Өлшем құралдарын метрологиялық бақылау
Қорғауға жіберілді
кафедрасының
меңгерушісі
________________ ф.м.ғ.к.,
қауымдастырылған профессоры
Джумамуханбетов Ж.Г.
_____________ 2018 ж.
Тақырыбы: Мұнай өнеркәсібіндегі метрологиялық қамтамасыздандыру
Орындаған: Ф-414 топ студенті Бржанова
К.Б.
Ғылыми жетекшісі: п.ғ.д. профессоры Имашев Ғ.И.
Атырау, 2018
1 тарау. Зерттеудің өндірістік теориялық мәні және
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
1.1 Метрология туралы жалпы ұғым және оның даму тарихы
7
1.2 Өлшем құралдарын метрологиялық 12
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Техникалық 16
шарттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
1.4 Метрологиялық қамтамасыз етудің 19
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
1.5 Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Әбішұлы
Назарбаевтың 2018 жылғы халыққа 21
жолдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 тарау. Метрологиялық бағытында жасалған тәжірибелік
жұмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
2.1 ҚазМұнайГаз ведомстволық метрологиялық 23
қызметі ... ... ... ... ... .
2.2 ҚазМұнайГаз компаниясы туралы жалпы 26
мәліметтер ... ... ... ... ...
2.3 Сұйық пен газдың энергоресурстар есебін метрологиялық қамтамасыз
етудегі көлемдік және массалық шығындарының бірліктерінің мемлекеттік
эталондары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 28
2.4 ҚазМұнайГаз компаниясының еңбек қауіпсіздігі немесе сондағы
қорғау 35
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.5 ҚазМұнайГаз ААҚ-ның сапа немесе қоршаған ортаны қорғау
қызметінің сондағы негізгі мақсаттары мен 36
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
3 тарау. Өндірістік тәжірибенің 39
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1 Атырау мұнай өңдеу зауыты ЖШС кәсіпорыны туралы жалпы
мәліметтер және өндірістік тәжірибе кезіндегі студенттің
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
3.2 Атырау мұнай өңдеу зауыты ЖШС-ның 40
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ...
3.5 Жеке 43
тапсырма ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
Қолданылған әдебиеттер 53
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда метрология бағыты өз алдына ғылыми дамыған, өз
заңдылықтары бекітілген, қолданыс тапқан физиканың үлкен саласына айналып,
математикалық әдістері бай, құрал жабдықтарды яғни жаңа технологияларды
дамытуды басқарушы ғылым болып есептеледі немесе біздің қоршаған ортамен
әсерлесуімізді сандық жағынан есептеп отыруға немесе мөлшерлеп отыруға
мүмкіндік беретін өлшеу құралдарымен қамтамасыздандырады. [12].
Бұндай мәселелерді шешу үшін Қазақстан Республикасының сәйкесінше заң
актілері - жөніндегі қызметті лицензиялау туралы заңы, Мұнай туралы заңы
қабылданып, түрлі аймақтардың есептеуі мен шығынын өлшеу түрлерін
метрологиядағы қамтамасыз етудің ұзақ мерзімді бағдарламалары дайындалған
болатын. Дайындалған бағдарламалармен түрлі қалалар мен облыстарда көптеген
аймақтық метрологиялық қызметтер құрылып жұмыс жасауда. [12].
Ғылыми тұрғыда өндірістік метрологияны қамтамасыз ету бағыты
дегеніміз, ол, стандарттық талаптарға сәйкес өлшемнің бірліктерімен талап
етілген дәлдігіне қол жеткізу үшін керекті ғылыми оған қоса техникалық
құралдар болып есептеледі. Өндірісті метрологиядағы міндеттерді қамтамасыз
ету стандарттаумен тығыз байланысты болған сайын тиімді шешіледі. Оны
қамтамасыз ету бойынша мақсатта заң қабылданды. Өнімді өндірісті
метрологиядағы қамтамасыздандыру ету бақылау мен сынау әдістері сияқты
стандарттау объектілерімен өте тығыз байланысты. Сол объектілер үшін
бақылануға тиіс біріңғай немесе бірдей метрологиядағы параметрлерді
белгілеген орынды айта кетсек ,яғни сондағы параметрлердің өлшенетін
номенклатурасы мен өлшеген дәлдіктің нормаларын белгілейміз, талап етілеген
нақты өлшеулерді орындау әдістемелерін дайындау қажет болады. Олардың
стандарттық өлшеуін орындаудың көптеген үлгілік әдістемелерін реттеудің
оңай жолы болып есептеледі.
Өлшеу процесін қажетті өлшеу жабдықсыз, яғни өлшеу құралынсыз ол іске
аспайды. Сондықтан өлшеу құралдың түрін сауатты таңдауды, оларды уақытында
және дұрыс тексеруді қамсыздандыру керек болады. Өндірістегі метрологияның
қамтамасыз етудегі ең нақты ережелерін тәртіптейтін мемлекеттің стандарттау
жүйелерімен реттеледі. Жалпы ұғымдар ҚР СТ 2.0-2001, ҚР СТ 2.2-2001 болып
есептеледі. Өндірістегі метрологиялық қамтамасыздандырудағы-ол дегеніміз
өлшеудің белгілі бір бірлігімен жасалатын нақты нәтижеге жету үшін керек
ғылымдық және ұйымдастырудың нақты негіздерін, техникалық құралдар мен
нормаларын белгілеп және қолданысқа ие болу табылады.
Өндірісіміздегі метрологияны қамтамасыздандыру өнімді зерттеуден
басқа конструкторлықтың, әрі технологиялық құжаттаманы қабылдауды жүзеге
асырады. Сараптама мен метрологиялық талдау, ол, өлшенуге тиіс
параметрлерді таңдау, дәлдік нормаларын белгілеу жайлы техника нәтижелерін
шешу мен бағалау және де бұйымдарды әзірлеп зерттеу, қолдану, пайдағастыру
мен жөндеу процестерін өлшеу әдістерімен және де құрал жабдықтарымен
қамтамасыздандыру болып есептеледі.
Өлшеу кезінде компьютерді пайдалану мүмкіндігін анықтап, тексеру.
Сараптама нәтижелері мемстандарт 3.114-81 бойынша рәсімделеді.
Бұйымның конструкцияларының бақылауға жарамдылығын бағалау. Өлшенген дәл
көрсеткіштерді бақылап және өзара алмастырымдылықтың тиімділігі мен
дұрыстығының талаптарындағы сәйкестігін анықтайды.
Өндірістік бөлімшелердің мұнай кәсіпшілігі жабдығын, қосалқы
бөлшектерді жеткізуге арналған жыл сайынғы өтінімдерін жинауды, талдауды
және де сонымен қатар жасауды, жетекшілік ететін бағыттар бойынша жылдық
өндірістік бағдарламаның жасалуын, мұнай кәсіпшілігі жабдығын дұрыс
пайдалану жоспарларды алдын алу жайында кестесіне сәйкес уақытында
жөндеудегі жүргізуді қамтамасыздандыру болып есептеледі. [15]
Мұнай кәсіпшілігі жалпы жабдығының авариялық істен шығуын, жазатайым
жағдайларды тергеу жөніндегі комиссиялардың жұмысына, тауарлық-материалдық
құндылықтарды қабылдауға және негізгі құралдарды есептеп шығаруын айтуға
болады. [15].
Өнеркәсіптегі жалпы міндеттер төмендегідей:
- Өнеркәсіптегі қауіпсіздігіне тұрақты зерттеу жасап оған қоса
орнатып немесе өндірістегі қауіп төндіретін факторларды зерттеу;
- Зауыттағы жұмыскерлердің сондағы қауіпсіздігі бойынша дайындықтарын
жоспарлап, тексеріп, аттестаттау;
- Зауыттағы өндірістік қауіпті нысандарға өнеркәсіптегі қорғаныс
жағдайына анализ жасау;
- Өнеркәсіптегі қауіпсіздік шараларын дұрыстауға және төртінші
адамдарға, қоршаған ортаға зиян келтірмеуге қауіпсіздік шараларын
ұйымдастыру;
- Мекемедегі қауіпті жағдайлардағы қақтығыстар, технологиялық
бұзылуды алдын ала зерттеп ескертіп немесе оларды қадағалап жою жұмыстарын
ұйымдастыру;
- Зауыттарда өндірістік қауіпсіздік ережелерін қолданылатын
зертханалық жұмыстар жасап, техникалық және энергетикалық құрал жабдықтар,
оларды жөндеп уақытылы қадағалап отыру;
- Технология тәртібін сақтап үнемі зерттеп отыру;
- Зауыттағы қауіпсіздік талаптарын тексеріп ондағы зиян келтіретін
факторларды анықтау;
- Зауыттағы жұмыскерлердің қауіпсіздігін сақтап, оларды аттестациядан
өткізіп бақылап отыру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:
Метрологиялық салыстырып тексерудегі бұйымдарды дайындап, әзірлеп,
қолданып және бұйымдарды жөндеп зерттеу кезінде тиімділігін
қамтамасыздандыруын анықтау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны:
Өлшенетін параметрлерін дұрыс номенклатурасын бақылап және өлшеудің
дәл көрсеткіштерін технологиялық тұрғыда режимдерін қамтамасыздандыра
отырып, ережелеріне сәйкестігін анықтап тексеру оған қоса сондағы
өлшеуінің дәлдігін сақтап өлшеу операцияларын төмендетіп еңбек
сыйымдылықтарын азайту жолдарын автоматты түрде қолданысын анықтау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні:
Мұнай және газ өндірудегі басқарманың механикалық қызметтерінің
өндірістік қызметін басқарып, өндірістік қызмет көрсету цехтарының жұмыспен
қамтамасыздандыру және өндірістік зауыттағы цехтардың қызмет көрсететін
персоналының мұнай кәсіпшілігі жабдығын дұрыс, әрі апатсыз пайдалануын
сақтауы бойынша, біздің мұнай өнеркәсіпшілігі жабдығын уақытылы және сапалы
жөндеу, пайдаланылатын мұнай кәсіпшілігі жабдықтарының сенімділігін арттыру
бойынша ұйымдастырушылық шараларды ойға асыру бойынша жұмысты қадағалау.
Дипломдық жұмыстың болжамы:
Мұнай өндіру объектілеріндегі мекеме зауытындағы қауіпсіздік
ережелерін сақталуын бақылап іске асырады және мұнай кәсіпшілігі үшін
тауарлық-материалдық құндылықтарын, жабдықтарын, аспаптар қажеттілігін
қалыптастырудың немесе негіздеуді қамтамасыз етілсе, онда табиғи ортаны
қорғау туралы заңның талаптарын сақтай отырып, өндірістік резервтер мен
ресурстардың барлық түрлерінің үнемді жұмсалуы бойынша мәселелерді шешу
және басқарудың, өндіріс тиімділігін арттырудың және әрбір қызметкердің
соған тапсырылған іс немесе барлық ұжым жұмысының қорытындылары үшін жауап
беруін дұрыс біріктіруді қамтамасыз етіліп жүзеге асырылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- Қазақстан Республикасы құқықтық-норматив актілерінде бекітілген
зауыттың қауіпсіздік ережелерін нақты орындалуын қамсыздандыру;
- Өнеркәсіптік қауіпсіздік жағдайына әсері тиетін себептерді тексеру;
[12].
- Өнеркәсіп зауытындағы өндірістік нысандардағы қауіпсіздік
талаптарын қадағалау;
- Өнеркәсіптің қауіпсіздік жағдайына залал туғыздырған тұлғалардың
істерін алдын алу шараларын жасау;
- Өнеркәсіп зауытындағы қауіпті өндірістік нысандардың технологиялық
жағдайда тоқтап қалуын, қауіп төнген жағдайдың алдын алу шараларын
жүргізілуін, хабарлау залалын жою;
- Қазіргі таңдағы өндірісте қолданылатын энергетикалық және
техникалық құрыл-жабдықтарға сынақ жүргізу және бақылау немесе өлшем
құрылғыларының жөнделу мен дәл уақытында жасалып зерттелуін қамтамасыз ету;
- Технология ережелерін нақты зерттеулерін орнату;
- Өнеркәсіпте қауіпсіздік жағдайында залал туғыздырған апаттардың
себебін сондағы салдарын табу. [12].
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы:
Тәжірибелік маңыздылығы-жалпы кәсіпорын туралы, сондағы метрология
саласындағы салыстырып бақылау, теориялық және әдістемелік жағынан
жалпылама мағлұмат беру, оларға талдау жүргізу.
Сонымен қатар тәжірибемізден кәсіби білімді тереңдетіп оқып және
метрология қызметінің болашақта мамандардың қажетті қажетті жұмысқа
ынталығымен дағдысын қалыптастыру және біздің білім деңгейін көтеру
жағдайындағы дайындығын жасау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:
Дипломдық жұмысымыздың құрылымы кіріспеден, үш тараудан құралған,
олар: 1 тарау-Зерттеудің өндірістік теориялық мәні және түрлері, 2 тарау-
Метрологиялық бағытында жасалған тәжірибелік жұмыстар, 3 тарау-Өндірістік
тәжірибенің маңыздылығы, қорытындыдан жәнеде қолданылған әдебиеттер
тізімінен тұрады.
1-тарау. Зерттеудің өндірістік теориялық мәні және мәселелері
1. Метрология туралы жалпы ұғым және оның даму тарихы
Метрология туралы негізгі ұғым дегеніміз ол өлшеу. МЕМСТ 16263-70
бойынша, өлшеу – арнайы техникалық құралдар–жабдықтар көмегімен физикалық
шаманың мәнін табу болып есептеледі.
Метрология – өлшемдер мен өлшеулер туралы, солардың бірлігін
қамсыздандыру әдістері мен сондағы құралдары немесе талабы қойылған
дәлдікке жету әдістері туралы ғылым болып есептеледі. Метрология ғылымы
үштікке бөлінеді заңнамалық, теориялық және қолданбалы метрология болып.
Теориялық метрология – метрологияның негіздерін жасақтайтын немесе
құру, ол өлшемдер бірліктерінің жүйесімен, сондағы физикалық тұрақтықты
жасау, өлшеулердің жаңа түрлерін дайындаумен айналысатын метрологиялық
бөлік. Кей кездері басқаша іргелі метрология деп айтылады. Теориялық
метрология қоғамға қажет өлшеулердің қажет бір тектілігін және бірлігін
қамсыздандыруға бағытталған өлшеудің физикалық өлшем бірліктерін,
эталондарын, әдістерін, құралдарын пайдалану бойынша міндетті техникалық
және заңды талаптарын орнатады.
Заңнамалық метрология дегеніміз – біздің мемлекетте қолданылып жүретін
өлшем бірліктерін, өлшеу әдістерін, құралдары мен тәжірибелерге қатысты
біздің мемлекеттік талаптарды орындайтын метрологиялық бөлік. Заңнамалық
метрология мемлекеттегі метрологиялық қызмет болып есептеледі, біздің
мемлекеттік басқару органдары және заңды тұлғалар метрологиялық қызметті,
жаңа енгізіліп жатқан заңдар мен ережелер арқылы қызметін атқарып отырады.
Осы заңнамалық метрологияда құралдардың мынадай түрлері бар, сонын ішінде
сынау мен бекіту, соларды зерттеп калибрлеу оған қоса тексеру, өлшеудегі
құралдарды сертификаттап қадағалап отырады. Метрологиялық талаптар және
ережелері мен заңнама метрологиясының нормалары біздегі халықаралық
ұйымдардың нормативті құжаттармен сәйкестендірілген. Бұл ұстаным
экономикалық және сауда байланыстарының жақсы дамуына біршама пайдасын
тигізеді немесе халықаралық метрологиядағы бірлескен қызметке өзара
мазмұнын түсіндіріп. [1,8,9,13].
Қолданбалы (тәжірибелік) метрология – теориялық жағынан, заңнамалық
метрологияның ережесімен әр түрлі салаларында тәжірибе жүзінде қолданумен
айналысады.
Метрологиялық қызмет пенен оның әрекеттері – өлшеулер бірлігі, алғашқы
эталондармен қайталанатын өлшемдерді бекітілген бірліктер өлшемдеріне тең
заңдалған бірліктермен, осы нәтижелердің қателіктері белгілі, берілген
ықтималдылық орнатылған шектерден аспайтын нәтижелермен сипатталатын
өлшеулер жағдайлары.
Өлшеулер бірлігін қамсыздандыру – заңнамалық актілерге, мемлекеттік
стандарттармен және басқа да стандартты актілермен орнатылған нормалар мен
талаптарға сай өлшеулер бірлігін сақтауға, оған қол жеткізуге бағытталған
метрологиялық қызметтердің әрекеттері.
Мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталық – ел заңнамасына сай
өлшеулердің бекітілген түріндегі өлшеулер бірлігін қамсыздандыру бағытында
мемлекеттік эталондарды жасауға, сақтауға және қолдануға, нормативтік
құжаттарды жасақтауға жауапкершілікті таситын метрологиялық ғылыми –
зерттеушілік орталық. Кез келген физикалық өлшемді өлшеу деп эталон деп
қабылданған өлшемнен бұл өлшем қанша есе үлкен екенін анықтайтын операцияны
айтамыз. Мысалы, ұзындық эталоны метр деп қабылданған, жарыстарда өлшеулер
жүргізгенде спортсмен қанша шақырым жүрді, қанша шақырымға секірді, тағы
сол сияқты соны білуге тырысады. Дәл осылай қозғалыс уақытын, қуатты тағы
да басқаларын білуге болады. Мұнда алынатын ақпарат тәрбиешілердің, ғылыми-
әкімшілік жұмысшыларды алдағы әрекетіне негіз болады. Бір көрсеткіштерді
бағалап жатқан жаттықтырушылар мен мамандар мұны бірдей істеуі керек.
Өлшеу өте ерте замандағы адам қызметтерінің бірі болып есептелінеді.
Олардың пайда болулары адамзаттың материалдық мәдениеттеріне көзделіп
негізделген. Көне заманның адамдары біртекті объектілерді есептеулерімен
шектелген, яғни жауынгерлер саны, мал басы, арақашықтықтағы қадаммен,
садақтармен атып, жолдағы өткізген күндерімен өлшенген. Яғни уақыт
тәулікпен, ай күндерімен немесе жыл мезгілдерімен өлшенсе, ал заттардың
саны данамен, дэжинамен, қорап және баулармен өлшенген. Ондай есептеулер
физикалық шамалар мен өлшеу бірліктерін енгізуді қажет етпеген. Сол
кездерде арнайы есептеулер жүргізетін техникалық құралдарды жасауды немесе
қолдануды қажет санамаған. Бірақ заманның, айналадағы қоғамның дамуына
байланысты түрлі–түрлі шамаларды, қашықтықты, салмақты, өлшемді, көлемді
және тағыда басқа есептеулерді керек ете бастады. [1,8,9,13].
Тауар мен өндіріс алмасу пайда болғаннан бастап өлшем бірліктеріне
деген қажеттілік туған. Сол уақытта ондай бірліктер ретінде астықтың
дәндері (гран), бұршақтардікі (карат), қолдағы саусақтың ұзындығы (дюйм)
және аяқтың өкшесі (фут) деп қолданған екен. Уақыт зымырап өткен сайын
өлшем бірліктері дәл және әртүрлі бола бастаған болатын, солардың
араларында байланысып орнатылды, жаймен әр мемлекеттер мен адамдардың
өздерінің ұлттық өлшеу нақыштары қалыптаса бастады. Бұл өлшем бірліктерін
есепке алуға тырысқан, сол үшін табиғи мен антропологиялық бірліктер
таңдалған. Өлшеудің белгілі бір дамуына ол метрологияның пайда болуына
негіз болды. Ғылым мен техникалардың дамуы әр түрлі мемлекетте қолданылатын
шамаларды мөлшерге әкелді. Сонымен Ресейде қашықтық – верстпен өлшенсе, ал
Англияда – милямен белгілеген. Осылардың барлығы мемлекеттер арасындағы
байланыстарды, ғылым жағынанда қатынасты қиындатты.
Ерте кезде орыс тәжірибесінде өлшеулердің негізі болып көне
египеттіктердің өлшем бірліктері қолданылған, ал көне египеттіктер өз
кезеңінде бұрынғы Рим мен Греция зерттеуінен алынып қолданылған.
Өлшеулердің әрбір жүйелері, өз этапына байланысты, өзіндік
ерекшеліктерімен, ұлттық менталитеттерімен ерекшеленген.
1832 жылдары Карл Гаусс физикалық шаманың бірлік жүйесін шамалардың
жиынтығы негізінде құру тәсілін ұсынған. Ол абсалютті деп аталатын бірлік
жүйесін құрған болатын, оның негізі болып үш бір-біріне тәуелсіз бірліктері
алынды, олар массаны – миллиграмм, ұзындықты – ұзындықты миллиметр және де
уақытты – секундпен атаған.
Он жеті мемлекет 1875 жылы дипломатиялық конференцияда метрикалық
конвенцияға қол қойылды. Қазіргі кезде оның ішіне 50 ден астам елді мекен
кіреді. Сол конвенцияға қол қойған мемлекеттер Халықаралық бірлестігін
бекітеді. Осыған байланысты Халықаралық мөлшер және салмақ бюросы құрылды.
Қазіргі таңда халықаралық мөлшер және салмақ бюросында 7 консультативті
комитет қызмет етеді, олар бірлікті, мөлшерді анықтау, секундтар,
термометрлер, электр, фотометрлер және ионды сәулеленуді өлшеу эталондарын
қарастырады. [1,8,9,13].
Дмитрий Менделеев Иванович те кезінде одақтық метрологияның дамуына
көп үлесін қосқан болатын, сондықтан 1892-1917 жылдар аралығы метрология
дамуының Дмитрий Менделеев кезеңі деп те аталады.
1955 жылдары Москвада 2-ші мемлекеттік метрологиялық орталық құрылды,
қазіргі Жалпы ресейлік физика-техникалық немесе радиотехникалық өлшемдердің
ғылыми зерттеу институты. Онда дәлдік өлшеудің құралын зерттейді. Тағы да
бір Ресей метрологиялық орталығы болып Жалпыресейлік метрологиялық
қызметінің ғылыми зерттеу институты да саналады, онда заңдылық метрология
саласындағы басты ұйым. Халықаралық метрологиялық ұйымға 1956 жылы құрылған
халықаралық заңдылық метрология ұйымы кіреді. Ал Парижде Халықаралық
метрологиялық заңдылығы жұмыс істейді. Ондағы қызметін Халықаралық
(Международный) метрология заңдылық комитеті басқарады. Кейбір мәселелерді
Халықаралық стандарттау ұйымы (ISO) шешіп береді. [1,8,9,13].
2003 жылы Қазақстан метрологиясына 80 жыл толды. Қазақстанның өлшеуі
туралы тарихында Ресейдің метрологиясымен өте қатты тығыз байланысты. Ең
алғаш рет Қазақстан аумағында 1923 жылдарда құралдардың мерзімділігін
анықтайтын Семей бөлімшесінде ашылды. Қазақстанның басқа аумақ, аймақтары
Қазақстан Республикасының шет елде Оренбург, Саратов қалалары қамтамасыз
еткен. Қазақстандық аймақта 1929 жылы күздің 1-ші қазанында Семей
бөлімшелері өлшемдік таразы бойынша немесе аумақ поверкілік палаталары
болып дұрысталған болатын. Оны басқарған Вильковиский Н.Э. болған.
Қазақстандық аймақтың палатасы 1930 жылы Семейден Алматы қаласына ауысты.
Осы кездерде Қазақстанда аса күрделі емес құралдар мен аспаптар таңбаланды.
Сол кезде Қазақстанда олар таразы, кір тастарының ұзындық шамалары мен
манометрлерге таңбалар қойылды. Қазақстандағы экономикалық өрлеуімен
байланысты поверкалық яғни салыстырып тексеру органдарының саны да өсті.
Қазақстандық аймақтық палата 1931 жылы стандарттау бюросы болып өзгертілді.
Басқару құрылымы аппаратпен өлшейтін құралдар мен құрал–аспаптар мен
шамалар бойынша он төрт облыстардағы басқармалары кіреді. Облыстарды қосқан
кезде қызметкерлер құрамы 129 адамға жетті. Мемлекеттік бақылау зертханасы
1955 жылдары Алматы қаласындағы құрылды, сонымен қатар сол кезден бастап
мемлекеттік бақылаудың Республикалық зертханасы болып аталып кетті. 1960-шы
жылы Қазақстандағы метрологияның негізгі дамыды. Осы жылдары екінші, үшінші
разрядты зертханалар жаға құралдар пайда болды. Алматы облысының Қапшағай
қаласында 1972 жылы радиациялық аспаптарды салыстырып тексеру бойынша
зертхана салынды. Ал Өскемен, Ақмола, Шымкент пен Жамбыл қалаларында
зертханалар тұрғызылды. Республикалық метрология мен стандарттау орталығы
1975 жылы Сертификаттау мен Метрологиялық Аккредиттеу Орталығы (АЦСМ)
ұйымдастырылып құрылды. 1977 жылы КСРО-ның Мемстандарты АЦСМ-ға стандарттар
үлгісін тапсырды. Республикамызда 8 млн өлшеу жабдықтары тасымалданды.
Мемлекетіміз 17 жұмысшы эталон, 13000 жоғарғы нақты өлшем бірліктерінің
үлгілерімен жабдықталды. 1992 жылы Ресей мен Украиналық метрологиялық
институттар өлшем бірліктерімен қамсыздандырылды. Осыған орай Республиканың
Мемстандарттары алдында күрделі, үлкен тапсырмалар тұрған. Осы күнге
дейінгі негізгі жұмыстармен сақтап қалумен нормативтік құжаттарды жинақтап
қалу.
1993 жылы қыстың 18-ші қаңтарында осынын бәрін іске асыру үшін біздің
Республикамыздың үкіметі Өлшем бірліктер туралы заңын қабылдаған. 1994
жылдың оныншы айында үкіметпен мемлекеттің өлшем бірліктер жүйесінің даму
бағдарламасы қабылданып Қазақстан заңды түрде метрологиялық халықаралық
ұйымдарына тең заңды мүшесіне кірген болатын. [1,8,9,13].
1-сурет. Метрология теориясының құрылымы
1.2 Өлшем құралдарын метрологиялық бақылау
Мемлекеттік метрологиялық бақылаудың бірнеше түрлері белгіленген және
бар, олар төмендегідей:
- Өлшеу құрал–жабдық түрін бекітіп жасау;
- Өлшем құрал–жабдықтарын, яғни сондағы эталондарды поверкілеу;
- Өлшем құрал–жабдықтарын әзірлеу, сату, жөндеу құқығына байланысты
заңды және жеке қызметкерлердің қызметін лицензиялап беру.
Мемлекеттік метрологиялық бақылау мен қадағалау (ММБмҚ) заңымен
белгіленген аясында іске жүргізіледі. Соған байланысты жасалынған,
өндірілген, импортталған немесе пайдаланудағы өлшем құралдары 2 бөлікке
бөлінеді:
- Пайдаланып арналған және де соған қарамастан біздің мемлекеттік
метрологиялық бақылауы мен қадағалаудың таралу аясында пайдаланатын.
Осындай өлшемдер құралдары оларды тексеріп, түрін келтіргеннен кейін
қолдану үшін, кейінгі, алғашқы, мерзімді салыстыру мақсатында танылады;
- Қажет етілмеген, яғни арналмаған және де мемлекеттік метрологиядағы
бақылап, қадағалауды керек етпейтін құрал. Бұл өлшем құрал – жабдықтарына
мемлекет тарапына қадағалау жүргізілмейді.
Салыстырып тексеру, яғни поверканы тексеріс құқығына тіркескен заңды
тұлғаларда метрологиялық қызметтеріндегі өлшем құралдарына салыстырып
отырып тексеріс жүргізіледі.
Мемлекеттегі метрологиялық қадағалау мен бақылаудың таралуын көрсете
отырып бұл өлшеу құралдарын 2 топқа нақтылап бөле алмаймыз. Біздің
мемлекеттік метрологиядағы қадағалау мен бақылау мынадай аясынан жасалады:
- Салауатты өмір салтын сақтау, табиғи ортаны қорғау, еңбек
қауіпсіздік ережелерін сақтап, саудадағы операциясын орындап, есеп айырысып
қамтамасыз етеді;
- Біздің Республикамыздың заңдылықтарына сәйкес Қазақстанға керекті
мүмкіншілік үшін келісімшарттар бойынша жеткізілген өнімдерді өндіріп
шығарады;
- Біздің Республикасының мемлекеттік нормативтік міндетті ережелеріне
сәйкестіктерін анықтау мақсатына өнім сапасын бақылап, сынау. [3,4].
Біздің Республикамыздың Стандарттау бойынша заңдарына сәйкес
міндетті болып мемлекеттік стандарттар талаптары болып табылады, олар
жұмыстың, өнімнің және де қызметтегі сыртқы орта, тұлғаларының өмірі,
денсаулықтарымен жекеменшік заттары үшін қауіпсіздігін қамсыздандыру
барысында, олар техникалық жәнеде ақпараттық сәйкестелуін өзара
ауыстырылуын соларды зерттей отырып маркілеу әдістерінің бірлігін
қамсыздандыруы үшін, сонымен қатар, Қазақстан Республикасының белгіленетін
шешімдері. Осыған сәйкес мына талаптарға байланысты келуді бақылау үшін
пайдалануға болатын өлшем құрал-жабдықтарын салыстыра отырып тексерілуі
қажет:
- Қорғаныс қондырғыларына бүлдіршіндер ойыншықтары, киім-кешектері
мен аяқ киімдерінің мінездемелері;
- Құрал–жабдықтардың элементтеріне сипаттама беріктігіне;
- Жаман түрде кедергі жасалған деңгейі мен уақытылы, яғни шу,
радиациялық немесе сондағы электромагниттік сәулеленуі деңгейлеріне,
топырақтарға қысым түсіріліп жіберілетін стандарттарына, соңғы жіберілген
зиянды заттар мен олардың құрамындағы мөлшерлеріне;
- Өнімді дайындап жасау барысында пайдаланатын материалдарға, соның
ішінде химиялық құрамы жағынан соңғы, зиян және апатты заттардың жіберілген
деңгейін шектеулі болып есептеледі;
- Өнімді қолдану, оған көрсетілген техникадағы қызметтері мен жөнделу
ережесіне. [3,4].
Осы өндірістерге жасалған өлшемдердің барлығына қорытынды жасауға
болады, сондағы өлшемдердің нақтылай бекіту үшін сынақтар өткізіледі. Және
де өзінің өндірген өлшем құралдарының пайдаланып қолданатын жері белгісіз
болады. Кейбір кездерде бұл өлшем құралдары метрологиялық бақылау аясында
қолданылмай да қалады. Осыған орай алғашында өнімді тексеріп алғаны дұрыс
болады.
Өлшем құралдарының түрлерін бекіту.
Өлшем құралдарын бекіту еліміздің талаптарына сәйкес болатын
нормативті құжаттамаларда белгіленгендей өлшем құралдарын қолданысқа шығару
кезінде жүргізіледі.
Өлшем құралдарының жасалған түрлері өлшем бірлігін қамсыздандыра
отырып мемлекеттік жүйеге енгізілмейді. Кейбір жасалынған құралдармен және
сырттан әкелінген оған қоса мемлекеттік метрологияға жататын өлшеу құрал –
жабдықтарының мемлекет метрологиялық қызметтер метрологиялық аттестаттаудан
өткізіледі.
Өлшем құралдарына, олардың бекітіп жасау мақсатында, сәйкестігін
анықтап сынақ өткізіп мемлекетіміздегі ғылыми метрологиялық орталығын
стандарттап, сертификаттап және де метрология жөніндегі мәліметті уәкілетті
органның ведомстволық бағыныстағы бөлімшелері және де сертификаттау,
метрология және стандарттау жөніндегі мемлекеттегі уәкілет органындағы
өлшем құралдарындағы сынақ орталықтары жөнінде жасалған басқа – басқа заңды
азаматтары жасайды.
Түрлерін бекітіп жасау мақсаты үшін сынақтардан және метролгиялық
аттестаттаудан өтпей қалған өлшем құралдарын метрологияда пайдалануға тыйым
салынады.
Қазақстан Республикасының Мемстандарты өлшем құрал–жабдықтарының
түрлерін бекітеді және оны мемлекеттік тексерістерде тіркейді немесе
тапсырыс берушілерге түрлерін бекітеді. Содан соң оларға сертификат
беріледі.
Поверка.
Мемлекеттік метрологиялық бақылаудың өлшем құралдарын салыстырып
тексеруіне тоқталып кетейік.
Өлшем құрал–жабдықтарын поверкілеу дегеніміз – өлшем
құрал–жабдықтарын белгілеген техника талаптарына байланысты орындап,
анықтау және растлуы түрінде біздегі мемлекеттік метрология қызметінің, әрі
сондағы уәкілет органдарынан бөлек органдары орындалатын операция жиынтығы.
Қазақстандағы Өлшем бірліктерін қамтамасыз ету туралы заңдары
бойынша мемлекеттегі метрология қадағалауында болатын өлшеу
құрал–жабдықтарын өндірістегі және шет елдерден импортталғаны бойынша
әкелінген жағдайда салыстырып тексеріледі. Ал сатуға немесе жалға берілуіне
тек қана поверкіленген өлшем құрал–жабдықтары ғана барады. [3,4].
Салыстырылып тексерудегі мемлекет аралық метрологиядағы қызметтер
саны және мемлекеттегі ғылымдық түрде метрологиялық орталық (МҒМО)
тіркелінген заңдар азаматтарының метрологиядағы қызметтік жүйесін жүзеге
асырылады.
Өлшемдік құрал-жабдықтарын салыстырылу тексеруінде тап осындай
тексеруші ретінде аттестатталатын дара тұлғалар жүзеге асырылады.
Салыстырылып тексерудегі нәтижелі-өлшеу құралдарындағы пайдаланып
жарамдылықтарын дұрыс екенін дәлелдеу және де сол өлшеу құралдарындағы
пайдаланылып жарамсыздығын айтады. Салыстырып тексерудегі дұрыс
зерттелулері өлшемдегі құралдарына немесе сол пайдаланылып құжаттамаларына
жасалатын салыстырып тексерілген таңбаларымен (лейбл) немесе салыстырып
тексерілгені жөнінде куәлік беріледі. Егер де салыстырылып тексерілуі
нәтижелерінде өлшену құралдарында жасалған жарамсыз немесе уақыты асып
кеткендігі танылса, онда салыстырылып тексеру таңбалары, сол Салыстырылып
тексерілу туралы куәліктердің күштері жоғалып және де пайдалануға
келмейтіні туралы құжаттамалары беріледі немесе сол техникалық
құжаттамадағыдай жазулар жазылады.
Біздің Қазақстанымызда салыстырып тексерудің алғашқы, мерзімді,
инспекциялық, кезектен тыс және сарапшылық түрлері қолданылады.
Көшбасшылық танытып салыстырып тексерудегі пайдаланылып немесе
жөнделген, яғни шет елден импортталып алып келінген түрлері тексеріліп
өлшем құралдарын атап жатқызады. Жекеменшік өндірістегі өлшемдегі
құралдарының түрлерін бекітілген кездегі олардың әрқайсысына бекітілгені
жөнінде сертификаттары тапсырылады. Ал көшбасшылық танытқан салыстырылып
тексеруді сол өлшем құралдарын жарамсыз етіп танытады.
Жарамдылық салыстырылып тексерулеріне пайдаланып немесе сақталған
өлшем құралдарын атайды. Ондай құралдарды аталған қатардағы мемлекет
метрологиясының қадағалауындағы қызмет етілуі аясын да ескере келе, ондай
құрал–жабдықтар иелері салыстырып тексеруге қатысы бар. Салыстырып
тексерудегі арнайы ішіндегі қолданысқа ие болып жүрген интервалдар
заңдылығына сәйкес ережелері негізінде жазылады екен.
Өндіріліп жасалған немесе жөнделіп жасалған өлшеудегі құралдарын, дәл
соларды техникалық бақылауындағы бөлімін қабылдап кейіннен, ең бірінші
салыстырылып тексерілуін жіберуі керек. Көп сақталып тұратын өлшем құрал-
жабдықтарын уақытылы салыстырылып тексеруін өткізбей тастауға да болады.
Тап сол туралы шешімдерді заңды түрде мекемедегі бас метролог қызметкері
қабылдайды. Салыстырылып тексеруіне өлшем құралдарының жалғыз ғана өлшем
пайдаланылған аумақтық сипаттамалары да жатады. Ондай жағдайларда өлшем
құралдарында солардың қолданылған аясында көрсетілетін анық жазылым және
талапқа сай белгі болуы қажет болады.
Одан басқа да салыстырылып тексерілулер келесі бір жағдайларда
өлшемдегі құралдарын пайдаланылатын кезінде жасалынады, мысалға айта
кетсек:
- Салыстырылып тексеру түріндегі таңбалары бүлінген жағдайда және
салыстырылып тексерілу жайында куәлік жоғалғанда жасалынады;
- Өте көптеген уақытта енгізілгеннен кейін де өлшем құралдарын
пайдаланып енгізілгенде жасалады;
- Өлшемдегі құралына күшпен әсерлерінен кейін де немесе аспаптардың
көңілден шықпайтын жұмыс істеген жағдайда қайтадан дұрыстап қалпына
келтірілген кезінде жасалады;
- Жартылай салыстырылып тексеру аралық интервалына тең мерзімдік
уақыт өткенде жібермеген өлшемдік құралдарын халықтарға сатқанда жасалады;
- Жартылай салыстырылып тексеру аралық интервалдарына сәйкес мерзімде
уақыт өткеннен кейін де өлшемдік құралдарын құрамдас ретінде пайдаланғанда
да жасалады.
Инспекциялық тексеріс кезінде салыстырылып тексеру мемлекеттік
метрологиядағы қадағаланып жүргізілген жағдайда өлшем құрал–жабдықтарын
пайдаланылған жарамдылықтарын зерттеліп анықталады.
Лицензиялау.
Өлшемдік құралдарын өндіріп жасау, сатылған және жалға берілгендігі
бойынша дара немесе заңды кісілердің қызметтерін
лицензиялау–мемлекетіміздегі метрологиялық бақылаудың ішіне кіретін
бөліктері болып есептеледі.
Лицензиялаудың өзі жалпы міндетті жарамдылығын жақсартуға жататын
және заңдармен тыйым салынбаған қызметпен айналысып заңды немесе жеке
тұлғасына лицензия берулердің талабын орындауына жасалынатын тәртіптері
айтылады. Барлығы қарастырылып отырған жағдайында да лицензия –
мемлекетіміздегі метрологиялық қызметтерінің өлшем құралдын өндіріп, сатып,
жалға беріп және сонын бәрін жөндеу бойынша қызметті жүзеге атқару үшін де
заңды және жеке азаматтарына беретін рұқсаттама қағазы. Лицензия болған
жағдайда біздің Отанымыздың бүткіл жерде жарамды болып есептелінеді. [3,4].
Лицензия мынадай жағдайда берілмей қалуы мүмкін, олар берілген
өтінішке қосылып құжаттамаларда ақпараттары толық болмаған жағдайда,
лицензияланған қызметтердің іске асырылу шарттарын айтылған талаптарға
сәйкес келмеген жағдайда, берілген лицензиясы мерзім уақыттары жойылғаннан
кейін жазылған мерзімі өтіп кеткенде берілмей қалады. Лицензия құжаты бес
жыл уақыттан көп мерзімге берілмейді. Лицензияны берген орган немесе мекеме
өзі айтып орнатқан лицензияланатын қызметтік шарттарын сақтауға әр қашан
бақылауға міндетті. Бұзылғандығы анықталған кезде ол келісім шарттың
бұзылғандығын жойылғанға дейінгі лицензия қызметкерлерін тоқтатып қоюын
және мүлдем лицензияларын алып кетуі мүмкін, қарапайым тілде айтқанда
лицензияланған құжаттың келісім шартын бұзу.
Мемлекеттік метрологиялық қадағалау.
Мемлекеттік метрологияны қадағалауға Қазақстан Республикасының
қамтамасыз ету жөніндегі құқықтық актілер, заңдар, халықаралық шарттар мен
метрологиялық ережелер заңды тұлғалардың қауіпсіздігін сақтауы жатады.
Мемлекеттік метрологиядағы заңның негізгі жұмысы, тұлғалармен жалпы
мемлекетке керек мүдделерін өлшемнің қате нәтижелерінен қорғау болып
табылады.
Мемлекеттегі метрологияның қадағалау функциясы осы мемлекеттің
қызметтік органдарына жүктеледі. Солардың барлығын орындау үшін де
нормативтік базаның, материалдық–техникалық қамсыздандыру және де білімді,
әрі тиянақты кадрлары болуға міндетті.
1.3 Техникалық шарттары
1) Техникалық шарттары нақты өнімге, процестерге және де көрсетілген
қызметтерге немесе өнімнің бірнеше түріне қойылатын талаптарды белгілейді.
2) Техникалық шарттардың талаптары мемлекеттік немесе мемлекетаралық
стандарттарда белгіленетін техникалық регламенттер мен міндетті ережелеріне
қарсы келмеуге керек.
3) Осы техникалық шарттарды жеке тұлға немесе заңды тұлғалар дайындап
қадағалайды.
4) Техникалық шарттарға өзгерістер және де осы өзгерістердің күшін
жоққа шығару туралы қаулыларын стандарттап, сертификаттап және метрология
жөніндегі мәліметті уәкілетті мемлекеттік органға және, сондағы
ведомстволық бағыныстағы бөлімшелердің мемлекеттегі стандарттау жүйелерін
тізілімінде міндетті түрде тіркелуге міндетті.
5) Осы мемлекеттік стандарттаудағы жүйесінің тізілімінде тіркелмеген
техникалық шарттар мен соларға өзгерістер пайдасыз болып қалады.
6) Техникалық шарттардағы әзірлеудің, бекітудің, тіркеудің, келісудің
тәртібін стандарттап, сертификаттап және метрология туралы уәкілетті
мемлекеттік органдар белгілеп дайындап береді.
Техникалық құжаттаманың метрологиялық сараптама.
Техникалық құжаттамалардың метрологиядағы сараптамалары дегеніміз-бұл
өнімді жасақтау, дайындау, сынау және қолдану процестерін өлшенген әдістік
құралдарымен қамсыздандырып өлшеулердің дәлдігінің нормаларын орнатуға,
өлшеуге жататын параметрлерді таңдаудағы техникадағы шешімдерді талдап,
бағалау болып есептеледі.
Техникалық құжаттаманы жасаған кездегі өнімнің метрологияға сай
келмеуінен туған мәнді тоқтатылымдарды болдырмау мүмкіндігін метрологиялық
сараптаманың маңызды-маңызды ерекшеліктерін табады.
Метрологиялық сараптама – метрологиялық қамсыздандыру процестерінің
кешеніндегі процестердің бірі болып есептеледі.
Метрологиялық қамсыздандыру.
Метрологиялық қамтамасыз етілуі деп өлшеулердің бірліктерін және
міндеттеліп отырған нақтылығын қамтамасыз етілгендігі үшін ғылымдық және де
ұйымдастырушылық негіздері мен техникалық құрал– жабдықтардың ережелері мен
нормаларын орнату немесе қолдануды айтады.
Шығарылатын өнім дайындалатын құжаттамада шикізатты, материалдарды,
құрамдас бөліктерді пайдалануға, технологиялық үрдіске, дайын өнімнің
сапасына, оның сенімділігі мен ұзақ қолдануына қойылатын талаптар сандық
көрсеткіштермен берілген. Оларды өндірістің және де сынақтардың немесе
өнімді пайдаланудың барлық кезеңдерінде өлшеп бақылау керек. [10]
Өлшеудегі бақыланған құралдарының көмегімен алынған өлшеу ақпараты
заттарының, материалдарының және бұйымдардың қасиеттерін, технологиялық
процестердің сипатын, шығарылатын өнімнің саны мен сапасын қажетті
дәлдікпен әрі сенімділікпен бейнелеуі керек. Сол мезетте ғана сапа
мәселесінің шешімі көбінесе алынатын өлшеу аппаратына, яғни дұрыстығына, әр
дайым қайталанатындығына тәуелді болып келеді.
Өнім сапасындағы өлшенетін көрсеткіші туралы объективті ақпарат алу
өлшеніп бақыланатын параметрге қойылатын талаптардың регламенті мен жұмыс
жасалуына, өлшеу құралдарын талап етіліп отырған өлшеу дәлдігін орындау
әдістемелерін таңдауға, өлшеулер нәтижелерін алу, өңдеу және көрсетудің
метрологиялық ережелерінің бүтіндей бір кешенін қадағалауға негізделген.
Өлшеу стандарттары мен құралдарындағы мемлекеттік бақылаудағы
органдарындағы тексерістер материалдары сапасы қанағат етпейтін өнімді
шығару, стандарттар сондағы нормативтер мен техникалық шарттарының
талаптарының бұзылуларының 60%-дан көбі метрологиялық ережелерді
қадағаламағаннан болады, яғни өлшеу бірліктерін және де талап етілген
дәлдіктерін қамтамасыз етуде қолданылатын талаптарды орындамаудан туады.
Метрологиядағы заңдық ережелердің бұзылуындағы үлкен үлесі нормативтік және
басқа да техникалық құжаттамаларға тиесілі, яғни өнімді жасақтауда
енгізіледі.
Өндірісті технологиялық жасақтаудың ажырамас бөлігі саналатын
метрологиялық сараптама және мәні бойынша оның 1-ші этапы болып есептеледі,
оларсыз объективті немесе зерттелуі мүмкін емес.
Сапаны қамтамасыз етудегі метрологиялық сараптаманың алдыңғы қатарлы
рөлі өнімнің өмір циклінің барлық этаптарындағы оның маңызды ерекшеліктері
болып табылады. Уақытымен орындау метрологиялық қателерді табуға, жоюға,
өнімді жасақтаудың және өндірістің немесе сынақтың метрологиялық қамтамасыз
етуінің нормаларының бұзылуы бар шешімдердің жасақталып жатқан техникалық
құжаттамаға енуіне қалқан қоюға мүмкіндік береді.
Өндірісті жасақтау немесе даярлау процесінде жасақталған өлшеудің
дәлдік нормаларын, әдістерін, құралдары мен жағдайларын, өлшену дәлдік
нормаларын өңдеу тәртібін реттейтін нормативтік, техникалық, конструкторлық
және де технологиялық құжаттама метрологиялық сараптамадан өтуі қажет әрі
міндетті. Сол кезде метрологиялық сараптама бұйымының барлық өмір
циклындағы метрологиядағы қамсыздандыру бойынша тапсырмалар шешімдерінің
дұрыстығына белсенді әсер етуі, бұйымды игеру, жасау немесе өндіру
процестерінің зерттеуге және басқаруға ат салысуы қажет.
Техникалық құжаттамалардың метрология саласындағы сараптамасы келесі
сұрақтарды шешеді:
- Зерттеулер сапасына әсер ететін себептерді табу және жою үшін су
жаңа техникалары мен жаңа технология үлгілерін жасақтауға, сонымен бірге
ғылыми-техникалық, нормативтік, конструкторлық және де технологиялық
құжаттаманы жасақтау үшін қажетті метрологиялық ақпарат алу;
- Технологиялық процестерді орындау кезіндегі өлшеулердің техникалық
деңгейін көтері;
- Өлшеулердің сенімділігін, үйлесімділігін немесе соған байланысты
техника-экономикалық тиімділіктерін қамтамасыз ету. [10].
Техникалық құжаттаманың метрологиялық сараптамасының негізгі
тапсырмаларына жатады:
- Сапаны және өзара алмастырылуды бақылаудың тиімділігін және
сенімділігін қамтамасыз ету мақсатымен бақылау кезіндегі өлшенетін
параметрлердің номенклатурасының оптималдығын анықтау;
- Өлшеу дәлдігі көрсеткіштерінің бақылау мен өзара алмастырылудың
сенімділігі мен тиімділік талаптарына сәйкестігін орнату;
- Бұйым конструкциясының бұйымды дайындау, сынау, пайдалану мен
жөндеу процестеріндегі қажет параметрлерді бақылау мүмкіндігін қамтамасыз
етуін бақылау;
- Өлшеу дәлдігі көрсеткіштерінің технологиялық процестерінің
оптималды режимдерін қамтамасыз ету талаптарына сәйкестігін орнату;
- Өлшеудің берілген дәлдігін және қажет өндірістілікті алуды
қамтамасыз ететін өлшеудің бірегейлендірілген, автоматтандырылған
құралдарын пайдаланудың артықшылық мүмкіндіктерін табу;
- Берілген дәлдік кезінде қолданылатын өлшеу құралдарының минималды
еңбек сыйымдылығы мен бақылау операцияларының өзіндік құнын қамтамасыз
етуін бағалау;
- Өлшеулерді орындаудың стандартталған немесе аттестацияланған
әдістемелерінің қолданылу артықшылықтарын орнату;
- Технологиялық қондырғының өндіргіштігінің сәйкестігін бағалау;
- Өлшеу нәтижелерін арнайы бағдарламалар көмегімен өңдеу;
- Өңдеудің стандарттық және арнайы бағдарламаларының болу және өлшеу
нәтижелерін өңдеуге қойылатын талаптарға, сонымен бірге өлшеулер,
бақылаулар, сынақтар нәтижелерін ұсыну формаларына сәйкестігінің болуының
пайдалылығын анықтау;
- Физикалық өлшемдердің аталуының және белгіленуінің дұрыстығын
орнату;
- Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін өлшеулерді ұйымдастыру мен
жүргізудің сілтемелердің дұрыстығын анықтау. [10].
1.4 Метрологиялық қамтамасыз етудің негіздері
Метрологиялық қамсыздандыру деп өлшеулердің бірлігіне және талап
етіліп отырған нақтылығына жету үшін керекті техникалық құралдардың,
ережелерінің және нормаларының, ғылымдық және де ұйымдастырушылық
негіздердің қолданылуы мен бекітілуін айтамыз.
Алдыңғы ретте болған өлшеудің бірлігі мен талап етіліп отырған
дәлдігін қамтамасыз етудің салыстырмалы тар тапсырмасынан өлшеулер сапасын
қамтамасыз етудің ұстанымдық жаңа тапсырмасына көшу метрологиялық
қамсыздандыруының дамуындағы негізгі тенденция болып табылады. [11].
Өлшемдер сапасы өлшемдер дәлдігіне қарағанда тура түсінік, яғни дәл
түсінік. Ол талап етілген дәлдікпен, мүмкін қателіктер өлшемімен немесе
сенімділікпен, дұрыстылығымен, сәйкестікпен және іске асырушылықпен өлшеу
нәтижелерін орнатылған мерзімде алуды қамтамасыз етілетін өлшем жүйелерінің
қасиеттерінің жиынтығын сипаттайды.
Метрологиялық қамтамасыз ету түсінігі толығымен өлшеулерге, сынаққа
және бағалауға қатысты қолданылды. Берілген процесте, өндірісте және
ұйымдастыруда өлшеулердің сынақ және бақылау түрлерінің метрологиялық
қамтамасыз етуден айтқанда Технологиялық процестің метрологиялық
қамтамасыз етілуі терминінде қолданылды, толығырақ айтқанда өндірістегі
процестер және ұйымдастырылуын айтуға болады.
Метрологиялық қамтамасыз етуді құрастырып жасау кезінде жүйелік жолды
пайдалану керек. Оның мәні көрсетілген, қамтамасыз етуді өлшеудің талап
етіліп отырған сапасына қол жеткізу мақсатымен өзара байланысқан
процестердің жиынтығы деп қарастыруда жатыр. Ондай процестерге мыналар
жатады:
- Өнімнің сапасын бақылау және процестерді басқару кезіндегі
өлшенетін параметрлер мен өлшеу дәлдігінің оптималдық нормаларының
радионалды номенклатурасын орнату;
- Өнім жүйесіне сынақтар мен бақылауды таңдау және оларды технико-
экономикалық негіздеу және олардың радионалды номенклатурасын орнату;
- Пайдаланатын бақылау, өлшеу техникасын стандарттау, бірегейлендіру
және агрегаттау;
- Өлшеуді, сынақты және бақылауды орындаудың қазіргі заманғы
әдістерін құру және енгізу немесе аттестациялау;
- Өнеркәсіпте қолданылатын бақылау, өлшеу және сынақтық қондырғыны
тексеру, метрологиялық аттестация жасау және қалыпқа келтіру;
- Өнеркәсіптегі метрологиялық ережелермен нормалардың орындалуын
бақылау;
- Өнеркәсіп стандарттарын құрастыруға немесе енгізілуге атсалысу;
- Мемлекеттік, халықаралық және сала аралығындағы стандарттарды,
сондай-ақ мемстандарттардың басқа да стандартқа сай нормативтік құжаттарын
енгізіп салу;
- Нормативті, құрастырмаларды және технологиялық құжаттамаларының
жобасындағы метрологиядағы сараптамасын жүргізу;
- Өлшеу жағдайларына талдау жасау және оның негізінде метрологиядағы
қамсыздандырудың жетілдіруі бойынша іс-шараларын ойластыру;
- Өнеркәсіптің қызметтері мен бөлімшелерінің жұмысшыларын бақылау
кезінде және өлшеу операцияларын орындалуын даярлау.
Метрологиялық қамсыздандырудың 4 негізі бар, олар:
1)Ғылыми;
2)Ұйымдастырушылық;
3)Нормативтік;
4)Техникалық.
Метрологиялық қамтамасыз етудің бөлек аспектілері кішкене
өнеркәсіптің метрологиялық қамтамасыз етілуінің МИ 2500-98 ұсынысында
қарастырылған. Метрологиялық қамсыздандырудың іс-шараларын жасау және
өткізу метрологиялық қызметтерге жүктелген. Метрологиялық қызмет
өлшемдерінің бірлігін қамтамасыз ету және де метрологиядағы бақылау мен
қадағалауға жүргізуге қатысты жұмыстарының орындалуы үшін заңнамаға сай
құрылатын қызмет.
2 тарау. Метрологиялық бағытында жасалған тәжірибелік жұмыстар
2.1 ҚазМұнайГаз ведомстволық метрологиялық қызметі
Ведомстволық метрологиялық қызметтің түрлері бар, олар төменде
көрсетілгендей:
- Министрліктегі бас метролог қызметі;
- Метрологиядағы қызметтердің басты ұйымы;
- Метрологиялық қызметтің базадағы ұйымдары;
- Мекеме кәсіпорындарының, ғылымдық зерттелу, жобаланудағы
құрастырмалы және технологиялы ұйымдардан тұрады және қарастырылады.
Министрліктегі метрологиялық қызмет ведомстволық метрологиядағы
қызметтерінің ең басты бөлігі болып есептеледі және буыны болып табылады.
Министрліктегі метрологиядағы қызметін жұмыс астындағы министрліктің
негізгі аппаратына кіре алатын бөлімді министрліктің бас метрологтары
басқара алады. Бас метрологы министрліктегі бөлім бұйрықтарымен және
бөлімге қатысты жүктелген міндеттемелерін орындауы үшін жүйелі түрде
жауапкершілікті мойындарына алып жұмыс жасайды. [11].
Министрліктегі бас метролог бөліміндегі құрылымындағы штаттарын
министрліктегі белгіленетін тәртіп әдістерін сондағы құжаттарды министрдің
қолы арқылы бекітіліп шешіледі. Министрліктің бас метрологының қызметі осы
ведомствоға кіретін кәсіпорындар арқылы шығарылатын өнімдердің әзірленуін,
өндірілуін, зерттелуін, қолданысқа берілуін метрологиялық қамсыздандыру
бойынша жұмыстарға билік жасап, үйлестіре отырып жүзеге асырылады.
Министрліктің бас метрологтарының қызметтегі негізгі жұмыстары
ведомствоға кіретін кәсіпорындардың өлшемдері мен метрологиялық қамсыздануы
үшін жасалған жағдайға талдау жасалып, алынған мәліметтердің нақты саласын
метрологиялық қамсыздандыруының кешенді бағдарламасын жасап, осыған қоса
кәсіпорындарының метрологиялық қызметтерін құрып, дамытып, әр
кәсіпорындарының өндірісін зерттейді және бақылайды. [11].
Министрліктегі бас метрологтарының қызметтері министрліктің
мекемелерімен өлшеу техникаларын, сынап, бақылау деңгейлерін арттырып,
өлшеудегі біріктірілген біртектілігін қамтамасыз еткен жағдайда ғылымдық-
зерттеудегі және жобаланған-конструкторлық жұмыстарындағы зор белестері
маңызды роль атқара алады. Сондағы бас метрологтарының қызметтегі
аспектілері болып мына мемлекеттік стандарттар: СЭВ стандарттарын, МОЗМ,
ИСО, МЭК метрологиядағы саласында талқыланған ережелерін енгізу арқылы
бақылау жасалынады.
Өздерінің жұмыстарының тиімділігін арттыру жағдайында министрдегі бас
метролог қызметін мәжілістердегі, конференциялардағы және көрмелерді
ұйымдастыра отырып, метрологиялық мәселелерін шеше отырып материалдарын
әзірлейді.
Ведомстволық метрологиялық қызметтерін ең негізгі және де базадағы
ұйымдардағы жобалардың стандарттарын, конструкторларын сонымен қатар
технологиялық құжаттамаларын метрология саласында зерттелген сараптарды
жүзеге асыруын сондағы тәртіптері мен әдістерін жұмыс жүргізген жағдайда,
салалық стандартталған құжаттарды дайындалған жоспарлары арқылы жөнделген
метрологиялық сараптамасының нормативтік негізіндерін қамтамасыз етуге
айқындалып жүйеленеді. Аталған ұйымдар саламыздағы метрологиялық
қамсыздандырылуы үшін мәселелерді ақпарат бойынша жұмыстарын жүргізіп
шешуге тырмысып, қамтамасыз етілуге халықаралық жұмыстар бағытында
қатысылуы міндетті.
Ведомстводағы метрологиялық қызметтерінің үшінші буынындағы
метрологиядағы қамтамасыз етілуінің бір қатар саясаттарын ойдағыдай
ойларына асыруына ықпал етілетін өнеркәсіптік мекемелердің, ғылыми-
зерттелулері және жобалану-конструкторларының кәсіпорындарындағы
метрологиядағы қызметтері де есептеледі. Біршама қызметтерінің
кемшіліктері:
- Мекемелердің әр түрлі қызметтеріндегі құрамдас бөліктеріне
енгізілетін өлшеу бөлімшелеріндегі шашыранқылығы;
- Қызмет ғимараттарының нақты өлшеулер жүргізілетін талаптарына сай
келмеуі;
- Қызметкерлерінің білімдерінің төменділігі;
- Өлшенген бөлімшелердің, шынайы жайытта кәсіпорынның
құрастырылымдары және технологиядағы қызметтерінің жұмысқа кіріспеуі,
өздерінің жұмыстарына керекті деңгейде мән берілмеуі;
- Біршама өлшеу сараптамаларының қызмет мәліметтерінде тексеріліп
қадағалау;
- Өлшенген бөлімшелеріндегі қызметкерлерінің өнімдегі техникалық
талаптары мен тапсырмаларды орындауға, әсіресе, оны тексерілген зерттеу мен
бақылау әдістемелеріне қатысты соңына дейін қатыспауы;
- Айтылған кемшіліктерін кетіру үшін мекеменің метрология қызметіне
бір беткей ережелер дайындалады;
- Бір типтік талаптарға сәйкес өнеркәсіптердің метрологиядағы
қызметтерінің кәсіпорындағы бас метрологтары басшылықтар орындайтын
тездеткен құрылымдар өндірістеріндегі немесе ғылыми-зерттеулеріндегі
бөлімшелері болулары қажет.
Әкімшілік жауапкершіліктері әкімшілік заңнамадағы анықталған заңды
азаматтарды жауапкершілікке тартылатыны табылады.
Шыққан үкімге сәйкес кінәлі қызметкерлер әкімшілік
жауапкершіліктеріне тартылуына негіз болып есептелетін метрологиядағы
ережелерін бұзған жағдайда келесі құрамы анықталады:
- Мемлекеттегі зерттелген тәртіптері және де соған қатысты
метрология мамандары аттестациядан өтпеген жағдайда, сонымен қатар, өлшеу
құралдарын тексермеген кезде қолданысқа шығарады;
- Бекітілген тәртіппен рұқсатсыз өнеркәсіптердің, мекемелердің,
сондағы ұйымдардағы өлшеу құралдарын жасақтап жөнделуі және де тексерілуі;
- Өлшенген құралдарды қолданылған жағдайда ережелерін бұзған мекеме
кінәлі қызметкерлерді әкімшілік жауапкершілікке тартады. [11].
Өндірістен жасалған бұйымдар ғана емес, сонымен қатар, пайдаланылуға
жүргізілген шығарылымдағы өлшеу құралдарын зерттеп талаптарға
сәйкестендірілген әдістемелерін бұзғандары үшін де кәсіпорын, мекеме және
ұйымдардың лауазымдағы басшылары, соған қатар, бірге жұмыс жасайтын
мамандары мен құрылымдағы бөлімшесінің басшылары да солардың орынбасарлары
да әкімшілік жазаға тартылады.
Қызмет құрылымы.
Құрылымы мен қызметші штаты қоғам филиалы тәртібіне сай анықталады
және қоғам басқармасының отырысында бекітіледі.
Қызмет құрылымы қызмет басшысынан және инженер-метрологтардан тұрады.
Қызмет басшысында 1 адам болса, ал инженер-метрологтар 14 адам болады.
Сонда барлығы штатта 15 адам ғана жұмыс жасай алады. [11].
2-сурет. Метрологиялық қызмет алгоритмі.
2.2 ҚазМұнайГаз компаниясы туралы жалпы мәліметтер
2001 жылы 2 мамырда Қазақстанда көмірсутектерін тасымалдауды жақсарту
мақсатында үкімет №591 қаулыны Ұлттық компания, Мұнай және газ
транспорты атты Жабық Акционерлік Қоғам (ЖАҚ) жаңа холдингты компания ашу
туралы қабылдады, акцияның жүз пайызына үкімет ие.
Бұл компанияның табыстылығы мен келекшектегі жетістіктерінің кепілі
ҚазМұнайГаз компаниялар тобының бүкіл ұжымның ұйымдасқан жұмысында. Онда
заманға сай ой қозғайтын, мұнай-газ кешенін дамытудың басты бағыттары
бойынша білім мен тәжірибеге ие, жоғары білікті мамандар жұмыс істейді.
Қазақстан экономикасының негізгі локомотивтерінің бірі бола тұра
ҚазМұнайГаз біздің мемлекетімізбен бірге өсіп және дамып келеді. Сол
себептен біз өз қызметімізді Республиканың аймақтық шекараларымен шектелмей
өндіріс көлемдерін белсенді түрде арттырып келеміз. Өткен жылдар ішінде
Қазақстанда мұнайды тасымалдау бағдарының көп бағыттылығы саясаты іс-
жүзінде жүзеге асты. [3]
Каспий шельфі мен өзге де Қазақстандық кеніштерді игеру жоспарлары
елдің алдына жаңа ауқымды міндеттер қоюда. Алда үлкен жасампаздық жұмыс
күтіп тұр. Мұнай өндірісінің қарқынды түрде дамуы көліктік инфрақұрылымға
барған сайын күрделі және ауқымды талаптар қоюда. Біз Қазақстандық мұнайдың
әлемдік нарықтарға сенімді және экономикалық тұрғыдан тиімді тасымалдануын
қамсыздандырылуы үшін өзге мемлекеттердің мұнай компанияларымен және мұнай
тасымалдау жүйелерінің операторларымен ара-қатынастығымызды одан әрі де
жоғарғы деңгейге жеткізуге әзірміз. 2006 жылдың соңында ҚазТрансОйл АҚ
Грузиясында біріңғай стратегиялық активтеріне ие болған, соның іштерінде
Батумидегі қара алтын мұнай термині мен Petrotrans атты мұнайдан шыққан
өнімдерді тасымалданғандығы жөніндегі ең ауқымды компаниясын иеленген
болатын, ол Greenoak Holdings компаниясы, және соған байланысты соның
Naftrans Capital Partners атты қатарлас компаниясымен біріктірілген
кәсіпорынын құру жөнінде келісім шарт жасасқан болатын. Сонда да өзіндік
аталмыш тараптарына тең құқықтанылған әріптестері ретінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
кафедрасының
меңгерушісі
________________ ф.м.ғ.к.,
қауымдастырылған профессоры
Джумамуханбетов Ж.Г.
_____________ 2018 ж.
Тақырыбы: Мұнай өнеркәсібіндегі метрологиялық қамтамасыздандыру
Орындаған: Ф-414 топ студенті Бржанова
К.Б.
Ғылыми жетекшісі: п.ғ.д. профессоры Имашев Ғ.И.
Атырау, 2018
1 тарау. Зерттеудің өндірістік теориялық мәні және
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
1.1 Метрология туралы жалпы ұғым және оның даму тарихы
7
1.2 Өлшем құралдарын метрологиялық 12
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Техникалық 16
шарттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
1.4 Метрологиялық қамтамасыз етудің 19
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
1.5 Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Әбішұлы
Назарбаевтың 2018 жылғы халыққа 21
жолдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 тарау. Метрологиялық бағытында жасалған тәжірибелік
жұмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
2.1 ҚазМұнайГаз ведомстволық метрологиялық 23
қызметі ... ... ... ... ... .
2.2 ҚазМұнайГаз компаниясы туралы жалпы 26
мәліметтер ... ... ... ... ...
2.3 Сұйық пен газдың энергоресурстар есебін метрологиялық қамтамасыз
етудегі көлемдік және массалық шығындарының бірліктерінің мемлекеттік
эталондары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 28
2.4 ҚазМұнайГаз компаниясының еңбек қауіпсіздігі немесе сондағы
қорғау 35
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.5 ҚазМұнайГаз ААҚ-ның сапа немесе қоршаған ортаны қорғау
қызметінің сондағы негізгі мақсаттары мен 36
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
3 тарау. Өндірістік тәжірибенің 39
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1 Атырау мұнай өңдеу зауыты ЖШС кәсіпорыны туралы жалпы
мәліметтер және өндірістік тәжірибе кезіндегі студенттің
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
3.2 Атырау мұнай өңдеу зауыты ЖШС-ның 40
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ...
3.5 Жеке 43
тапсырма ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
Қолданылған әдебиеттер 53
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда метрология бағыты өз алдына ғылыми дамыған, өз
заңдылықтары бекітілген, қолданыс тапқан физиканың үлкен саласына айналып,
математикалық әдістері бай, құрал жабдықтарды яғни жаңа технологияларды
дамытуды басқарушы ғылым болып есептеледі немесе біздің қоршаған ортамен
әсерлесуімізді сандық жағынан есептеп отыруға немесе мөлшерлеп отыруға
мүмкіндік беретін өлшеу құралдарымен қамтамасыздандырады. [12].
Бұндай мәселелерді шешу үшін Қазақстан Республикасының сәйкесінше заң
актілері - жөніндегі қызметті лицензиялау туралы заңы, Мұнай туралы заңы
қабылданып, түрлі аймақтардың есептеуі мен шығынын өлшеу түрлерін
метрологиядағы қамтамасыз етудің ұзақ мерзімді бағдарламалары дайындалған
болатын. Дайындалған бағдарламалармен түрлі қалалар мен облыстарда көптеген
аймақтық метрологиялық қызметтер құрылып жұмыс жасауда. [12].
Ғылыми тұрғыда өндірістік метрологияны қамтамасыз ету бағыты
дегеніміз, ол, стандарттық талаптарға сәйкес өлшемнің бірліктерімен талап
етілген дәлдігіне қол жеткізу үшін керекті ғылыми оған қоса техникалық
құралдар болып есептеледі. Өндірісті метрологиядағы міндеттерді қамтамасыз
ету стандарттаумен тығыз байланысты болған сайын тиімді шешіледі. Оны
қамтамасыз ету бойынша мақсатта заң қабылданды. Өнімді өндірісті
метрологиядағы қамтамасыздандыру ету бақылау мен сынау әдістері сияқты
стандарттау объектілерімен өте тығыз байланысты. Сол объектілер үшін
бақылануға тиіс біріңғай немесе бірдей метрологиядағы параметрлерді
белгілеген орынды айта кетсек ,яғни сондағы параметрлердің өлшенетін
номенклатурасы мен өлшеген дәлдіктің нормаларын белгілейміз, талап етілеген
нақты өлшеулерді орындау әдістемелерін дайындау қажет болады. Олардың
стандарттық өлшеуін орындаудың көптеген үлгілік әдістемелерін реттеудің
оңай жолы болып есептеледі.
Өлшеу процесін қажетті өлшеу жабдықсыз, яғни өлшеу құралынсыз ол іске
аспайды. Сондықтан өлшеу құралдың түрін сауатты таңдауды, оларды уақытында
және дұрыс тексеруді қамсыздандыру керек болады. Өндірістегі метрологияның
қамтамасыз етудегі ең нақты ережелерін тәртіптейтін мемлекеттің стандарттау
жүйелерімен реттеледі. Жалпы ұғымдар ҚР СТ 2.0-2001, ҚР СТ 2.2-2001 болып
есептеледі. Өндірістегі метрологиялық қамтамасыздандырудағы-ол дегеніміз
өлшеудің белгілі бір бірлігімен жасалатын нақты нәтижеге жету үшін керек
ғылымдық және ұйымдастырудың нақты негіздерін, техникалық құралдар мен
нормаларын белгілеп және қолданысқа ие болу табылады.
Өндірісіміздегі метрологияны қамтамасыздандыру өнімді зерттеуден
басқа конструкторлықтың, әрі технологиялық құжаттаманы қабылдауды жүзеге
асырады. Сараптама мен метрологиялық талдау, ол, өлшенуге тиіс
параметрлерді таңдау, дәлдік нормаларын белгілеу жайлы техника нәтижелерін
шешу мен бағалау және де бұйымдарды әзірлеп зерттеу, қолдану, пайдағастыру
мен жөндеу процестерін өлшеу әдістерімен және де құрал жабдықтарымен
қамтамасыздандыру болып есептеледі.
Өлшеу кезінде компьютерді пайдалану мүмкіндігін анықтап, тексеру.
Сараптама нәтижелері мемстандарт 3.114-81 бойынша рәсімделеді.
Бұйымның конструкцияларының бақылауға жарамдылығын бағалау. Өлшенген дәл
көрсеткіштерді бақылап және өзара алмастырымдылықтың тиімділігі мен
дұрыстығының талаптарындағы сәйкестігін анықтайды.
Өндірістік бөлімшелердің мұнай кәсіпшілігі жабдығын, қосалқы
бөлшектерді жеткізуге арналған жыл сайынғы өтінімдерін жинауды, талдауды
және де сонымен қатар жасауды, жетекшілік ететін бағыттар бойынша жылдық
өндірістік бағдарламаның жасалуын, мұнай кәсіпшілігі жабдығын дұрыс
пайдалану жоспарларды алдын алу жайында кестесіне сәйкес уақытында
жөндеудегі жүргізуді қамтамасыздандыру болып есептеледі. [15]
Мұнай кәсіпшілігі жалпы жабдығының авариялық істен шығуын, жазатайым
жағдайларды тергеу жөніндегі комиссиялардың жұмысына, тауарлық-материалдық
құндылықтарды қабылдауға және негізгі құралдарды есептеп шығаруын айтуға
болады. [15].
Өнеркәсіптегі жалпы міндеттер төмендегідей:
- Өнеркәсіптегі қауіпсіздігіне тұрақты зерттеу жасап оған қоса
орнатып немесе өндірістегі қауіп төндіретін факторларды зерттеу;
- Зауыттағы жұмыскерлердің сондағы қауіпсіздігі бойынша дайындықтарын
жоспарлап, тексеріп, аттестаттау;
- Зауыттағы өндірістік қауіпті нысандарға өнеркәсіптегі қорғаныс
жағдайына анализ жасау;
- Өнеркәсіптегі қауіпсіздік шараларын дұрыстауға және төртінші
адамдарға, қоршаған ортаға зиян келтірмеуге қауіпсіздік шараларын
ұйымдастыру;
- Мекемедегі қауіпті жағдайлардағы қақтығыстар, технологиялық
бұзылуды алдын ала зерттеп ескертіп немесе оларды қадағалап жою жұмыстарын
ұйымдастыру;
- Зауыттарда өндірістік қауіпсіздік ережелерін қолданылатын
зертханалық жұмыстар жасап, техникалық және энергетикалық құрал жабдықтар,
оларды жөндеп уақытылы қадағалап отыру;
- Технология тәртібін сақтап үнемі зерттеп отыру;
- Зауыттағы қауіпсіздік талаптарын тексеріп ондағы зиян келтіретін
факторларды анықтау;
- Зауыттағы жұмыскерлердің қауіпсіздігін сақтап, оларды аттестациядан
өткізіп бақылап отыру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:
Метрологиялық салыстырып тексерудегі бұйымдарды дайындап, әзірлеп,
қолданып және бұйымдарды жөндеп зерттеу кезінде тиімділігін
қамтамасыздандыруын анықтау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны:
Өлшенетін параметрлерін дұрыс номенклатурасын бақылап және өлшеудің
дәл көрсеткіштерін технологиялық тұрғыда режимдерін қамтамасыздандыра
отырып, ережелеріне сәйкестігін анықтап тексеру оған қоса сондағы
өлшеуінің дәлдігін сақтап өлшеу операцияларын төмендетіп еңбек
сыйымдылықтарын азайту жолдарын автоматты түрде қолданысын анықтау.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні:
Мұнай және газ өндірудегі басқарманың механикалық қызметтерінің
өндірістік қызметін басқарып, өндірістік қызмет көрсету цехтарының жұмыспен
қамтамасыздандыру және өндірістік зауыттағы цехтардың қызмет көрсететін
персоналының мұнай кәсіпшілігі жабдығын дұрыс, әрі апатсыз пайдалануын
сақтауы бойынша, біздің мұнай өнеркәсіпшілігі жабдығын уақытылы және сапалы
жөндеу, пайдаланылатын мұнай кәсіпшілігі жабдықтарының сенімділігін арттыру
бойынша ұйымдастырушылық шараларды ойға асыру бойынша жұмысты қадағалау.
Дипломдық жұмыстың болжамы:
Мұнай өндіру объектілеріндегі мекеме зауытындағы қауіпсіздік
ережелерін сақталуын бақылап іске асырады және мұнай кәсіпшілігі үшін
тауарлық-материалдық құндылықтарын, жабдықтарын, аспаптар қажеттілігін
қалыптастырудың немесе негіздеуді қамтамасыз етілсе, онда табиғи ортаны
қорғау туралы заңның талаптарын сақтай отырып, өндірістік резервтер мен
ресурстардың барлық түрлерінің үнемді жұмсалуы бойынша мәселелерді шешу
және басқарудың, өндіріс тиімділігін арттырудың және әрбір қызметкердің
соған тапсырылған іс немесе барлық ұжым жұмысының қорытындылары үшін жауап
беруін дұрыс біріктіруді қамтамасыз етіліп жүзеге асырылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- Қазақстан Республикасы құқықтық-норматив актілерінде бекітілген
зауыттың қауіпсіздік ережелерін нақты орындалуын қамсыздандыру;
- Өнеркәсіптік қауіпсіздік жағдайына әсері тиетін себептерді тексеру;
[12].
- Өнеркәсіп зауытындағы өндірістік нысандардағы қауіпсіздік
талаптарын қадағалау;
- Өнеркәсіптің қауіпсіздік жағдайына залал туғыздырған тұлғалардың
істерін алдын алу шараларын жасау;
- Өнеркәсіп зауытындағы қауіпті өндірістік нысандардың технологиялық
жағдайда тоқтап қалуын, қауіп төнген жағдайдың алдын алу шараларын
жүргізілуін, хабарлау залалын жою;
- Қазіргі таңдағы өндірісте қолданылатын энергетикалық және
техникалық құрыл-жабдықтарға сынақ жүргізу және бақылау немесе өлшем
құрылғыларының жөнделу мен дәл уақытында жасалып зерттелуін қамтамасыз ету;
- Технология ережелерін нақты зерттеулерін орнату;
- Өнеркәсіпте қауіпсіздік жағдайында залал туғыздырған апаттардың
себебін сондағы салдарын табу. [12].
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы:
Тәжірибелік маңыздылығы-жалпы кәсіпорын туралы, сондағы метрология
саласындағы салыстырып бақылау, теориялық және әдістемелік жағынан
жалпылама мағлұмат беру, оларға талдау жүргізу.
Сонымен қатар тәжірибемізден кәсіби білімді тереңдетіп оқып және
метрология қызметінің болашақта мамандардың қажетті қажетті жұмысқа
ынталығымен дағдысын қалыптастыру және біздің білім деңгейін көтеру
жағдайындағы дайындығын жасау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:
Дипломдық жұмысымыздың құрылымы кіріспеден, үш тараудан құралған,
олар: 1 тарау-Зерттеудің өндірістік теориялық мәні және түрлері, 2 тарау-
Метрологиялық бағытында жасалған тәжірибелік жұмыстар, 3 тарау-Өндірістік
тәжірибенің маңыздылығы, қорытындыдан жәнеде қолданылған әдебиеттер
тізімінен тұрады.
1-тарау. Зерттеудің өндірістік теориялық мәні және мәселелері
1. Метрология туралы жалпы ұғым және оның даму тарихы
Метрология туралы негізгі ұғым дегеніміз ол өлшеу. МЕМСТ 16263-70
бойынша, өлшеу – арнайы техникалық құралдар–жабдықтар көмегімен физикалық
шаманың мәнін табу болып есептеледі.
Метрология – өлшемдер мен өлшеулер туралы, солардың бірлігін
қамсыздандыру әдістері мен сондағы құралдары немесе талабы қойылған
дәлдікке жету әдістері туралы ғылым болып есептеледі. Метрология ғылымы
үштікке бөлінеді заңнамалық, теориялық және қолданбалы метрология болып.
Теориялық метрология – метрологияның негіздерін жасақтайтын немесе
құру, ол өлшемдер бірліктерінің жүйесімен, сондағы физикалық тұрақтықты
жасау, өлшеулердің жаңа түрлерін дайындаумен айналысатын метрологиялық
бөлік. Кей кездері басқаша іргелі метрология деп айтылады. Теориялық
метрология қоғамға қажет өлшеулердің қажет бір тектілігін және бірлігін
қамсыздандыруға бағытталған өлшеудің физикалық өлшем бірліктерін,
эталондарын, әдістерін, құралдарын пайдалану бойынша міндетті техникалық
және заңды талаптарын орнатады.
Заңнамалық метрология дегеніміз – біздің мемлекетте қолданылып жүретін
өлшем бірліктерін, өлшеу әдістерін, құралдары мен тәжірибелерге қатысты
біздің мемлекеттік талаптарды орындайтын метрологиялық бөлік. Заңнамалық
метрология мемлекеттегі метрологиялық қызмет болып есептеледі, біздің
мемлекеттік басқару органдары және заңды тұлғалар метрологиялық қызметті,
жаңа енгізіліп жатқан заңдар мен ережелер арқылы қызметін атқарып отырады.
Осы заңнамалық метрологияда құралдардың мынадай түрлері бар, сонын ішінде
сынау мен бекіту, соларды зерттеп калибрлеу оған қоса тексеру, өлшеудегі
құралдарды сертификаттап қадағалап отырады. Метрологиялық талаптар және
ережелері мен заңнама метрологиясының нормалары біздегі халықаралық
ұйымдардың нормативті құжаттармен сәйкестендірілген. Бұл ұстаным
экономикалық және сауда байланыстарының жақсы дамуына біршама пайдасын
тигізеді немесе халықаралық метрологиядағы бірлескен қызметке өзара
мазмұнын түсіндіріп. [1,8,9,13].
Қолданбалы (тәжірибелік) метрология – теориялық жағынан, заңнамалық
метрологияның ережесімен әр түрлі салаларында тәжірибе жүзінде қолданумен
айналысады.
Метрологиялық қызмет пенен оның әрекеттері – өлшеулер бірлігі, алғашқы
эталондармен қайталанатын өлшемдерді бекітілген бірліктер өлшемдеріне тең
заңдалған бірліктермен, осы нәтижелердің қателіктері белгілі, берілген
ықтималдылық орнатылған шектерден аспайтын нәтижелермен сипатталатын
өлшеулер жағдайлары.
Өлшеулер бірлігін қамсыздандыру – заңнамалық актілерге, мемлекеттік
стандарттармен және басқа да стандартты актілермен орнатылған нормалар мен
талаптарға сай өлшеулер бірлігін сақтауға, оған қол жеткізуге бағытталған
метрологиялық қызметтердің әрекеттері.
Мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталық – ел заңнамасына сай
өлшеулердің бекітілген түріндегі өлшеулер бірлігін қамсыздандыру бағытында
мемлекеттік эталондарды жасауға, сақтауға және қолдануға, нормативтік
құжаттарды жасақтауға жауапкершілікті таситын метрологиялық ғылыми –
зерттеушілік орталық. Кез келген физикалық өлшемді өлшеу деп эталон деп
қабылданған өлшемнен бұл өлшем қанша есе үлкен екенін анықтайтын операцияны
айтамыз. Мысалы, ұзындық эталоны метр деп қабылданған, жарыстарда өлшеулер
жүргізгенде спортсмен қанша шақырым жүрді, қанша шақырымға секірді, тағы
сол сияқты соны білуге тырысады. Дәл осылай қозғалыс уақытын, қуатты тағы
да басқаларын білуге болады. Мұнда алынатын ақпарат тәрбиешілердің, ғылыми-
әкімшілік жұмысшыларды алдағы әрекетіне негіз болады. Бір көрсеткіштерді
бағалап жатқан жаттықтырушылар мен мамандар мұны бірдей істеуі керек.
Өлшеу өте ерте замандағы адам қызметтерінің бірі болып есептелінеді.
Олардың пайда болулары адамзаттың материалдық мәдениеттеріне көзделіп
негізделген. Көне заманның адамдары біртекті объектілерді есептеулерімен
шектелген, яғни жауынгерлер саны, мал басы, арақашықтықтағы қадаммен,
садақтармен атып, жолдағы өткізген күндерімен өлшенген. Яғни уақыт
тәулікпен, ай күндерімен немесе жыл мезгілдерімен өлшенсе, ал заттардың
саны данамен, дэжинамен, қорап және баулармен өлшенген. Ондай есептеулер
физикалық шамалар мен өлшеу бірліктерін енгізуді қажет етпеген. Сол
кездерде арнайы есептеулер жүргізетін техникалық құралдарды жасауды немесе
қолдануды қажет санамаған. Бірақ заманның, айналадағы қоғамның дамуына
байланысты түрлі–түрлі шамаларды, қашықтықты, салмақты, өлшемді, көлемді
және тағыда басқа есептеулерді керек ете бастады. [1,8,9,13].
Тауар мен өндіріс алмасу пайда болғаннан бастап өлшем бірліктеріне
деген қажеттілік туған. Сол уақытта ондай бірліктер ретінде астықтың
дәндері (гран), бұршақтардікі (карат), қолдағы саусақтың ұзындығы (дюйм)
және аяқтың өкшесі (фут) деп қолданған екен. Уақыт зымырап өткен сайын
өлшем бірліктері дәл және әртүрлі бола бастаған болатын, солардың
араларында байланысып орнатылды, жаймен әр мемлекеттер мен адамдардың
өздерінің ұлттық өлшеу нақыштары қалыптаса бастады. Бұл өлшем бірліктерін
есепке алуға тырысқан, сол үшін табиғи мен антропологиялық бірліктер
таңдалған. Өлшеудің белгілі бір дамуына ол метрологияның пайда болуына
негіз болды. Ғылым мен техникалардың дамуы әр түрлі мемлекетте қолданылатын
шамаларды мөлшерге әкелді. Сонымен Ресейде қашықтық – верстпен өлшенсе, ал
Англияда – милямен белгілеген. Осылардың барлығы мемлекеттер арасындағы
байланыстарды, ғылым жағынанда қатынасты қиындатты.
Ерте кезде орыс тәжірибесінде өлшеулердің негізі болып көне
египеттіктердің өлшем бірліктері қолданылған, ал көне египеттіктер өз
кезеңінде бұрынғы Рим мен Греция зерттеуінен алынып қолданылған.
Өлшеулердің әрбір жүйелері, өз этапына байланысты, өзіндік
ерекшеліктерімен, ұлттық менталитеттерімен ерекшеленген.
1832 жылдары Карл Гаусс физикалық шаманың бірлік жүйесін шамалардың
жиынтығы негізінде құру тәсілін ұсынған. Ол абсалютті деп аталатын бірлік
жүйесін құрған болатын, оның негізі болып үш бір-біріне тәуелсіз бірліктері
алынды, олар массаны – миллиграмм, ұзындықты – ұзындықты миллиметр және де
уақытты – секундпен атаған.
Он жеті мемлекет 1875 жылы дипломатиялық конференцияда метрикалық
конвенцияға қол қойылды. Қазіргі кезде оның ішіне 50 ден астам елді мекен
кіреді. Сол конвенцияға қол қойған мемлекеттер Халықаралық бірлестігін
бекітеді. Осыған байланысты Халықаралық мөлшер және салмақ бюросы құрылды.
Қазіргі таңда халықаралық мөлшер және салмақ бюросында 7 консультативті
комитет қызмет етеді, олар бірлікті, мөлшерді анықтау, секундтар,
термометрлер, электр, фотометрлер және ионды сәулеленуді өлшеу эталондарын
қарастырады. [1,8,9,13].
Дмитрий Менделеев Иванович те кезінде одақтық метрологияның дамуына
көп үлесін қосқан болатын, сондықтан 1892-1917 жылдар аралығы метрология
дамуының Дмитрий Менделеев кезеңі деп те аталады.
1955 жылдары Москвада 2-ші мемлекеттік метрологиялық орталық құрылды,
қазіргі Жалпы ресейлік физика-техникалық немесе радиотехникалық өлшемдердің
ғылыми зерттеу институты. Онда дәлдік өлшеудің құралын зерттейді. Тағы да
бір Ресей метрологиялық орталығы болып Жалпыресейлік метрологиялық
қызметінің ғылыми зерттеу институты да саналады, онда заңдылық метрология
саласындағы басты ұйым. Халықаралық метрологиялық ұйымға 1956 жылы құрылған
халықаралық заңдылық метрология ұйымы кіреді. Ал Парижде Халықаралық
метрологиялық заңдылығы жұмыс істейді. Ондағы қызметін Халықаралық
(Международный) метрология заңдылық комитеті басқарады. Кейбір мәселелерді
Халықаралық стандарттау ұйымы (ISO) шешіп береді. [1,8,9,13].
2003 жылы Қазақстан метрологиясына 80 жыл толды. Қазақстанның өлшеуі
туралы тарихында Ресейдің метрологиясымен өте қатты тығыз байланысты. Ең
алғаш рет Қазақстан аумағында 1923 жылдарда құралдардың мерзімділігін
анықтайтын Семей бөлімшесінде ашылды. Қазақстанның басқа аумақ, аймақтары
Қазақстан Республикасының шет елде Оренбург, Саратов қалалары қамтамасыз
еткен. Қазақстандық аймақта 1929 жылы күздің 1-ші қазанында Семей
бөлімшелері өлшемдік таразы бойынша немесе аумақ поверкілік палаталары
болып дұрысталған болатын. Оны басқарған Вильковиский Н.Э. болған.
Қазақстандық аймақтың палатасы 1930 жылы Семейден Алматы қаласына ауысты.
Осы кездерде Қазақстанда аса күрделі емес құралдар мен аспаптар таңбаланды.
Сол кезде Қазақстанда олар таразы, кір тастарының ұзындық шамалары мен
манометрлерге таңбалар қойылды. Қазақстандағы экономикалық өрлеуімен
байланысты поверкалық яғни салыстырып тексеру органдарының саны да өсті.
Қазақстандық аймақтық палата 1931 жылы стандарттау бюросы болып өзгертілді.
Басқару құрылымы аппаратпен өлшейтін құралдар мен құрал–аспаптар мен
шамалар бойынша он төрт облыстардағы басқармалары кіреді. Облыстарды қосқан
кезде қызметкерлер құрамы 129 адамға жетті. Мемлекеттік бақылау зертханасы
1955 жылдары Алматы қаласындағы құрылды, сонымен қатар сол кезден бастап
мемлекеттік бақылаудың Республикалық зертханасы болып аталып кетті. 1960-шы
жылы Қазақстандағы метрологияның негізгі дамыды. Осы жылдары екінші, үшінші
разрядты зертханалар жаға құралдар пайда болды. Алматы облысының Қапшағай
қаласында 1972 жылы радиациялық аспаптарды салыстырып тексеру бойынша
зертхана салынды. Ал Өскемен, Ақмола, Шымкент пен Жамбыл қалаларында
зертханалар тұрғызылды. Республикалық метрология мен стандарттау орталығы
1975 жылы Сертификаттау мен Метрологиялық Аккредиттеу Орталығы (АЦСМ)
ұйымдастырылып құрылды. 1977 жылы КСРО-ның Мемстандарты АЦСМ-ға стандарттар
үлгісін тапсырды. Республикамызда 8 млн өлшеу жабдықтары тасымалданды.
Мемлекетіміз 17 жұмысшы эталон, 13000 жоғарғы нақты өлшем бірліктерінің
үлгілерімен жабдықталды. 1992 жылы Ресей мен Украиналық метрологиялық
институттар өлшем бірліктерімен қамсыздандырылды. Осыған орай Республиканың
Мемстандарттары алдында күрделі, үлкен тапсырмалар тұрған. Осы күнге
дейінгі негізгі жұмыстармен сақтап қалумен нормативтік құжаттарды жинақтап
қалу.
1993 жылы қыстың 18-ші қаңтарында осынын бәрін іске асыру үшін біздің
Республикамыздың үкіметі Өлшем бірліктер туралы заңын қабылдаған. 1994
жылдың оныншы айында үкіметпен мемлекеттің өлшем бірліктер жүйесінің даму
бағдарламасы қабылданып Қазақстан заңды түрде метрологиялық халықаралық
ұйымдарына тең заңды мүшесіне кірген болатын. [1,8,9,13].
1-сурет. Метрология теориясының құрылымы
1.2 Өлшем құралдарын метрологиялық бақылау
Мемлекеттік метрологиялық бақылаудың бірнеше түрлері белгіленген және
бар, олар төмендегідей:
- Өлшеу құрал–жабдық түрін бекітіп жасау;
- Өлшем құрал–жабдықтарын, яғни сондағы эталондарды поверкілеу;
- Өлшем құрал–жабдықтарын әзірлеу, сату, жөндеу құқығына байланысты
заңды және жеке қызметкерлердің қызметін лицензиялап беру.
Мемлекеттік метрологиялық бақылау мен қадағалау (ММБмҚ) заңымен
белгіленген аясында іске жүргізіледі. Соған байланысты жасалынған,
өндірілген, импортталған немесе пайдаланудағы өлшем құралдары 2 бөлікке
бөлінеді:
- Пайдаланып арналған және де соған қарамастан біздің мемлекеттік
метрологиялық бақылауы мен қадағалаудың таралу аясында пайдаланатын.
Осындай өлшемдер құралдары оларды тексеріп, түрін келтіргеннен кейін
қолдану үшін, кейінгі, алғашқы, мерзімді салыстыру мақсатында танылады;
- Қажет етілмеген, яғни арналмаған және де мемлекеттік метрологиядағы
бақылап, қадағалауды керек етпейтін құрал. Бұл өлшем құрал – жабдықтарына
мемлекет тарапына қадағалау жүргізілмейді.
Салыстырып тексеру, яғни поверканы тексеріс құқығына тіркескен заңды
тұлғаларда метрологиялық қызметтеріндегі өлшем құралдарына салыстырып
отырып тексеріс жүргізіледі.
Мемлекеттегі метрологиялық қадағалау мен бақылаудың таралуын көрсете
отырып бұл өлшеу құралдарын 2 топқа нақтылап бөле алмаймыз. Біздің
мемлекеттік метрологиядағы қадағалау мен бақылау мынадай аясынан жасалады:
- Салауатты өмір салтын сақтау, табиғи ортаны қорғау, еңбек
қауіпсіздік ережелерін сақтап, саудадағы операциясын орындап, есеп айырысып
қамтамасыз етеді;
- Біздің Республикамыздың заңдылықтарына сәйкес Қазақстанға керекті
мүмкіншілік үшін келісімшарттар бойынша жеткізілген өнімдерді өндіріп
шығарады;
- Біздің Республикасының мемлекеттік нормативтік міндетті ережелеріне
сәйкестіктерін анықтау мақсатына өнім сапасын бақылап, сынау. [3,4].
Біздің Республикамыздың Стандарттау бойынша заңдарына сәйкес
міндетті болып мемлекеттік стандарттар талаптары болып табылады, олар
жұмыстың, өнімнің және де қызметтегі сыртқы орта, тұлғаларының өмірі,
денсаулықтарымен жекеменшік заттары үшін қауіпсіздігін қамсыздандыру
барысында, олар техникалық жәнеде ақпараттық сәйкестелуін өзара
ауыстырылуын соларды зерттей отырып маркілеу әдістерінің бірлігін
қамсыздандыруы үшін, сонымен қатар, Қазақстан Республикасының белгіленетін
шешімдері. Осыған сәйкес мына талаптарға байланысты келуді бақылау үшін
пайдалануға болатын өлшем құрал-жабдықтарын салыстыра отырып тексерілуі
қажет:
- Қорғаныс қондырғыларына бүлдіршіндер ойыншықтары, киім-кешектері
мен аяқ киімдерінің мінездемелері;
- Құрал–жабдықтардың элементтеріне сипаттама беріктігіне;
- Жаман түрде кедергі жасалған деңгейі мен уақытылы, яғни шу,
радиациялық немесе сондағы электромагниттік сәулеленуі деңгейлеріне,
топырақтарға қысым түсіріліп жіберілетін стандарттарына, соңғы жіберілген
зиянды заттар мен олардың құрамындағы мөлшерлеріне;
- Өнімді дайындап жасау барысында пайдаланатын материалдарға, соның
ішінде химиялық құрамы жағынан соңғы, зиян және апатты заттардың жіберілген
деңгейін шектеулі болып есептеледі;
- Өнімді қолдану, оған көрсетілген техникадағы қызметтері мен жөнделу
ережесіне. [3,4].
Осы өндірістерге жасалған өлшемдердің барлығына қорытынды жасауға
болады, сондағы өлшемдердің нақтылай бекіту үшін сынақтар өткізіледі. Және
де өзінің өндірген өлшем құралдарының пайдаланып қолданатын жері белгісіз
болады. Кейбір кездерде бұл өлшем құралдары метрологиялық бақылау аясында
қолданылмай да қалады. Осыған орай алғашында өнімді тексеріп алғаны дұрыс
болады.
Өлшем құралдарының түрлерін бекіту.
Өлшем құралдарын бекіту еліміздің талаптарына сәйкес болатын
нормативті құжаттамаларда белгіленгендей өлшем құралдарын қолданысқа шығару
кезінде жүргізіледі.
Өлшем құралдарының жасалған түрлері өлшем бірлігін қамсыздандыра
отырып мемлекеттік жүйеге енгізілмейді. Кейбір жасалынған құралдармен және
сырттан әкелінген оған қоса мемлекеттік метрологияға жататын өлшеу құрал –
жабдықтарының мемлекет метрологиялық қызметтер метрологиялық аттестаттаудан
өткізіледі.
Өлшем құралдарына, олардың бекітіп жасау мақсатында, сәйкестігін
анықтап сынақ өткізіп мемлекетіміздегі ғылыми метрологиялық орталығын
стандарттап, сертификаттап және де метрология жөніндегі мәліметті уәкілетті
органның ведомстволық бағыныстағы бөлімшелері және де сертификаттау,
метрология және стандарттау жөніндегі мемлекеттегі уәкілет органындағы
өлшем құралдарындағы сынақ орталықтары жөнінде жасалған басқа – басқа заңды
азаматтары жасайды.
Түрлерін бекітіп жасау мақсаты үшін сынақтардан және метролгиялық
аттестаттаудан өтпей қалған өлшем құралдарын метрологияда пайдалануға тыйым
салынады.
Қазақстан Республикасының Мемстандарты өлшем құрал–жабдықтарының
түрлерін бекітеді және оны мемлекеттік тексерістерде тіркейді немесе
тапсырыс берушілерге түрлерін бекітеді. Содан соң оларға сертификат
беріледі.
Поверка.
Мемлекеттік метрологиялық бақылаудың өлшем құралдарын салыстырып
тексеруіне тоқталып кетейік.
Өлшем құрал–жабдықтарын поверкілеу дегеніміз – өлшем
құрал–жабдықтарын белгілеген техника талаптарына байланысты орындап,
анықтау және растлуы түрінде біздегі мемлекеттік метрология қызметінің, әрі
сондағы уәкілет органдарынан бөлек органдары орындалатын операция жиынтығы.
Қазақстандағы Өлшем бірліктерін қамтамасыз ету туралы заңдары
бойынша мемлекеттегі метрология қадағалауында болатын өлшеу
құрал–жабдықтарын өндірістегі және шет елдерден импортталғаны бойынша
әкелінген жағдайда салыстырып тексеріледі. Ал сатуға немесе жалға берілуіне
тек қана поверкіленген өлшем құрал–жабдықтары ғана барады. [3,4].
Салыстырылып тексерудегі мемлекет аралық метрологиядағы қызметтер
саны және мемлекеттегі ғылымдық түрде метрологиялық орталық (МҒМО)
тіркелінген заңдар азаматтарының метрологиядағы қызметтік жүйесін жүзеге
асырылады.
Өлшемдік құрал-жабдықтарын салыстырылу тексеруінде тап осындай
тексеруші ретінде аттестатталатын дара тұлғалар жүзеге асырылады.
Салыстырылып тексерудегі нәтижелі-өлшеу құралдарындағы пайдаланып
жарамдылықтарын дұрыс екенін дәлелдеу және де сол өлшеу құралдарындағы
пайдаланылып жарамсыздығын айтады. Салыстырып тексерудегі дұрыс
зерттелулері өлшемдегі құралдарына немесе сол пайдаланылып құжаттамаларына
жасалатын салыстырып тексерілген таңбаларымен (лейбл) немесе салыстырып
тексерілгені жөнінде куәлік беріледі. Егер де салыстырылып тексерілуі
нәтижелерінде өлшену құралдарында жасалған жарамсыз немесе уақыты асып
кеткендігі танылса, онда салыстырылып тексеру таңбалары, сол Салыстырылып
тексерілу туралы куәліктердің күштері жоғалып және де пайдалануға
келмейтіні туралы құжаттамалары беріледі немесе сол техникалық
құжаттамадағыдай жазулар жазылады.
Біздің Қазақстанымызда салыстырып тексерудің алғашқы, мерзімді,
инспекциялық, кезектен тыс және сарапшылық түрлері қолданылады.
Көшбасшылық танытып салыстырып тексерудегі пайдаланылып немесе
жөнделген, яғни шет елден импортталып алып келінген түрлері тексеріліп
өлшем құралдарын атап жатқызады. Жекеменшік өндірістегі өлшемдегі
құралдарының түрлерін бекітілген кездегі олардың әрқайсысына бекітілгені
жөнінде сертификаттары тапсырылады. Ал көшбасшылық танытқан салыстырылып
тексеруді сол өлшем құралдарын жарамсыз етіп танытады.
Жарамдылық салыстырылып тексерулеріне пайдаланып немесе сақталған
өлшем құралдарын атайды. Ондай құралдарды аталған қатардағы мемлекет
метрологиясының қадағалауындағы қызмет етілуі аясын да ескере келе, ондай
құрал–жабдықтар иелері салыстырып тексеруге қатысы бар. Салыстырып
тексерудегі арнайы ішіндегі қолданысқа ие болып жүрген интервалдар
заңдылығына сәйкес ережелері негізінде жазылады екен.
Өндіріліп жасалған немесе жөнделіп жасалған өлшеудегі құралдарын, дәл
соларды техникалық бақылауындағы бөлімін қабылдап кейіннен, ең бірінші
салыстырылып тексерілуін жіберуі керек. Көп сақталып тұратын өлшем құрал-
жабдықтарын уақытылы салыстырылып тексеруін өткізбей тастауға да болады.
Тап сол туралы шешімдерді заңды түрде мекемедегі бас метролог қызметкері
қабылдайды. Салыстырылып тексеруіне өлшем құралдарының жалғыз ғана өлшем
пайдаланылған аумақтық сипаттамалары да жатады. Ондай жағдайларда өлшем
құралдарында солардың қолданылған аясында көрсетілетін анық жазылым және
талапқа сай белгі болуы қажет болады.
Одан басқа да салыстырылып тексерілулер келесі бір жағдайларда
өлшемдегі құралдарын пайдаланылатын кезінде жасалынады, мысалға айта
кетсек:
- Салыстырылып тексеру түріндегі таңбалары бүлінген жағдайда және
салыстырылып тексерілу жайында куәлік жоғалғанда жасалынады;
- Өте көптеген уақытта енгізілгеннен кейін де өлшем құралдарын
пайдаланып енгізілгенде жасалады;
- Өлшемдегі құралына күшпен әсерлерінен кейін де немесе аспаптардың
көңілден шықпайтын жұмыс істеген жағдайда қайтадан дұрыстап қалпына
келтірілген кезінде жасалады;
- Жартылай салыстырылып тексеру аралық интервалына тең мерзімдік
уақыт өткенде жібермеген өлшемдік құралдарын халықтарға сатқанда жасалады;
- Жартылай салыстырылып тексеру аралық интервалдарына сәйкес мерзімде
уақыт өткеннен кейін де өлшемдік құралдарын құрамдас ретінде пайдаланғанда
да жасалады.
Инспекциялық тексеріс кезінде салыстырылып тексеру мемлекеттік
метрологиядағы қадағаланып жүргізілген жағдайда өлшем құрал–жабдықтарын
пайдаланылған жарамдылықтарын зерттеліп анықталады.
Лицензиялау.
Өлшемдік құралдарын өндіріп жасау, сатылған және жалға берілгендігі
бойынша дара немесе заңды кісілердің қызметтерін
лицензиялау–мемлекетіміздегі метрологиялық бақылаудың ішіне кіретін
бөліктері болып есептеледі.
Лицензиялаудың өзі жалпы міндетті жарамдылығын жақсартуға жататын
және заңдармен тыйым салынбаған қызметпен айналысып заңды немесе жеке
тұлғасына лицензия берулердің талабын орындауына жасалынатын тәртіптері
айтылады. Барлығы қарастырылып отырған жағдайында да лицензия –
мемлекетіміздегі метрологиялық қызметтерінің өлшем құралдын өндіріп, сатып,
жалға беріп және сонын бәрін жөндеу бойынша қызметті жүзеге атқару үшін де
заңды және жеке азаматтарына беретін рұқсаттама қағазы. Лицензия болған
жағдайда біздің Отанымыздың бүткіл жерде жарамды болып есептелінеді. [3,4].
Лицензия мынадай жағдайда берілмей қалуы мүмкін, олар берілген
өтінішке қосылып құжаттамаларда ақпараттары толық болмаған жағдайда,
лицензияланған қызметтердің іске асырылу шарттарын айтылған талаптарға
сәйкес келмеген жағдайда, берілген лицензиясы мерзім уақыттары жойылғаннан
кейін жазылған мерзімі өтіп кеткенде берілмей қалады. Лицензия құжаты бес
жыл уақыттан көп мерзімге берілмейді. Лицензияны берген орган немесе мекеме
өзі айтып орнатқан лицензияланатын қызметтік шарттарын сақтауға әр қашан
бақылауға міндетті. Бұзылғандығы анықталған кезде ол келісім шарттың
бұзылғандығын жойылғанға дейінгі лицензия қызметкерлерін тоқтатып қоюын
және мүлдем лицензияларын алып кетуі мүмкін, қарапайым тілде айтқанда
лицензияланған құжаттың келісім шартын бұзу.
Мемлекеттік метрологиялық қадағалау.
Мемлекеттік метрологияны қадағалауға Қазақстан Республикасының
қамтамасыз ету жөніндегі құқықтық актілер, заңдар, халықаралық шарттар мен
метрологиялық ережелер заңды тұлғалардың қауіпсіздігін сақтауы жатады.
Мемлекеттік метрологиядағы заңның негізгі жұмысы, тұлғалармен жалпы
мемлекетке керек мүдделерін өлшемнің қате нәтижелерінен қорғау болып
табылады.
Мемлекеттегі метрологияның қадағалау функциясы осы мемлекеттің
қызметтік органдарына жүктеледі. Солардың барлығын орындау үшін де
нормативтік базаның, материалдық–техникалық қамсыздандыру және де білімді,
әрі тиянақты кадрлары болуға міндетті.
1.3 Техникалық шарттары
1) Техникалық шарттары нақты өнімге, процестерге және де көрсетілген
қызметтерге немесе өнімнің бірнеше түріне қойылатын талаптарды белгілейді.
2) Техникалық шарттардың талаптары мемлекеттік немесе мемлекетаралық
стандарттарда белгіленетін техникалық регламенттер мен міндетті ережелеріне
қарсы келмеуге керек.
3) Осы техникалық шарттарды жеке тұлға немесе заңды тұлғалар дайындап
қадағалайды.
4) Техникалық шарттарға өзгерістер және де осы өзгерістердің күшін
жоққа шығару туралы қаулыларын стандарттап, сертификаттап және метрология
жөніндегі мәліметті уәкілетті мемлекеттік органға және, сондағы
ведомстволық бағыныстағы бөлімшелердің мемлекеттегі стандарттау жүйелерін
тізілімінде міндетті түрде тіркелуге міндетті.
5) Осы мемлекеттік стандарттаудағы жүйесінің тізілімінде тіркелмеген
техникалық шарттар мен соларға өзгерістер пайдасыз болып қалады.
6) Техникалық шарттардағы әзірлеудің, бекітудің, тіркеудің, келісудің
тәртібін стандарттап, сертификаттап және метрология туралы уәкілетті
мемлекеттік органдар белгілеп дайындап береді.
Техникалық құжаттаманың метрологиялық сараптама.
Техникалық құжаттамалардың метрологиядағы сараптамалары дегеніміз-бұл
өнімді жасақтау, дайындау, сынау және қолдану процестерін өлшенген әдістік
құралдарымен қамсыздандырып өлшеулердің дәлдігінің нормаларын орнатуға,
өлшеуге жататын параметрлерді таңдаудағы техникадағы шешімдерді талдап,
бағалау болып есептеледі.
Техникалық құжаттаманы жасаған кездегі өнімнің метрологияға сай
келмеуінен туған мәнді тоқтатылымдарды болдырмау мүмкіндігін метрологиялық
сараптаманың маңызды-маңызды ерекшеліктерін табады.
Метрологиялық сараптама – метрологиялық қамсыздандыру процестерінің
кешеніндегі процестердің бірі болып есептеледі.
Метрологиялық қамсыздандыру.
Метрологиялық қамтамасыз етілуі деп өлшеулердің бірліктерін және
міндеттеліп отырған нақтылығын қамтамасыз етілгендігі үшін ғылымдық және де
ұйымдастырушылық негіздері мен техникалық құрал– жабдықтардың ережелері мен
нормаларын орнату немесе қолдануды айтады.
Шығарылатын өнім дайындалатын құжаттамада шикізатты, материалдарды,
құрамдас бөліктерді пайдалануға, технологиялық үрдіске, дайын өнімнің
сапасына, оның сенімділігі мен ұзақ қолдануына қойылатын талаптар сандық
көрсеткіштермен берілген. Оларды өндірістің және де сынақтардың немесе
өнімді пайдаланудың барлық кезеңдерінде өлшеп бақылау керек. [10]
Өлшеудегі бақыланған құралдарының көмегімен алынған өлшеу ақпараты
заттарының, материалдарының және бұйымдардың қасиеттерін, технологиялық
процестердің сипатын, шығарылатын өнімнің саны мен сапасын қажетті
дәлдікпен әрі сенімділікпен бейнелеуі керек. Сол мезетте ғана сапа
мәселесінің шешімі көбінесе алынатын өлшеу аппаратына, яғни дұрыстығына, әр
дайым қайталанатындығына тәуелді болып келеді.
Өнім сапасындағы өлшенетін көрсеткіші туралы объективті ақпарат алу
өлшеніп бақыланатын параметрге қойылатын талаптардың регламенті мен жұмыс
жасалуына, өлшеу құралдарын талап етіліп отырған өлшеу дәлдігін орындау
әдістемелерін таңдауға, өлшеулер нәтижелерін алу, өңдеу және көрсетудің
метрологиялық ережелерінің бүтіндей бір кешенін қадағалауға негізделген.
Өлшеу стандарттары мен құралдарындағы мемлекеттік бақылаудағы
органдарындағы тексерістер материалдары сапасы қанағат етпейтін өнімді
шығару, стандарттар сондағы нормативтер мен техникалық шарттарының
талаптарының бұзылуларының 60%-дан көбі метрологиялық ережелерді
қадағаламағаннан болады, яғни өлшеу бірліктерін және де талап етілген
дәлдіктерін қамтамасыз етуде қолданылатын талаптарды орындамаудан туады.
Метрологиядағы заңдық ережелердің бұзылуындағы үлкен үлесі нормативтік және
басқа да техникалық құжаттамаларға тиесілі, яғни өнімді жасақтауда
енгізіледі.
Өндірісті технологиялық жасақтаудың ажырамас бөлігі саналатын
метрологиялық сараптама және мәні бойынша оның 1-ші этапы болып есептеледі,
оларсыз объективті немесе зерттелуі мүмкін емес.
Сапаны қамтамасыз етудегі метрологиялық сараптаманың алдыңғы қатарлы
рөлі өнімнің өмір циклінің барлық этаптарындағы оның маңызды ерекшеліктері
болып табылады. Уақытымен орындау метрологиялық қателерді табуға, жоюға,
өнімді жасақтаудың және өндірістің немесе сынақтың метрологиялық қамтамасыз
етуінің нормаларының бұзылуы бар шешімдердің жасақталып жатқан техникалық
құжаттамаға енуіне қалқан қоюға мүмкіндік береді.
Өндірісті жасақтау немесе даярлау процесінде жасақталған өлшеудің
дәлдік нормаларын, әдістерін, құралдары мен жағдайларын, өлшену дәлдік
нормаларын өңдеу тәртібін реттейтін нормативтік, техникалық, конструкторлық
және де технологиялық құжаттама метрологиялық сараптамадан өтуі қажет әрі
міндетті. Сол кезде метрологиялық сараптама бұйымының барлық өмір
циклындағы метрологиядағы қамсыздандыру бойынша тапсырмалар шешімдерінің
дұрыстығына белсенді әсер етуі, бұйымды игеру, жасау немесе өндіру
процестерінің зерттеуге және басқаруға ат салысуы қажет.
Техникалық құжаттамалардың метрология саласындағы сараптамасы келесі
сұрақтарды шешеді:
- Зерттеулер сапасына әсер ететін себептерді табу және жою үшін су
жаңа техникалары мен жаңа технология үлгілерін жасақтауға, сонымен бірге
ғылыми-техникалық, нормативтік, конструкторлық және де технологиялық
құжаттаманы жасақтау үшін қажетті метрологиялық ақпарат алу;
- Технологиялық процестерді орындау кезіндегі өлшеулердің техникалық
деңгейін көтері;
- Өлшеулердің сенімділігін, үйлесімділігін немесе соған байланысты
техника-экономикалық тиімділіктерін қамтамасыз ету. [10].
Техникалық құжаттаманың метрологиялық сараптамасының негізгі
тапсырмаларына жатады:
- Сапаны және өзара алмастырылуды бақылаудың тиімділігін және
сенімділігін қамтамасыз ету мақсатымен бақылау кезіндегі өлшенетін
параметрлердің номенклатурасының оптималдығын анықтау;
- Өлшеу дәлдігі көрсеткіштерінің бақылау мен өзара алмастырылудың
сенімділігі мен тиімділік талаптарына сәйкестігін орнату;
- Бұйым конструкциясының бұйымды дайындау, сынау, пайдалану мен
жөндеу процестеріндегі қажет параметрлерді бақылау мүмкіндігін қамтамасыз
етуін бақылау;
- Өлшеу дәлдігі көрсеткіштерінің технологиялық процестерінің
оптималды режимдерін қамтамасыз ету талаптарына сәйкестігін орнату;
- Өлшеудің берілген дәлдігін және қажет өндірістілікті алуды
қамтамасыз ететін өлшеудің бірегейлендірілген, автоматтандырылған
құралдарын пайдаланудың артықшылық мүмкіндіктерін табу;
- Берілген дәлдік кезінде қолданылатын өлшеу құралдарының минималды
еңбек сыйымдылығы мен бақылау операцияларының өзіндік құнын қамтамасыз
етуін бағалау;
- Өлшеулерді орындаудың стандартталған немесе аттестацияланған
әдістемелерінің қолданылу артықшылықтарын орнату;
- Технологиялық қондырғының өндіргіштігінің сәйкестігін бағалау;
- Өлшеу нәтижелерін арнайы бағдарламалар көмегімен өңдеу;
- Өңдеудің стандарттық және арнайы бағдарламаларының болу және өлшеу
нәтижелерін өңдеуге қойылатын талаптарға, сонымен бірге өлшеулер,
бақылаулар, сынақтар нәтижелерін ұсыну формаларына сәйкестігінің болуының
пайдалылығын анықтау;
- Физикалық өлшемдердің аталуының және белгіленуінің дұрыстығын
орнату;
- Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін өлшеулерді ұйымдастыру мен
жүргізудің сілтемелердің дұрыстығын анықтау. [10].
1.4 Метрологиялық қамтамасыз етудің негіздері
Метрологиялық қамсыздандыру деп өлшеулердің бірлігіне және талап
етіліп отырған нақтылығына жету үшін керекті техникалық құралдардың,
ережелерінің және нормаларының, ғылымдық және де ұйымдастырушылық
негіздердің қолданылуы мен бекітілуін айтамыз.
Алдыңғы ретте болған өлшеудің бірлігі мен талап етіліп отырған
дәлдігін қамтамасыз етудің салыстырмалы тар тапсырмасынан өлшеулер сапасын
қамтамасыз етудің ұстанымдық жаңа тапсырмасына көшу метрологиялық
қамсыздандыруының дамуындағы негізгі тенденция болып табылады. [11].
Өлшемдер сапасы өлшемдер дәлдігіне қарағанда тура түсінік, яғни дәл
түсінік. Ол талап етілген дәлдікпен, мүмкін қателіктер өлшемімен немесе
сенімділікпен, дұрыстылығымен, сәйкестікпен және іске асырушылықпен өлшеу
нәтижелерін орнатылған мерзімде алуды қамтамасыз етілетін өлшем жүйелерінің
қасиеттерінің жиынтығын сипаттайды.
Метрологиялық қамтамасыз ету түсінігі толығымен өлшеулерге, сынаққа
және бағалауға қатысты қолданылды. Берілген процесте, өндірісте және
ұйымдастыруда өлшеулердің сынақ және бақылау түрлерінің метрологиялық
қамтамасыз етуден айтқанда Технологиялық процестің метрологиялық
қамтамасыз етілуі терминінде қолданылды, толығырақ айтқанда өндірістегі
процестер және ұйымдастырылуын айтуға болады.
Метрологиялық қамтамасыз етуді құрастырып жасау кезінде жүйелік жолды
пайдалану керек. Оның мәні көрсетілген, қамтамасыз етуді өлшеудің талап
етіліп отырған сапасына қол жеткізу мақсатымен өзара байланысқан
процестердің жиынтығы деп қарастыруда жатыр. Ондай процестерге мыналар
жатады:
- Өнімнің сапасын бақылау және процестерді басқару кезіндегі
өлшенетін параметрлер мен өлшеу дәлдігінің оптималдық нормаларының
радионалды номенклатурасын орнату;
- Өнім жүйесіне сынақтар мен бақылауды таңдау және оларды технико-
экономикалық негіздеу және олардың радионалды номенклатурасын орнату;
- Пайдаланатын бақылау, өлшеу техникасын стандарттау, бірегейлендіру
және агрегаттау;
- Өлшеуді, сынақты және бақылауды орындаудың қазіргі заманғы
әдістерін құру және енгізу немесе аттестациялау;
- Өнеркәсіпте қолданылатын бақылау, өлшеу және сынақтық қондырғыны
тексеру, метрологиялық аттестация жасау және қалыпқа келтіру;
- Өнеркәсіптегі метрологиялық ережелермен нормалардың орындалуын
бақылау;
- Өнеркәсіп стандарттарын құрастыруға немесе енгізілуге атсалысу;
- Мемлекеттік, халықаралық және сала аралығындағы стандарттарды,
сондай-ақ мемстандарттардың басқа да стандартқа сай нормативтік құжаттарын
енгізіп салу;
- Нормативті, құрастырмаларды және технологиялық құжаттамаларының
жобасындағы метрологиядағы сараптамасын жүргізу;
- Өлшеу жағдайларына талдау жасау және оның негізінде метрологиядағы
қамсыздандырудың жетілдіруі бойынша іс-шараларын ойластыру;
- Өнеркәсіптің қызметтері мен бөлімшелерінің жұмысшыларын бақылау
кезінде және өлшеу операцияларын орындалуын даярлау.
Метрологиялық қамсыздандырудың 4 негізі бар, олар:
1)Ғылыми;
2)Ұйымдастырушылық;
3)Нормативтік;
4)Техникалық.
Метрологиялық қамтамасыз етудің бөлек аспектілері кішкене
өнеркәсіптің метрологиялық қамтамасыз етілуінің МИ 2500-98 ұсынысында
қарастырылған. Метрологиялық қамсыздандырудың іс-шараларын жасау және
өткізу метрологиялық қызметтерге жүктелген. Метрологиялық қызмет
өлшемдерінің бірлігін қамтамасыз ету және де метрологиядағы бақылау мен
қадағалауға жүргізуге қатысты жұмыстарының орындалуы үшін заңнамаға сай
құрылатын қызмет.
2 тарау. Метрологиялық бағытында жасалған тәжірибелік жұмыстар
2.1 ҚазМұнайГаз ведомстволық метрологиялық қызметі
Ведомстволық метрологиялық қызметтің түрлері бар, олар төменде
көрсетілгендей:
- Министрліктегі бас метролог қызметі;
- Метрологиядағы қызметтердің басты ұйымы;
- Метрологиялық қызметтің базадағы ұйымдары;
- Мекеме кәсіпорындарының, ғылымдық зерттелу, жобаланудағы
құрастырмалы және технологиялы ұйымдардан тұрады және қарастырылады.
Министрліктегі метрологиялық қызмет ведомстволық метрологиядағы
қызметтерінің ең басты бөлігі болып есептеледі және буыны болып табылады.
Министрліктегі метрологиядағы қызметін жұмыс астындағы министрліктің
негізгі аппаратына кіре алатын бөлімді министрліктің бас метрологтары
басқара алады. Бас метрологы министрліктегі бөлім бұйрықтарымен және
бөлімге қатысты жүктелген міндеттемелерін орындауы үшін жүйелі түрде
жауапкершілікті мойындарына алып жұмыс жасайды. [11].
Министрліктегі бас метролог бөліміндегі құрылымындағы штаттарын
министрліктегі белгіленетін тәртіп әдістерін сондағы құжаттарды министрдің
қолы арқылы бекітіліп шешіледі. Министрліктің бас метрологының қызметі осы
ведомствоға кіретін кәсіпорындар арқылы шығарылатын өнімдердің әзірленуін,
өндірілуін, зерттелуін, қолданысқа берілуін метрологиялық қамсыздандыру
бойынша жұмыстарға билік жасап, үйлестіре отырып жүзеге асырылады.
Министрліктің бас метрологтарының қызметтегі негізгі жұмыстары
ведомствоға кіретін кәсіпорындардың өлшемдері мен метрологиялық қамсыздануы
үшін жасалған жағдайға талдау жасалып, алынған мәліметтердің нақты саласын
метрологиялық қамсыздандыруының кешенді бағдарламасын жасап, осыған қоса
кәсіпорындарының метрологиялық қызметтерін құрып, дамытып, әр
кәсіпорындарының өндірісін зерттейді және бақылайды. [11].
Министрліктегі бас метрологтарының қызметтері министрліктің
мекемелерімен өлшеу техникаларын, сынап, бақылау деңгейлерін арттырып,
өлшеудегі біріктірілген біртектілігін қамтамасыз еткен жағдайда ғылымдық-
зерттеудегі және жобаланған-конструкторлық жұмыстарындағы зор белестері
маңызды роль атқара алады. Сондағы бас метрологтарының қызметтегі
аспектілері болып мына мемлекеттік стандарттар: СЭВ стандарттарын, МОЗМ,
ИСО, МЭК метрологиядағы саласында талқыланған ережелерін енгізу арқылы
бақылау жасалынады.
Өздерінің жұмыстарының тиімділігін арттыру жағдайында министрдегі бас
метролог қызметін мәжілістердегі, конференциялардағы және көрмелерді
ұйымдастыра отырып, метрологиялық мәселелерін шеше отырып материалдарын
әзірлейді.
Ведомстволық метрологиялық қызметтерін ең негізгі және де базадағы
ұйымдардағы жобалардың стандарттарын, конструкторларын сонымен қатар
технологиялық құжаттамаларын метрология саласында зерттелген сараптарды
жүзеге асыруын сондағы тәртіптері мен әдістерін жұмыс жүргізген жағдайда,
салалық стандартталған құжаттарды дайындалған жоспарлары арқылы жөнделген
метрологиялық сараптамасының нормативтік негізіндерін қамтамасыз етуге
айқындалып жүйеленеді. Аталған ұйымдар саламыздағы метрологиялық
қамсыздандырылуы үшін мәселелерді ақпарат бойынша жұмыстарын жүргізіп
шешуге тырмысып, қамтамасыз етілуге халықаралық жұмыстар бағытында
қатысылуы міндетті.
Ведомстводағы метрологиялық қызметтерінің үшінші буынындағы
метрологиядағы қамтамасыз етілуінің бір қатар саясаттарын ойдағыдай
ойларына асыруына ықпал етілетін өнеркәсіптік мекемелердің, ғылыми-
зерттелулері және жобалану-конструкторларының кәсіпорындарындағы
метрологиядағы қызметтері де есептеледі. Біршама қызметтерінің
кемшіліктері:
- Мекемелердің әр түрлі қызметтеріндегі құрамдас бөліктеріне
енгізілетін өлшеу бөлімшелеріндегі шашыранқылығы;
- Қызмет ғимараттарының нақты өлшеулер жүргізілетін талаптарына сай
келмеуі;
- Қызметкерлерінің білімдерінің төменділігі;
- Өлшенген бөлімшелердің, шынайы жайытта кәсіпорынның
құрастырылымдары және технологиядағы қызметтерінің жұмысқа кіріспеуі,
өздерінің жұмыстарына керекті деңгейде мән берілмеуі;
- Біршама өлшеу сараптамаларының қызмет мәліметтерінде тексеріліп
қадағалау;
- Өлшенген бөлімшелеріндегі қызметкерлерінің өнімдегі техникалық
талаптары мен тапсырмаларды орындауға, әсіресе, оны тексерілген зерттеу мен
бақылау әдістемелеріне қатысты соңына дейін қатыспауы;
- Айтылған кемшіліктерін кетіру үшін мекеменің метрология қызметіне
бір беткей ережелер дайындалады;
- Бір типтік талаптарға сәйкес өнеркәсіптердің метрологиядағы
қызметтерінің кәсіпорындағы бас метрологтары басшылықтар орындайтын
тездеткен құрылымдар өндірістеріндегі немесе ғылыми-зерттеулеріндегі
бөлімшелері болулары қажет.
Әкімшілік жауапкершіліктері әкімшілік заңнамадағы анықталған заңды
азаматтарды жауапкершілікке тартылатыны табылады.
Шыққан үкімге сәйкес кінәлі қызметкерлер әкімшілік
жауапкершіліктеріне тартылуына негіз болып есептелетін метрологиядағы
ережелерін бұзған жағдайда келесі құрамы анықталады:
- Мемлекеттегі зерттелген тәртіптері және де соған қатысты
метрология мамандары аттестациядан өтпеген жағдайда, сонымен қатар, өлшеу
құралдарын тексермеген кезде қолданысқа шығарады;
- Бекітілген тәртіппен рұқсатсыз өнеркәсіптердің, мекемелердің,
сондағы ұйымдардағы өлшеу құралдарын жасақтап жөнделуі және де тексерілуі;
- Өлшенген құралдарды қолданылған жағдайда ережелерін бұзған мекеме
кінәлі қызметкерлерді әкімшілік жауапкершілікке тартады. [11].
Өндірістен жасалған бұйымдар ғана емес, сонымен қатар, пайдаланылуға
жүргізілген шығарылымдағы өлшеу құралдарын зерттеп талаптарға
сәйкестендірілген әдістемелерін бұзғандары үшін де кәсіпорын, мекеме және
ұйымдардың лауазымдағы басшылары, соған қатар, бірге жұмыс жасайтын
мамандары мен құрылымдағы бөлімшесінің басшылары да солардың орынбасарлары
да әкімшілік жазаға тартылады.
Қызмет құрылымы.
Құрылымы мен қызметші штаты қоғам филиалы тәртібіне сай анықталады
және қоғам басқармасының отырысында бекітіледі.
Қызмет құрылымы қызмет басшысынан және инженер-метрологтардан тұрады.
Қызмет басшысында 1 адам болса, ал инженер-метрологтар 14 адам болады.
Сонда барлығы штатта 15 адам ғана жұмыс жасай алады. [11].
2-сурет. Метрологиялық қызмет алгоритмі.
2.2 ҚазМұнайГаз компаниясы туралы жалпы мәліметтер
2001 жылы 2 мамырда Қазақстанда көмірсутектерін тасымалдауды жақсарту
мақсатында үкімет №591 қаулыны Ұлттық компания, Мұнай және газ
транспорты атты Жабық Акционерлік Қоғам (ЖАҚ) жаңа холдингты компания ашу
туралы қабылдады, акцияның жүз пайызына үкімет ие.
Бұл компанияның табыстылығы мен келекшектегі жетістіктерінің кепілі
ҚазМұнайГаз компаниялар тобының бүкіл ұжымның ұйымдасқан жұмысында. Онда
заманға сай ой қозғайтын, мұнай-газ кешенін дамытудың басты бағыттары
бойынша білім мен тәжірибеге ие, жоғары білікті мамандар жұмыс істейді.
Қазақстан экономикасының негізгі локомотивтерінің бірі бола тұра
ҚазМұнайГаз біздің мемлекетімізбен бірге өсіп және дамып келеді. Сол
себептен біз өз қызметімізді Республиканың аймақтық шекараларымен шектелмей
өндіріс көлемдерін белсенді түрде арттырып келеміз. Өткен жылдар ішінде
Қазақстанда мұнайды тасымалдау бағдарының көп бағыттылығы саясаты іс-
жүзінде жүзеге асты. [3]
Каспий шельфі мен өзге де Қазақстандық кеніштерді игеру жоспарлары
елдің алдына жаңа ауқымды міндеттер қоюда. Алда үлкен жасампаздық жұмыс
күтіп тұр. Мұнай өндірісінің қарқынды түрде дамуы көліктік инфрақұрылымға
барған сайын күрделі және ауқымды талаптар қоюда. Біз Қазақстандық мұнайдың
әлемдік нарықтарға сенімді және экономикалық тұрғыдан тиімді тасымалдануын
қамсыздандырылуы үшін өзге мемлекеттердің мұнай компанияларымен және мұнай
тасымалдау жүйелерінің операторларымен ара-қатынастығымызды одан әрі де
жоғарғы деңгейге жеткізуге әзірміз. 2006 жылдың соңында ҚазТрансОйл АҚ
Грузиясында біріңғай стратегиялық активтеріне ие болған, соның іштерінде
Батумидегі қара алтын мұнай термині мен Petrotrans атты мұнайдан шыққан
өнімдерді тасымалданғандығы жөніндегі ең ауқымды компаниясын иеленген
болатын, ол Greenoak Holdings компаниясы, және соған байланысты соның
Naftrans Capital Partners атты қатарлас компаниясымен біріктірілген
кәсіпорынын құру жөнінде келісім шарт жасасқан болатын. Сонда да өзіндік
аталмыш тараптарына тең құқықтанылған әріптестері ретінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz