Қазіргі қазақстандық мәдениеттегі спорт өнері

Тип работы: Материал
Бесплатно: Антиплагиат
Объем: 67 страниц
В избранное:

Қазіргі қазақстандық мәдениеттегі спорт өнері

Кіріспе

На рубеже ХХ и ХХ1 века происходит закладка методологических, ценностных, гуманистических основ будущего физической культуры и спорта, приобретающих все более междисциплинарный характер. Анализ этот имеет по отношению к совокупности сфер гуманитарного знания «сквозной» характер, поскольку он не только делает необходимым активное использование общетеоретических положений философии, этики, социологии, культурологии, но и выступает как конкретная попытка междисциплинарного синтеза знаний, полученных, в результате в разных областях гуманитарного знания.

Физическая культура и спорт выступает составной частью общей культуры человечества, они являются реальностью современного общества, значимость которых постоянно растет. Формируется более широкий философско-культурологический взгляд на них. Несмотря на ряд, безусловно, программных признаков своего развития в ХХ веке физическая культура не стала потребностью большинства людей, на крайне низком уровне функционирует в основных сферах жизнедеятельности человека и общества, не давая ему запаса «прочности» в виде здоровья, функциональной подготовленности, психической устойчивости и эмоциональной удовлетворенности.

Объективная же тенденция изменения характера и содержания труда уже сегодня (и особенно в будущем) требует приложения всей совокупности человеческих сил и способностей: физических, эмоциональных, психических, интеллектуальных. В связи с этим важно осознание человеком и обществом всего богатства такого социального явления, как физическая культура, несущего в себе большой культурный потенциал. Это обуславливает необходимость обратить самое пристальное внимание на теоретико-методологические основы физической культуры, качественно новая стадия осмысления которой связывается, прежде всего, с ее влиянием на духовную сферу человека.

При этом важно понимание человека как целостности, так как представления о его разобщенности на отдельные независимые части ошибочны и иллюзорны. Несомненно, в решении этих вопросов определенная роль отводится данным теории культуры, культуры в целом, дающим возможность систематизировать, интегрировать разрозненные гуманитарные знания различных дисциплин о человеке и обществе.

В программе стратегического развития Республики Казахстан до 2050 года Президент Н. А. Назарбаев отметил, что одним из приоритетных направлений развития Республики Казахстан должно быть расширение работы по укреплению здоровья населения.

Научная новизна работы заключается в разработке теоретико-методологических основ формирования физической культуры и спорта. Исходя из методологических установок обоснован комплекс вопросов, связанных с раскрытием существенных, содержательных аспектов сферы физической культуры и спорта. Дана общая характеристика теоретико -методологических предпосылок исследования данной проблемы. Показано, что развитие знаний о физической культуре человека есть методологическая основа понимания ее многогранной и интегративно -духовной физической сущности, формирования ее теоретических основ. Определены основные этапы эволюционного процесса, включающее в себя развитие игры.

В единой концепции обобщен ряд частных подходов к пониманию физической культуры и спорта, показано их место в системе культурных ценностей. Выявлены некоторые закономерности функционирования и развития физической культуры. Теоретическое значение исследования заключается в разработке концепции формирования интегративно одухотворенной физической культуры, основывающейся на понимании биосоциокультурной сущности человека, учете детерминированного характера ее связей с общей культурой. В результате этого созданы методологические предпосылки для дальнейшего совершенствования теоретических и научно -методологических основ физической культуры, повышения эффективности ее функционирования в реальной практике.

Практическое значение работы связано с тем, что многие ее аспекты могут выступать в качестве методологической основы для дальнейших теоретических и конкретно -практических исследований в сфере физической культуры и спорта, способствуя, тем самым, более эффективному формированию потребности в ней у занимающихся, более полной реализации ими ее в сфере своих сущностных сил. Полученные материалы, связанные с ее культуросообразным ее осмыслением, могут быть экстраполированы на сферу образования, труда, досуга, позволяя повысить качество и эффективность их функционирования

Работа содержит материал, который может содействовать научному обоснованию методов руководства и управления физической культурой и спортом, разработке эффективных средств массовой пропаганды и агитации в ее сфере.

Среди работ, имеющих непосредственное отношение к теме диссертации, следует выделить прежде всего те, в которых анализируются философско-культурологические проблемы развития физической культуры и спорта, рассмотрены проблемы телесности, агонистики (А. И. Арнольдов, В. И. Давидович, В. И. Столяров,

Не менее важное значение в философской и социокультурной точки зрения имеют подходы, сформулированные применительно к физической культуре как общественному явлению, как фактору воспитания личности (Н. А. Пономарев, Н. Н. Визитей) . В них рассматриваются вопросы методологии исследования физической культуры и спорта, взаимосвязи ее с культурой, взаимоотношение биологического и социального, телесного и духовного в человеке, осмысление сущности физической культуры и спорта в личностном и общественном плане.

Нельзя также не отметить работы, публикации, раскрывающие специфику прикладного анализа сферы физической культуры (

В аспекте биологического обоснования применения средств физической культуры и спорта, формирования здорового образа жизни были использованы труды Н. А. Амосова, Ж. Бозтаева,

Исходя из вышеизложенного и состояния научной разработанности проблемы, в диссертации ставится цель раскрыть содержание физической культуры и спорта как социокультурного феномена, показать роль игры, агонистики в развитии физической культуры и спорта, телесности

Реализация поставленной цели осуществляется посредством постановки и решения следующих исследовательских задач:

-показа места и роли физической культуры и спорта как фактора социального развития личности, как элемента ее индивидуальной культуры.

-осмыслить значение исследований социально-биологической проблемы для понимания сущности человека;

Методологический аппарат исследования:

Для решения задач исследования в работе используется метод теоретического анализа и обобщения. Ретроспективный взгляд и анализ прошлого физической культуры и спорта на основе понимания структуры ее настоящего проводился с помощью метода актуализации. При раскрытии содержания и сущности физической культуры и спорта как части общей культуры применялся метод аналогии и сопоставления.

Достоверность исследования обеспечена благодаря методам исследования, адекватным целям и задачам диссертационной работы, анализу достижений различных наук в области исследования проблемы, применению результатов личного опыта и опыта коллег по развитию физкультурно-спортивной деятельности.

1. Спорт - ойындық мәдени форма ретінде

Ойын - адамның болмыс стратегиясы

Ұлттық спорт ойындары жөнiнде сөз қозғамас бұрын алдымен жалпы «Ойын дегенiмiз не?» деген сұраққа жауап iздеп және оны зерттеп, ол жайында пiкiр айтып, тұжырым жасаған ғалымдар мен ойшылдардың еңбектерiне тоқталғанды жөн көрiп отырмыз. Өйткенi, кез келген нәрсенiң шығу тегi мен қалыптасу жолдары болатыны тарихтан белгiлi. Сол сияқты ойын тарихының да өзiндiк құпиялары жетерлiк. Ойлап қарасақ, «ойын» деген сөз айтуға оңай болғанымен оның түп мағынасы өте күрделi, әрi сан қырлы ұғым. Ойын - бұл тек көңiл көтеру де, ләззаттану да, ересек өмiрге жаттығу да, бәс тiгудегi құмарлану да, тылсым шабыт та емес. Ол - адамның болмыстық стратегиясы, яғни әмбебап құбылысқа жатады және адамдық қарым-қатынастарды мүмкiн етедi [1, 172 б. ] . Сондықтан оны нақты ережемен түсiндiру мүмкiн емес. Бұны ұғу үшiн философия, әлеуметтану, мәдениеттану, жантану, педагогика, математика, информатика ғылымдарына жүгiнуге тура келедi. Егер, мысалы, психология мен физиология жануарлар, балалар, ересектер ойындар салыстыра отырып, оларға феноменологиялық түсiндiрме берсе, онда математикалық ойын теориясы конфликтер теориясы негiзiнде таңдау стратегиясына үлкен көңiл бөледi. Ойын жайындағы еңбектердi қарастыру барысында бұған деген ойшылдар көзқарасының өзi сан алуан болғанын, ойынның әрi түрлi аспектiлерде қарастырылғанын байқаймыз [2, 34 б. ] . Соның нәтижесiнде ойын мәселесiнiң теориялық сипатта шешiмiнiң көптүрлiлiгiн аңғарамыз. Бұл түсiнiктi де, өйткенi жалғыз рационалдық парадигма мен тәндiк бастауларды елемеуге сүйенген классикалық философияда ойын феноменi ғылыми талдаудың объектісi бола алмады. Ең бастысы - ойын онтологиясына классикалық ғылым мен философия назар аудармады. Бұл тек классикалық емес философияда жүзеге асты. Осы жөнiнде елiмiзде жарияланған мәдени-философиялық сөздiкте мынадай түсiндiрме берiледi:

«ОЙЫН, о й ы н т е о р и я с ы - дәлел-дәйегi нәтижесiнде емес, процестiң өзiнде болатын, қимыл-әрекет түрi. Оның мәдениет пен оның жекелеген формаларының пайда болуы және жұмыс iстеуiнiң негiзi ретiндегi теориясы ХХ ғ. Х. Ортега-и-Гассет, Й. Хейзинга, Е. Финк, Г. Гадамер және басқа мәдениеттанушылардың әртүрлi концепцияларынан пайда болды. Голланд ғалымы Й. Хейзинга ежелгiден қазiргi кезеңге дейiнгi мәдени шығарм. -ты ойын деп қарастырады. Ол Канттан басталып, Шиллер т. б. жалғастырған өнер генезисiн спонтанды, ешқандай да мақсаттан тәуелсiз, мүддесi жоқ қызмет ретiнде О-нан тарата пайымдау дәстүрiне сүйенедi. Мәдени даму барысында қоғам пайда ұғымын меңгерген мәдениеттiң еркiн рухы жоғалып, ойын элементi екiншi қатарға жылжиды. Ортега-и-Гассет көпшiлiк мәдениетiне негiзi - О-ға элитарлық мәдениеттi қарсы қояды. Шығарм. -тың еркiн рухы, қиял ұшқырлығы, сырттай бақылаушылық шын өнердiң О. өлшемдерiне үндес сипаттары. Финк мәдениеттiң пайда болуын О-мен байланыстырылады, себебi О. болмаса адам баласы өсiмдiк тектес болар едi. Адам үшiн О. бәрiн де қамтитындықтан О. адамды табиғаттан жоғары дәрежеге көтередi де, мәдениет феноменi пайда болады. Гадамер тарих пен мәдениеттi тiл стихиясындағы ерекше О. ретiнде талдады: бұл ретте адам өзi қиялынан тудыратын рөлден гөрi басқаша рөлде болады» [3, 196-197 бб. ] .

Ойын туралы алғашқы философиялық концепциялар Ежелгi Грекияда қалыптаса бастады. Онда ойын адамның материалдық қажеттiлiктерiн өтеуге бағытталған утилитарлық әрекетке жатпайды, оның нысанасы көңiл күй көтерiңкiлiгi болып табылады делiндi. Платон ойыннан көңiл көтерушiлiкпен бiрге оқыту тәсiлiн де байқап, оны екi бағытқа бөлiп көрсетедi: бiрi -«гимнастикалық шеберлiк», яғни, дененi толық жетiлдiру болса, екiншiсi -«мусикалық шеберлiк», жанның дамуы. Гимнастикалық шеберлiктiң өзiн ол билеу және күрес деп екiге бөледi. Философтың айтуынша, билеу - айбындылық пен игiлiктi сақтап денеге денсаулық, жылдамдық және сұлулық бередi. Ал күрестi талқылау барысында ол бәсекелестiк көңiл көтерушiлiкке айналмауы тиiс. Себебi онда қорқыныштың бейнесi бар дей отырып, рухтың кiмде бар, кiмде жоқ екендiгi осы жағдайда көрiнедi дейдi. Осы айтқандарымен қатар ол бүкiл ел азаматтарының бiр-бiрiмен сайысқа түсуi керектiгiн яғни, тас лақтыру мен садақ ату, ән-күй, жаяу және ат жарыстарын ұйымдастыруды ұсынады.

Платон ойынның жарыс аспектiсiн ғана емес, мемлекеттiк заңдарға да әсер ететiнiн көредi. Оның ойынша егер де адамдар қалыптасқан ойындарды ойнап, қалыптасқан ережелермен жүрсе, олардан рахат алса онда мемлекеттiң заңдары да мүлтiксiз орындалады. Ал егер жастар бұған көнбей, ойын қалпын өзгерткiсi келiп жаңа қызықтар iздесе - мемлекетке одан қатерлi нәрсе жоқ. Ғұлама пiкiрлерiнiң түйiнi бойынша өзiн-өзi жетiлдiрудiң мусикалық тәрбиеден басқа жақсы жолы жоқ. Ән-күй жолы құдайлар көрсеткен ең жақсы ойын жолы деген ойшыл ойынға: “бүкiл әлем, жаратылыс ойын тәрiздi ұйымдастырылып басқарылады» -деп жалпы ұғым бередi (4, 282-283 бб. ) .

Антикалық ойшылдар ойынды адам мен космос арасындағы гармониялық үндестiк идеясы ретiнде қарастырса, Платон: «өмiрдiң жалғыз дұрыс жолы - ойынды, би билеудi құдайдың берген сыйы деп бағалайды. Осыдан барып «адамға мейрам не үшiн қажет» деген сұрақ туындайды. Платон мейрамның адамның қоғамдық өмiрiндегi әлеуметтiк маңызын көрсетедi. Расында да Апполонға, Дионис пен Музаға бағынышты ойындардың табиғи мусикалық формасы осы мерекелердiң негiзiнде жатыр. Ойындар мейрамды қызықты көрiнiс пен рухани энергияның туындауына, адам көңiл-күйiнiң көтерiлуiне бағыттайды.

Ал Аристотель болса өзiнiң «Никомах этикасының атты еңбегiнде ойын аспектiсiн: «Бақыт дегенiмiз, ойын-сауықпен көңiл көтеру емес. Мақсат көңiл көтеру болса да, адам өмiр бақи жұмыс iстеп бүкiл қиыншылықтарды көңiл көтеруге жету үшiн жеңу керек»[5, 280 б. ] . деп түсiндiредi. Ойын ол үшiн психофизиологиялық катарсис, рухани және физиологиялық күштiң қалыптасу құралы болып табылады. Немiстiң ұлы ғалымы И. Кант рухтың физикалық мәдениетiн қарастыра отырып, ойын элементiндегi жан мәдениетiнiң қалыптасуына айрықша көңiл бөледi. Ойшыл оны рухтың физикалық мәдениетi, яғни, «еркiн ойын» және «жұмыс» деп екi формаға бөлiп көрсетедi. И. Кант еркiн ойын түсiнiгiн эстетикаға алғаш кiргiзгендердiң бiрi [6, 564 б. ] .

Осындай еңбектердiң iшiндегi бiздi ерекше қызықтырып, көңiлiмiздi аударғаны - нидерланд ғалымы, тарихшы-философ Йохан Хейзинганың концепциялары. Оның «Орта ғасырдың күзi», «Ойын ойнайтын адам» тақырыбындағы шығармалары мәдениет тарихына үңiлдiредi. ХХ ғасырдың 30-жылдарында ол мәдениеттi түсiндiруде ойын концепциясын тұңғыш ұсынды. Мәдениеттiң архаизмдiк қоғамнан бүгiнгi батыстық қоғамға дейiнгi әртүрлi формасының ойындық жағын өңдей отырып Й. Хейзинга ойынның адамзат дамуында мәдениет факторы болғанын анықтайды. Сонымен бiрге ол адам қоғамы пайда болуы кезеңiндегi ойын формаларын талдап, оларға тән қуаныш пен әдемiлiктi белгiлейдi дей отырып: «Адам денесiндегi сұлулық қозғалысы ойында көрiнедi. Жоғары дамыған ойын формаларында ритм мен үндесушiлiк бар» дейдi [7, 18 б. ] .

Ойын - мағынаға толы функция. Ойын өмiрге өзiндiк бiр рең, сипат берiп тұрады, өмiрдегi әрекеттерге мән-мағына бередi. Әрбiр ойын бiр нәрсенi бiр мағынаны бiлдiредi. Ойынды рух деп атау дұрыс емес болар, ал оны белгiлi бiр мақсатқа (жеңiске, табысқа) бағындырылғанын, соған бағытталған деп түсiну қажет шығар. Ол даналық пен ақымақтық дизъюнкциясынан тыс дейдi Й. Хейзинга, «Өткен күндер көлеңкесiнде» деген еңбегiнде [ү, 173 б. ] . Ойынды нақтылы бiр рационалды әдiс, тәсiлдермен түсiндiруге болмайды, себебi ондай әдiс, тәсiлдер ойын құбылысын тек қана ақыл-парасаттың шеңберiнде ғана қарастыра алады. Ал шындығында ойын табиғатын рационалды жолмен түсiндiру мүмкiн емес, өйткенi ойын адам мәнiнiң тереңiнде, тұңғиығында жатыр. Ойын ақыл-парасаттық сипатта болмайды, ол адам болмысының иррационалды қабатымен де байланысты. Ойын элементiн мәдениеттен iздесек, онда мәдениет құбылысының ойындық сипаттарға толы екенiне бiздiң көзiмiз жетедi. Мәдениеттегi ойын элементi алдын ала белгiленген мөлшерде көрiнедi. “Ойын мәдениеттен бұрын қалыптасқанымен, бiрақ та ойын мәдениеттiң даму кезеңдерiнiң барлығында дерлiк кездеседi, оларға нәр берiп тұрады. Адам күнделiктi тұрмысында, тiршiлiгiде ойынмен кездеседi. Ойын нақтылы өмiрден, күйбең тiршiлiктен дараланып, өзгешеленiп тұрады, ойын олардан асқақ, биiкте тұрады. Ойын iс-әрекеттiк форма ретiнде көрiнiс бередi, сол iс-әрекет формасы нақтылы бiр мағынаға ие болып, әлеуметтiк функция ретiнде белгiнедi, - дейдi Й. Хейзинга [7, 27 б. ]

Ойынды күлкiге ұқсату, онымен салыстыру дұрыс емес болар. Күлкi ол шаттық, қуанышпен байланысты. Ойын күлкi де, шаттық та емес, оның табиғаты өзгеше. Ойын ең алдымен еркiндiкке, бостандыққа негiзделедi. Ойын шын мәнiндегi еркiндiктiң өзi болып табыладың. Ойын күнделiктi өмiрмен салыстыру қате болар, ойын одан басқаша, одан бөлек. Ойын шектiлiк, тұйық сипатқа ие. Ойын кеңiстiктiң белгiлi бiр нүктесiнде және алдын ала нақтыланған уақыттың аясында ғана жүзеге аса алады. Ойынның ағымы мен мағынасы оның өзiнiң iшкi табиғатында. Ойынның басты сипаты оның ойналатындығында, яғни белгiлi бiр уақытта басталып, келiсiлген уақыттан соң тәмәмдалады. Ойын ойналғаннан кейiн сол бойда мәдени форма ретiнде бекiтiледi. Ойын бiр рет ойналып, рухани құндылық ретiнде есте қалып, кез-келген уақытта қайта ойнала алады [8, 283 б. ] . Қайталанушылық ойынның маңызды қасиеттерiнiң бiрi. Ойынды әзiл-қалжыңмен де салыстыру негiзсiз болар, себебi әзiл-қалжың ылғи да аңғалдықпен, ақымақтықпен байланысты. Сонымен бiрге, ойынды даналықпен, парасатпен салыстыру, олардың ойынмен ұқсас белгiлерiн iздеудiң еш нәтиже бермейтiндiгi ешкiмдi таңғалдыра қоймас. Ойын күнделiктi өмiрден орны мен ұзақтығынын арқасында дараланады, өзгешеленiп тұрады.

Й. Хейзинга бойынша, «ойынның» ойналатын белгiлi бiр орны бар. Әрбiр ойын күнi бұрын белгiленген кеңiстiктегi нүктеде өтедi. Сол кеңiстiктегi орын алдын ала дайындалуы немесе ойдан шығарылуы мүмкiн. Арена, ойын үстелi, сиқырлы шеңбер, сахна, ғибадатхана, киноэкран, сот залы осылардың бәрi форма мен функциясы бойынша ойынның кеңiстiкте ойналатын орны болып табылады. Аталмыш орындар таңдалған, бөлiнiп алынған, дараланған, шектелген, аластатылған территориялар ретiнде есептеледi [7, 28 б. ] . Бұл бiздiң дүниемiздiң iшiндегi ерекше ережесi, тәртiбi бар уақытша әлем ретiнде сипатталады. «Ойын» кеңiстiгiнiң iшiнде тек қана ойынға ғана тән тәртiп бар. Ойын тәртiптi орнатып қана қоймайды, ал сол тәртiпке ойынның өзi негiзделедi. Осы аласапыранға толы, жетiлмеген адамдар дүниесiнде ойын уақытша тәртiптi орнатады. Ойын тәртiбi қасиеттi. Ойын тәртiбiнен болмашы ғана ауытқу оған кедергi келтiрiп, ойынның өзiндiк құндылығына қол сұққандай болады. Ойынның басты екi қасиетi бар, ол ырғақ пен үйлесiм. Осындай пiкiрдi Ортега-и-Гассет те қолдайды: «Ойынның бiр ерекше белгiсi адамды ынта-жiгерде ұстайды. Ойынның мұндай белгiсi адам бойында сенiмсiздiк пен үмiттi тудырады. Бұл белгi жалғыз немесе дара ойналатын ойындарға тән. Ал спорттық жарыстарда ол шырқау шегiне жетедi» [9, 230-263 бб. ] .

«Әрбiр ойынның өз ережелерi бар. Сол ережелер уақытша сипаттағы ойын әлемiнде тәртiптi анықтайды. Ойын ережелерiне күмәнданудың өзi сырт көзге оғаш көрiнедi. Егер де ойыншылар ойын ережесiн ұстанудан бас тартса, сол бойда ойын әлемi күйрейдi. Ойын ережесiн ойыншылардың бiреуi бұзып, басым түсуге тырысса, онда оны жеңiс деп есептемейдi. Төрешiнiң ысқырығы бiздi ойын әлемiнен жұлып алғандай әсер қалдырады. Төрешiнiң бiр ғана ысқырығы ойын әлемiнiң тағдырын шешiп бередi», - дейдi Й. Хейзинга [7, 30 б. ] . Ойын функция ретiндегi өзiнiң жоғарғы мәнiнде екi аспектiде көрiнедi. Ойын - бұл бiр нәрсе үшiн күрес және сол күрескен нәрсеңдi басқаларға көрсете алу. Бұл екi аспектi көп жағдайда бiрiгiп кетедi. Ойын үшiн кеңiстiктiң маңызын алдында атап өттiк. Мұндай талап магияда, табынуда, сот iсiн жүргiзуде де қойылады. Мұнда кеңiстiк пен уақыт мағынасынан да терең мән жатыр. Әрбiр салт, рәсiм, құпия ордендерге қабылдау, сиқырлау ең алдымен кеңiстiктегi орынды анықтаудан басталады. Ал ондай болса, сол қасиеттi орындардың стадионнан, тенис кортынан, ипподромнан қандай айырмашылығы бар. Мұнан бiз ойынның салт-жоралғылармен ұқсастығын байқаймыз. Бiз осындай ұқсастықты қабылдай отырып, салт-жоралғылардың негiзiнде ойын кеңiстiгi жатқанымен келiсемiз.

... продолжение

Вы можете абсолютно на бесплатной основе полностью просмотреть эту работу через наше приложение.