жоғары басшылық барлық басқару
құрылымдары қызметін күнделікті бақыламауына байланысты кәсіпорында пайда
болады. Жіктемеге сай аудит төмендегі түрлерге болінеді:

1 – кесте Аудиттің түрлері

Критерийлер Түрлері
Ақпаратты пайдаланушыларға 1-Сыртқы
қатысты 2-Ішкі
Заң талаптарына қатысты 1Міндетті
2Бастамашылық
Аудит обьектілері бойынша 1- Банктік аудит
2-Сақтандыру компанияларының аудиті
3- Биржалар, инвестициялық институтар мен
зейнетақы қорларының аудиті
4- Жалпы аудит
5- Мемлекеттік аудит
Тағайындалуы бойынша 1 Қаржылық есеп беру аудиті
2 Салықтың аудиті
3 Сәйкестік аудиті
4 Операциялық аудиті
Жүзеге асырылу мерзімі бойынша 1. Бастапқы
2. Келісілген
Тексеру сипаты бойынша 1 Дәлелдеуші
2 Жүйелі бағытталған
3 Тәуекелділікке негізделген аудит

Ішкі аудит осы қызмет туралы ақпарат беріп, менеджерлер есе бінің
нақтылығын дәлелдейді. Ең алдымен аудит ресурстарды жоғалтуға жол бермеуге
және кәсіпорын ішіндегі қажетті өзгерістерді іске асыру үшін қажет.
Ішкі аудиторлардың белгілібір қызметін басшыға немесе директорлар
кеңесіне немесе акционерлер жиналысына бағынатын ірі кәсіпорындардың
тексеруші топтары орындайды. Ішкі аудиторлар қызметі кеңірек және оған
енетіндер:
- Активтердің жағдайын бақылау шешім қабылдау кезінде басшылық
пайдаланылатын ақпараттардың дұрыстығын дәлелдеу.
- Жүйешілік бақылау процедураларының орындалуын дәлелдеу.
- Ішкі бақылау жүйесінің қызмет етуімен ақпараттардың өңделудің
тиімділігін талдау.
- Басқарушы ақпараттың жүйе беретін ақпараттардың сапасын бағалау.
Сонымен ішкі аудит шеңберінде активтердің сақталуын жан жақты бақылау
ғана емес, менеджмент саясаты мен сапасын бақылауда жүзеге асырылады.
Аудит обьектілері бойынша: банктік аудит, сақтандыру компанияларының,
биржалардың, инвестициялық институттардың, зейнетақы қорлардың, жалпы
аудит, мемлекеттік аудит болып бөлінеді.
Тағайындалуы бойынша аудит тиісті түрлерге болінеді.
Қаржылық есеп беру аудиті – барлық елеулі аспектілер бойынша дұрыстығы
туралы аудиторлық қорытынды беру мақсатында субьектілерінің қаржылық
қорытынды есебін тексеру.оны сыртқы аудиторлық фирмалар жүргізеді және
пайдаланушылардың кең көлеміне арналған.
Сәйкестік аудиті – бұл ұйымның шаруашылық жүйесінде заң актілері мен
нұсқаушы материалдарының нормаларын, сонымен қатар әкімшілік персоналына
арналған процедуралар немесе ережелердің сақталуын тексеру.
Салық аудиті – бұл салықтарды төлеудің, есептедің дұрыстығы мен
толықтығын аудиторлық тексеру, салық саясатын ұсыну.
Арнаулы аудит – субьект қызметінің жекелеген жақтарын, мемлекет
алдындағы белгілі бірн норма мен міндеттемелердің сақталуын тексеру.
Экологиялық аудит – қоршаған ортаның нақты жағдайының басында берілген
ішкі және сыртқы экологиялық стандарттар мен нормалардан ауытқуын бағалау.
Оперециялық аудит – басқару үшін тиімділігін, сенімділігімен
пайдалылығын бағалау мақсатында ұйымның шаруашылығын, механизімінің
жекелеген бөлшектерінің қызмет етуін тексеру [6].

1.2 Аудит процедуралары

Кез келген кәсіпорынның нарықтық жағдайдағы ең маңызды мақсаты - өз
жұмысындағы қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жетудің
күрделі жолы, бұған қосылатын, тек пайда тауып қана қоймай, сонымен қатар,
пайда табуды тұрақтандыру, ал бұған жету оңай мәселе емес.
Кәсіпорын егер де өзінің жұмысында белгілі бір принциптерге сүйенсе
және қажетті бернесін орындаса, алдына қойған мақсатына жетеді. Осыған орай
кәсіпорындардың негзгі міндеттеріне жататындар:
- жоғары сапалы өнімдер өндіру, оларды жүйелі түрде жаңалау және қолда
бар өндірістік мүмкіншіліктеріне, сұраныстарына сай қызмет көрсету;
- өзара алмасушыларын ескере отырып, өндірістік ресурстарды ұқыпты
пайдалану;
- кәсіпорынның бет алысының стратегиясы мен тактикасын әзірлеу және
жағдайлардың өзгеруіне байланысты оларды өзгертіп отыру;
- өздерінің қызметкерлеріне жағдай жасау, олардың сыныптамаларының өсуін
және еңбектерінің үлкен маңыздылығы, олардың тіршілік деңгейлерін
арттыру, еңбек ұжымдарында қолайлы саяси-психологиялық ахуалды
жақсарту;
- кәсіпорынның шығарған өнімінің бәсекеге жарамдылығын қамтамасыз ету,
кәсіпорынның жақсы атағын қолдау;
- баға саясатын икемді жүргізу және басқа да функцияларды іске асыру.
Кәсіпорындардың барлық функциялары межелеген стратегияны іске асыруға
және алдарына қойған мақсаттарына жетуге бағытталғаны жөн. Қайбір кәсіпорын
болмасын өзінен-өзі тіршілік ете алмайды, ол жалпы экономикамен тікелей
байланысты, бірінші жағынан - өндіріс фактор рыногы, екінші жағынан -
өткізу нарығы арқылы. Сондықтан да кәсіпорын экономикасы жеке
кәсіпорындардың басқа шаруашылық құрылымдарымен қатынасатын нарықпен
зерделеуге тиіс [3].
Әр саладағы қателер саны аудит жүргізу барысында бағаланады.Сондықтан
аудитор маңыздылық туралы жасаған алдынғы пікірін өзгертіп отырады.
Бағалауды қайта қарау негізі бірі ол есе беруге өзгеріс немесе аудитор
жасаған қорытынды. Маңыздылық жоспарлау кезінде тәуекелділік төмендеу үшін
қажет болған жағдайда маңыздылық деңгейін түзету қажет. Түзету дәлелдемелер
алғаннан кейінгі соңғы күнде жасалады.
Маңыздылықтың жоспарлау деңгейін анықтау 2-10%. Арнайы бұйрық негізі
бойынша арнайы аудиторлық ұйыммен құрылған деңгейі алдын ала бағалау
Қаржылық есеп берудің көрсеткіштеріне сәйкес жасалады.
Аудиторлық есепті іріктеуге арналған маңыздылықтың 3деңгейі ажыратады:
1. Елеусіз сумма, егер сумма пайданың шешім қабылдануына ықпал етуі
төмен, аз болса
2. Сумма маңызды болып саналса. Мұндай сумма пайданың шешіміне әсер еткен
жағайда орын алады
3. Сумма маңызды әрі жиі кездеседі. Бұл қаржы есептілігінің объективті
күмән келтіреді
Маңыздылық деңгейі бухгалтерлік есеп қателіктің шекті шамасы ұғынылады.
Бұл шамадан бастап осы есептілікті білікті пайдаланушы дұрыс тұжырым
жасауға және дұрыс экономикалық шешімдер қабылдау негіз етіп алуды тоқтату
ықтималдығы жоғары болады. Маңыздылық тұжырымдамасы бухгалтерлік есеп
сияқты аудитте де бар. Маңыздылық аудиттің негізгі ұғымдарының бірі болып
табылады [9].
Аудитте клиенттің қаржылық есептілігінің растығына елеулі ықпал
жасайтын жағдай маңызды болып саналады. Маңыздылықтың айқын және бір жақты
өлшемдер белгілеу оңай емес.
Бірінші бөлімді қорытындылай келе біз аудиторлар маңыздылық
тұжырымдамасын:
1. Ерекше назар аударуға талап ететін маңызды типтік емес және
қатесі бар баптар мен шоттарды негіз ретінде
2. Жинақталған аудиторлық дәлелдеулерді бағалауға негіз ретінде
3. Аудиторлық есептің типі туралы шешімдер қабылдау үшін негіз
ретінде пайдаланылатынын, сонымен қатар әрқашан тексеріс
барысында аудит қағидалары мен стандарттарына сәйкес жасайтынын
айта келе келесі екінші бөлім аудиттің халықаралық стандартары
бөліміне көшеміз.

II Аудиттің халықаралық стандарттары

2.1 Аудиттің құрам бөлщектері, қағидалары және концепциялары

Аудит теориясы мына негізгі элементтерден тұрады: құрам бөлщектер,
қағидалар, концепциялар, постулаттар, стандарттар және нормалар.
Аудит құрам бөлщектері: бірінші құрам бөлщегі – бұл экономикалық
обьект. Аудиторлық қызметті жүргізудің өндірістік жағдай мен ақпарат
жүргізудің қажетті шарты оның аясы туралы айқын түсінік болып табылады. Ол
белгілі бір уақыт аралығында, компанияның жылдық есеп беруіне аудит
жүргізгенде немесе ішкі аудитте, сондай – ақ экономикалық обьект болып
табылмайтын ақпараттық жүйедегі аудитте нақты шаруашылық жүргізші
субьектілердің өлшемдерімен анықталды.
Екінші құрам бөлщегі - өндірістік жағдаймен ақпарат. Аудиттің көптеген
түрі шаруашылық жүргізуші субьектілердің басшылығымен дайындалған ақпаратты
бағалайды.
Үшінші құрам бөлщегі - бұл аудитті жүзеге асырушы тұлғаның
біліктілігі. Аудитор ең алдымен өз ісінің құзіретті маманы болуы, яғни
тиісті фактілерді жинай білу керек және осы фактілерді бағалайтын
өлшемдерді жете білу қажет. Одан тәртіптің белгілі бір нормаларын, атап
айтқанда, өз ісінің тәуелсіздігін сақтап,қысым көрсетілушілікке қарсы тұра
білу керек.
Аудиттің төртінші құрам бөлщегіне техникалық тұрғыда аудиторлық
қызметтің негізгі мазмұны болып табылатын фактілерді алумен бағалау жатады.
Фактісіз қандайда бір аудиторлық есеп беру ұтымды жүргізілген зерттеудің
нәтижесі ретінде қабылданбайды.
Бесінші құрам бөлщегі ретінде аудит мазмұны туралы ақпаратқа немесе
функциялауға қатысты жиналған фактілер негізінде белгіленген критерийлер
алдыға шығады.
Аудиттің алтыншы құрам бөлщегі аудиторлық есеп беруді жасау. Аудитор
осы арқылы тексеру барысында ашылған жағдайлар туралы,шаруашылық жүргізуші
субьектілердің қызметін оңайландыру бойынша ұсынған шаралары мен айтқан
ескертпелері туралы хабарлайды.
Аудит қағидалары. Аудит өзінің кәсіби қызметінде мына қағидаларды
басшылықа алу керек адалдық, обьективтілік, кіби құзыреттілік, құпияны
сақтай білетінділік, тәуелсіздік, жинақылық, мұқияттылық, ғылымиялық,
нақтылық, жариялық, демократияшылдық және т.б.
Мысалы, аудитор өзінің кәсіби міндетін орындау барысында қағамдық
сенімді қолдау әрі нығайту ретінде адалдық, обьективтілік және тәуелсіздік
принциптерінің талаптарын сақтауы, өзіне сеніп тапсырған жұмысты мінсіз әрі
адал орындалуы талқылауда білдіретін пікірінің обьективтілігі мен
тәуелсіздігін сақтауы керек.
Ғылымиялық қағидасының мағынасы аудиттің қорытындылары аудит теориясы
және оны басқару ғылымының бар ережесімен әрекет етудің нұсқасын құптайды
немесе одан бас тартады. Ол белгілі бір бастапқы мәліметтермен құрылған
теориялық базаның ғылыми шынайылығын немесе жалғандығын көрсетіп береді.
Нақтылық қағидасы аудиттің мақсатқа лайықты әрі уақытылы жүргізілуін
білдіреді.
Жариялық қағидасын сақтау қажеттілігі аудитті жүргізуге де, оның
нәтижесіне де қатысты. Жариялықтың аудиттің дамуы мен аудиторлық беделін
көтеруге пайдасы бар. Қоғамдық пікірді қалыптастыруда маңызы зор.
Халықаралық аудиторлық қызметтің нұсқауында тәуелсіз тексеру
жүргізілгенде сақталуы қажет басқада қағидалары аталады. Негізгі
қағидалардың маңызы мен оларды сақтау аудиторлықты тек жақсы жағынан ғана
ұғындырып қоймай, оның қызмет нәтижелерінің тиімділігін арттырады.
Концепциялар аудит теориясының бағытын белгілеп береді. Негізгі
тұжырымдаманы қарастырайық :
1. Мінез құлық этикасы жалпыға бірдей этика нормаларын белгілеп қана
қоймай аудитор тәртібінің арнайы ережесінде белгілейді.
2. Тәуелсіздік ең алдымен пікірдің обьективтілігін және шынайы болуын
қамтамасыз етеді.
3. Кәсібилік. Аудиторлар құзыретті, білікті және зерделі болуы қажет.
4. Дәлелділігі. Аудиторлар қисынға негізделген шешім қабылдау үшін
жеткілікті дәрежеде құзарлы мағлұматтар мөлшерін жинап бағалау
керек.
5. Ұсынудың дәлдігі. Ақпаратты ашу мен ұсыну барлығы әдетте бір мәнді
ережелердің толық жинағы ретінде қарастырылатын жалпы қабылданған
аудиторлық стандарттарға қызмет етеді.
Аудиттің көктейтесті мәселелерінің бірі – оның пастулаттарын зерделеу
болып табылады. Кең мағынадағы постулат бұл басқаша дәлелденбейінше, жоққа
шығарылмайынша ақиқат ретінде қабылданатын аксиомалық ережелер.
Постулаттар ғылым және ғылыми тәртіп жүйесінің негізінде жатады. Олар
кез келген ғылыми теорияның дамуы үшін одан кейінгі логикалық құрылымды
жасау базасына керекті бастапқы алғышарт пен болжаулар болып табылады.
Іргелі постулаттарды негізге алаотырып, ең күрделі мәселелерді түсінуге
болады.
Аудит теориясындағы постулаттардың рөлі аса маңызды болады. Батыс
ғылымдары мен мамандары олардың қажеттілігін ерте сезінді. 1961 жылы Р.К.
Маутц және Х.А. Шараф аудиттің 8 постулатын қалыптастырды. Олар өте әйгілі
болып, аудит теориясында кеңінен қолданыла басталы.
Әр түрлі ғалымдар мен маман практиктердің көзқарастарын жан жақты
зерделеу арқылы ғылыми негізделген постулаттар болып мыналар саналады:
1. Қаржылық есеп берулер мен қаржы мәліметтері тексерілуі мүмкін.
2. Мүддделердің қайшы келіп қалуы ықтималдығы.
3. Верификацияның мүмкіндігі.
4. Есептеме дұрыс жасалмаған.
5. егер қаржылық ақпаратты тексеру тәуелсіз пікір білдіру мақсатында
орындалса, онда аудитордың қызметі оның өкілеттілігімен
реттемеленеді.
6. Қате қорытынды жіберіп алудан ешкім де тыс емес.
7. Аудиторлардың пікірі оның мүдделеріне тәуелді.
8. Есеп беру мәліметтерінің обьективтілігі ішкі бақылаудың тиімділігіне
тікелей пропорционалды.
9. Әрбір тізбекті тексеру өткен шақтағы тексерулердің құндылығын кемітуі
мүмкін және әрдайым ақпараттылығы аз болады.
10. Аудитордың әрбір пайымдауы белгілі деңгейде иландырады.
11. Бұрынғы ақпараттың құндылығы.
12. Жалпы қабылданған бухгалтерлік принциптерді ұдайы сақтау.
Осылайша, аудит саласын стандарттау және теориясын дамытудағы
постулаттардың маңызы зор [11].
Аудит стандарттары мен нормаларының ерекшеліктері. Стандарттарды
аудиттің теориясы мен іс тәжірибесінде негізгі ережелер немесе аудиторлық
процедураларының принциптері деп ұғуға болады. Әр елдің ұлттық стандарттары
аудиттің жүргізілу жағдайына қарамастан міндетті түрде орындалуы керек.
Олар халықаралық нормативтердің талаптарына жауап беретін тиісті деңгейдегі
аудиторлық қызметке қолдау көрстеді, аудиторларды өз білімдері мен
біліктерін ұдайы жетілдіруге мәжбүрлейді, жекелеген аудиторлық ұйымдардың
сапасын салыстыруды қамтамасыз етеді, аудиторлардың жұмысын жеңілдетеді әрі
оңтайландырыды.
Аудиторлық қызмет заңнан басқа стандарттармен, нормалармен және
негізгі постулаттармен реттеледі.
Аудиторлық стандарттар әрбір тексеруші органға кәсіпорынның міндет
жүктеушісі болып табылады, алайда олар ревизиялық іс тәжірибелерді
қорытындылаудан алынған іріктемелер негізінде әзірленген.
Стандарттардан айырмашылығы аудит нормалары негізгі принциптерді
қарастырмайды, сөйтсе де мына жағдайларда қолдануы мүмкін процедуралары
бойынша басшылықты қамтиды:
- өзіндік ерекшелігі бар мәселелерді тексеру
- жекелеген салаларды ревизиялау
- бейаудиторлық есеп берулерді дайындау және т.б.
Аудиторлық стандарттар мен нормалар сияқты жарияланған ресми
құжаттарды мемлекеттік, бақылаушы, заңды және басқада өкілетті инстанциялар
аудиторлар жұмысының құзыреттілігі мен дұрыстығын қарастырғанда басшылыққа
алып, пайдалануы мүмкін [10].

2.2 Аудиторлық қызметтің жалпы қабылданған стандарттары

Аудиторлық қызметтің жалпы қабылданған стандарттары өзара байланысты
төрт тізбекті бөлімнен тұрады:
1. Негізгі постулаттары.
2. Жалпы стандарттары.
3. Жұмыс стандарттары.
4. Есеп беру стандарттары.
Негізгі постулаттар – бұл аудиторлық қызметтің жалпы стандарттарының
қызметінің жалпы стандарттарының негізін білдіретін қажетті шарттар мен
логикалық принциптер, заңдылықтар. Олар аудиторға нақты стандарттардың
белгілі бір тұста қолдануға жарамайтын жағдайында есеп берулерді жасау
пікірін қалыптастырудың схемасы ретінде қызмет етеді.
Олардың ішінде арнайы экономикалық әдебиеттерде ең маңызды делінетін
мынадай негізгі постулаттар ұсынылады:
1. тексеруші орган өз қызметінде барлық мәселелер бойынша аудиторлық
қызметтің стандартына сәйкес әрекет етуі керек.
2. Аудиторлық органның еш қоспасыз өз пікірі болы және тексеру барысында
пайда болатын әр түрлі жағдайларды дербес бағалаы керек.
3. Қоғамдық сала өскенде қоғамдық қаражат сеніп тапсырылған жеке тұлғаны
немесе ұйымды бақылауға талап күшейеді, олардың елдің көзінше, яғни
көпшілік алдында есеп беруіне және қаржылық шаруашылық опрацияларын
дұрыс жүргізуіне қолдау көрсету.
4. Есеп берушілікті дамыту ақпаратты алу, бақылау жүйесінің дұрыс
жүргізілуімен жетілуіне ықпалын тигізуі керек. Қаржылық есеп берулер
және басқа мәліметтер мазмұнының толық болуымен формасының дұрыс
болуына кәсіпорын басшысы жауап береді.
5. Басшылықпен үкіметтің тиісті органдары қаржылық есеп берулердің
стандартарын таратуға кепілдеме беруі керек.
6. Есеп берулердің стандарттарын дәйекі түрде, яғни тізбектілікпен
қолдану қаржылық жағдай мен қызмет нәтижелері туралы дәл қорытынды
жасауға өз септігін тигізу керек.
7. Ішкі бақылаудың барабарлық жүйесі болғанда ықтимал қателіктер мен
бұрмаланушылық ең төменгі деңгейде азаяды. Осыған байланысты аудитор
ішкі бақылау құралы қабылданған нормаларға сәйкес келмесе немесе ол
мүлдем жоқ болған жағдайда тексерілген бірлікке өз ұсынысын
енгізеді.
8. Заң актілері бақылаудағы қызметтерді жан жақты бағалауда қажет
болатын қолдағы бар ақпараттарға қол жеткізуді қамтамасыз ететін
тексеруші органдарымен ревизия бірліктерінің ынтымақтастықта болуын
мақсат етеді.
9. Барлық аудиторлық қызмет заң актілерімен, келісім шартпен және
басқада нормативті құжаттармен белгіленетін өкілеттіліктің шегінен
шықпауы тиіс.
10. Тексеруші органдар аудит технологиясын жетілдіруге және шаруашылық
операцияларының заңды болуына ықпал етуі керек.
11. Тексеруші органдар аудитормен тексерілетін бірлік мүддделерінің
қарама қайшы келуінен сақтануы, яғни олардың арасында жанжалға жол
бермеуі керек.
12. Аудиторлық органдар зерттеу, бағалау және қаржылық есеп берудің
жағдайы туралы қорытынды шығаруы жолымен тексерілетін ұйымның
қаржылық қызметін аттестациядан өткізеді, шаруашылық қызметті оның
қол жеткізген нәтижелерін жоспарланған межесімен салыстырып, барлық
ресурс түрін пайдаланылғанын ескертіп, үнемдеу, өнімділік және
тиімділік мәселелері бойынша тексеруден өткізеді.
Олар аудиторға нақты стандарттардың белгілі бір тұста қолдануға
жарамайтын жағдайында есеп берулерді жасау пікірін қалыптастырудың схемасы
ретінде қызмет етеді.
Жалпы стандарттар – бұл алға қойылған мақсатты тиімді әрі кәсіби
орындауы үшін аудиторға қажетті біліктілік деңгейі мен белгілі бір
сапасы.
Аудиторға қойылатын негізгі талаптар:
- даярлығы
- құзіреттілігі
- тәуелсіздігі
- ақпаратты алуға, тексеруге және оған баға беруге, есеп берулерді
жасауға, қорытынды шығаруға, ұсыныс жаауды дайындауға тиісті көңіл бөлу.
Жұмыс стандарттары – бұл тексеру міндетін орындауда аудитор басшылыққа
алатын ережелер.
Олардың құрамына мыналар кіреді:
- аудиторлық тексеруге дайындалу
- қадағалауды жүзеге асыру
- анық айғақтармен сенімді мәліметтерді жинау
- ішкі бақылаудың жағдайын бағалау[11].
Есеп беру стандарттары – қорытындылаушы кезеңде қолданылады әрі
аудиторлық тексерудің нәтижелері бойынша материалдарды беруге,
орналастыруға және оның формасымен мазмұнына қатысты ережені білдіреді.
Есеп берулердің мақсаты – елеулі қателіктерге ықтимал есеп және бақылау
жүйесіндегі кемшіліктердің болуына түсініктеме беру, құрылымдық кеңестер
беру, болашақта аудиторлық тексерулер қандай мәнге ие болатынын анықтау
Мақсаттарымен салаларына қарай аудиторлық есеп берулер мына фирмаларда
жасалады:
- Қорытынды – қаржылық тексерулердің нәтижелері бойынша аудитордың
тұжырымы.
- Есеп беру – шаруашылық қызматтерін тексеру бойынша аудитордың
тұжырымы.
- Хат – ұйым басқарушылары үшін.
- Ескерту – шағандау фирмалармен кәсіпорындардың дирекциясы үшін.
Есеп берулердің мақсаты – елеулі қателіктерге ықтимал есеп және
бақылау жүйесіндегі кемшіліктердің болуына түсініктеме беру, құрылымдық
кеңестер беру, болашақта аудиторлық тексерулер қандай мәнге ие болатынын
анықтау.
Есеп берулерде келтірілген ақпаратар дәл әрі анық, сенімді әрі
құзіретті, тәуелсіз әрі обьективті және сындарлы болып, басшылықты іс
қимылмен қамтамасыз етілуі керек.
Форма бойынша есеп беруде немесе қорытынды шығаруда мекен жай, негізгі
мазмұн, қойылатын қол, мөр және күні көрсетілуі қажет. Есеп берудің
мазмұнында аудиттің уақытылы өткізілуі стандарттарға сәйкес келуі, заңдық
негізі, мәні, сипаты, мақсатарымен ауқымы көрініс табуы қажет [12].

2.3 Халықаралық аудит стандарттарының сипаттамасы

Халықаралық деңгейдегі кәсіби талаптарды әзірлеумен бірнеше ұйым
айналысады, оның ішінде 115 елдің 158 ұйымының өкілдерін қамтитын
Халықаралық бухгалтерлер федерециясы бар.
ХБФ аясында аудиторлық стандарттармен тұрақты дербес ұйымның құқығымен
әрекет ететін Аудиторлық іс тәжірибе бойынша халықаралық комитет тікелей
айналысады.
ХАС жалпы әлемдік деңгейден аудиттік деңгейі төмен елдердің бұл
саладағы кәсібилігін дамытуға және халықаралық ауқымда аудиттің
тәсілдерімен сәйкестендіруге ықпал етеді. ХБФ өткізілетін тәуелсіз аудиттің
кез келген жағдайында қолдануға келседе, ол жергілікті жерде қолданылатын
аудиттен асып кете алмайды, яғыни одан басым түспейді.
1948 жылы Америкалық алқалы бухгалтер институты “Аудиторлық қызметтің
жалпы қабылданған стандарты” деген атаудағы он қаулыны мақұлдап қабылдады.
Содан бері олар айтарлықтай өзгере қойған жоқ және олардың пайдалануын
бақылау көкейтесті ету және қолдану бойынша ұсыныстарды әзірлеуді және
әдістік басшылықты жүзеге асырушы ХБФ арқылы Аудиторлық іс тәжірибе
бойынша халықаралық комитет әзірлеген ХАС негізінде жатады. Осынау негіз
қалаушы он принциптің мәнін кеңінен түсіндіріп беретін ХАС - та олар өз
көрінісін тапты.
Кейбір мемлекеттерде ХАС ты өз стандарттарын әзірлеу үшін база ретінде
пайдаланса, ал өз стандарттарын әзірлемейтін мемлекетер ХАС ты ұлттық
ретінде қабылдайды.
2000 жылдың 16-шы наурызында, Алматы қаласында өткен ҚР
аудиторларының бесінші республикалық конференциясында ҚХАС қарастырылып
қабылданды [2].
“Қазақстандағы ХАС ” атты біздің нұсқамызды Халықаралық аймақтық
бухгалтерлер федерациясымен Евразия аудиторлары барлық ТМД елдеріне негіз
етіп алуға ұсыныс білдірді. ҚР аудитор палатасының Кеңесіне осы
бухгалтерлер мен аудиторлардың Халықаралық Кодексін қабылдауды тапсырды.
Қалыптасқан жағдайға қарай Аудиторлық қызмет туралы заңның бухгалтерлік
есеппен аудитті жетілдіру және дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес
Республикалық аудиторлар палатасы ХАС қа өтудің тұжырымдамасын сайлады.
ХБФ тың қолданылуына ұсынылған қолданыстағы барлық ХАС түпнұсқадан орыс
және мемлекеттік тілдерге аударылды.
Аудиторық іс - тәжірибе жөніндегі Халықаралық комитет аудитті
өткізудің халықаралық стандарттары ілеспе қызметті көрету бойынша
стандарттардан тұратын нормативтік құжаттарды шығарады. 1994 жылдың
шілдесінен бастап ХАС аудит стандарттарының кодификациясында 29 ХАС пен 4
ІҚС болса, кодтарды қайта қарастырып өзгерткеннен кейін олардың жалпы саны
2005 жыл басында 50 - ге жетті, оның ішінде олардың 38 - і ХАС қа , ал 12 -
сі халықаралық аудиторлық іс тәжірибе бойынша ережеге негізделді.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.