Адам өмір - тіршілігінің табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардағы қауіпсіздігі

Жоспар
Кіріспе

1 Сел.
2 Қар көшкіні
3 Опырмалар
4 Қар басу
5 Дауыл

Сел ─ тау өзенінің өз арналарына кенеттен көтеріліп, деңгейінің күрт өзгеруі және тау жыныстары бұзылуынан болатын қуатты ағын.
Сел ұзақ нөсердің салдарынан, мұз бен қардың жылдам еруінен, моренді, мұзды өзендердің бұзылуынан, жер сілкінісінен адамның шаруашылық қызметі нәтижесінен пайда болады. Тасқындарың басқа түріне қарағанда сел әдеттегідей үздіксіз емес, жекелеген толқындар мен 10 метр секунд және одан көп жылдамдықпен қозғалады.
Іле, Жоңғар, Талас Алатауының жоталарында, сондай-ақ Қаратай, Кетмен және Тарбағатай тауларындағы өзендер Қазақстандағы сел қаупі күшті аудандар болып табылады.
Сел тасқыны кезінде халықтың өзін-өзі ұстауы мен іс-әрекетіне зілзаланың белгілеріндер кезінде анықтау мен белгілеуді және ол туралы хабарлауды (ескерту) ұйымдастыру үлкен әсер етеді.
Сейсмикалық қауіпті аудандағы халық орман желектерін кесу, егіс жұмыстарын жүргізу, үй малын бағу жөніндегі нұсқауларды қатаң орындауға тиіс.
Халыққа сел тасқынының жақындауы туралы хабарлаған жағдайда, сондай-ақ оның пайда болуының алғашқы белгілері білінген сәтте, ғимараттан тез шығып, бұл туралы төңіректегілерге ескертіп, қауіпсіз орынға бару керек. Өрт болмау үшін үйден шыққан кезде пешті сөндіріп, газ бұрандасын жауып, жарықты өшіріп, электр заттарын ажырату қажет. Егер уақыт болса, қаупті аймақтан малды айдап кеткен жөн. Халық қауіпті аудандардан уақытша қауіпсіз аудандарға көшіріледі.
Сел тасқынына тап болған адамға қолда бар барлық құралдармен көмек көрсету керек. Мұндай құралдар құтқарушылар беретін таяқ, арқан, сырық, шыншыр және тағы сол сияқты болу мүмкін. Тасқын ішіндегі адамды оның шетіне біртіндеп жақындата отыра, тасқынның бағыты бойынша шығару керек.
Сел қаупі кезінде көшіруге қатысушы адамнан қауіпті жерлерден қарттар мен балаларды, аурулар мен өз бетінше жүре алмайтын адамдарды шығарады. Еңбекке қабілеті бүкіл халық тоғандарды нығайтуға, кедергілер тұрғызуға, ағызғыш каналдар қазуға міндетті.
Егер сел апатына елді-мекен ұшыраса, онда іздеу-құтқару жұмыстарына әзірлеген жоспары бойынша жұмыс жүргізетін әр түрлі құтқару бөлімшелерінің айтарлықтай күштері мен құралдары тартылады.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДОГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Адам өмір - тіршілігінің табиғи және техногендік
сипаттағы төтенше жағдайлардағы қауіпсіздігі

Дайындаған: Хизметова Г.

Тексерген: Қауашев С.

.

Алматы 2008 ж.

Сел.

Сел ─ тау өзенінің өз арналарына кенеттен көтеріліп,
деңгейінің күрт өзгеруі және тау жыныстары бұзылуынан болатын қуатты ағын.

Сел ұзақ нөсердің салдарынан, мұз бен қардың жылдам еруінен,
моренді, мұзды өзендердің бұзылуынан, жер сілкінісінен адамның
шаруашылық қызметі нәтижесінен пайда болады. Тасқындарың басқа түріне
қарағанда сел әдеттегідей үздіксіз емес, жекелеген толқындар мен 10
метр секунд және одан көп жылдамдықпен қозғалады.
Іле, Жоңғар, Талас Алатауының жоталарында, сондай-ақ Қаратай,
Кетмен және Тарбағатай тауларындағы өзендер Қазақстандағы сел қаупі
күшті аудандар болып табылады.
Сел тасқыны кезінде халықтың өзін-өзі ұстауы мен іс-әрекетіне
зілзаланың белгілеріндер кезінде анықтау мен белгілеуді және ол туралы
хабарлауды (ескерту) ұйымдастыру үлкен әсер етеді.
Сейсмикалық қауіпті аудандағы халық орман желектерін кесу,
егіс жұмыстарын жүргізу, үй малын бағу жөніндегі нұсқауларды қатаң
орындауға тиіс.
Халыққа сел тасқынының жақындауы туралы хабарлаған жағдайда,
сондай-ақ оның пайда болуының алғашқы белгілері білінген сәтте,
ғимараттан тез шығып, бұл туралы төңіректегілерге ескертіп, қауіпсіз
орынға бару керек. Өрт болмау үшін үйден шыққан кезде пешті сөндіріп,
газ бұрандасын жауып, жарықты өшіріп, электр заттарын ажырату қажет.
Егер уақыт болса, қаупті аймақтан малды айдап кеткен жөн. Халық
қауіпті аудандардан уақытша қауіпсіз аудандарға көшіріледі.
Сел тасқынына тап болған адамға қолда бар барлық
құралдармен көмек көрсету керек. Мұндай құралдар құтқарушылар беретін
таяқ, арқан, сырық, шыншыр және тағы сол сияқты болу мүмкін. Тасқын
ішіндегі адамды оның шетіне біртіндеп жақындата отыра, тасқынның бағыты
бойынша шығару керек.
Сел қаупі кезінде көшіруге қатысушы адамнан қауіпті
жерлерден қарттар мен балаларды, аурулар мен өз бетінше жүре алмайтын
адамдарды шығарады. Еңбекке қабілеті бүкіл халық тоғандарды нығайтуға,
кедергілер тұрғызуға, ағызғыш каналдар қазуға міндетті.
Егер сел апатына елді-мекен ұшыраса, онда іздеу-құтқару
жұмыстарына әзірлеген жоспары бойынша жұмыс жүргізетін әр түрлі
құтқару бөлімшелерінің айтарлықтай күштері мен құралдары тартылады.

Қар көшкіні.

Қар көшкіні ─ бұл қар масасының тау беткейі бойынша төмен
қарай жылдам лықсуы.
Қазақстанда 95 мың шаршы км. Тау аумағы қар көшкіні қаупіне
ұшырайды.
Қазақстанда қар көшкіні қалың қар көп жауатын және қолайлы
геоморфологиялық және топырақтық ─ ботаникалық жағдайлары бар Батыс
Тянь-Шань, Алтай, Іле Алатауы мен Жоңғар Алатауының жоталарында болып
жатады. Көшкіндер құлама тау беткейінен көбінесе 20-60 градуспен,
көшкін қар жаңа жауған және күн күрт жылыған кезде болады. Көшкін
тауда жауын-шашынның жиі болуынан, циклондық құбылыс күшейетін наурыз-
сәуір айларында көбірек болады. Сирек қайталанатын көшкіннің көлемі
1 млн. текше метрге, қозғалысының ең үлкен жылдамдығы 100 метр
секундке дейін жетеді. Барлық көшкіндердің 50℅ жуығы жазыққа дейін
жетіп, халық пен шаруашылық обьектілеріне тікелей қауіп төндіреді.
Көшкіннің кедергіге көрсететін қысымы 1 шаршы метр үшін бірнеше 100
тоннаға жетуі мүмкін.
Қазақстанның бүкіл таулы аудандарында қар көшкіні болып
тұрады. Ол негізінен қардың түсуі мен күннің жылуына байланысты, қар
көшкіні болатын ең қауіпті кезең қараша-сәуір, ал биік тауда -
қазан-мамыр айларында болады.
Тауда болған кез-келген адам қысқы кезеңдегі таудағы
қауіптерді, сақтандыру шараларын білуге міндетті.
Жай адамдар көшкіндерге қыстың суық мезгілінде тауда болса
ғана тап болуы мүмкін. Ал альпенистер мен тауға шығуды әдет қылған
туристер бұған жыл бойы әзір болуға тиіс. Тау әуесқойларымен
болатын барлық бақытсыз оқиғалардың 25 ℅-не жуығы көшкіннің
еншісінде. Ол әдетте бағыт пен қозғалыс уақытын дұрыс таңдай
алмаудан, көшкін қаупі бар беткейлерден ебдейсіз өтуден көшкіннің
пайда болу табиғаты туралы білмеуден, тәртіп бұзудан болады.
Тауда болған кезде қоршаған ортаға мұқият қарап,
кездескен жабайы хайуанаттардың мінезін зерделеген жөн (тау ешкілері
қар көшкінінің ықтимал лықсуын алдын ала сезіп қауіпті аймақтан
кетеді ) сондай-ақ беткейдегі қардың төзімділігін қолда бар қауіпсіз
әдістермен тексеру қажет. 15 º С-тан тік беткейлер аса қауіпті
болмағанымен, қар көшкінінің одан да жазығырақ беткейлерде лықсу
оқиғалары белгілі. Беткей тік болған сайын көшкіннің лықсу
ықтималдығы арта түседі, алайда 50ºС-тан тігірек беткейлер қауіпті
емес, өйткені қар жамылғысы жинақталмайды, қар жауған сайын шағын
бөліктермен сырғып түсіп отырады.
Жағдай сәтті аяқталса, зардап шегушіге алғашқы медициналық
көмек көрсетіледі және ол қауіпсіз жерге апарылады.

Опырмалар.

Опырмалар ─ ауырлық күшінің әсерінен ылғалды топырақ
массасының төмен қарай сырғуы. Тау жыныстарындағы және жартастардағы
жекелеген жақпарлардың немесе құрғақ, тік, еңіс беткейлердегі
жақпарлардың құлауы.
Опырмалар Қазақстанның барлық таулы аудандарында болып
тұрады. Олардың пайда болу себептері жерүсті және жерасты
суларымен топырақтың ылғалдануы, жер сілкінісі, сондай-ақ адамның
шаруашылық қызметі болып табылады. Аса ірі опырмалар тектоникалық
ұсақталуға байланысты. Осындай учаскелерде пайда болған опырмалар
ірі өзендерді бөгейтін көлденең су тоғандарын жасай отырып, таулы
жазықтарды құрсаулайды. Мұндай өзендерге Күнгей Алатауындағы Көлсай
өзені, Іле Алатауындағы Үлкен Алматы өзені жатады.
Опырмалар жылдың кез-келген уақытында, әдетте, тіктігі
19º-қа жуық жарларда болады. Ірі қопарылмалардың алаңы 50-60
гектарға дейін жетеді.
Соңғы жылдары Қазақстан тауларындағы опырмалар құбылыс
өрістеген техногендік жүктемеге байланысты саяжай учаскілерінің
кесінділері есебінен жандана түсті. Тау беткейлерінің табиғи
геоморфологиялық тепе-теңдігі олардың жол , саяжай үйін салу, су
құбырларын өткізу және басқа құрылыстарды салу кезінде тірегінің
кесілуінен бұзылады, сонымен қатар өсімдік-топырақ жамылғысы бұзылып,
бетке топырағы суырмалы сумен ылғалданады. Опырмалар бұрын олар
байқалмаған жерлерде де пайда болады.
Тұрғындар қопарылманың басталғандығы туралы хабарды алған
бойда үй-жайдан жылдам шығып, төңіректегілерге қауіп туралы
ескертіп, қауіпсіз орындарға барған жөн. Үйден шығарда пешті өшіріп,
су мен газ бұрандыларын жауып, жарық пен басқа да электр
қондырғыларын ажырату қажет.

Қар басу.
Қар басу- табиғатын тосын күштері көріністерінін бірі.
Бұрқасынмен, қарлы боранмен тығыз байланысты. Ол бірнеше сағаттан
бірнеше тәулікке дейін жауған қалын қардың әсерінен пайда болып,
қалыпты тіршілікті бұзады, ал кейде адамдар құрбандықтарына, малдың
шетінеуіне және материалдық құндылықтарының жойылуына әкеліп соғады.
Қардың басуы , боран туралы хабар лаған бойда, уақыт
болса, кедергілер орнатылады. Жолдың ғимараттың шетінен желге қарсы
бағытта арасы 15-20 метр қалқан, қар тосқауылы қойылады.
Қар жауған кезде және одан кейінгі уақыттағы негізгі
жұмыс түрлері: жоғалған адам мен малды іздеу; зардап шеккендерге
алғашқы дәрігерлік көмек көрсету; жол бойындағы, үй-жай төңірегіндегі
қарды тазалау; жолда тұрып қалған көлікке көмектесу; коммуналдық
және энергетикалық желідегі аварияларды жою.

Барлық жұмыс бірнеше адамнан тұратын топпен бірге
жүргізіледі.
Егер қар басуға автомобильмен келе жатып тап болсаңыз тоқтап,
тұрған жерді белгілеу керек, ол үшін ашық матаны ілген жөн.
Машинаныңүстін толығымен жауып, двигательді радиатор жағынан қымтау
керек. Машина капотын желге қарай бұрып, отынды үнемдеу үшін,
пешті ұдайы қоспаған жөн. Машинаны қар басып қалу қаупі болса,
есіктің бірін жиі ашып, күртік қарды әрірек сырыңыз. Далада қалған
машинада қатты тоңсаңыз да қозғалтқышты қоспаңыз, ол жұмыс істеп
тұрған кезде бүлінген улы газ автомобиль ішіне жиналып, қақаған
суықтан бұрын өзіңізді өмірден алып кетуі мүмкін.
Машинадан шыққанда міндетті түрде өзіңізді арқанмен
байлаңыз (бір ұшын автомобильде қалдырыңыз). Адам үйден немесе
машинадан жарты метр ұзағанда бағдардан айырылып, қаза болған
жағдайлар көптеп кездеседі.
Жолдағы көктайғақ аса қауіпті, ал қиылысы көп жерлерде
автомобиль қозғалысын мүлдем тоқтатуы мүмкін. Жаяу жүру өте қиын,
әр түрлі заттардың құлауы және ұшуы өте қауіпті. Бұл жағдайларда
ескі құрылыстардың маңынан, электр желілерінің және олардың
дінгектерінің жанынан аулақ кеткен жөн.
Қар басуы, боран туралы хабарды алған бойда, уақыт болса,
жалпы қоршаулар, жолдағы ғимарат шетінен 15-20 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.