Әз-Жәнібек хан



І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

А) Жәнібек хан

Б) Өмір сүрген кезеңі

ІІІ. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер
(Жәнібек Әбусағит) (туған жылы мен өлген жылы белгісіз) — Қазақ хандығы мен қазақ хандары әулетінің негізін қалаушы, Барақ ханның ұлы, Орыс ханның шөбересі. 15 ғ. өмір сүрген. 1450 жж. дейінгі өмірі мен қызметі туралы нақты деректер жоқ.
1456 ж. Дешті-Қыпшақта шайбанид Әбілхайыр билікті қолына алған соң, көшпенді халықтың Жәнібек пен Керей бастаған бір бөлігі Моғолстанға қоныс аударып, Шу мен Қозыбасы өзендерінің аңғарында орын тепті. Моғолстан ханы өз қарсыластарымен болатын күресте көмектесер деген есеппен қазақ басшыларымен одақтас болды. Өзара қырқысулар мен соғыстардан жапа шеккен 200 мыңға жуық көшпенділер Жәнібек хан мен Керей ханның маңына топтасты, олардың билігінің күшеюі 1468 ж. Моғолстанға әскери жорық жасамақ болып, бірақ жол үстінде кенеттен қайтыс болған Әбілқайырға олар тарапынан қауіп төнуі мүмкін деген ой салды.
Әбілқайыр хан өлімінен кейін хан тағы үшін болған өзара қырқысулар Дешті-Қыпшақта өрши түсті, оған туған жерге оралуды көздеп жүрген Жәнібек хан мен Керей хан да араласып кетті. Олар Әбілқайыр мұрагері Шейх-Хайдар ханмен кескілескен шайқасқа түсті. Өз әміршілері тарапынан ешқандай көмек ала алмаған Шейх-Хайдар билік үшін күресте жеңіліске ұшырады. Бұдан кейін Дешті-Қыпшақтағы] билік Орыс ханның тұқымдары — Жәніібек хан мен Керей ханның қолдарына өтті. Олар тағы да отыз жыл бойы шайбанилықтармен табан тіресе шайқасты.
1. Даланың дара ділмарлары.-Алматы: ЖШС "Қазақстан" баспа үйі", 2001, - 592 бет. ISBN 5-7667-5647
2. Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 ↑ Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.
3. Бұл беттің өзгертілген соңғы кезі: 00:02, 2012 ж. тамыздың 13.
4. Мәтін Creative Commons Attribution-ShareAlike лицензиясы аясында қолжетімді; кейбір жағдайларда қосымша шарттардың талаптары атқарылады. Толығырақ қ. Қолдану шарттары.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:   
Әз-Жәнібек хан
(Жәнібек Әбусағит) (туған жылы мен өлген жылы
белгісіз) — Қазақ хандығы мен қазақ хандары әулетінің негізін
қалаушы, Барақ ханның ұлы, Орыс ханның шөбересі. 15 ғ. өмір
сүрген. 1450 жж. дейінгі өмірі мен қызметі туралы нақты деректер
жоқ.
1456 ж. Дешті-Қыпшақта шайбанид Әбілхайыр билікті қолына
алған соң, көшпенді халықтың Жәнібек пен Керей бастаған бір
бөлігі Моғолстанға қоныс аударып, Шу мен Қозыбасы өзендерінің
аңғарында орын тепті. Моғолстан ханы өз қарсыластарымен
болатын күресте көмектесер деген есеппен қазақ басшыларымен
одақтас болды. Өзара қырқысулар мен соғыстардан жапа шеккен
200 мыңға жуық көшпенділер Жәнібек хан мен Керей ханның
маңына топтасты, олардың билігінің күшеюі 1468 ж. Моғолстанға
әскери жорық жасамақ болып, бірақ жол үстінде кенеттен қайтыс
болған Әбілқайырға олар тарапынан қауіп төнуі мүмкін деген ой
салды.
Әбілқайыр хан өлімінен кейін хан тағы үшін болған өзара
қырқысулар Дешті-Қыпшақта өрши түсті, оған туған жерге
оралуды көздеп жүрген Жәнібек хан мен Керей хан да араласып
кетті. Олар Әбілқайыр мұрагері Шейх-Хайдар ханмен кескілескен
шайқасқа түсті. Өз әміршілері тарапынан ешқандай көмек ала
алмаған Шейх-Хайдар билік үшін күресте жеңіліске ұшырады.
Бұдан кейін Дешті-Қыпшақтағы] билік Орыс ханның тұқымдары —
Жәніібек хан мен Керей ханның қолдарына өтті. Олар тағы да отыз
жыл бойы шайбанилықтармен табан тіресе шайқасты.
Биліктің Орыс хан тұқымдарының қолына өтуі де Көшпелі
өзбектер мемлекетіндегі саяси жағдайды өзгерткен жоқ. Дегенмен,
бұл оқиға Көшпелі өзбектер мемлекеті атының Дешті-Қыпшақ
болып өзгеруіне ықпал етті. Бір кездері Моғолстанға қоныс
аударған адамдар Өзбек ұлысында қазақтар деп атала бастады
және бұл атау бүкіл хандыққа тарай бастады. Билік үшін күрес
Жәнібек хан мен оның үзеңгілестері қазақтардың бірігуі мен Қазақ
хандығының құрылуына үлес қосты.

15 ғ. орта шанінде ежелден Жетісу өңірін мекендеген түркі
тайпалары бір этникалық топқа біріге келе, қазақ халқын құрады.
Жәнібек хан мен Керей хан Жетісу өңірі, Шу мен Талас өзендерінің
бойын мекендеген қазақтардың басын қосуда көп еңбек сіңірді. Бұл
мақсатпен олар өзара қырқысуларды басып, ірі феодалдарды
маңайына топтастырды.
Жәнібек ханның Дешті-Қыпшаққа оралғаннан кейін билігін
күшейткені туралы, өмірінің соңғы жылдары мен өлімі туралы
деректер жоқ. Оның есімі тарихи деректерде соңғы рет 1473 ж.
кездеседі. Бұдан кейінгі жылдары Керей хан туралы ғана айтылған.
Жәнібек хан жиі болатын шайқастардың бірінде қаза тапқан деп
болжауға болады. Сақталып қалған халық аңыздары мен
өлеңдерінде Жәнібек ханды Әз Жәнібек деп атаған.
Өмір сүрген кезеңі
Астрахандағы ақ сарайында отырып Әз-Жәнібек хан бірде
өзінің кемеңгер ақылшысы Асан қайғыдан:
- Дүниеде ашуланбайтын, өкпелемейтін, әйелді қызғанбайтын,
қорықпайтын, өзі мырза адам барма екен? - деп сұрапты.
Асан кайғы:
- Бар, хан ием. Осы, қасиеттердің бәрі біздің Абаттан
табылатын
шығар,
деп
жауап
қатыпты.
Абат - Асан қайғының жалғыз ұлы. Қадір-қасиетімен халыққа
жаққан, сегіз қырлы, бір сырлы, шіркін Асанның ұлындай дегізіп,
елді тамсандырған, жасы отыздарға шыққан жігіт екен.
- Мұндай қасиеттердің бәрі бір адамның басына қалай сияды? - деп
таң қалған Әз Жәнібек хан Абатты сынамақ болады.
Бір күні жорыққа кеткенде хан әйелінің қасына бір құлды әкеп
салады. Таң елең-алаңда жорықтан қайтқан Абат әйелінің қойнында
жатқан құлды көреді. Қара құлдың қолы әйелінің мойнына асылып,
басының астында қалыпты.
- Ердің қолы ұрғашының мойнының астында жатпауы керек,
әйтсе ердің күші қайтады, - деп құлының қолын алып, әйелінің
үстіне салады да, өзі көрші бөлмеге барып, төсек-орнын жайғап
тынығуға
кіріседі.
Бұл
бір.

Әз Жәнібек жайлауға шығып, ата-бабаларын еске алып, ұлан-асыр
той жасайды, шүлен таратады. Тойдың соңына келген Абат қа хан
ішек-қарын бергізіпті. Сонда Абат еш өкпелеместен ханға тойың
құтты болсын деп, жүре ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Әз Жәнібек хан заманы. (Әзіз Жәнібек хан, Джанибек хан, Шах Джани)
Шайбанилық Әбілқайыр хан
Қазақ мәдениетінің қалыптасуы
Жиренше шешен
Қазақ - Жоңғар шапқыншылығындағы Шақшақ Жәнібек батырдың алатын орнын айқындау
Қазақ хандығы – мемлекеті қалай құрылған?
Қазақ хандары жайында мәліметтер
Қазақ хандығы (хү-хүііі)
Қазақ хандары
Шақшақ Жәнібек батырдың өміржолы мен ұрпақтары
Пәндер