Тілдік теорияны үйрету бастауыш сынып оқушыларының есте

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
1-ТАРАУ. ТІЛДІК ТЕОРИЯНЫ ҮЙРЕТУ ҮРДІСІНДЕ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЕСТЕ
САҚАТУ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
6
1. Психологиялық-педагогикалық әдебиеттегі есте сақтау қабілеті
түсінігі
6
2. Тілдік теориясын үйрену үрдісінде бастауыш сынып оқушыларының есте
сақтау қабілеттерін дамыту шарттары
14
3. Тілдік теорияны үйрету үрдісінде бастауыш сынып оқушыларының есте
сақтау қабілетінің дамыту жағдайлары
19
2-ТАРАУ. ТІЛДІК ТЕОРИЯНЫ ҮЙРЕТУ ҮРДІСІНДЕ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЕСТЕ
САҚТАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕ-ЭКСПЕРИМЕНТ ЖҰМЫСЫ
30
2.1. Бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілетінің даму деңгейінің
диагностикасы 30
2.2. Тілдік теорияны үйрету бастауыш сынып оқушыларының есте 34
сақтау қабілетінің дамуының жағдайларын іске асыру

ҚОРЫТЫНДЫ 40
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 43
ҚОСЫМША

КІРІСПЕ
Актуалдығы. Осы курстық жұмыста Бастауыш сынып оқушыларының есте
сақтау қабілетін дамытудың тәсілдері мен зерттеу әдістері тақырыбы
қаралады. Есте сақтау қабілеті – бір-бірімен байланысты бірнеше жеке
үрдістен тұратын күрделі психологиялық үрдіс. Есте сақтау қабілеті адамға
қажет. Ол оған өмірлік тәжірибені жинақтауға, сақтауға және кейін де
пайдалану мүмкіндігін береді. Білім мен дағдыларды бекітудің бәрі есте
сақтау қабілетінің жұмысына жатады. Осыған сәйкес психологиялық ғылым
алдында есте сақтау қабілеті үрдісін зерттеу бөліміне енетін бірқатар
күрделі мәселелер тұр.
Бүгінгі күнде есте сақтау қабілетін зерттеумен түрлі: психология,
биология, медицина, генетика және тағы басқа да ғылым өкілдері айналысады.
Осы ғылымдардың әр қайсысында есте сақтау қабілетінің теориялары бар:
психологиялық (Г. Эббингауз, К. Левин, П. Жане), биогенетикалық (И.П.
Павлов, И.М. Сеченов), физиологиялық (Л.С. Выготский).
А.А. Смирнов пен П.И. Зинчеконың зерттеулері есте сақтау қабілетін
үрдіс ретінде қарастырып, есте сақтау қабілеті баланың мағыналы қызметі
ретіндегі жаңа және маңызды заңдарды ашты. Есте сақтау қабілеті қандай да
бір жеке функциямен емес, ол тұлғамен, оның ішкі дүниесі, қызығушылықтары,
ынтасымен тығыз байланысты. Сондықтан даму мен жетілу баланың дамуымен
қатар жүреді.
Бүгінде есте сақтау қабілеті үрдістерін зерделеудің көптеген әдіс-
тәсілдері бар, негізінен оларды түрлі деңгейлі деп есептеуге болады,
өйткені психологиялық қызметтің осы күрделі жүйесін психологиялық,
физиологиялық және нейрондық, сондай-ақ биохимиялық деңгейде зерттейтін
есте сақтау қабілетінің теориялары бар. Көптеген теория бүгінде болжам
түрінде қала береді.
Бастауыш сынып оқушыларың – есте сақтау қабілетттерін барлық жағдайда
дамыту қолайлы кезең болып табылады.
Қазіргі уақытта көптеген елдер, оның ішінде АҚШ, Жапония, Англия,
Канада, Германия, Венесуэлла білім беру жүйесіне қомақты жаражат жұмсайды,
тілдік теорияны үйрету үрдісінде есті дамыту деңгейін арттыруға арналған
күрделі құрылғылар мен жүйелер ойлап табуда.
Есте сақтау қабілетін зерттеумен Г. Эббингауз, З. Фрейд, А. Бине, К.
Бюлер, А.Н. Лентьев, А.Р. Лурия, С.Л. Рубинштейн, Б.В. Зейгарник, Л.С.
Выготский және т.б. көптеген шетел және отандық ғалымдар айналысқан.
Бүгінгі күнде де есте сақтау қабілетін зерттеумен медицина, генетика,
психологияы, кибернетика және басқа ғылымдар өкілдері айналысуда.
Біз зерттеу тақырыбын мәселенің актуалды болуына байланысты таңдадық.
Психолого-педагогикалық әдебиетті зерттеуде біз бастауыш сынып
оқушыларының есте сақтау қабілетін дамыту қажеттілігі және тілдік теорияны
үйрету үрдісіндегі бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілетін
дамыту бойынша әзірлемелер саны аз болуы арасында қарама-қайшылықты
айқындадық.
Айқындалған қарама-қайшылық: тілдік теорияны үйрету үрдісінде
бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілетін дамыту жағдайларын
айқындау зерттеу мәселесін белгілеу мүмкіндігін берді.
Аталмыш мәселе негізінде тілдік теорияны үйрету үрдісінде бастауыш
сынып оқушыларының есте сақтау қабілетісын дамыту деген зерттеу тақырыбын
тұжырымдау мүмкін болды.
Зерттеу объектісі: бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілетін
дамыту үрдісі.
Зерттеу мәні: тілдік теорияны үйрету үрдісінде бастауыш сынып
оқушыларының есте сақтау қабілетін дамыту жағдайлары.
Зерттеу мақсаты: тілдік теорияны үйрету үрдісінде бастауыш сынып
оқушыларының есте сақтау қабілетінің дамуы деңгейін теориялық айқындау
және тәжірибе-эксперимент арқылы тексеру.
Зерттеу тақырыбы бойынша психолого-педагогикалық әдебиетті зерделеу
мынадай болжам жасау мүмкіндігін берді: бастауыш сынып оқушыларының есте
сақтау қабілетін дамыту табысты өтеді, егер тілдік теорияны үйрету
үрдісінде көрнекілік пайдалану; мағыналы жаттаудың оңтайлы тәсілдеріне
үйрету, есте сақтау өнімділігін арттыруға бағытталған жаттығулар, бастауыш
сынып оқушыларында жанама есте сақтауды қалыптастыру, яғни есте сақтау
үшін қосымша құралдарды пайдалану, оның ішінде символ-белгілер сияқты
жағдайлар жасалса.
Зерттеудің мақсаты мен болжамына сәйкес мынадай міндеттер анықталды:
1. Зерттеу мәселесі бойынша психология-педагогикалық әдебиетті үйрету.
2. Бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілеті дамуының
ерекшеліктерін анықтау.
3. Тілдік теорияны үйрету үрдісінде бастауыш сынып оқушыларының есте
сақтау қабілетін дамыту жағдайларын айқындау.
4. Эксперимент амалы арқылы тілдік теорияны үйрету үрдісінде бастауыш
сынып оқушыларының есін дамыту жағдайларының тиімділігін тексеру.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша психология-педагогикалық
әдебиетті теориялық талдау және жалпылау, оқу-тәрбие үрдісін бақылау,
педагогикалық эксперимент, педагогикалық экспериментті талдау әдісі,
мәліметтерді өңдеудің статистикалық әдістері.
Курстық жұмыс кіріспе, қорытынды, екі тараудан турады. Жұмыс
соңында әдебиет тізімі мен қосымша берілген.
1-ТАРАУ. ТІЛДІК ТЕОРИЯНЫ ҮЙРЕТУ ҮРДІСІНДЕ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЕСТЕ
САҚАТУ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Психологиялық-педагогикалық әдебиеттегі есте сақтау қабілеті
түсінігі
Есте сақтау қабілеті – психикалық өмірдің маңызды сипаттамасы.
Сондықтан есте сақтау қабілеті мәселесі – психологияның назар көп бөлінген
және көп зерттелген мәселелерінің бірі. Бүгінге дейін өзінің ғылыми
мәнін жоғалтпаған, есте сақтау қабілеті эксперимент арқылы зерттеудің
алғашқы амалдарын жасаған, есте сақтау қабілетінің ең бірінші
психологиялық теорияларының бірі – ассоциативті теория болды. Ол ХVІІ
ғасырда туды, Англия мен Германияда тарау алып, танылды. Аталмыш теория
негізінде ассоциация түсінігі – Г. Эббингауз, Г. Мюллер, Ф. Шульман және
А. Пильцепермен бірлесіп зерттеген – белгілі бір психикалық феномендер
арасындағы байланысы жатыр. Басты міндет ассоцианистердің барлық жұмыстары
үшін жалпы болды: ол барлығына мәлім ассоциацияның пайда болуы, әлсіздеуі,
өзара әрекеттесу жағдайларын зерттеу. Есте сақтау қабілеті қысқа мерзімді
және ұзақ мерзімді, қатарлас, ұқсас, қарама-қарсылық, уақытша және кеңістік
жақындығы бойыша көп не аз тұрақты ассоциациялардың күрделі жүйесі болып
түсініледі. Осы теория негізінде есте сақтау қабілеті механимздері мен
заңдары ашылды және түсіндірілді, мысалы, Г. Эббингауздың ұмыту заңы. Осы
заңға сәйкес ұмыту бірінші қатесіз қайталаудан соң тез жүреді.
Ассоциативтік теорияға сәйкес басқалармен белгілі бір қисынды, құрылымдық-
функционалдық және мағыналық ассоциацияда сақталатын және оқшау емес
жаңғыртылатын ақпараттың кейбір элементтері сақталады. Ассоцианистер
жұмыстарында бар есте сақтау қабілеті үрдісінің сипаттамасы қандай да бір
шектелген құндылығы болса да, адамның мнемикалық қызметінің байлығын
толық аша алмайды. Әсіресе онда есте сақтау және жаңғырту қатысатын ойлау
үрдістерін талдау артта қалып келеді.
Қызметтің ерекше түрі ретінде есте сақтау қабілеті үрдістерін сапалы
талдау орнына көптеген жағдайларда еске түсірудің, яғни біздің амал-
тәсілдермен сақтау мен жаңғырту өтуі емес, еске түсірілгеннің заттық
мазмұны талданады.
Уақыт өте келе ассоциативтік теорияда бірқатар мәселелер туындады,
олардың негізгісі – балалар есте сақтау қабілетінің таңдаулы болуын
түсіндіру. Ассоциациялар кездейсоқ туындайды, ал есте сақтау қабілеті
әрқашан белгілі бір ақпаратты таңдайды. Сонымен қатар, есте сақтау
қабілетінің ассоциациялық теориясы оның заңдарын танып білу үшін көп пайда
береді. Қайталау саны әртүрлі болуында және элементтерді уақыт бойынша
бөлуге байланысты ұғылатын элементтен саны қалай өзгеретіні, жаттау мен
есте сақтау арасында өткен уақытқа байланысты есте сақтау мен қатар
элементтерінің есте қалай сақталатыны анықталды. Ассоциативтік
теорияның орнына ХІХ ғасырдың соңында гиштальттеория келді. Гиштальт
(құрылым) – алғашқы элементтердің бастапқы, тұтас ұйымдастырылу негізгі
түсінігі және принципі болды. Гиштальттің қалыптасу заңдары есте сақтау
қабілетіне анықтама береді. Осы теорияда құрылымдық материалдың мәні,
оның тұтастыққа жеткізілуі ерекше аталды. Субъектіден тәуелсіз
қауіпсіздік, ұқсастық принциптеріне сәйкес әрекет ететін құрылымның
туындау материалының ұйыдастырылуы немесе өздігінен ұйымдастырылуы. Осы
себептер бұдан кейінгі негіздеу мен түсіндіруді талап етпейтін құрылым
туындаудың ақырғы негізгі болады. Гиштальт заңдары субъекті
белсенділігінен тыс әрекет етеді. Есте сақтау және жаңғырту
диалектикасының әрекет етеуі мынадай. Қандайда бір қажеттілік жағдайы
балада есте сақтау немесе жаңғырту ұстанымын тудырады. Тиісті ұстаным бала
санасында тұтас құрылымдарды жандандырады, олар негізінде материал есте
сақталады немесе жаңғыртылады. Гештальтпсихологияда К. Левиннің концепциясы
ерекше орын алады. Ол негіз қалаушы ретінде мақсатқа лайықтық, құрылымдық
принципін ұсынды. Левин өзінің әрекет теориясын әзірлеп, ең алдыменен ерік
талап ететін әрекеттерді, олар құрылымына әрекет жасайтын субъектіні,
дәлірек болса оның қажеттіліктері мен ниетін қосады. Есте сақтау қабілеті
саласында ол бағыттылық немесе күш өрісіндегі бәсеңдеудің күштік
арақатынасы есте сақтау өнімділігіне тигізетін ықпалда көрінісін табады.
Осыған тән көрініс – аяқталмаған әрекеттерді аяқталғандардан гөрі жақсы
еске түсіру. Сонымен қатар, есте сақтау қабілетінің таңдаулы болу
фактілерінің кейбіруіне психологиялық түсіндіру тауып, гештальттеория есте
сақтаушының қызметіне, сондай-ақ ерекше мнемикалық қызметіне байланысты
есте сақтау қабілеті үрдістерін зерттеген жоқ. Адамның практикалық
қызметіне байланысты есте сақтау қабілетіның дамуы аталған теорияда
қойылмаған және шешілген емес.
Есте сақтау қабілетінің қызметі ретінде зерттеу француз ғалымы П.
Жане жұмысымен басталды. Ол есте сақтау қабілетінің ең бастысы материалды
есте сақтауға, өңдеуге және ұғындыруға бағытталған әрекет ретінде
қарастырды. Есте сақтау қабілеті дамуының түрлі деңгейінде осы қызметтің
сипаты әртүрлі, бірақ барлық кезең үшін ортақ болатыны – өткенде болғанмен,
бірақ Ж. Пиаже есте сақтау қабілетінің мақсаты өшкен өткенді жеңу деп
таныған. Ең алдыменен ол болғанның қайта жаңыруын күтуде көрінісін табады;
одан әрі – оны іздеу; кейін - шегіндірілген қызмет болып табылған.. Келесі
сатылары тапсырма және сөздік тапсырма беру, соңында, балаға тән есте
сақтау қабілетіның байқалуы: көргенін айту үшін заттарды сипаттау және
суреттерде көрген бейнелерді белгілеу. Есте сақтау қабілетіның даму
кезеңдері реттілігінің құрылысы Жаненің берік фактілер негізімен
дәлелденбейді.
Біздің елде бұл теория жоғарғы психикалық функциялардың шығу тегі
теориясында жалғасын тапты. Осы теорияға сәйкес материалды түрлі елестету,
есте сақтау және жаңғырту арасындағы байланыс-ассоциациялардың пайда
болуы, оның мнемикалық өңдеу барысында баланың осы материалмен не
істейтінін түсіндіреді. А.А. Смирнов ойдан гөрі әрекеттің тез ұғылатынын
анықтаған, ал әрекет арасында кедергімен байланысты, сондай-ақ сол
кедергілер жақсы ұғылады деп айтқан болатын.. А.А. Смирнов пен П.И.
Зинченко баланың саналы қызметі ретінде есте сақтау қабілетіның жаңа және
маңызды заңдарын ашқан.. Есте сақтау қабілеті қандай да бір дербес функция
емес, ол тұлғамен, оның ішкі дүниесі, қызығушылығымен, ынтасымен тығыз
байланысты. Әр баланың есте сақтау қабілеті дамудың жалпы заңдылықтарымен
сипатталса да, сонымен бірге олардың өз ерекшеліктері болады. Кейбір
балалар есте сақтау қабілетінің көрнекі-бейнелік түрімен ерекшеленеді.
Осындай есте сақтау қабілеті түрлеріне ие болатын бала бейнелерді,
олардың түрлерін, түстерін және де тағы басқаларын. жақсы ұғып меңгереді.
Сөздік-ауытқулары бар есте сақтау қабілеті түріне тән балаларда, екінші
белгі жүйесі басым болады. Көптеген балалар көрнекі-бейнелік және сөз-
қисынды материалдарды да жақсы аңғарады, сонымен қатар, сезімдерді жақсы
балалар есте сақтауымен ерекшеленеді.
А.А. Смирнов жаттығуларды түсінуге және мағыналы есте сақтауға ат
салысатын негізгі амалдарды бөліп көрсеткен: мағынасы бар байланыстарды
пайдалану, оларды салыстыру, жіктеу, жүйелеу, өзін-өзі бақылау
операциялары. Материалды түсінуге көмектесетін әдістемелік тәсілдердің
арасындағылардың негізгісіне, суретте және т.б. бейнеленген әдістемелік
тапсырмалар балалар зейінін аударатын мәселелерде үлкен орын алады.
Л.С. Выготский, П.П. Блонскийлер бір-біріне сәйкес емес екі түрлі,
яғни екі есте сақтау қабілеті бар деген тұжырым жасады.
Бір есте сақтау қабілеті денеде болып жатқан басқа үрдістерге ұқсас
және ми функциясы ретінде қаралады. Балада рухани қызметті танытатын есте
сақтау қабілетінің басқа да түрілері қатар дамиды. Басқа психологтар есте
сақтау қабілеті дамымайды, олар балалық шақ дамуында ең максималды болады
деген тұжырым жасайды. Үшіншілері есте сақтау қабілетінің дамуы 10 жас
шамасында шегіне жетеді, содан соң төмендейтінін анықтаған.. Осы үш
көзқарастың бәрі де аталған мектептерде мәселе бойынша қарапайым
қойылатындығын аңғартады. Осы зерттеулер есте сақтау қабілетінің даму
мәселелерін шешкен емес.
Есте сақтау қабілеттеріне өмірлік тәжірибе алу, сақтау және жаңғырту
қабілеті деген анықтама беруге болады. Мінез-құлықтың түрлі түйсіктері,
тума және жинақтаған механимздері есте сақтау қабілетінде сақтап қалған,
мұра бойынша берілген немесе жеке өмір тәжірибесі барысында жинақталған
тәжірибе. Адам өзінің есте сақтау қабілеті, оны жетілдіру арқасында
жануарлар патшалығынан бөлініп шықты, бүгіндегі шыңға жетті. Осы фунцияның
үнемі жақсаруысыз адамзаттың прогресі болуы мүмкін емес.
Есте сақтау қабілетінің дамуы негізінен адамға, оның қызмет ету
саласына және басқа да танымдық үрдістерінің дұрыс қызмет етуі мен
дамуына тікелей байланысты. Қандай да бір үрдіс бойынша жұмыс істей отыра,
адам есте сақтау қабілетін дамытып, жаттықтырады.
Адам есте сақтау қабілеттері сандық және сапалық деп бөлінеді.
Сапалық сипаттамаға есте сақтау жылдамдығы, беріктігі, ұзақтығы,
дәлдігі мен көлемі жатады.
Сапалық ерекшеліктеріне көру, есту, эмоционалдық, қимыл және басқа да
есте сақтау қабілеті түрлерінің басым болуына және қызмет етуіне қатысты
болады. Аталғандар бірінің шүбәсіз басым болу мағынасында есте сақтау
қабілетінің таза түрі сирек болады. Көбінесе іс жүзінде біз көру, есту,
қимыл және есте сақтау қабілетінің түрліше қабысуымен кездесеміз. Олардың
қабысуы үшін көру-қимыл, есту-көру және есте сақтау қабілетінің қабысуы тән
болады. Бірақ көптеген адамда көру, есте сақтау қабілеті басым болады.
Адамда жиі қолданлнатын есте сақтау қабілеті түрлері жақсы дамыған
болады. Бұл үрдіске өз септігін кәсіби қызмет тигізеді. Мысалы,
ғалымдарда мағыналық және қисынды есте сақтау қабілеті жақсы дамыған,
бірақ механикалық есте сақтау қабілеті нашарлау. Актерлер мен дәрігерлерде
адам жүзін есте сақтау қабілеті жоғары.
Есте сақтау қабілеті үрдістері тұлға ерекшеліктерімен, оның
эмоционалдық күйі, қызығушылығы мен қажеттіліктерімен тығыз байланысты.
Олар адамның қалай ұғатыны, сақтайтыны және еске түсіруін белгілейді.
Қызықтының бәрі, эмоционалдық мәні бары жақсы ұғылады.
Сонымен қатар, адамның есте сақтау қабілеті әдетте физикалық жағдайы
және тұлғаның сезімдерімен тығыз байланысты болады. Бұл есте сақтау
қабілетінің аурумен бұзылуын дәлелдейді. Осындай барлық жағдайларда (олар
амнезия деп аталады, есте сақтау қабілетінің қысқа мерзімді немесе ұзақ
мерзімді бұзылуы болады) есте сақтау қабілетінің өзіне тән бұзылулары
болады, олар өз ерекшеліктерінде ауырған тұлға жабырқауын танытады. Адамның
есте сақтау қабілеті тұрақты емес, ол өмір бойы өзгереді. Ерте жасынан
баланың есте сақтау қабілетінің дамуы бірнеше бағыт бойынша жүреді.
Біріншіден, аффективті (эмоциялық) және механикалық (моторлық, қимыл) есте
сақтау қабілеті әрекет етеді, ол біртіндеп қисынды және бейнелікпен
толығады және ауыстырылады. Екіншіден, тура есте сақтау - уақыт өте келе
түрлі мнемотехникалық амалдар мен құралдарды есте сақтау және еске түсіру
үшін белсенді және саналы пайдаланумен байланысты жанамаға айналады.
Үшіншіден, балалық шақта басым болған еріксіз ұғу ересек адамдарда
еріктіге айналады.
Есте сақтау үшін ынта құралдары бір заңдылыққа бағынады: ең
алдыменен
олар сыртқы (мысалы, еске алу үшін жіп түю) болады, соңынан ішкіге (сөйлеу,
сезім, ассоциация, елестету, бейне, ой) айналады. Есте сақтаудың ішкі
құралдарын қалыптастыруға тән болатыны ол - негізгі роль қарым-қатынас
жасаудың сыртқы функциясынан ішкіге сөйлеу тілде айналатынында.
Материалды сақтау тәсіліне қарай жылдам, қысқа мерзімді, жедел, ұзақ
мерзімді және де генетикалық есте сақтау қабілетіны бөледі.
Жылдам (иконикалық) есте сақтау қабілеті сезіну органдарымен
қабылданатын ақпарат бейнесінің тікелей көрінісі болып табылады. Оның
ұзақтығы 0,1-ден 0,5 с. дейін.
Ұзақ мерзімді есте сақтау қабілеті қысқа уақыт аралығында (шамамен 20
с. дейін) қабылданған ақпараттын жалпыланған бейнесін, оның мәні бар
элементтерін сақтайды. Ұзақ мерзімді есте сақтау қабілеті көлемі ақпарттың
5-9 бірлігін құрайды және бір рет ұсынылғаннан соң адам дәл айтып бере
алатын ақпарат санымен анықталады. Қысқа мерзімді есте сақтау қабілетіның
маңызды сипаттамасы – ол оның таңдаулы болуында. Жылдам есте сақтау
қабілетінен оған актуалды қажеттіліктерге және адам қызығушылығына сай
келетін, оның артқан ықыласын аударатын ақпарат қана түседі. Әдеттегі
адамның миы, көзі көрген мыңдағанның бір бөлшегін де қабылдамайды деген
екен Эдисон.
Жедел есте сақтау қабілеті қандай да болсын әрекет немесе операция
жасау үшін алдын ала белгілеген мерзімде ақпаратты сақтауға есептелген.
Жедел есте сақтау қабілетіның ұзақтығы бірнеше секундтан бірнеше күнге
дейін болуы мүмкін.
Ұзақ мерзімді есте сақтау қабілеті ақпаратты шектелмеген мерзімде
сақтай алады, сонымен қатар (бірақ әрқашан емес) оны көп рет қайта еске
түсіру мүмкіндігі бар.
Іс жүзінде ұзақ мерзімді есте сақтау қабілетінің қызмет етуі ойлаумен
және ерік (воля) күшімен байланысты.
Генетикалық есте сақтау қабілеті генотиппен негізделген және ұрпақтан
ұрпаққа беріледі. Ондағы, адамның есте сақтау қабілетінің осы түріне
ықпалы тым шектелген (егер ол тіпті мүмкін болса).
Есте сақтау қабілетінің қызмет ету үрдісінде басым болған
анализатордан есте сақтау қабілетінің қимыл, көру, есту, сезіну, иіс, дәм,
эмоциялы және басқа түрлері бөліп көрсетіледі.
Адамда көру қабылдау басым болады. Мысалы, біз көбіне адам түрін
ұғамыз, ал есімін еске түсіре алмаймыз. Көрген бейнелерді сақтау және еске
түсіру үшін көру, есте сақтау қабілеті жауап береді. Ол тікелей дамыған
қиял елесіне байланысты: адам көру арқылы елестете алатынын әдетте, жеңіл
ұғады және жаңғырта алады.
Есту есте сақтау қабілеті – түрлі дыбыстарды жақсы есте сақтау және
дәл келтіруіне мысалы, музыкалық, сөйлеу дыбыстары жатады.. Есту, есте
сақтау қабілетінің ерекше түрін сөз, ой және қисынмен тығыз байланысты
болатын сөйлеу-қисынының түрі құрайды.
Қимылдың есте сақтау қабілеті ол есте сақтау және жадында сақтау,
қажеті болса әртүрлі күрделі қимылдарды дәл келтіру. Ол қимыл дағдысы мен
іскерлігін қалыптастыруға қатысады. Баяғыдан үйренген белгілерді автоматты
түрде жазуды көздейтін мәтінді қолмен жазу, қимылды есте сақтау
қабілетінің айқын мысалы болып табылады.
Эмоционалды есте сақтау қабілеті – бұл күйзелу кезіндегі есте сақтау
қабілеті. Ол есте сақтау қабілетінің барлық түріне тән, әсіресе адам
қатынастарында көп көрінісін табады. Эмоционалды есте сақтау қабілетіне
материалды берік есте сақтау негізделген: адамда сезім тудырғаны ешқандай
кедергісіз және ұзақ мерзімге сақталады.
Есте сақтау қабілетінің сезу, иіс, дәм және басқа түрлері көру, есту,
қимыл және эмоционалды есте сақтау қабілеті түрлерімен салыстырғанда
шектелген болады; адам өмірінде айтарлықтай роль атқармайды.
Жоғарыда қаралған есте сақтау қабілетінің түрлері ақпараттың шыққан
көзін сипаттайды және де есте сақтау қабілетін таза түрінде сақталмайды.
Есте сақтау (жаңғырту) үрдісінде ақпарат түрлі: сараптау, іріктеу,
жалпылау, кодтау, синтездеу және ақпаратты өңдеудің басқа түрлері де
өзгеруге ұшырайды.
Материалды есте сақтау және жаңғырту үрдісінде еріктің қатысу сипатына
қарай есте сақтау қабілеті ерікті және еріксіз деп бөлінеді.
Бірінші жағдайда адам ерік күшімен жасалатын арнайы мнемикалық міндет
қояды (есте сақтау, тану, сақтау және еске түсіру). Еріксіз есте сақтау
қабілеті автоматты түрде, адам тарапынан қандай да болсын күшсіз қызмет
етеді. Еріксіз есте сақтау еріктімен салыстырғанда міндетті түрде әлсіз
болмайды, көптеген өмір жағдайларында ол одан асады.
Сайып келе, есте сақтау қабілеті – өткен тәжірибеге жаңғырту амалы,
ақпаратты ұзақ сақтау қабілетін және саны мен мінез саласына оны бірнеше
рет енгізу қабілетінде көрінісін табатын жүйке жүйесінің негізгі
қасиеттерінің бірі. Есте сақтау және тану, жаңғырту, еске түсіруге
кіретін еске түсіру үрдістерін бөліп көрсетеді. Ерікті және еріксіз,
жанама және тура, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді есте сақтау қабілеті
деп түрленеді. Есте сақтау қабілетінің ерекше түрлері: моторлық (есте
сақтау қабілеті-әдет), эмоционалды немесе аффекті (түйсіктер есте сақтау
қабілеті), бейнелік және сөз-қисынды түрлері.
Келесі параграфта біз бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау
қабілетінің дамыту ерекшеліктерін қарастырамыз.
2. Тілдік теориясын үйрену үрдісінде бастауыш сынып оқушыларының есте
сақтау қабілетін дамыту шарттары
Бастауыш сынып жасында есте сақтау қабілеті басқа психикалық үрдістер
ретінде елеулі өзгерістерге ұшырайды. Аталғандай, олардың мәні балаларда
есте сақтау қабілеті біртіндеп ерікті кейпіне ие болады, саналы реттелетін
және жанама болады.
Мнемикалық функциялардың өзгеруі оның тиімділігіне қойылатын талаптар
артуымен негізделген, оның жоғары деңгейі оқу қызметі барысында туындайтын
түрлі мнемикалық міндеттерді орындау үшін қажет. Енді бала осы жаста көп
затты есте сақтауы тиіс: материалды тура жаттатуы, оны мәтінге жақын немесе
өз сөзімен мазмұндап беруі, сондай-ақ жаттағанын есте сақтауы және ұзақ
мерзім өткен соң айтып беруі тиіс. Баланың ұқпауы оның оқу қызметіне, ең
ақырында оқуға және мектепке деген қатынасына әсерін тигізеді.
Бастауыш сынып оқушыларында жарқын, бала үшін эмоцияға толы мәлімет
пен өмір жағдайларына түйелетін есте сақтау қабілеті жақсы дамыған. Осыған
байланысты мынадай мысалды қарастырайық.
4-сынып оқушыларының еріксіз есте сақтау қабілетінің түрлері оқушылар
үшін жаңа түсінікті талдау бойынша тапсырманы орындау үрдісінде айқындалды.
Нәтижесінде оқушылардың шамамен 20% міндетті дұрыс түсінді, оны
естеріндае сақтап, әрекеттік тапсырылған мақсатын орындап, теориялық
материалды еріксіз ұғып, ерікті ете алатындары айқындалды.
Оқушылардың 50-60% жуық бөлігі - жаңа фактілерге деген өз
қызығушылықтарына сәйкес есепті шеше алды. Сондықтан олар еріксіз сақтау
тапсырмасын нақты материалды орындағанда ғана ерікті ұсынылған есепті
тиісті деңгейде саналы шешкен жоқ.
Ең ақырында, оқушылардың үшінші тобы (шамамен 20-30%) есте сақтау
қабілеті бар балалар тапсырманы дұрыс түсіне алмады, нақты материалдың
кейбір бөлігін ғана еріксіз есте сақтады. Есепті олар ойламай шешті.
Осылай бастауыш мектепті аяқтау жасында ерікті есте сақтау қабілетінің
түбегейлі әртүрлі үш түрі қалыптасады. Олардың біреуі ғана оқу материалын
саналы және жүйелі түрде есте сақтауға көмек береді. Оқушылардың 80%
астамында көрінісін таба алады, ал қалған екеуі тұрақсыз мнеминикалық
эффект береді, көбінде материал ерекшелігіне немесе қызметтің нақты
міндетіне қарай емес, әрекеттерді әдеттегідей орындауларынаға байланысты.
Баланың мектептегі сабақтарға қызығушылығы, оның белсенділігі, жоғары
танымдық мотивациясы есте сақтау қабілеті дамуының қажетті шарты болып
табылатыны анық. Бұл бұлжымайтын факті. Бірақ баланың есте сақтау қабілетін
дамыту үшін, есте сақтаулары үшін арнайы жаттығулар ғана соншалықты
маңызды емес. Пайдалыдан гөрі білімге, кейбір пәндерге қызығушылықты
қалыптастыру, оларға деген оң қатынасты дамытудың пайдасы зор деген даулы
тұжырымдар бар. Тәжірибе ең жоғарғы психикалық функцияның бірі ретінде
ерікті есте сақтау қабілетін дамыту үшін оқуға деген қызығушылықтары аз
екені дәлелденген.
Бастауыш мектеп жасында есте сақтау қабілетін жетілдіру біріншіден:
оқу қызметі үрдісінде түрлі тәсіл мен ұғатын материалды ұйымдастыру және
өңдеумен байланысты есте сақтау стратегиясына ие болумен негізделеді.
Бірақ осындай амалдарды қалыптастыруға бағытталған арнайы жұмыссыз олар
кездейсоқ қалыптасады және көбінде өнімсіз болады.
Бастауыш сынып оқушыларының ерікті есте сақтау қабілеті бастауыш мектепте
оқу кезінде біркелкі емес және І-ІІ және ІІІ-ІV сынып оқушылары арасында ол
айтарлықтай ерекшеленеді. 7-8 жасар балаларға материалды түсіну және
ұйымдастырудан гөрі қандайда болсын құралсыз оңай есте сақтау тән болса...
осы жастағы зерттеленушілер Қалай ұқтың? Есте сақтау барысында не туралы
ойладың? және т.б. деген сұрақтарға көбіне олар жай ұқтым, солай
болды деген жауап естиді. Осындай есте сақтау қабілеті нәтижесінен де
көрінеді. Бастауыш сынып оқушылары үшін бір тәсіл арқылы ұқ деген
нұсқаудан есте сақта деген нұсқауды орындау оңай. Оқу тапсырмалары
күрделенуімен жай есте сақта деген нұсқау нәтижесіз болады, бала есте
сақтау қабілетін ұйымдастыру тәсілдерін іздестіреді. Көбіне осындай тәсіл
– ол бірнеше рет қайталау – механикалық есте сақтауды қамтамасыз ететін
қолайлы тәсіл боады.
Көлемі бойынша шағын материалды тек айтып беру ғана талап етілетін
кіші сыныптарда есте сақтаудың осындай амалы оқу жүктемесін меңгеру
мүмкіндігін береді. Бірақ көп жағдайда оқушылардың мектепте оқу
кезеңіндегі жалғыз амалы болып қалады. Бірінші кезекте, бұл оқушы жасында
мағыналы есте сақтау амалдарын меңгермеген, оның қисынды есте сақтау
қабілеті жеткілікті қалыптаспаған болып қалады.
Тірек негізінде, есте сақтау құралы ретінде ойлау үрдістерін пайдалану
қисынды есте сақтау қабілетіның негізі болып табылады. Бұндай есте сақтау
қабілеті түсінуге негізделген. Осыған орай Л.Н. Толстой: Білім білім
болады, егер ол бір есте сақтау қабілетімен емес, ой күшімен табылса
деген екен.
Есте сақтаудың ойлау амалдары ретінде: мағыналық байланыстыру, жіктеу,
мағыналық тіректерді бөлу, жоспар құру және т.б. пайдаланылуы мүмкін.
Бастауыш сынып оқушыларды осы амалдарды қалыптастыру мүмкіндіктерін
зерделеуге бағытталған арнайы зерттеулер негізінде ақыл қызметінде жатқан
мнемикалық амалға, үйрету екі кезеңнен тұратынын көрсетеді:
а) ақыл қызметінің өзін қалыптастыру;
ә) оны мнемикалық амал ретінде қолдану, яғни есте сақтау құралы
ретінде. Нәтижесінде, материалды есте сақтау үшін мысалға жіктеу амалын
қолданар бұрын топтастыруды жеке ақыл қызметі ретінде меңгерулері қажет.
Бастауыш сынып оқушыларының қисынды есте сақтау қабілетін дамыту
үрдісі арнайы ұйымдастырылуы тиіс. Өйткені осы жастағы балалардың басым
бөлігі материалды мағыналық өңдеу тәсілін өздігінен (арнайы үйретусіз)
қолданбайды және есте сақтау үшін белгілі амал яғни, қайталау амалын
қолданады. Мағыналық талдау және есте сақтау амалдарын үйрету барысында
осы амалды табысты меңгерсе де балалар оқу қызметінде оларды бірден
қолданбайды. Бұған ересектер тарапынан әдейі ынталындырулар болуы керек.
Бастауыш сынып жасындағы оқушылардың меңгерген мағыналық есте сақтау
амалдарына қатынасы өзгереді: егер екінші сынып оқушысында жоғарыда
айтылғандай осы амалдарды өздіген пайдалану қажеттілігі туындамаса,
бастауышта оқу соңында балалар оқу материалымен жұмыс жасағанда жаңа
амалдарға өздері жүгінетін болады.
Бастауыш сынып оқушыларының ерікті есте сақтау қабілетін дамытуда осы
жаста есте сақтаудың белгі және символдық құралдарын, ең алдыменен жазба
тілі және суретті меңгеруімен байланысты тағы да бір жайтты атау қажет.
Жазба тілді меңгеруінде (ІІІ сыныпқа) белгі құралы сияқты сөйлеу тілін
қолданып, балалар жанама есте сақтауды да меңгереді. Бірақ бұл үрдіс
бастауыш сынып оқушыларында есте сақтау мен еске түсірудің ерікті түрлері
механизмдерінің қалыптасатын жауапты кезеңде кездейсоқ, басқарусыз
болады).
Жазба тілінің қалыптасуы мәтінді жай ғана өндіруге ғана емес,
контексті құру талап етілу жағдайында тиянақты болады. Жазба тілді меңгеру
үшін мәтінді мазмұндау емес, ойдан шығарып жазу керек, бұнда балалар үшін
ең сай сөз шығармашылығы – ертегілерді ойдан айту.
Бастауыш сынып жасында ерікті есте сақтау түрлері қалыптасуы үшін өте
сезімтал, сондықтан мнемикалық қызметті меңгеру бойынша мақсатты дамыту
жұмысы осы кезеңде ең тиімді болады. Баланың есте сақтау қабілетінің жеке
қасиеттерін, көлемін, модальдігі (көру, есту, моторлық) және т.б. ескеру
оның маңызды шарты болып табылады. Бірақ бұған тәуелсіз әр оқушы тиімді
есте сақтаудың негізгі ережесін ұғынуы тиіс: материалды дұрыс және берік
есте сақтау үшін онымен белсенді жұмыс істеп, қандайда бір бейнемен
байланыстырған жөн.
В.Д. Шадриков пен Л.В. Черемошкина ұғатын материалды ұйымдастырудың 13
мнемикалық амалын бөлген: топтастыру, тіркеу тармақтарын бөлу, жоспар
құрау, жіктеу, құрылымдау, үйірлеу, баламалар орнату, мнемотехникалық
амалдар, қайда кодтау, түсіндіру материалдарын қайта құру, топтастыру
ұйымдастыру, ассоциациялар, қайталау деп болген. Бастауыш сынып оқушыларына
есте сақтаудың түрлі амалдары туралы ақпарат айту және әр бала үшін ең
тиімді дейтін біреуін меңгеруде көмек берген жөн.
Осылайша, бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілетінің даму
ерекшеліктері – бастауыш сынып оқушыларын арнайы оқытусыз жаттауда ұтымды
тәсілдерді пайдаланбайды. Олар ережелерді жаттауда – толық және бөлшекпен
– құрамдастырылған қайталауды қолданбайды. Олар бірден түгел ұғады,
сондықтан нашар естерінде сақтайды. Бөлшекке бөлуді оқушылар үлкен
өлеңдер жаттауда қолданады, бірақ көбіне өлеңді шумақпен емес, жол-жолмен
жаттауда қате жібереді.
Бұл, әрине, мехникалық есте сақтау. Көптеген балалар жаттағанда
қайталауды уақытқа бөлмейді, материалды бірнеше реттен жаттамайды. Арнайы
үйреткен соң бастауыш сынып оқушылары жаттаудың ұтымды тәсілдерін табысты
қолдана бастайды, есте сақтаудың құрамдастырылған немесе толық тәсілін
қолданады, қайталауды уақытқа бөледі.
3. Тілдік теорияны үйрету үрдісінде бастауыш сынып оқушыларының есте
сақтау қабілетінің дамыту жағдайлары
Жағдай жасау бұл – Ожеговтың айтуы бойынша өмірдің, қызметтің қандай
да болсын саласында белгіленген ережелері. Жағдай сондай-ақ бірдеңеге
тәуелді болғанда бір нәрсеге немесе бір жайт болғанда, жүзеге асырылатын
жайт деген екен. Біздің зерттеулерде жағдай – бұл тілдік теорияны зерделеу
барысында бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілетін дамытуда
жүзеге асырылатын жағдай.
Педагогтардың көптеген байқауларында, психологтардың зерттеулері
мектептің бастауш сыныптарында оқуға үйренбеген, ойлау қызметінің
амалдарын меңгермеген балаларда, ортаңғы сыныптарда үлгерімі нашар
балалар қатарында болатынын аңғартады. Осы міндетті шешудегі маңызды
бағыттардың бірі болып, бастауыш сыныптарда балалардың есте сақтау
қабілеттері толыққанды дамуы үшін жағдай жасаудан тұрады. Бұндай толық
жағдайлар бастауыш сыныптар шамасында қамтамасыз етілмейді, өйткені оқытуда
мұғалімнің балаларды үлгі бойынша ұйымдастыру тәсілі кеңінен тараған болып
қала берген. Мұғалімдер көбіне қайталауға негізделген және ойлап табу мен
бастаманы талап етпейтін жаттығу түріндегі тапсырмалар бергендері артық.
Осындай оқыту нәтижесінде балаларда есте сақтау қабілетінің сапасы:
баланың дербестігін анықтайтын тереңдігі, ұзақ мерзімдігі, есте сақтау
қабілеті еріктігі жеткілікті дамымайды. Бастауыш сынып оқушыларында есте
сақтау қабілетін дамыту жалпы мектепте және әсіресе бастауыш мектепте
оқытудың негізгі міндеттері болып табылады.
Есте сақтау қабілетін дамытуға қатысты кейбір құралдарда балаларға оқу
мазмұнындағы күрделенген есептер немесе әртүрлі күрделі жұмбақтар
ұсынылады. Өкінішке орай, авторлар көбіне осындай үлгідегі тапсырмаларды
орындау арқылы қандай мақсаттарды көздейтіндері белгісіз. Осындай
сабақтар тиімділігі көп емес.
Тәжірибеде есте сақтау қабілетін мақсатты дамыту бойынша жүйелі
жұмысты ұйымдастыру үшін, қажет жағдайларда оқу материалдарына толы
сабақтарда қамтамасыз ету қиын екенін аңғартады. Балалар белгілі бір
қисында берілетін дәстүрлі емес есептерді шешетін жүйелі сабақтарды
арнайы ұйымдастыруда қызмет етеді.
Бастауыш сынып оқушыларындағы психологиялық ерекшеліктер олардың
интелелктуалды даму ерекшелігін анықтайды. Олардың есте сақтау қабілеті
көбінде нақты сипатқа ие, нақты объектілерге сүйенеді.
Бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілетін дамытудағы негізгі
шарт – жанама есте сақтауды қалыптастыру, яғни есте
сақтау үшін қосымша құралдарды, оның ішінде белгі-символдарды пайдалану
болып табылады. Ол үшін ұғылатын объектілерді бөлшектеу, олардың түрлі
сипаттарын бөліп көрсету, олардың арасында қандай да болсын және шартты
белгілердің жүйесімен байланыс орнату. Ассоциативті есте сақтау қабілетін
дамытуға мынадай жаттығулар өз себін тигізеді:
а) сөздерді суреттер көмегімен есте сақтау;
ә) сөздерді әңгіме құрастыру арқылы есте сақтау;
б) шетел сөздерін фонетикалық ассоциациялар тәсілі арқылы есте
сақтау.
Сабақтардағы жалпы көңіл-күй оң эмоционалдық жағдайды тудырады:
ашықтық, қызығушылық, ұсынылған тапсырманы орындауға үйрену тілектері.
Өзінің табыстарын түсінуі оқушылардың психологиялық мүмкіндіктерін ашуға,
өзін-өзі бағалау, өзіне деген сенімділігінің артуы көмегін береді.
Осы эмоционалдық ая, мұғалім тапсырмаларына деген оң қатынас арқылы
белгілі бір нәтижеге жетеді, кейінінен біртіндеп мектептегі әдетті
сабақтарға да таралады. Солай есте сақтау қабілетін дамыту сабақтары оқуға
деген оң қатынасты және қызығушылықты қалыптастыру амалдарының біріне
айналады: осындай сабақтар нәтижесінде оқушылар өзінің дамуында айтарлықтай
жетістіктерге жетеді.
Сабақтардың тағы да кіріспе, негізгі және қорытынды бөлігінен тұратын
сабақтар құрылымы бар.
Кіріспе бөлімінің міндеті – оқушыларда білімді тиімді меңгеруі мүмкін
емес оң эмоционалды ая құру. Үнемі дамыту сабақтарында құрылатын бұл
позитивті эмоционалдық ұстаным оқушыларда біртіндеп бекітіліп, басқа мектеп
сабақтарына таралуы тиіс. Оң эмоционалды аяны жасау тәсілі ретінде
мұғалімнің бір-біріне күлімсіреу және жылы сөз айту тілегі болады. Бұл
сөздерде жағымды энергия бар, сенімділік, жылылық, мейірімділік пен жақсы
көңіл-күй атмосферасын жасауға көмектеседі.
Кіріспе бөлімінің маңызды сәті – ол ми қызметін жақсартуға арналған
жаттығуларды орындау. Физикалық жаттығулардың психикалық қызметке
ынталандыру әсері баяғыдан баршамызға мәлім. Физикалық жаттығулар
әсерінен түрлі психикалық үрдістер көрсеткіштерінің жақсаруында: есте
сақтау қабілеті көлемінің артуы туралы көп мәлімет бар. Осымен оқу
қызметінің табысты болуына өз ықпалын тигізетін жұмысқа қабілеттіліктің
жоғары деңгейінде қамтамасыз етіледі. Әр сабақ үшін осы сабақта дамытылуы
тиіс психикалық функцияларды ынталандыратын арнайы жаттығуларды таңдаған
жөн. Сабақтың негізгі бөлігі үшін тапсырмалар тиісті танымдық үрдіске
бағытталуы және сыныпта ұжымда жасау үшін ыңғайлығы ескеріліп таңдалады.
Дамыту эффектісіне жету үшін бір үлгідегі тапсырмаларды бірнеше мәрте
орындату арқылы жетіледі. Оқушылардың бір үлгідегі тапсырмаларды орындауға
қызығушылығы төмендемеуін болдырмау мақсатында бір қатар сабақтардың сыртқы
ресімделуін, түрлендіруін қамтамасыз етіп, олардың ішкі бағытындағы
бірыңғайлығын сақтаған жөн.
Сабақтың қорытынды бөлігінің міндеті - сабаққа қорытынды жасау,
оқушылар жұмысы нәтижесін және тапсырмаларды орырндауда туындаған
қиындылықтарды талқылаудан тұрады. Бұндағы маңызды сәт – оқушылардың Біз
не істедік? және де Осы сабақта неге үйредік? сұрақтарына жауаптары болып
табылады.
Бастауыш сынып оқушыларымен сабақ өткізудің маңызды ерекшілігі ойын,
жарыс элементтерінің қосылуы, мейірімді, қызықты атмосфераны ұстау, ұжымдық
жұмысты ұйымдастыру, балалармен ынтымақтастық орнату болады. Осының бәрі
сабақты жоғары танымдық деңгейде өткізуге, іскерлік және еркін атмосфераны
ұстауға мүмкіндігін береді.
Тілдік теорияны зерттеу үрдісінде бастауыш сынып оқушыларының есте
сақтау қабілеттерін түзету және де дамыту бойынша қызмет амалдары мен
түрлерін пайдалану, сабақта психологяилық қолайлы жағдайды, бала мен
мұғалімінің психологиялық қорғанысындағы атмосфераны құрған жөн.
Осы психологиялық қорғаныс бірнеше тәсілмен қамтамасыз етіледі.
Біріншіден, мұғалімнің оқу үрдісінде біртіндеп енгізілетін ережелер
жүйесі жатады..
Ережелер мынадай болуы мүмкін:
1. Барлық пікір талқыланады, бірақ жазалау сыналмайды.
2. Оқушылардың барлық кикілжің жағдайларында өзара, мүмкіндігінше
мұғалімнің арнайы бір келісімге келуімен шешіледі, қажеті
болсакикілжіңдер сыныпта талқыланады, бірақ оның шешілуі үшін
жауапкершілік кикілжің қатысушыларына жүктеледі. Солай
өсектеушілігіне, балалар кикілжіңінде ересектерге сүйену тыйылады.
3. Басқа адамға зияны тиетін, оны ренжітетін, жарақаттайтын немесе
басқа сынып оқушыларына кедергі болатын жағдайларда ғана тыйым
салынады. Мысалы, бақырмау керек, өйткені басқаларында сабақ жүріп
жатыр, сенің сыныптастарың мен мұғалімінің у-шудан басы ауруы
мүмкін.
Екіншіден, оқушыларға қойылған ережелерде басқа сабақтарда
психологиялық қорғаныс қызметтін ұйымдастыруға балалардың сабақта белсенді
қатысуымен қамтамасыз етіледі.
Рефлексия- балалармен сабақта оларға не ұнағаны, не ұнамағаны, олар
үшін не жаңа болды, өздері үшін не жаңалық ашқаны туралы әңгімелеу, сабақ
болып жатқанда бәрі жауап беруін қамтамасыз ету; балалар мен педагогтың
рефлексиясына бағытталған сұрақтар қойылады: Қалай ойласыңдар, бүгін
сабақта маған не ұнады (ұнамады)? Не таңқалдырды? Оны қалай білдіңдер?.
Орыс тілі сабақтарында интеллектісінде ауытқуы бар бастауыш сынып
оқушыларының есте сақтау қабілетін дамытатын қызмет әр түрлері үйлеседі
және кезектеседі, сондықтан оқушылар шаршамайды және де жалықпайды. Орыс
тілі сабақтарындағы есте сақтау қабілетін дамытуға атсалысатын ойын түрлері
балалардың қорқыныштарын басады, болдырмайды, олардың өзіне деген
сенімділіктерін арттырады, белсенділігін ынталандырады.
Роль қажет етсе, секіреді, жүгіреді, ол балалармен өз сезімдерімен
бөліседі: тұлғалық жағынан барлық жағдайда ашық болады..
Есте сақтаудың амалдары еріктік көрсеткіштері болып табылады.
Алдыменен есте сақтаудың негізгі тәсілі бүкіл материалды бірнеше ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.