Адам өміріне қарсы қылмыстардың криминалистік шаттамасы
Кіріспе бөлім.
Непзгі бөлім.екі бөлімнен, алты бөлімшелерден тұрады.
■ Адам өміріне қарсы қылмыстардың криминалистік
шаттамасы 9
Адам өміріне қарсы қылмыстар түсінігі, түрлері 9
■ Адам өміріне қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы 17
■ . Адамуөміріне қарсы қылмыстарды тергеу әдістемесі 31
■ Адам өміріне қарсы қылмыстарды тергеу барысында анықталуы
тиіс мән.жайлар 31
■ Адам өміріне қарсы қылмыстарды тергеуді жоспарлау,
криминалисгік болжаулар құру 35
■ Адам өмірін^ қарсы к^шмыстарды тергеу барысында тергеу
әрекеттерін ж^ргізу 38
■ Өмірге қарсы\ қылмыстардың кейбір түрлерін тергеудегі
ерекшеліктер 57
Қорытынды \ 59
Қолданылған эдебиеттер.\ 62
Непзгі бөлім.екі бөлімнен, алты бөлімшелерден тұрады.
■ Адам өміріне қарсы қылмыстардың криминалистік
шаттамасы 9
Адам өміріне қарсы қылмыстар түсінігі, түрлері 9
■ Адам өміріне қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы 17
■ . Адамуөміріне қарсы қылмыстарды тергеу әдістемесі 31
■ Адам өміріне қарсы қылмыстарды тергеу барысында анықталуы
тиіс мән.жайлар 31
■ Адам өміріне қарсы қылмыстарды тергеуді жоспарлау,
криминалисгік болжаулар құру 35
■ Адам өмірін^ қарсы к^шмыстарды тергеу барысында тергеу
әрекеттерін ж^ргізу 38
■ Өмірге қарсы\ қылмыстардың кейбір түрлерін тергеудегі
ерекшеліктер 57
Қорытынды \ 59
Қолданылған эдебиеттер.\ 62
Елімізде әлеуметтік және экойомикалық қатынастарға өзгерістер еніп, ғылым мен техниканың жаңа жетістіктері іздестіріліп, оларды іс жүзінде толық пайдалануға қызу кірісіп жатқан қазіргі мезгілде,құқық қорғау жүйесі қызметкерлерінен криминалистика жетістіктерін қылмыспен күресте кеңінен қолдануын талап етеді.
Адам өміріне қарсы қылмыстарды ашу, тергеу және алдын алу үшін криминалистік техника, тактика жэне тергеу эдістемесін жетуілікті меңгерген, кэсіби білікті заңгЪр мамандарды дайындау жауапты іс.Олар материалдық бейнеленген іздерді, заттар іздерін, қүралдар іздерін анықтауды, бекітуді, алуды жэне сақтауды қамтамасыз етіп, тегеу мүмкіндігін анағұрлым кеңейтеді.Қазіргі тергеуші қылмыспен күресті табысты жүргізу үшін «қылмыстың сөзсіз куэларын» тез тауып «сөйлете» білуі керек. Бүл іспен айналысытын бірденө -бір ғылым ол-криминалистика. Сондықтан, жоғары заң оқу орындарында криминалистика пәні негізгі кэсіби пәндердің бірі болып саналады.
Егемендік алған елімізде ана тілінде дайындалатын болашақ заңгерлердің саны көбейіп, тергеуде мемлекеттік тілде жүргізілетін қылмыстық істер саны да өсуде. [2.2, С 3]
Қылмыскерліктің әр түрлі көрініс табуы мыналарды қамтидькқылмыс немесе қылмыстық эрекет, қылмыскерліктің әр түрлі негіздер бойынша бөлініп алынатын жекелеген түрлері(экономикалық, мемлекеттік, кэмелетке толмағандардың, эйелдердің және т.б.);млекеттің белгілі бір аймағындағы, мемлекеттегі адамзат қоғамының әр түрлі кезеңіндегі қылмыскерлік.
Осы айтылғандардан мынадай түжырым жасауға болады:қылмыскерлік- адамзат тарихында бүрын болған және қазіргі бар қоғамдардың барлығының да ажырымас бөлігі.*
Криминалистика басқа ғылымдар сияқты объективтік құбылыстар зандылықтарының жиынтығы болып табылыды. Бірақ та осы көптеген жиынтықтардан криминалистиканың айырмашылығы, ол қылмысты ойдағыдай ашуға, тергеуге жэне алдын алуға қажетті заңдылықтарды оқытады. Бұл заңдылықтардың қалыптасуы эрбір қылмыстың қоршаған ортамен байланысына жэне материалдық элемдегі заттардың, жағдайлар мен іс-эрекеттердің өзара қатынастылығы туралы диалектика заңына сәйкес.Осы заң негізінде міндетті түрде қоршаған ортада іздер мен көріністер қалады да әрбір әрбір қылмыс объективтік болмыста әр түрлкидеалдық немесе заттың, құбылыстың ойда қалған түрінде және материалдық немесе материалдық іздер түрінде бейнеленеді.
Адам өміріне қарсы қылмыстарды ашу, тергеу және алдын алу үшін криминалистік техника, тактика жэне тергеу эдістемесін жетуілікті меңгерген, кэсіби білікті заңгЪр мамандарды дайындау жауапты іс.Олар материалдық бейнеленген іздерді, заттар іздерін, қүралдар іздерін анықтауды, бекітуді, алуды жэне сақтауды қамтамасыз етіп, тегеу мүмкіндігін анағұрлым кеңейтеді.Қазіргі тергеуші қылмыспен күресті табысты жүргізу үшін «қылмыстың сөзсіз куэларын» тез тауып «сөйлете» білуі керек. Бүл іспен айналысытын бірденө -бір ғылым ол-криминалистика. Сондықтан, жоғары заң оқу орындарында криминалистика пәні негізгі кэсіби пәндердің бірі болып саналады.
Егемендік алған елімізде ана тілінде дайындалатын болашақ заңгерлердің саны көбейіп, тергеуде мемлекеттік тілде жүргізілетін қылмыстық істер саны да өсуде. [2.2, С 3]
Қылмыскерліктің әр түрлі көрініс табуы мыналарды қамтидькқылмыс немесе қылмыстық эрекет, қылмыскерліктің әр түрлі негіздер бойынша бөлініп алынатын жекелеген түрлері(экономикалық, мемлекеттік, кэмелетке толмағандардың, эйелдердің және т.б.);млекеттің белгілі бір аймағындағы, мемлекеттегі адамзат қоғамының әр түрлі кезеңіндегі қылмыскерлік.
Осы айтылғандардан мынадай түжырым жасауға болады:қылмыскерлік- адамзат тарихында бүрын болған және қазіргі бар қоғамдардың барлығының да ажырымас бөлігі.*
Криминалистика басқа ғылымдар сияқты объективтік құбылыстар зандылықтарының жиынтығы болып табылыды. Бірақ та осы көптеген жиынтықтардан криминалистиканың айырмашылығы, ол қылмысты ойдағыдай ашуға, тергеуге жэне алдын алуға қажетті заңдылықтарды оқытады. Бұл заңдылықтардың қалыптасуы эрбір қылмыстың қоршаған ортамен байланысына жэне материалдық элемдегі заттардың, жағдайлар мен іс-эрекеттердің өзара қатынастылығы туралы диалектика заңына сәйкес.Осы заң негізінде міндетті түрде қоршаған ортада іздер мен көріністер қалады да әрбір әрбір қылмыс объективтік болмыста әр түрлкидеалдық немесе заттың, құбылыстың ойда қалған түрінде және материалдық немесе материалдық іздер түрінде бейнеленеді.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе
Елімізде әлеуметтік және экойомикалық қатынастарға өзгерістер еніп,
ғылым мен техниканың жаңа жетістіктері іздестіріліп, оларды іс жүзінде
толық пайдалануға қызу кірісіп жатқан қазіргі мезгілде,құқық қорғау жүйесі
қызметкерлерінен криминалистика жетістіктерін қылмыспен күресте кеңінен
қолдануын талап етеді.
Адам өміріне қарсы қылмыстарды ашу, тергеу және алдын алу үшін
криминалистік техника, тактика жэне тергеу эдістемесін жетуілікті
меңгерген, кэсіби білікті заңгЪр мамандарды дайындау жауапты іс.Олар
материалдық бейнеленген іздерді, заттар іздерін, қүралдар іздерін
анықтауды, бекітуді, алуды жэне сақтауды қамтамасыз етіп, тегеу мүмкіндігін
анағұрлым кеңейтеді.Қазіргі тергеуші қылмыспен күресті табысты жүргізу үшін
қылмыстың сөзсіз куэларын тез тауып сөйлете білуі керек. Бүл іспен
айналысытын бірденө -бір ғылым ол-криминалистика. Сондықтан, жоғары заң оқу
орындарында криминалистика пәні негізгі кэсіби пәндердің бірі болып
саналады.
Егемендік алған елімізде ана тілінде дайындалатын болашақ
заңгерлердің саны көбейіп, тергеуде мемлекеттік тілде жүргізілетін
қылмыстық істер саны да өсуде. [2.2, С 3]
Қылмыскерліктің әр түрлі көрініс табуы мыналарды қамтидькқылмыс
немесе қылмыстық эрекет, қылмыскерліктің әр түрлі негіздер бойынша бөлініп
алынатын жекелеген түрлері(экономикалық, мемлекеттік, кэмелетке
толмағандардың, эйелдердің және т.б.);млекеттің белгілі бір аймағындағы,
мемлекеттегі адамзат қоғамының әр түрлі кезеңіндегі қылмыскерлік.
Осы айтылғандардан мынадай түжырым жасауға болады:қылмыскерлік-
адамзат тарихында бүрын болған және қазіргі бар қоғамдардың барлығының да
ажырымас бөлігі.*
Криминалистика басқа ғылымдар сияқты объективтік құбылыстар
зандылықтарының жиынтығы болып табылыды. Бірақ та осы көптеген
жиынтықтардан криминалистиканың айырмашылығы, ол қылмысты ойдағыдай ашуға,
тергеуге жэне алдын алуға қажетті заңдылықтарды оқытады. Бұл заңдылықтардың
қалыптасуы эрбір қылмыстың қоршаған ортамен байланысына жэне материалдық
элемдегі заттардың, жағдайлар мен іс-эрекеттердің өзара қатынастылығы
туралы диалектика заңына сәйкес.Осы заң негізінде міндетті түрде қоршаған
ортада іздер мен көріністер қалады да әрбір әрбір қылмыс объективтік
болмыста әр түрлкидеалдық немесе заттың, құбылыстың ойда қалған түрінде
және материалдық немесе материалдық іздер түрінде бейнеленеді.
*Алауханов Е. Как уберечься от преступника. Алматы: Өркениет, 2005.
Криминалистика қылмыскерлікті орын мен уақыттың нақты жағдайында
зерттейді.Криминалист қоғамға, адамға,бір жағынан , қылмыскерлік арқылы,
қылмыстық эрекет арқылы қарайды.Тек қылмыскерлік және онымен күреЫ
криминалистикаға негізгі керектілер осылар. Қылмыскерліктен бастау алып ол
оның себептерінің, онымен күресті ұйымдастырудың, оңың алдын алудың
талдамасына тереңдеген сайын қоғам мен табиғатта бар басқа да кең әрі
күрделі проблемаларға шығады.Философ, керісінше, қылмыскерлікті көптеген
қүбылыстардың бірі ретінде, барлық басқалардың өзара байланысы, өзара
эрекеттестігі контексінде қарайды.Философтар қылмыскерлікке табиғат пен
қоғамның жалпы заңдылықтарын зерттеуге байланысты талдама жасайды.
Нақты өмірде қылмыскерлік пен басқа келеңсіз әлеуметтік
ауытқулар(алкоголизм, маскүнемдік, наркомания, көлеңкелі экономия және
т.б.)арасындағы шекараны дәл анықтау қиын.Оларды оқшаулап қарау
салыстырмалы, жасанды болып шығады.
Криминалистика пәні іздерді, айғақ заттарды іздеу, табу, бекіту,
зерттеу эдістерінің және сол үшің қажетті техникалық криминалистік
қүралдарды пайдалану жолдарын оқытып үйретеді.
Криминалистиканың практикалық маңызы аталған заңдылықтар негізінде
қылмысты ашу, тергеу және алдын алу мақсатында қажетті техникалы-
криминалистік құралдарды, әдістер мен тэсілдерді өңдеумен, жетілдірумен
жэне дамытумен байланысты.
Криминалистика ғылымының пәні екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімі
заңдылықтардың үш тобын қамтиды:
* Қылмыс тетігінің заңцылықтары;
* Қылмыс және оған қатысушылар туралы ақпараттың пайда болу
заңдылықтары;
* Дәлелдемелерді жинақтау, зертеу, бағалау мен пайдалану
заңдылықтары.
Криминалистика пэнінің екінші бөліміне қылмыспен күресуге қажетті
криминалистік кэдрал-жабдықтарды, тэсілдер мен эдістерді ойлап шыгару,
практикаға енгізіп пайдалану жэне оларды жетілдіру жатады.
Осы кезге дейінгі жарық көрген заң әдебиетінде криминалистикаға
пэндік сипаттама беру мәселесіне үлкен назар аударылып, көп пікір таластар
болғандығы байқалады.Ол орынды құбылыс, себебі әр пәннің мағынасын терең
түсіну арқылы ғана оның маңызын біліп, негізгі қағидаларын дұрыс та, тиімді
пайдалануға болады. Берілген түрлі пәндік сипаттамаларды қорыта
келгендеолар негізінен криминалистиканың қылмысты ашуға жэне тергеуге
қажетті ақпаратты, заттай дәлелдемелерді іздеп тауып, бекіту, зерттеу үшін
қолданылатын эдістер мен тәсілдер, сол үшін қылмысты-іс жүргізу заңға
сәйкес пайдаланылатын техникалық құралдарды, эдістер мен тәсілдерді
оқытатын ғылым екені айтылыды.Сонымен қатар, криминалистік тәсілдер мен
эдістер тек қылмысты тергеу мен ашуда ғана емес, қылмыстың алдын алуға
бағытталған және олар алдын ала тергеудё, сот мэжілісінде, кейбір сот іс-
эрекетін жүргізуде қолданылады.
Адам өлтіру қылмысы өмірге^қарсы қылмыстардың ішіндегі ең ауыр
түріне жатқызылғандықтан, оны ашу өте қиындыққа экеліп соғады.
Қылмыскерлер әр түрлі айла-амалдарды, беттерін көрсетпеу,
т.с.с.қылмысты жасыру үшін артына із қалдырмауларына тырысады, сол себептен
қылмыстарды ашу өте қиын. Қылмыс жасаған кезде қылмыскер қылмысты ашық,
айналадағылар көзінше, жабық, тығылып немесе жасырып, қылмыстық эрекеттер
жасауы мүмкін(жасайды).
Адам өлтір*у қылмысының (тергеу әрекеті)істі қозғау әрекеті өлік
табылғаны хабарланғаны кезінде, куэлардың немесе жэбірленушілердің
арызымен, тірі қалғандар мен жақын туыстарының арызы бойынша, жоғалып кетті
деп жазылған арыздары келіп түскен кезден басталады.
Осы айтылып кеткендер бойынша (тек жоғалып кеткеннен басқа)істі
қозғаудың сүрағын шешу оңайырақ, бірақта өлімнің қалай болған себебін білу
керек, яғни адам қартайып, не ауырып, не сәтсіз оқиға жағдайынан қайтыс
болды ма, элде жоқ па?
Адамды іс-түссіз жоғалды деп тану үшін, яғни істі қозғау үшін
тексерулер бастан аяқ жүргІзіледі, содан кейін ғана адамды іздестіру
шаралары жүргізіледі.
Егер де істі қозғау үшін жеткілікті материалдар болмаса, онда
тергеуші тиісті тергеу эрекеттерін жүргізуге қү_қылы.
Кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттамасын мына элементтер
қүрайды: қылмысты жасыруцқылмыскердің жеке түлғасы мен жэбірлденуші туралы
мәліметтер^2.2, С.201 Г "7
Қылмысты жасалу тәсіліне қарай кісі өлтіруді екі негізгі түрге бөліп
қарауға болады:
* ашық түрде кісі өлтіру, яғни кісі өлтірушінің жанында оны
білетін адамдардың болуы. Егер көрген адам
болмаған
жағдайдың өзінде де, кісі өлтіруші өзінің істеген ісін жэне
кінэсін
жасырмаған жағдайда.
* жасырын түрде кісі өлтіру, яғни қылмыстың ешкім көрмеген
жағдайда жасалуы, қылмыскердің өзі кінэсін белсенді түрде
жасыруға тырысуы, куәгерлер қатысқан жағдайдың өзінде
бейтаныс адамның қылмыс жасап, жауапкершіліктен қүлылып
мақсатын іске асыруы.
Қылмыстың бүл түрі тергеу үшін күрделі болады. Тергеу эдістемесін
жасағанда кісі өлтірудің әдістерін зерттеумен қатар, олардың қылмыстарын
жасыру тэсілдерін де зерттеу керек. Кісі өлтірушілер көбінесе бір нәрсені
теріс көрсетуге тырысып, түрлі айла жасайды. Әр түрлі жағдайларға сәйкес
олар: табиғи болған өлім, өзің-өзі өлтіру, жазатайым жағдайда, абайсызда
болған өлім жэне т.б.көріністер.
Қылмыскердің айлаларын анықтау барысында мына негізгі
факторларға көңіл бөлінуі қажет: жәбірленушілерге өлтіру уақытында
жасалған зақымдардың сипаттамасы және өзін ақтайтын дәлелдердің
шынайылығы. '
Кісі өлтірушілер мәйітті немесе оның бөліктерін жәбірленушінің кім
екендігін танытпау үшін жасыруға тырысады.Мәйіт басының кесіліп алынуы,
бүлдірілуі(қүлақ, мұрын, ерін, көз шығарылуы мүмкін), бас терісін сыпыруы,
өртеуі, суға батырылуы, дененің бөлшектелініп тасталуы мүмкін.
Қылмыскер өлім болған жердегі өз-өзіне және киіміне түскен
таңбаларын жоюға тырысады. Іздер мен басқа да заттар айғақтар сәйкес
материалдары болуға, қылмыскердің іс-эрекеттері туралы айтуға мүмкіндік
береді.
Өлтіру қү-ралдарындағы қол іздер кейде кісі өлтірушінің солақай
екендігін анықтауға мүмкіндік туғызады.
Қылмыс жасау тәсілдері туралы мэліметтерді пайдаланып, негізгі
түлғалардың арасынан қылмысты кім жасағанын анықтап, болжауға болады.
Қылмыстар деректі жағдайда жасалады. Жағдайды зерттеп, қылмыскер мен
жәбірленушінің әрекеттеріне эсер еткен объективтік факторларды, оқиға
тетігін, өлтіру тэсілдерін анықтауға болады.2.2, С. 221
Мысалы: қаладан алыс емес (ағаш отырғызылған) жерден жас ер адамның
мэйіті табылған. Мәйіттің жанында жатқан қанды еске түсіретін, қызыл қышқыл
түсті шаш жабысқан үлкен тас, тергеушінің пікірінше кісі өлтіру құралы деп
танылады. Оқиға болған жерде алыс-жүлыс іздері болмаған. Өлтірілген адамның
жаңа костюмі мен аяқ киімі, қалтасында ақша болған. Осылардың бәрі өлтіру
қасақана емес, таластан, кек алудан, жэбірленушінің таныстары тарапынан
болған деген ойға әкелді.
Қылмыскер мен жэбірленуші туралы мәліметтер криминалистік
сипаттаманың маңызды бөлігін құрайды. Оларды зерттеу, әсіресе тергеудің
бастапқы кезеңінде жасалған қылмыстың себебі мен оларға эсер еткен
жағдайларды ашуға көмектеседі. Көптеген адамдар қылмыс жасағандарына дейін
жүйелі түрде қоғамдық тәртіпті бұзып, күш көрсерумен айналысатындығын
байқатқан.
Қылмыскерлер жүйелі түрде спирт ішімдіктерін шамадан тыс ішіп, құқық
бұзу әрекеттерін мас күйлерінде жасайды. Өлтіру алдында жағдайлар болады,
болашақ жәбірленушілер кей жағдайларда өздерін дү-рыс ұстамайды. Көбінесе,
эйелдер ерлерінің өмірі мен денсаулығына қастандық жасайды: мастықтан, қол
жұмсаудан, қорлық көрсетуден.
Егер өлтіру себептеріне көңіл бөлінбесе, олар: бұзақылық пиғылдар,
қызғанушылық, пайдақорлық, басқа қылмысты жасыруға тырысуы және т.б. онда
қылмыскердің жеке тұлғасы толық зерттелмейді.
Кісі өлтірушілік қылмыстық- құқық классификациясы нормалар негізінің
әр түрлі классификациясына жатады, олардың негізі болып субъективтік
тараптың (кінә түрі, ниет пен мақсаттары) моменттері болып
табылады, өлтіру алдындағы жағдай, жәбірленушінің тэртібі(жан күйзелісі
жағдайында, қажетті қорғаныстан асқан жағдайда өлтіру), мұнда
йкриминалистік классификация тәсілдері кең қолданылады.
Кісі өлтірушілік жасалу тэсілі бойынша олар дайындалып жасалған ба,
әлде жоқ па дифференциялануы мүмкін. Статистикалық мәліметтердің
куәландыруы бойынша көптеген қылмыскерлер кісі өлтірушілікті дайындалмай
жасайды, жәбірленуші өміріне қасақаналық ниеттен пайда болып, сол арада
жүзеге асырылады.
Адам өлтіру қылмысының жеткізілуіне, оның тез ашылуына тергеушінің
жинаған материалдары әсерін тигізеді.
Жоғарыда айтылған заңдылық элементтерін толығымен қамтып, жан-жақты
тұжырымдай келіп, заманымыздың белгілі, беделді криминалист
ғалымдарын, заң ғылымдарының докторларын, профессор, академик
ғалымдарын, яғни бір сөзбен айтқанда криминалистика пэнінде еңбек
сіңірген азаматтарды атап өтелік,олар:
і
■
Кажалямов Л.Ж., Шнарбаев Б.И., Бекишев Д.И. .
Абдрасулова Х.М.
Алауханов Е.О.
Алексеев А.И.
Ахпанов А.Н.
Ашитов З.О.
Абдукаримова 3.
Абуов А.Ғ
Ағыбаев А.Н.
Алесновский С.Ю.
Аубакиров С.Х.
Әбдіров Н.М.
Балтабаев Қ.Ж.
Бегалиев Қ.Ә.
Бейсенов Б.С:
Борчашвили И.Ш.
Баишев Ж.
Барнашев А.М.
Булатов С.Я.
Горгес Р.
Дулатбеков Н.О.
Долгов А.И.
Жаянбаев К.И.
Жәкішев Е.Ғ
Жекебаев Ү.С.
Жүнісов Б.Ж.
Жұмағали А.Қ.
Жұмағұлов Т.Қ.
8
* Зарипов З.С. •■
* Исаев А.А.
* Иншаков С.М.
* Каиржанов Е.І.
* Қарекетов Ж.М.
* ГаврилинЮ.В., ШурухновН.Г.
* Гинзбург А.Я., Поврезнюк Г.И., Оганов Н.И.
* Герасимов И.Ф.,Драпкин Л.Я.,Ященко Е.П.и др
* Аверянова Т.В., Белкин Р.С., Корухов Ю.Г.,Россинская Е.Р.
* Кудрявцева В.Н. и Эминова В.Е
* .Төлеубекова Б.Қ.Дажәләмов Қ.Ж.,Шынарбаев Б.Қ., Бекішев
д.қ
* Назарбаев Н.А.
* .Оспанов С.Д.
* Корельский В.М. и Переволов В.Д.
* Толеубекова Б.Қ.
* Францифоров Ю.В.
* Яблоков Н.П.
* Леви А.А.д.б.
Және де дипломдық жұмыстың тақырыбын талдамас бұрын оның құрылымын
атап кету абзал.атв:
КіЫспе бөлім.
Непзгі бөлім-екі бөлімнен, алты бөлімшелерден тұрады.
■ \Адам өміріне қарсы қылмыстардың криминалистік
шаттамасы 9
Адам өміріне қарсы қылмыстар түсінігі, түрлері 9
* Адам өміріне қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы 17
* . Адамуөміріне қарсы қылмыстарды тергеу әдістемесі 31
* Адам өміріне қарсы қылмыстарды тергеу барысында анықталуы
тиіс мән-жайлар 31
* Адам өміріне қарсы қылмыстарды тергеуді жоспарлау,
криминалисгік болжаулар құру 35
* Адам өмірін^ қарсы к^шмыстарды тергеу барысында тергеу
әрекеттерін ж^ргізу 38
* Өмірге қарсы\ қылмыстардың кейбір түрлерін тергеудегі
ерекшеліктер 57
Қорытынды \ 59
Қолданылған эдебиеттер.\ 62
1 Адам өміріне қарсы қылмыстардың криминалистік сипаттамасы
1.1 Адам өміріне қарсы қылмыстар түсінігі,түрлері
Л
к у!' . . ■ ...
Адам өлтіру қылмысы өмірге қарсы қылмыстардың ішіндеп ең ауыр түріне
жатқызылғандықтан, оны ашу өте қиындыққа әкеліп соғады.
Қылмыскерлер әр түрлі айла-амалдарды, беттерін көрсетпеу,
т.с.с.қылмысты жасыру үшін артына із қалдырмауларына тырысады, сол себептен
қылмыстарды ашу өте қиын. Қылмыс жасаған кезде қылмыскер қылмысты ашық,
айналадағылар көзінше, жабық, тығылып немесе жасырып, қылмыстық әрекеттер
жасауы мүмкін(жасайды).
Адам өлтіру қылмысының (тергеу эрекеті)істі қозғау әрекеті өлік
табылғаны хабарланғаны кезінде, куәлардың немесе жәбірленушілердің
арызымен, тірі қалғандар мен жақын туыстарының арызы бойынша, жоғалып кетті
деп жазылған арыздары келіп түскен кезден басталады.
Осы айтылып кеткендер бойынша (тек жоғалып кеткеннен басқа)істі
қозғаудың сүрағын шешу оңайырақ, бірақта өлімнің қалай болған себебін білу
керек, яғни адам қартайып, не ауырып, не сәтсіз оқиға жағдайынан қайтыс
болды ма, әлде жоқ па?
Адамды іс-түссіз жоғалды деп тану үшін, яғни істі қозғау үшін
тексерулер бастан аяқ жүргізіледі, содан кейін ғана адамды іздестіру
шаралары жүргізіледі.
Егер де істі қозғау үшін жеткілікті материалдар болмаса, онда
тергеуші тиісті тергеу әрекеттерін жүргізуге құқылы.
Кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттамасын мына элементтер
қүрайды: қылмысты жасыру; қылмыскердің жеке түлғасы мен жэбірлденуші туралы
мәліметтер.[2, С.201]
Қылмысты жасалу тәсіліне қарай кісі өлтіруді екі негізгі түрге бөліп
қарауға болады:
* ашық түрде кісі өлтіру, яғни кісі өлтірушінің жанында оны
білетін адамдардың болуы. Егер көрген адам
болмаған
жағдайдың өзінде де, кісі өлтіруші өзінің істеген ісін жэне
кінәсін
жасырмаған жағдайда.
* жасырын түрде кісі өлтіру, яғни қылмыстың ешкім көрмеген
жағдайда жасалуы, қылмыскердің өзі кінәсін белсенді түрде
жасыруға тырысуы, куәгерлер қатысқан жағдайдың өзінде
бейтаныс адамның қылмыс жасап, жауапкершіліктен қүлылып
мақсатын іске асыруы.
Қылмыстың бүл түрі тергеу үшін күрделі болады. Тергеу әдістемесін
жасағанда кісі өлтірудің әдістерін зерттеумен қатар, олардың қылмыстарын
жасыру тэсілдерін де зерттеу керек. Кісі өлтірушілер көбінесе бір нәрсені
теріс көрсетуге тырысып, түрлі айла жасайды. Әр түрлі жағдайларға сэйкес
олар: табиғи болған өлім, өзің-өзі өлтіру, жазатайым жағдайда, абайсызда
болған өлім жэне т.б.көріністер.
10
Қылмыскердің айлаларын анықтау барысында мына негізгі
факторларға көңіл бөлінуі қажет: жәбірленушілерге өлтіру уақытында
жасалған зақымдардың сипаттамасы және өзін ақтайтын дәлелдердің
шынайылығы.
Кісі өлтірушілер мәйітті немесе оның бөліктерін жәбірленушінің кім
екендігін танытпау үшін жасыруға тырысады.Мәйіт басының кесіліп алынуы,
бүлдірілуі(құлақ, мұрын, ерін, көз шығарылуы мүмкін), бас терісін сыпыруы,
өртеуі, суға батырылуы, дененің бөлшектелініп тасталуы мүмкін.
Қылмыскер өлім болған жердегі өз-өзіне жэне киіміне түскен
таңбаларын жоюға тырысады. Іздер мен басқа да заттар айғақтар сәйкес
материалдары болуға, қылмыскердің іс-әрекеттері туралы айтуға мүмкіндік
береді.
Өлтіру құралдарындағы қол іздер кейде кісі өлтірушінің солақай
екендігін анықтауға мүмкіндік туғызады.
Қылмыс жасау тәсілдері туралы мәліметтерді пайдаланып, негізгі
тұлғалардың арасынан қылмысты кім жасағанын анықтап, болжауға болады.
Қылмыстар деректі жағдайда жасалады. Жағдайды зерттеп, қылмыскер мен
жэбірленушінің эрекеттеріне әсер еткен объективтік факторларды, оқиға
тетігін,, өлтіру тэсілдерін анықтауға болады.[.2, С. 221]
^ Мысалы: қаладан алыс емес (ағаш отырғызылған) жерден жас ер адамның
мәйіті табылған. Мәйіттің жанында жатқан қанды еске түсіретін, қызыл қышқыл
түсті шаш жабысқан үлкен тас, тергеушінің пікірінше кісі өлтіру құралы деп
танылады. Оқиға бодған жерде алыс-жұлыс іздері болмаған. Өлтірілген адамның
жаңа костюмі мен аяқ киімі, қалтасында ақша болған. Осылардың бәрі өлтіру
қасақана емес, таластан, кек алудан, жәбірленушінің таныстары тарапынан
болған деген ойға экелді.
Қылмыскер мен жәбірленуші туралы мәліметтер криминалистік
сипаттаманың маңызды бөлігін қүрайды. Оларды зерттеу, әсіресе тергеудің
бастапқы кезеңінде жасалған қылмыстың себебі мен оларға әсер еткен
жағдайларды ашуға көмектеседі. Көптеген адамдар қылмыс жасағандарына дейін
жүйелі түрде қоғамдық тәртіпті бүзып, күш көрсерумен айналысатындығын
байқатқан.
Қылмыскерлер жүйелі түрде спирт ішімдіктерін шамадан тыс ішіп, құқық
бұзу әрекеттерін мас күйлерінде жасайды. Өлтіру алдында жағдайлар болады,
болашақ жәбірленушілер кей жағдайларда өздерін дұрыс ұстамайды. Көбінесе,
әйелдер ерлерінің өмірі мен денсаулығына қастандық жасайды: мастықтан, қол
жұмсаудан, қорлық көрсетуден.
Егер өлтіру себептеріне көңіл бөлінбесе, олар: бүзақылық пиғылдар,
қызғанушылық, пайдақорлық, басқа қылмысты жасыруға тырысуы және т.б. онда
қылмыскердің жеке тұлғасы толық зерттелмейді.
Кісі өлтірушілік қылмыстық- қүқық классификациясы нормалар негізінің
әр түрлі классификациясына жатады, олардың негізі болып субъективтік
тараптың (кінә түрі, ниет пен мақсаттары) моменттері болып
11
табылады, өлтіру алдындағы жағдай, жэбірленуйіінің тәртібі(жан күйзелісі
жағдайында, қажетті қорғаныстан асқан жағдайда өлтіру), мүнда
йкриминалистік классификация тәсілдері кең қолданылады.
Кісі өлтірушілік жасалу тэсілі бойыңша олар дайындалып жасалған ба,
әлде жоқ па дифференциялануы мүмкін. Статистикалық мэліметтердің
куәландыруы бойынша көптеген қылмыскерлер кісі өлтірушілікті дайындалмай
жасайды, жәбірленуші өміріне қасақаналық ниеттен пайда болып, сол арада
жүзеге асырылады.
Адам өлтіру қылмысының жеткізілуіне, оның тез ашылуына тергеушінің
жинаған материалдары эсерін тигізеді.
Адам өлтіру қылмысының қысқаша криминалистикалық сипаттамасын
төмендегі элементтер бойынша ашуға болады:
1)адам өлтіру кезіндегі қолданылатын амалдар:
* суық қару немесе атылғыш қаруын қолдану;
тұрмыс заттарын қолдану;
* уландыру;
* тұншықтыру;
* қылқындыру;
* өртеу;
* жарылыспен;
• биіктіктен лақтыру(қүлату);
көлік қү-ралдарын қолданумен.
2)адам өлтіру субъектілері, жасаушылары:
* туыстарымен, таныстарымен, яғни адам өлтіру тұрмыс
тіршілігінде;
* алдын-ала келісілген жағдайда;
* ұйымдасқан топ болып;
* жалдаумен;
* пайда табу мақсатымен немесе қарақшылықпен;
* қорқытып алу немесе бандитизммен үлггасқан адам өлтіру;
• басқа қылмысты жасыру мақсатында;
бұзақылық ниетпен адам өлтіру;
Т
3) адам өлтірудің материалдық іздері:
* биологиялық әсерден болған іздер, соның ішінде қылмыс болған
жердегі қан іздері(киімде, қылмыс құралдарында, көлік құралдарында);
* өлік, өліктен қалған бөлек заттар;
* оқиға болған жердегі қылмыс қү_ралдары;
* басқа жерлердегі немесе күдіктінің жеке басындағы қылмыс
құралдары;
* аяқ іздері, қол іздері, күдіктінің күнделікті тү-рмысында
қолданылатын құралдары оқиға болған жерде қалған болса;
* 12
4) адам өлтірудің эрекеттері:
* өліксіз;
* төбелес кезінде (қанды кек себебі бойынша);
* суық қаруды дұрыс қолдана алм$у себебінен;
* қажетті қорғану шегінен асып кеткен кезде;
* жан күйзелісі жағдайында жасалған адам өлтіру;
* анасының жаңа туған баласын өлтіруі;
аса қатыгездікпен жасалған адам өлтіру;
5) адам өлтіруге тңгізген жағдайлар:
тұрғын үйде(адам өлтіруге ішімдік эсерінен тигізген ұрсыс,
төбелес нэтижесінде);
тздэғын үйде емес (қарақшылық, криминалдық(разборка), қанды
кек себебі бойынша, зорлауға эрекет ету);
ч таңертенгі, кешкі жэне түнгі уақытта;
і
қылмыстың бейнесі:
* 16-55 жас аралығындағы ер адам;
* 20-35 жас аралығындағы әйел адам;
* қылмыскер жэбірленушімең 90% шамасында таныс немесе туыс
қатынасында болады(күйеуі,зайыбы, басқа да туған-
туысқандары,
көзтаныстары, таныстары, жора-жолдастары, бірге істейтіндер);
* бұрын бірнеше рет эр түрлі қылмыстар үшін сотталғандар адам
өлтіру қылмысының 13 -ін құрайды,
* көптеген адамдардың өміріне қауіпті тісілмен жасалған адам
өлтіру;
* адамгершілігінің төмен болуы;
* пайда табу мақсатымен;
* қызметтік іс-әрекетінің төмен болуы салдарынан;
Т 7) адам өлтірудегі қаза болғандар:
* адамгершілігі жоқтар, ұрсысқыштар;
* бет-алды танысқандар;
* арақ-шарап ішуге душар адамдар;
* нашақорлыққа бет бұрғандар;
* туған-туысқандарымен, бірге жұмыс істеушілерімен,
таныстарымен ұрсысып қалғандар;
* ішкі істер қызметкерлері, сот және прокуратура қызметкерлері;
* ақша,басқа да құнды заттарды сақтауға,алуға, күзетке алғандар;
* коммерциялық қорлардың, банкілердің, мекемелердің жетекшілері
көбінесе, салық төлеуден қашатындар немесе заңсыз коммерциялық жұмыспен
айналысатындар;
қылмыстық топталушылық жетекшілері мен оның адамдары;
8) адам өлтіруді жасыру эрекеттері:
а) өлікті жасырумен байланысты: ,
-өлікті өқиға болған жерден алыс жерге апарып тастау; -өліктің сиқын
бұзу, бөліп тастау және жоғалтып жіберу; -өлікті көміп тастау және
өртеп жіберу;
б) материалдық объектілермен байланыстылары:
-көлік-құралдар;
-қайтыс болғанньщ жеке заттары және киімдері; -қылмыс құралдары;
в) алдын ала тергеу органдарын жаңылту эрекеттері туындайды:
-адам өлтіру басқа біреумен жасалады;
-басқа қылмыстарды; -адамның өз өлімімен өлуі; -криминалдық емес
жағдайлармен;
г) қылмыстық жауапкершіліктен бұрмалайтын жағдайлар:
-жалған деректермен қамсыздандыру;
-жалған мэлімет беру;
-жеке басын сақтап қалу мақсатында жауап беруден бас тарту.
Адамның жэне азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет арқылы
қорғалады. Қ.Р.Конституциясының 2-бөлімі осы мэселеге тікелей арналған.
Конституцияның 1-бабында ең қымбат қазына -адам және адамның
өмірі,Қ¥Қықтары және бостандықтары,-деп жарияланған.Осыған орай Қ.Р.-дағы
барлық құқық салалары,оның ішінде Қылмыстық құқық та адамды қорғауды өзінің
міндеті деп санайды. Қ.Р.Қылмыстық Кодексінің 2-бабында адам мен азаматтың
құқықтары,бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау ең басты міндет ретінде
саналып отыр. Қ.Р.барлық заңцары жеке адамды қорғауға,адам құқықтары мен
бостандықтарын қорғауға эруақытты артықшылықтар береді.Сондықтан да Қ.Р.-
ның Қылмыстық Кодексінің Ерекше бөлімінің бірінші тарауы жеке адамға қарсы
қылмыстарға арналған.Осы тарауға кіретін барлық қылмыстардың топтық
объектісі жеке адамның дұрыс іс-қызметін қамтамасыз ететін қоғамдық
қатынастар болып табылады.Тікелей объектілерінің ерекшеліктеріне қарай жеке
адамға қарсы қылмыстар мынадай топтарға бөлінеді:
* өмірге қарсы қылмыстар:
* адам өлтіру (96-бап);
* жаңа туған сәбиді анасының өлтіруі (98-бап);
* қажетті қорғаныс шегінен шығу кезінде жасалған кісі өлтіру
* (99-бап);
* 14
қылмыс жасаған адамды ұстау үшін қажетті шаралардың шегінен
шығу кезінде жасалған кісі өлтіру(ЮО-бап);
* абайсызда кісі өлтіру( 101 -бап);
* өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізу;(І02-бап);
* Денсаулыққа қарсы қвшмыстар:
* жеке адамның бостандығына қарсы қылмыстар;
жеке адамның ар-намысына жэне адамгершілігіне қарсы
қылмыстар;
* жыныстық қылмыстар жатады.
Осы жоғарыда аталып өткен жеке адамға қарсы қылмыстар түрлерінің
ішіндегі өмірге қарсы қылмыстарды тергеу әдістемесі менің таңдап алып
отырған диплом сұрағым болып отыр.[2.28, С. 211]
Енді өмірге қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасын төменде айта
кетелік...
Қазақ ССР-інің 1959жылғы Қылмыстық Кодексінде адам өлтірудің
заңдылық анықтамасы берілмеген еді.Қ.Р.-ның 1997жылғы жаңа Қылмыстық
Кодексте тұңғыш рет адам өлтірудің зандылық түсінігі берілген. Кісі
өлтіру,яғни құқыққа қарсы қаза келтіру деп Қ.К.-тің 96-бабында тура
көрсетілген.Осыған орай абайсызда кісі өлтіру заң бойынша адам өлтіру деп
танылмайды. Бірақ топтық жэне тікелей объект белгісіне сәйкес бұл қылмыс қү-
рамы (абайсызда кісі өлтіру)жеке адамға қарсы қылмыс үшін жауаптылық
көзделген тарауда орналасқан.
Өмірге қарсы қылмыстың, соның ішінде адам өлтірудің де тікелей
объектісі адамның өмірі болып табылады.Заң жасына, денсаулық жағдайына
қарамастан кез-келген адамның өмірін бірдей қорғайды.Адам өмірі нәрестенің
туған сәтінен, яғни анасының денесінен бөлініп шығып,алғаш тыныс алуы
арқылы оның өкпесінің жұмыс істеген уақытынан басталады. Бүл құбылыс
нәрестенің алғашқы айқынынан, дыбыс беруінен басталады.Өлім адам өмірінің
соңғы сэті болып табылады.Өлім клиникалық жэне биологиялық болып екіге
бөлінеді.Тыныс алуы мен қанның айналысы тоқтағаннан кейін 5-6 минут
шамасында клиникалық өлім сатысы басталады.Адам денесінің салқындауына
байланысты бұл кезең 10 немесе одан да көбірек минутқа созылады.Өлудің
соңғы кезеңі- биологиялық өлім,орталық нерв жүйесі қызметінің істен шығуына
байланысты мидың өлуі басталады.Адамның басқа органдары мен тіндерінің
өміршендік белгілері біразға жалғасқанымен, мидың өлуі адам өмірінің соңғы
сэті болып табылады.Яғни адам өмірінің соңғы сәті-биологиялық өлім.
Адам өлтірудің объективтік жағы басқа адамның өмірінен заңсыз
айырумен көрінеді. Қылмыстың аяқталуы үшін адамды өмірінен айыруға
бағытталған іс-әрекеттің және соның зардабынан адам өлуінің арасындағы
себептік байланыстың болуын айқындау қажет.
Адам өлтіру негізінен эрекет арқылы жүзеге асырылады.Адам өлтірудің
көпшілігі осылайша жасалады.Кінэлінің оқпен атылатын жэне суық қарудың,
өзге де заттарды пайдалануымен, уландыру,жарылыс жасау,басқа да
15
эдістерді қолдануы арқылы адам өмірінен айырылады. Адам өлтіру сонымен
бірге жәбірленушіге психикалық эсер ету нысанында да болуы мүмкін.Әдетте
жүрек-қан тамырлары жүйесі ауруларынан зардап шегетін адамдарды жүйкесіне
зақым келтіру жолымен өмірінен дйыру эдебиеттерде мысал ретінде келтіру жиі
кездеседі.Соңғы уақыттарда адам жүйесіне әсер ету нысандары мен эдістерінің
көбейе түсуінің нәтижесінде психикалық эсер ету жолымен адам өлтіру
мүмкіндігі одан әрі кеңейе түсуде.
Адам өлтіру, сондай-ақ эрекетсіздік нысанында да болуы мүмкін.Бұл
негізінен мынадай жағдайда болуы мүмкін.Кінәлі адам біреуді өмірінен айыру
мақсатымен өлімге араша тұра алатын мүмкіндігі бола тү_ра және осыған
тікелей міндетті бола тұрса да әрекетсіздік жолымен оған өлім қаупін
туғызады және өлімге жол береді.
Кінэлінің өлімінің жолын кесу жөніндегі эрекетті істеу міндеттілігі
заң талагітарынан туындауы мүмкін (мысалы,ата-аналары өздерінің жаңа туған
нэрестелерін немесе жас балаларын өлтіру мақсатымен тамақтандырмайды немесе
олардың өмірін сақтап қалу үшін өзге де шараларды қолданбайды).Өздігінен
жүріп-тү_ра алмайтын және өздерінің табиғи қажеттіліктерін қамтамасыз ете
алмайтын жағдайларда қартайған ата-аналарын олардың ересек балалары олардан
қүлылу мақсатында осындай эрекеттер жасауы мүмкін.
Адам өлтірудің объективтік жағының екінші белгісі, қылмыстың зардабы-
жэбірленушінің өлімі болып табылады.Өмірінен айыруына тікелей қасақаналық
болғанымен қылмыстық зардаптың -өлімнің болмай қалуы кінэлінің эрекетіне
оқталғандығы, адам өлтіруге оқталгандық ретінде сақталуға негіз болады.Адам
өлтіру кезінде,өлім әрекет жасалғаннан кейін бірден немесе белгілі бір
уақыт өткеннен кейін жүзеге асуы мүмкін. Келтірілген зардапты кінә деп
жүктеу үшін болған өлім мен субъектінің эрекеті немесе әрекетсіздігі
арасындағы себептік байланыстың болуы негіз болып табылады.Әрекет пен
зардаптың арасында себептік байланыс болмаған кезде түлға жасаған эрекеті
үшін ғана жауапты болады.Өлтіруге тікелей оқталу айқындалған кезде өлтіру
үшін оқталғандық жасалған болып табылады, ал өлтіруге жанама ниет болған
кезде кінэлі адам нақты келтірілген зияны үшін ғана жауап береді.[2.29,
С.125]
Адам өлтіру-материялдық қү_рамға жататын қылмыс.
Адам өлтірудің субъективтік жағы- Қылмыстық Кодекстің 96-бабына
сәйкес тек қана қасақаналықпен жүзеге асырылады.Адам өлтіру кезінде
қасақаналық тікелей жэне сол сияқты жанама болуы да мүмкін.Тікелей
қасақаналық кезінде кінәлі өзінің басқа адамның өміріне қол сұғып отырғанын
сезеді,оның эрекеті іс жүзінде өлімге соқтыруы мүмкін екендігіне немесе
қалайда өлімге әкелетіндігін біледі жэне өлімнің болуын тілеп іс-эрекет
жасайды.Жанама қасақаналықпен адам өлтіру кезінде кінәлі өзінің эрекеті
арқылы адам өміріне қатер төндіретіндігін мойындайды,осы әрекеттің
нэтижесінде оның өлуі мүмкін екендігін біледі,өлімнің болуын
тілемейді,бірақ оған саналы түрде жол береді,не өлудің болу-болмауына
немқұрайлық
16
танытады.
Соңғы уақытта жарылыс жасау жолымен адам өлтіру оқиғалары кең таралып
отыр.Мұндай кезде белгілі бір құрбандардан басқа бөгде адамдар да өледі.
Бұл оқиғада кінэлі белгілі бір қүрбанға қатысты адам өлтіруде- тікелей
ниетте, ал бөгде адамдарды өмірінен айыруға қатысты- жанама ниетте әрекет
етеді.
Тікелей немесе жанама қасақаналықтар арасындағы айырмашылықты
айқындаудың іс жүзінде үлкен маңызы бар.Адам өлтіруге оқталу, яғни
кінэлінің әрекеті ол өлімнің болатынын сезетінін,оның болуын
тілегендігін,бірақ оның еркінен тыс себептер бойынша ол болмай қалғандығы
бойынша анықталады.Мұндай кезде оқталу тек қана тікелей қасақаналықпен
жүзеге асырылады.
Кінэлінің ниетінің түрі туралы мәселені шешкенде соттар жасалған
қылмыстың барлық жағдайларына сүйенуі және атап айтқанда: қылмыстың тэсілі
мен қаруын, денеге салынған жарақаттың санын,сипаты мен оқшаулауын
(мысалы,адамның өмірлік маңызы бар органын жарақаттау),кінәлінің қылмыстық
әрекетті тоқтату себебін, сондай-ақ кінэлінің қылмыс істеу алдындағы және
одан кейінгі мінез-құлқын (тәртібін),оның жэбірленушімен арақатынасын
ескеруі тиіс.
Жәбірленушінің өліміне экеліп соқтыру кінэлі үшін белгілі болып
табылатын өмірлік маңызы бар органдарына пышақпен жарақат
салу,дұрысында,өмірден айыруға тікелей ниеттің бар екендігін
айғақтайды.Оқпен атылатын қаруды қолдану кінәлінің өлтіруге шынайы ниетте
болғандығын айғақтайды және басқа жағдайлармен қатар кінәлінің адам өлтіру
ниетінде болғандығына маңызды дэлелдеме болып табылады. Жақын
арақашықтықтан ату эдетте адам өлтіру мақсатында істеледі.Тікелей
қасақаналық болған кезде кінәлі өлімнің міндетті түрде болуын
қаламайтындығын да ескеруі керек мүндай жағдайда.Оның ниеті баламалы түрде
болуы мүмкін,оның шамалауы бойынша өлімнің болуы,сол сияқты денсаулыққа
ауыр зиян келтіру мүмкіндігін және осы зардаптардың кез-келгенінің болуын
міндетті түрде тілейді.Ал егер оған байланысты емес жағдайлар бойынша
қылмыстық нәтиже болмаған жағдайда ол адам өлтіруге оқталғандық үшін
жауапқа тартылуы тиіс.
Адамды өлтірумен алдын ала қорқыту басқа мән-жайлармен қатар адам
өлтіру ниетінің бар екендігіне маңызды дэлелдеме болып табылады.Дегенмен,
осындай қатер тудыруды айтқан адамның ой-ниетінің қаншалықты шын екендігін
іс бойынша айқындау қажет.Тіпті,егер ол сөздер кейде жэне төндірілген
қатерді жүзеге асыру мүмкіндігіне сырттай үқсас кейбір эрекеттермен қоса
айтылғанның өзінде,адам өлтіру ниетін жүзеге асыру туралы сөздер кінэлінің
шын мәніндегі оның тілегін білдірмейді.
Адам өлтіру мен қорқыту көбінесе оқпен атылатын немесе суық қаруды
немесе өзге қаруды,сондай-ақ қару ретінде пайдаланатын заттарды қолданумен
немесе қолдануға әрекет етумен жасалатын бүзақылық эрекеттермен байланысты
болатындағын тәжірибе көрсетіп отыр.Адам өлтіруге жасалған оқталуды аталған
әректтерден бөлу керек.
Адам өлтіруге жанама қасақаналық кезінде кінәлі өз эрекерінің
нэтижесінде өлімнің нақты болу мүмкіндігін ш&малайды.Кінәлі зардаптың қалай
да болмай қоймайтынын шамалаған жағдайда сөз тек қана тікелей қасақаналық
туралы бола алады(Қ.К.-тің 24-бабының 3-тармағы). Ниеттің осы түрлерінің
арасындағы неғұрлым елеулі айырмашылық заңда көрсетілгендей еріктілік
кезеңі бойынша анықталады.Егер адам өлтіруге тікелей ниеттену кезінде
кінәлі өлімнің болуын тілесе, ал жанама ниеттену кезінде оны кінэлі
тілемейді, бірақ оған саналы түрде жол береді не өлімнің болуына немқұрайлы
қарайды. Тілемейді деген терминді өлтіргісі келмейдідеген мағынада
емес, тікелей тілемейді деген мағынада түсіну керек. Саналы түрде жол
бередідеген- кінэлі өлімді өз іс-әрекетінің нэтижесі ретінде қабылдайды
дегенді білдіреді.[ 2.21, О. 255]
Қасақана адам өлтірудің субъектісі - 14 жасқа толған, жеке тұлға
болып табылады,ал Қылмыстық Кодекстің 97-102-баптарында көрсетілген
жағдайларда адам өлтірудің субъектісі - 16 жасқа толған адамдар болып
табылады.
1.2Адам өміріне қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы
Қ.Р.-ның Қылмыстық Кодексінде адам өлтірудің негізгі құрамы мен
ауырлататын жағдайда адам өлтірудің құрамы бір бапқа біріктірілген.Негізгі
құрам- бұл осы қылмыстың ауырлататын түріне(96-баптың 2-тармағы)жатпайтын
құрам.Негізгі құрамға (96-баптың 1-тармағы)мынадай адам өлтіру түрлері
жатады:
Қызғаныштан, төбелес кезінде немесе үрыс-керіс үстінде (бұзақылық
себептер болмағанда),жәбірленушінің заңсыз эрекеттеріне байланысты,жеке
қарым-қатынас негізінде туындаған, кек алумен байланысты болған адам өлтіру
оқиғалары.
Ауырлататын жағдайларға адам өлтіру-Қылмыстық Кодекстің 96-бабының 2-
тармағында көзделген.Қылмыстық қүқық теориясында бұл жағдайларды топтарға
бөлу қалыптасқан.Мұндай жағдайда бөлу өлшемі әр түрлі.Топқа бөлу үшін
крбінесе қылмыс құрамының элементтері пайдаланылады.
1997жылғы Қылмыстық Кодексте ауырлататын жағдайлар белгілі бір
тәртіппен орналастырылған, атап айтқанда:ең алдымен объектіге жэне
объективті жаққа қатысты жағдайлар,соннан соң субъективтік жаққа және
субъектіге қатыстылары көрсетіледі.Сондықтан адам өлтірудің ауырлататын
жағдайлары Қ.Р.Қылмыстық Кодексінің 96-бабында қалай орналастырылған
болса,сол бойынша қарастырылады.[ 2.2, С. 195]
Адам өміріне қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасын ашу:қоғам
қауіптілігі, құрамы.
18
а) екі немесе одан кПп адамды Плтіру
(П.К.-тіО 96-бабы,2-тармаПыныП атармаПшасы).
Адам өлтірудің бүл түрі кінәлі екі немесе одан көп адамды өмірінен
айырған жағдайда болады.Мүлдай кінэлінік( екі немесе одан көп адамды өлтіру
ниетінің болғандығы, яғни бірыңғай қасақана ниетінің болғандығын анықтау
керек.Дүрысында жэбірленушінің өлуі бір мезгілде болады.Мынадай жағдайдың
да болуы мүмкін: кінәлі әуелі бір адамды өлтіреді,содан соң біршама уақыт
өткен соң, әдетте көп кешікпей басқа адамды өлтіреді.Оның бір адамды
емес,екі немесе одан көп адамды өлтіру ниетінің болғандығың дәлелдеудің
маңызы бар.Мүлдай әр адамды өлтіру себептері бірдей болмауы
мүмкін.Біреуін,ол мысал үшін- кек алу мақсатында,ал екіншісін бірінші кісі
өлтіруді жасыру мақсатында өлтіреді.Сонымен бірге-екінші адамды өлтіру
ниеті бірінші кісі өлтіруден кейін емес,оған дейін пайда болады.Осы
жағдайларда кінэлінің эрекеті осы атармақшасымен сараланады.
Егер екі немесе одан көп адамды өлтіру ниеті бола тұра бір адам өлтірілсе
жэне екіншісінің өміріне қастандық жасалған болса,мүлда екі немесе одан көп
адамды өлтіру аяқталмағандықтан,кінэлінің эрекеті Қылмыстық Кодекстің 24-
бабының 3-тармағы жэне 96-бабының 2-тармағының бойынша^саралануы
б) адамныП Пызметтік іс-Прекетін жПзеге асыруына не кПсіби немесе
ПоОамдыО борышын орындауына байланысты адамды немесе оныП жаПындарын
Плтіру(ОылмыстыП КодекстіП 96-бабы,2-тармаПыныП бтарма П шасы).
Мүлдай адам өлтіру кінэлінің жәбірленушіні немесе оның жақын
туыстарын олардың қызметтік немесе қоғамдық борышын орындауына кедергі
келтіру мақсаттарында,немесе олардан осындай әрекеттері үшін кек алу
мақсатында жүзеге асырылады.Қ.Р.-ның Жоғарғы Соты Пленумының 1994 жылғы 23-
желтоқсандағы Азаматтардың өмірі мен денсаулығына қарсы әрекеттер үшін
жауапкершілікті реттейтін заңдарды соттардың қолдануы туралы №7қаулысында
кез-келген адамның қызмет аясына жататын жұмысын қызметтік борышты
орындау,ал қоғамдық борышты орындау деп-арнайы жүктелетін қоғамдық
міндеттердің орындалуын айтады.
Сондай-ақ, қоғам немесе жеке адамның мүдцесіне бола (заңды бү_зуға
жол бермеу,дайындалып жатқан немесе жасалған қылмыс туралы өкімет
органдарына хабарлау жэне т.б.)жасалған басқа эрекеттер де қоғамдық
міндеттер болып табылады.Қылмысты саралау үшін жәбірленушінің қызметтік
немесе қоғамдық іс-эрекет жасағаннан бері өткен уақытының маңызы шамалы.Ең
бастысы кінэлінің адам өлтіруі олардың осындай функцияларды атқаруына
байланысты болады.
Адам өлтірудің осы түрі бойынша жәбірленушілер болып қызметтік
немесе қоғамдық функция атқарған адамның өзі немесе олардың жақын туыстары
болуы мүмкін.Жақын туыстардың Қ.Р.-ның Қылмыстық іс жүргізу Кодексінің 7-
бабының 24-тармағында берілген.Олар:ата-аналары,балалары,
19
асырап алушылары, асырап алынғандар,бірге тұрған және бірге тумаған туыс
аға-інілері мен апа-сіңілілері,ағасы,әжесі,немереле рі.
Егер қызметтік немесе қоғамдық борышын орындаумен байланысты олардың
өзін немесе жақын туыстарын еғдтіргені үшін заңда арнаулы бап көзделген
болса,онда кінәлінің әрекеті осы арнаулы ңорма-бойынша
саралануға,жатады(Қ.К.-тің167,Ш-бап тары). *^й5^^Г ^^—
в) дПрменсіз жаПдайда екендігі айыпкерге белгілі адамды,сонымен
бірге адамды Прлаумен не адамды кепілге алумен ПштасПан адам
Влтіру(П.К.-тіП 96-бабы, 2-тармаПыныП втармаПшасы).
Жас шамасының өте кішілігіне немесе кәрілігіне, дене мүшесінің
кемістігіне, аурулығына, ақыл-есінен уақытша айырылу немесе ақыл-есінің
элсіреуімен байланысты болған,оның дене мүшелерінің немесе психикалық жай-
күйінің салдарынан кінәліге қарсылық көрсете алмаған немесе оны өмірінен
айыруға жасаған эрекетінің сипатын түсінбеу жағдайын жэбірленуші адамның
дәрменсіздік жай-күйі деп түсіну керек.Мүндай жай-күй алкогольден,сол
сияқты есірткіден мас болудың және жүйкеге қатты эсер ететін дәрілік
препараттарды немесе улы заттарды қабылдаудан болуы мүмкін.Саралау үшін
жэбірленушіні мүндай жағдайға кімнің душар екендігінің,бұған қандай себеп
болғандығының ешбір мэні жоқ.
Адамды улаумен не кепілге алумен үштасқан адам өлтіру үрлау не
кепілге алу процесінде жәбірленушіні өмірінен айырған немесе аталған
қылмысты жасыру мақсатында адам өлтіру болған кезде орын алады.Адамды ұрлау
түсінігі(Қ.К.-тің 125-бабында)жэне кепілдікке алу (234-бапта)берілген.
Адамды үрлау не кепілге алу қасақана өлтірумен үштасқан жағдайда, не
адам өлтіру осы істеген қылмыстарды жасыру әдісі болса мүндай әрекеттер
дербес қылмыс құрамын қүрайтындықтан, кінәлінің эрекеттері қылмыстың
жиынтығы бойынша сараланады(Қ.К.-тің 125 ,96-бабы,2-тармағының
г) жПкті екендігі кінПліге белгілі Пйелді Плтіру (П.К.-тіП
96-
бабыныП 2-тармаПыныП гтармаПшасы).
Адам өлтірудің бұл түрі жэбірленушінің айрықша жағдайына орай
көтеріңкі қоғамдық қауіптілікпен сипатталады.Осы қүрамның болуы үшін ең
алдымен екі міндетті белгінің болуы шарт.Жәбірленуші кез-келген ұзақтықтағы
жүктілік жағдайында болуы және ол туралы айыпкердің білуі керек. Белгілі
деген термин айыпкер жэбірленушінің жүкті екендігінен хабардар болғандығын
білдіреді.Бұл жағдайда осы жағдайдың толық растығына оның күмэнінің болған-
болмағандығы маңызды емес, ең бастысы ол жәбірленушінің жүкті екендігі
туралы жәбірленушінің өзінен немесе бұл туралы басқалар арқылы хабардар
болады.
Бз^л жерде оның жүктілік мерзімі, үрықтың өміршең еместігі, әйелдің
жүкті екендігі жөнінде тиісті емдеу мекемелерінде есепте түрған-
түрмағандығының оған қатысы жоқ.
20
Егер айыпкер жүктілік жөнінде қателесіп,жүкті емес эйелді жүкті эйел
екен деп өлтірсе,онда оның әрекеті қылмыстық ниеттің бағытына қарай осы
тұрғыдағы қылмысқа оқталғандық ретінде сараланады(Қ.К.-тің 24-бабы,3-
тармағы,96-бабы,2-тармағыныңвтарм ақітасы).
д) аса Патыгездікпен жасалПан адам Плтіру
(П.К.-тгП 96-бабы,2-тармаПыныи дтармаПшасы).
Адам өлтірудің өзі қатыгездік әрекет.Осы тармақ бойынша эрекетті
саралау үшін айрықша қатыгездік талап етіледі.Бүл жөнінде ең алдымен адам
өлтіру әдісі айғақтама болады.Адамды өмірінен айыру жэбірленушіні айрықша
қорлау мен қинауға байланысты әдіспен жасалады: көптеген жарақат
салудірідей өртеу,алдын ала,біртіндеп дене мүшелерін кесу,азапты эсер
ететін уды қолдану,ұзақ уақытқа судан,жылудан айыру және басқалар.
Айрықша қатыгездікпен адам өлтіруге,сондай-ақ жәбірленушіні оған
жақын адамдардың: балаларының, ата-аналарының, қалыңцығының және т.б.
көзінше, кінәлінің өз әрекеті арқылы оларды ерекше күйзеліс пен қайғы-
қасыретке эрекетін біле тұрып,өлтіруі де жатқызылады.
Жэбірленушіге туыс адамдар ғана емес,қалыптасқан өзара қарым-
қатынастағы сыйлас адамдар да (занды некеде жоқ ерлі-зайыптылар,жігіт пен
қалыңдық,қамқоршылар мен бағып-қағуға алғандар,солардың
қолындағылард.б^оның жақындары деп танылуы мүмкщ.
" ■ Г"-^
е) кПптеген адамдардыП Пмгріне Пауіпті тПсілмен жасалПан
адам Плтіру
(П.К.-тіП 96-бабы,2-тармаПыныП етармаПшасы).
Адам өлтірудің осы түрін жасаған кезде кінәлі бір адамның ғана
емес,көпшіліктің өміріне қауіп тудыратын тәсілді қолданады.Мұндай
тэсілдерге адамдар көп болатын жерлерде жарылыс, өрт қою, су қаптату
т.б.жатады.Кей жағдайларда көптеген адамдардың өміріне қауіп келтіру
атылатын қаруды, улы заттарды, жарылғыш заттарды қолдану арқылы да жүзеге
асырылады.
Көптеген адамдардың өміріне қауіпті тәсілге кінэлінің белгілі бір
адамды өлтіру мақсатымен ол тұрған топқа қарай мылтық атуы немесе айдап
келе жатқан автокөлігін топ ішінде тұрған сол адамға қарай зор
жылдамдықпен бү_рып,басып өтпекші брлу әрекеттері де жатады.Мұндай ретте
кінэлінің эрекетін дұрыс саралауға кісі өлтіру үшін таңдап алынған
қылмысты істеу тэсілі мен қару қолданудың орнын дүрыс анықтаудың орны
айрықша.
Қылмыстық Кодекстің 96-бабы 2-тармағының етармақшасымен жауапқа
тарту үшін кінэлінің ниеті нақты бір адамды өлтіруге бағытталғандығын,оны
өлтіру үшін көп адамдардың өміріне қауіпті тәсіл қолданылып отығанын,
нэтижесінде басқа адамның өмірі мен денсаулығына нақты зиян келтірілетінін
сезінетінін анықтау қажет.Осындай істелген іс-эрекетті көп адамдардың
өміріне қауіпті тэсілмен жасалған деп тану үшін,нақты кісіні өлтіру
кезінде қауіпті жағдайда қалған басқа адамдарға зиян
21
келгеніне немесе келмегеніне қарамастан жүзеге асырылады.Егер осындай
жалпыға қауіпті тәсілді қолдану нәтижесінде адам өлімінен басқа адамға
қасақана дене жарақаты келтірілсе, онда кінэлінің эрекеті нақты жағдайларға
байланысты қылмыстардың жиынтығы боЩшша сараланады.
ж) ийымдасПан топ жасаПан адам Плтіру
(ПылмыстыП КодекстіП 9б-бабы,2-тармаПыныП жтарма П шасы).
Адамдар тобы,алдын ала келіскен адамдар тобы немесе ұйымдасқан топ
деген түсінікті айқындау үшін қылмысқа қатысудың аталған нысандарына
түсінік берілген Қылмыстық Кодекстің 31-бабын қарау керек.
Егер адам өлтіруге екі немесе одан көп орындаушы күні бұрын бірлесіп
қатысқан болса,ұйымдасқан адамдар тобы жасаған адам өлтіру болып
табылады.Мүндайда қасақана адам өлтіруге бағытталған және жәбірленушіні
өмірінен айыру процесіне тікелей қатысқан,бірлесе әрекет жасаған адамдар
тобы деп тану керек.Бұл жағдайда тұлғаны кісі өлтіруді орындаушы деп тану
үшін өлімнің барлық адамдар тобы бірлесіп келтірген жарақаттан,немесе
солардың ішіндегі біреуінің тікелей келтірген жарақатынан болғандығы
маңызды емес.Ең бастысы,барлық қылмысқа қатысушылардың ашықтан-ашық,өзара
күш біріктірумен қасақана адам өлтіруге бағытталған эрекет жасағандығын
айқындау қажет.
Егер адам өлтіруді орындаушылар бірлесіп қылмыс жасау турулы алдын
ала сөз байласқан болса,алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобының адам
өлтіргені белгілі.
Адам өлтіруді орындаушылар бірлесіп адам өлтіру туралы алдын ала
келісіп қана қоймай,сонымен бірге бір немесе бірнеше қылмысты жасау үшін
алдын ала бірлесіп түрақты адамдар тобын ойластырған болса,ұйымдасқан
топтың адам өлііруі орын алады.
з) пайда табу маПсатымен немесе жалданып,сол сияПты Пара0шылы Ппен,
ПорПытып алу немесе бандитизммен Пштас□ ан адам Плтіру (ПылмыстыП КодекстіП
96-бабы,2-тармаПыныП зтармаПшасы).
Қылмыстық Кодекстің 96-бабы 2-тармағының зтармақшасы бойынша
кінэлі немесе басқа адамдар үшін материалдық пайда табу немесе материалдық
шығындардан құтылу мақсатында жасалған қасақана адам өлтіруді саралайды.
Материалдық пайда: ол ақша,мүлік немесе мүлікке,тұрғын үй алаңына,үшінші
адамнан сыйақы алуға құқықты алу түрінде болуы мумкін.Материалдық шығыннан
күгылу,қарызды өтеуден,мүлікті қайтарудан, көрсетілген мүлікке ақы
төлеуден,алимент төлеуден т.б.босану мақсатымен адам өлтіруде пайдакүнемдік
мақсатты білдіреді.
Адам өлтірудің осы түрінің мазмүнына пайда табу мақсатымен
қарақшылықпен қорқытып алу немесе бандитизммен ұштасқан жағдайлар да
жатады.Қасақана адам өлтіру қарақшылық, шабуыл жасау,қорқытып алу
22
V.
немесе бандитизм кезінде жасалған болсаДстелген эрекет аталған қылмыстардың
жиынтығы бойынша саралануға жатады.
Іс-эрекетті пайда табу мақсатында жасалған адам өлтіру ретінде
саралау үшін кінәлінің мұндай ойы адам өлтіргенге дейін болғандығын
айқындау қажет.Егер бұл жағдай болмаса(мысалы,адам өмірінен айырылғаннан
кейін оның мүлкін иемдену),пайда табу мақсаты болмаған адам өлтіру қү_рамы
мен ұрлық құрамын құрайды.Жәбірленушіні қарақшылықпен шабуыл, қорқытып алу
немесе бандитизм жасалғаннан кейін өмірінен айыру аталған қылмысты жасыру
мақсатында істелуі де мүмкін.Мұндай жағдайда адам өлтіру Қылмыстық
Кодекстің 96-бабының 2-тармағының ктармақшасы бойынша сараланады.
Пайда табу мақсатымен адам өлтірген жағдайда кінэлінің материалдық
пайда алу немесе материалдық шығыннан құтылу ниетінің болғандығын айқындау
қажет.Егер бүл белгі айқындалмаса,онда адам өлтіруді пайда табу мақсатында
деп саралауға болмайды.
Жалдану бойынша адам өлтіру,негізінде,белгілі бір төленетін ақыға
жэбірленушіні алып тастауданқалаған адамның шақырған (жалдаған)адамы
жүзеге асырғандықтан,пайда табу мақсатында адам өлтірудің бір түрі болып
табылады.
и) бПзаПылыП ниетпен адам Плтіру
(ПылмыстыП КодекстіП 96-бабы,2-тармаПыныП итармаПшасы).
Бұзақылық ниетпен адам өлтіру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Елімізде әлеуметтік және экойомикалық қатынастарға өзгерістер еніп,
ғылым мен техниканың жаңа жетістіктері іздестіріліп, оларды іс жүзінде
толық пайдалануға қызу кірісіп жатқан қазіргі мезгілде,құқық қорғау жүйесі
қызметкерлерінен криминалистика жетістіктерін қылмыспен күресте кеңінен
қолдануын талап етеді.
Адам өміріне қарсы қылмыстарды ашу, тергеу және алдын алу үшін
криминалистік техника, тактика жэне тергеу эдістемесін жетуілікті
меңгерген, кэсіби білікті заңгЪр мамандарды дайындау жауапты іс.Олар
материалдық бейнеленген іздерді, заттар іздерін, қүралдар іздерін
анықтауды, бекітуді, алуды жэне сақтауды қамтамасыз етіп, тегеу мүмкіндігін
анағұрлым кеңейтеді.Қазіргі тергеуші қылмыспен күресті табысты жүргізу үшін
қылмыстың сөзсіз куэларын тез тауып сөйлете білуі керек. Бүл іспен
айналысытын бірденө -бір ғылым ол-криминалистика. Сондықтан, жоғары заң оқу
орындарында криминалистика пәні негізгі кэсіби пәндердің бірі болып
саналады.
Егемендік алған елімізде ана тілінде дайындалатын болашақ
заңгерлердің саны көбейіп, тергеуде мемлекеттік тілде жүргізілетін
қылмыстық істер саны да өсуде. [2.2, С 3]
Қылмыскерліктің әр түрлі көрініс табуы мыналарды қамтидькқылмыс
немесе қылмыстық эрекет, қылмыскерліктің әр түрлі негіздер бойынша бөлініп
алынатын жекелеген түрлері(экономикалық, мемлекеттік, кэмелетке
толмағандардың, эйелдердің және т.б.);млекеттің белгілі бір аймағындағы,
мемлекеттегі адамзат қоғамының әр түрлі кезеңіндегі қылмыскерлік.
Осы айтылғандардан мынадай түжырым жасауға болады:қылмыскерлік-
адамзат тарихында бүрын болған және қазіргі бар қоғамдардың барлығының да
ажырымас бөлігі.*
Криминалистика басқа ғылымдар сияқты объективтік құбылыстар
зандылықтарының жиынтығы болып табылыды. Бірақ та осы көптеген
жиынтықтардан криминалистиканың айырмашылығы, ол қылмысты ойдағыдай ашуға,
тергеуге жэне алдын алуға қажетті заңдылықтарды оқытады. Бұл заңдылықтардың
қалыптасуы эрбір қылмыстың қоршаған ортамен байланысына жэне материалдық
элемдегі заттардың, жағдайлар мен іс-эрекеттердің өзара қатынастылығы
туралы диалектика заңына сәйкес.Осы заң негізінде міндетті түрде қоршаған
ортада іздер мен көріністер қалады да әрбір әрбір қылмыс объективтік
болмыста әр түрлкидеалдық немесе заттың, құбылыстың ойда қалған түрінде
және материалдық немесе материалдық іздер түрінде бейнеленеді.
*Алауханов Е. Как уберечься от преступника. Алматы: Өркениет, 2005.
Криминалистика қылмыскерлікті орын мен уақыттың нақты жағдайында
зерттейді.Криминалист қоғамға, адамға,бір жағынан , қылмыскерлік арқылы,
қылмыстық эрекет арқылы қарайды.Тек қылмыскерлік және онымен күреЫ
криминалистикаға негізгі керектілер осылар. Қылмыскерліктен бастау алып ол
оның себептерінің, онымен күресті ұйымдастырудың, оңың алдын алудың
талдамасына тереңдеген сайын қоғам мен табиғатта бар басқа да кең әрі
күрделі проблемаларға шығады.Философ, керісінше, қылмыскерлікті көптеген
қүбылыстардың бірі ретінде, барлық басқалардың өзара байланысы, өзара
эрекеттестігі контексінде қарайды.Философтар қылмыскерлікке табиғат пен
қоғамның жалпы заңдылықтарын зерттеуге байланысты талдама жасайды.
Нақты өмірде қылмыскерлік пен басқа келеңсіз әлеуметтік
ауытқулар(алкоголизм, маскүнемдік, наркомания, көлеңкелі экономия және
т.б.)арасындағы шекараны дәл анықтау қиын.Оларды оқшаулап қарау
салыстырмалы, жасанды болып шығады.
Криминалистика пәні іздерді, айғақ заттарды іздеу, табу, бекіту,
зерттеу эдістерінің және сол үшің қажетті техникалық криминалистік
қүралдарды пайдалану жолдарын оқытып үйретеді.
Криминалистиканың практикалық маңызы аталған заңдылықтар негізінде
қылмысты ашу, тергеу және алдын алу мақсатында қажетті техникалы-
криминалистік құралдарды, әдістер мен тэсілдерді өңдеумен, жетілдірумен
жэне дамытумен байланысты.
Криминалистика ғылымының пәні екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімі
заңдылықтардың үш тобын қамтиды:
* Қылмыс тетігінің заңцылықтары;
* Қылмыс және оған қатысушылар туралы ақпараттың пайда болу
заңдылықтары;
* Дәлелдемелерді жинақтау, зертеу, бағалау мен пайдалану
заңдылықтары.
Криминалистика пэнінің екінші бөліміне қылмыспен күресуге қажетті
криминалистік кэдрал-жабдықтарды, тэсілдер мен эдістерді ойлап шыгару,
практикаға енгізіп пайдалану жэне оларды жетілдіру жатады.
Осы кезге дейінгі жарық көрген заң әдебиетінде криминалистикаға
пэндік сипаттама беру мәселесіне үлкен назар аударылып, көп пікір таластар
болғандығы байқалады.Ол орынды құбылыс, себебі әр пәннің мағынасын терең
түсіну арқылы ғана оның маңызын біліп, негізгі қағидаларын дұрыс та, тиімді
пайдалануға болады. Берілген түрлі пәндік сипаттамаларды қорыта
келгендеолар негізінен криминалистиканың қылмысты ашуға жэне тергеуге
қажетті ақпаратты, заттай дәлелдемелерді іздеп тауып, бекіту, зерттеу үшін
қолданылатын эдістер мен тәсілдер, сол үшін қылмысты-іс жүргізу заңға
сәйкес пайдаланылатын техникалық құралдарды, эдістер мен тәсілдерді
оқытатын ғылым екені айтылыды.Сонымен қатар, криминалистік тәсілдер мен
эдістер тек қылмысты тергеу мен ашуда ғана емес, қылмыстың алдын алуға
бағытталған және олар алдын ала тергеудё, сот мэжілісінде, кейбір сот іс-
эрекетін жүргізуде қолданылады.
Адам өлтіру қылмысы өмірге^қарсы қылмыстардың ішіндегі ең ауыр
түріне жатқызылғандықтан, оны ашу өте қиындыққа экеліп соғады.
Қылмыскерлер әр түрлі айла-амалдарды, беттерін көрсетпеу,
т.с.с.қылмысты жасыру үшін артына із қалдырмауларына тырысады, сол себептен
қылмыстарды ашу өте қиын. Қылмыс жасаған кезде қылмыскер қылмысты ашық,
айналадағылар көзінше, жабық, тығылып немесе жасырып, қылмыстық эрекеттер
жасауы мүмкін(жасайды).
Адам өлтір*у қылмысының (тергеу әрекеті)істі қозғау әрекеті өлік
табылғаны хабарланғаны кезінде, куэлардың немесе жэбірленушілердің
арызымен, тірі қалғандар мен жақын туыстарының арызы бойынша, жоғалып кетті
деп жазылған арыздары келіп түскен кезден басталады.
Осы айтылып кеткендер бойынша (тек жоғалып кеткеннен басқа)істі
қозғаудың сүрағын шешу оңайырақ, бірақта өлімнің қалай болған себебін білу
керек, яғни адам қартайып, не ауырып, не сәтсіз оқиға жағдайынан қайтыс
болды ма, элде жоқ па?
Адамды іс-түссіз жоғалды деп тану үшін, яғни істі қозғау үшін
тексерулер бастан аяқ жүргІзіледі, содан кейін ғана адамды іздестіру
шаралары жүргізіледі.
Егер де істі қозғау үшін жеткілікті материалдар болмаса, онда
тергеуші тиісті тергеу эрекеттерін жүргізуге қү_қылы.
Кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттамасын мына элементтер
қүрайды: қылмысты жасыруцқылмыскердің жеке түлғасы мен жэбірлденуші туралы
мәліметтер^2.2, С.201 Г "7
Қылмысты жасалу тәсіліне қарай кісі өлтіруді екі негізгі түрге бөліп
қарауға болады:
* ашық түрде кісі өлтіру, яғни кісі өлтірушінің жанында оны
білетін адамдардың болуы. Егер көрген адам
болмаған
жағдайдың өзінде де, кісі өлтіруші өзінің істеген ісін жэне
кінэсін
жасырмаған жағдайда.
* жасырын түрде кісі өлтіру, яғни қылмыстың ешкім көрмеген
жағдайда жасалуы, қылмыскердің өзі кінэсін белсенді түрде
жасыруға тырысуы, куәгерлер қатысқан жағдайдың өзінде
бейтаныс адамның қылмыс жасап, жауапкершіліктен қүлылып
мақсатын іске асыруы.
Қылмыстың бүл түрі тергеу үшін күрделі болады. Тергеу эдістемесін
жасағанда кісі өлтірудің әдістерін зерттеумен қатар, олардың қылмыстарын
жасыру тэсілдерін де зерттеу керек. Кісі өлтірушілер көбінесе бір нәрсені
теріс көрсетуге тырысып, түрлі айла жасайды. Әр түрлі жағдайларға сәйкес
олар: табиғи болған өлім, өзің-өзі өлтіру, жазатайым жағдайда, абайсызда
болған өлім жэне т.б.көріністер.
Қылмыскердің айлаларын анықтау барысында мына негізгі
факторларға көңіл бөлінуі қажет: жәбірленушілерге өлтіру уақытында
жасалған зақымдардың сипаттамасы және өзін ақтайтын дәлелдердің
шынайылығы. '
Кісі өлтірушілер мәйітті немесе оның бөліктерін жәбірленушінің кім
екендігін танытпау үшін жасыруға тырысады.Мәйіт басының кесіліп алынуы,
бүлдірілуі(қүлақ, мұрын, ерін, көз шығарылуы мүмкін), бас терісін сыпыруы,
өртеуі, суға батырылуы, дененің бөлшектелініп тасталуы мүмкін.
Қылмыскер өлім болған жердегі өз-өзіне және киіміне түскен
таңбаларын жоюға тырысады. Іздер мен басқа да заттар айғақтар сәйкес
материалдары болуға, қылмыскердің іс-эрекеттері туралы айтуға мүмкіндік
береді.
Өлтіру қү-ралдарындағы қол іздер кейде кісі өлтірушінің солақай
екендігін анықтауға мүмкіндік туғызады.
Қылмыс жасау тәсілдері туралы мэліметтерді пайдаланып, негізгі
түлғалардың арасынан қылмысты кім жасағанын анықтап, болжауға болады.
Қылмыстар деректі жағдайда жасалады. Жағдайды зерттеп, қылмыскер мен
жәбірленушінің әрекеттеріне эсер еткен объективтік факторларды, оқиға
тетігін, өлтіру тэсілдерін анықтауға болады.2.2, С. 221
Мысалы: қаладан алыс емес (ағаш отырғызылған) жерден жас ер адамның
мэйіті табылған. Мәйіттің жанында жатқан қанды еске түсіретін, қызыл қышқыл
түсті шаш жабысқан үлкен тас, тергеушінің пікірінше кісі өлтіру құралы деп
танылады. Оқиға болған жерде алыс-жүлыс іздері болмаған. Өлтірілген адамның
жаңа костюмі мен аяқ киімі, қалтасында ақша болған. Осылардың бәрі өлтіру
қасақана емес, таластан, кек алудан, жэбірленушінің таныстары тарапынан
болған деген ойға әкелді.
Қылмыскер мен жэбірленуші туралы мәліметтер криминалистік
сипаттаманың маңызды бөлігін құрайды. Оларды зерттеу, әсіресе тергеудің
бастапқы кезеңінде жасалған қылмыстың себебі мен оларға эсер еткен
жағдайларды ашуға көмектеседі. Көптеген адамдар қылмыс жасағандарына дейін
жүйелі түрде қоғамдық тәртіпті бұзып, күш көрсерумен айналысатындығын
байқатқан.
Қылмыскерлер жүйелі түрде спирт ішімдіктерін шамадан тыс ішіп, құқық
бұзу әрекеттерін мас күйлерінде жасайды. Өлтіру алдында жағдайлар болады,
болашақ жәбірленушілер кей жағдайларда өздерін дү-рыс ұстамайды. Көбінесе,
эйелдер ерлерінің өмірі мен денсаулығына қастандық жасайды: мастықтан, қол
жұмсаудан, қорлық көрсетуден.
Егер өлтіру себептеріне көңіл бөлінбесе, олар: бұзақылық пиғылдар,
қызғанушылық, пайдақорлық, басқа қылмысты жасыруға тырысуы және т.б. онда
қылмыскердің жеке тұлғасы толық зерттелмейді.
Кісі өлтірушілік қылмыстық- құқық классификациясы нормалар негізінің
әр түрлі классификациясына жатады, олардың негізі болып субъективтік
тараптың (кінә түрі, ниет пен мақсаттары) моменттері болып
табылады, өлтіру алдындағы жағдай, жәбірленушінің тэртібі(жан күйзелісі
жағдайында, қажетті қорғаныстан асқан жағдайда өлтіру), мұнда
йкриминалистік классификация тәсілдері кең қолданылады.
Кісі өлтірушілік жасалу тэсілі бойынша олар дайындалып жасалған ба,
әлде жоқ па дифференциялануы мүмкін. Статистикалық мәліметтердің
куәландыруы бойынша көптеген қылмыскерлер кісі өлтірушілікті дайындалмай
жасайды, жәбірленуші өміріне қасақаналық ниеттен пайда болып, сол арада
жүзеге асырылады.
Адам өлтіру қылмысының жеткізілуіне, оның тез ашылуына тергеушінің
жинаған материалдары әсерін тигізеді.
Жоғарыда айтылған заңдылық элементтерін толығымен қамтып, жан-жақты
тұжырымдай келіп, заманымыздың белгілі, беделді криминалист
ғалымдарын, заң ғылымдарының докторларын, профессор, академик
ғалымдарын, яғни бір сөзбен айтқанда криминалистика пэнінде еңбек
сіңірген азаматтарды атап өтелік,олар:
і
■
Кажалямов Л.Ж., Шнарбаев Б.И., Бекишев Д.И. .
Абдрасулова Х.М.
Алауханов Е.О.
Алексеев А.И.
Ахпанов А.Н.
Ашитов З.О.
Абдукаримова 3.
Абуов А.Ғ
Ағыбаев А.Н.
Алесновский С.Ю.
Аубакиров С.Х.
Әбдіров Н.М.
Балтабаев Қ.Ж.
Бегалиев Қ.Ә.
Бейсенов Б.С:
Борчашвили И.Ш.
Баишев Ж.
Барнашев А.М.
Булатов С.Я.
Горгес Р.
Дулатбеков Н.О.
Долгов А.И.
Жаянбаев К.И.
Жәкішев Е.Ғ
Жекебаев Ү.С.
Жүнісов Б.Ж.
Жұмағали А.Қ.
Жұмағұлов Т.Қ.
8
* Зарипов З.С. •■
* Исаев А.А.
* Иншаков С.М.
* Каиржанов Е.І.
* Қарекетов Ж.М.
* ГаврилинЮ.В., ШурухновН.Г.
* Гинзбург А.Я., Поврезнюк Г.И., Оганов Н.И.
* Герасимов И.Ф.,Драпкин Л.Я.,Ященко Е.П.и др
* Аверянова Т.В., Белкин Р.С., Корухов Ю.Г.,Россинская Е.Р.
* Кудрявцева В.Н. и Эминова В.Е
* .Төлеубекова Б.Қ.Дажәләмов Қ.Ж.,Шынарбаев Б.Қ., Бекішев
д.қ
* Назарбаев Н.А.
* .Оспанов С.Д.
* Корельский В.М. и Переволов В.Д.
* Толеубекова Б.Қ.
* Францифоров Ю.В.
* Яблоков Н.П.
* Леви А.А.д.б.
Және де дипломдық жұмыстың тақырыбын талдамас бұрын оның құрылымын
атап кету абзал.атв:
КіЫспе бөлім.
Непзгі бөлім-екі бөлімнен, алты бөлімшелерден тұрады.
■ \Адам өміріне қарсы қылмыстардың криминалистік
шаттамасы 9
Адам өміріне қарсы қылмыстар түсінігі, түрлері 9
* Адам өміріне қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы 17
* . Адамуөміріне қарсы қылмыстарды тергеу әдістемесі 31
* Адам өміріне қарсы қылмыстарды тергеу барысында анықталуы
тиіс мән-жайлар 31
* Адам өміріне қарсы қылмыстарды тергеуді жоспарлау,
криминалисгік болжаулар құру 35
* Адам өмірін^ қарсы к^шмыстарды тергеу барысында тергеу
әрекеттерін ж^ргізу 38
* Өмірге қарсы\ қылмыстардың кейбір түрлерін тергеудегі
ерекшеліктер 57
Қорытынды \ 59
Қолданылған эдебиеттер.\ 62
1 Адам өміріне қарсы қылмыстардың криминалистік сипаттамасы
1.1 Адам өміріне қарсы қылмыстар түсінігі,түрлері
Л
к у!' . . ■ ...
Адам өлтіру қылмысы өмірге қарсы қылмыстардың ішіндеп ең ауыр түріне
жатқызылғандықтан, оны ашу өте қиындыққа әкеліп соғады.
Қылмыскерлер әр түрлі айла-амалдарды, беттерін көрсетпеу,
т.с.с.қылмысты жасыру үшін артына із қалдырмауларына тырысады, сол себептен
қылмыстарды ашу өте қиын. Қылмыс жасаған кезде қылмыскер қылмысты ашық,
айналадағылар көзінше, жабық, тығылып немесе жасырып, қылмыстық әрекеттер
жасауы мүмкін(жасайды).
Адам өлтіру қылмысының (тергеу эрекеті)істі қозғау әрекеті өлік
табылғаны хабарланғаны кезінде, куәлардың немесе жәбірленушілердің
арызымен, тірі қалғандар мен жақын туыстарының арызы бойынша, жоғалып кетті
деп жазылған арыздары келіп түскен кезден басталады.
Осы айтылып кеткендер бойынша (тек жоғалып кеткеннен басқа)істі
қозғаудың сүрағын шешу оңайырақ, бірақта өлімнің қалай болған себебін білу
керек, яғни адам қартайып, не ауырып, не сәтсіз оқиға жағдайынан қайтыс
болды ма, әлде жоқ па?
Адамды іс-түссіз жоғалды деп тану үшін, яғни істі қозғау үшін
тексерулер бастан аяқ жүргізіледі, содан кейін ғана адамды іздестіру
шаралары жүргізіледі.
Егер де істі қозғау үшін жеткілікті материалдар болмаса, онда
тергеуші тиісті тергеу әрекеттерін жүргізуге құқылы.
Кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттамасын мына элементтер
қүрайды: қылмысты жасыру; қылмыскердің жеке түлғасы мен жэбірлденуші туралы
мәліметтер.[2, С.201]
Қылмысты жасалу тәсіліне қарай кісі өлтіруді екі негізгі түрге бөліп
қарауға болады:
* ашық түрде кісі өлтіру, яғни кісі өлтірушінің жанында оны
білетін адамдардың болуы. Егер көрген адам
болмаған
жағдайдың өзінде де, кісі өлтіруші өзінің істеген ісін жэне
кінәсін
жасырмаған жағдайда.
* жасырын түрде кісі өлтіру, яғни қылмыстың ешкім көрмеген
жағдайда жасалуы, қылмыскердің өзі кінәсін белсенді түрде
жасыруға тырысуы, куәгерлер қатысқан жағдайдың өзінде
бейтаныс адамның қылмыс жасап, жауапкершіліктен қүлылып
мақсатын іске асыруы.
Қылмыстың бүл түрі тергеу үшін күрделі болады. Тергеу әдістемесін
жасағанда кісі өлтірудің әдістерін зерттеумен қатар, олардың қылмыстарын
жасыру тэсілдерін де зерттеу керек. Кісі өлтірушілер көбінесе бір нәрсені
теріс көрсетуге тырысып, түрлі айла жасайды. Әр түрлі жағдайларға сэйкес
олар: табиғи болған өлім, өзің-өзі өлтіру, жазатайым жағдайда, абайсызда
болған өлім жэне т.б.көріністер.
10
Қылмыскердің айлаларын анықтау барысында мына негізгі
факторларға көңіл бөлінуі қажет: жәбірленушілерге өлтіру уақытында
жасалған зақымдардың сипаттамасы және өзін ақтайтын дәлелдердің
шынайылығы.
Кісі өлтірушілер мәйітті немесе оның бөліктерін жәбірленушінің кім
екендігін танытпау үшін жасыруға тырысады.Мәйіт басының кесіліп алынуы,
бүлдірілуі(құлақ, мұрын, ерін, көз шығарылуы мүмкін), бас терісін сыпыруы,
өртеуі, суға батырылуы, дененің бөлшектелініп тасталуы мүмкін.
Қылмыскер өлім болған жердегі өз-өзіне жэне киіміне түскен
таңбаларын жоюға тырысады. Іздер мен басқа да заттар айғақтар сәйкес
материалдары болуға, қылмыскердің іс-әрекеттері туралы айтуға мүмкіндік
береді.
Өлтіру құралдарындағы қол іздер кейде кісі өлтірушінің солақай
екендігін анықтауға мүмкіндік туғызады.
Қылмыс жасау тәсілдері туралы мәліметтерді пайдаланып, негізгі
тұлғалардың арасынан қылмысты кім жасағанын анықтап, болжауға болады.
Қылмыстар деректі жағдайда жасалады. Жағдайды зерттеп, қылмыскер мен
жэбірленушінің эрекеттеріне әсер еткен объективтік факторларды, оқиға
тетігін,, өлтіру тэсілдерін анықтауға болады.[.2, С. 221]
^ Мысалы: қаладан алыс емес (ағаш отырғызылған) жерден жас ер адамның
мәйіті табылған. Мәйіттің жанында жатқан қанды еске түсіретін, қызыл қышқыл
түсті шаш жабысқан үлкен тас, тергеушінің пікірінше кісі өлтіру құралы деп
танылады. Оқиға бодған жерде алыс-жұлыс іздері болмаған. Өлтірілген адамның
жаңа костюмі мен аяқ киімі, қалтасында ақша болған. Осылардың бәрі өлтіру
қасақана емес, таластан, кек алудан, жәбірленушінің таныстары тарапынан
болған деген ойға экелді.
Қылмыскер мен жәбірленуші туралы мәліметтер криминалистік
сипаттаманың маңызды бөлігін қүрайды. Оларды зерттеу, әсіресе тергеудің
бастапқы кезеңінде жасалған қылмыстың себебі мен оларға әсер еткен
жағдайларды ашуға көмектеседі. Көптеген адамдар қылмыс жасағандарына дейін
жүйелі түрде қоғамдық тәртіпті бүзып, күш көрсерумен айналысатындығын
байқатқан.
Қылмыскерлер жүйелі түрде спирт ішімдіктерін шамадан тыс ішіп, құқық
бұзу әрекеттерін мас күйлерінде жасайды. Өлтіру алдында жағдайлар болады,
болашақ жәбірленушілер кей жағдайларда өздерін дұрыс ұстамайды. Көбінесе,
әйелдер ерлерінің өмірі мен денсаулығына қастандық жасайды: мастықтан, қол
жұмсаудан, қорлық көрсетуден.
Егер өлтіру себептеріне көңіл бөлінбесе, олар: бүзақылық пиғылдар,
қызғанушылық, пайдақорлық, басқа қылмысты жасыруға тырысуы және т.б. онда
қылмыскердің жеке тұлғасы толық зерттелмейді.
Кісі өлтірушілік қылмыстық- қүқық классификациясы нормалар негізінің
әр түрлі классификациясына жатады, олардың негізі болып субъективтік
тараптың (кінә түрі, ниет пен мақсаттары) моменттері болып
11
табылады, өлтіру алдындағы жағдай, жэбірленуйіінің тәртібі(жан күйзелісі
жағдайында, қажетті қорғаныстан асқан жағдайда өлтіру), мүнда
йкриминалистік классификация тәсілдері кең қолданылады.
Кісі өлтірушілік жасалу тэсілі бойыңша олар дайындалып жасалған ба,
әлде жоқ па дифференциялануы мүмкін. Статистикалық мэліметтердің
куәландыруы бойынша көптеген қылмыскерлер кісі өлтірушілікті дайындалмай
жасайды, жәбірленуші өміріне қасақаналық ниеттен пайда болып, сол арада
жүзеге асырылады.
Адам өлтіру қылмысының жеткізілуіне, оның тез ашылуына тергеушінің
жинаған материалдары эсерін тигізеді.
Адам өлтіру қылмысының қысқаша криминалистикалық сипаттамасын
төмендегі элементтер бойынша ашуға болады:
1)адам өлтіру кезіндегі қолданылатын амалдар:
* суық қару немесе атылғыш қаруын қолдану;
тұрмыс заттарын қолдану;
* уландыру;
* тұншықтыру;
* қылқындыру;
* өртеу;
* жарылыспен;
• биіктіктен лақтыру(қүлату);
көлік қү-ралдарын қолданумен.
2)адам өлтіру субъектілері, жасаушылары:
* туыстарымен, таныстарымен, яғни адам өлтіру тұрмыс
тіршілігінде;
* алдын-ала келісілген жағдайда;
* ұйымдасқан топ болып;
* жалдаумен;
* пайда табу мақсатымен немесе қарақшылықпен;
* қорқытып алу немесе бандитизммен үлггасқан адам өлтіру;
• басқа қылмысты жасыру мақсатында;
бұзақылық ниетпен адам өлтіру;
Т
3) адам өлтірудің материалдық іздері:
* биологиялық әсерден болған іздер, соның ішінде қылмыс болған
жердегі қан іздері(киімде, қылмыс құралдарында, көлік құралдарында);
* өлік, өліктен қалған бөлек заттар;
* оқиға болған жердегі қылмыс қү_ралдары;
* басқа жерлердегі немесе күдіктінің жеке басындағы қылмыс
құралдары;
* аяқ іздері, қол іздері, күдіктінің күнделікті тү-рмысында
қолданылатын құралдары оқиға болған жерде қалған болса;
* 12
4) адам өлтірудің эрекеттері:
* өліксіз;
* төбелес кезінде (қанды кек себебі бойынша);
* суық қаруды дұрыс қолдана алм$у себебінен;
* қажетті қорғану шегінен асып кеткен кезде;
* жан күйзелісі жағдайында жасалған адам өлтіру;
* анасының жаңа туған баласын өлтіруі;
аса қатыгездікпен жасалған адам өлтіру;
5) адам өлтіруге тңгізген жағдайлар:
тұрғын үйде(адам өлтіруге ішімдік эсерінен тигізген ұрсыс,
төбелес нэтижесінде);
тздэғын үйде емес (қарақшылық, криминалдық(разборка), қанды
кек себебі бойынша, зорлауға эрекет ету);
ч таңертенгі, кешкі жэне түнгі уақытта;
і
қылмыстың бейнесі:
* 16-55 жас аралығындағы ер адам;
* 20-35 жас аралығындағы әйел адам;
* қылмыскер жэбірленушімең 90% шамасында таныс немесе туыс
қатынасында болады(күйеуі,зайыбы, басқа да туған-
туысқандары,
көзтаныстары, таныстары, жора-жолдастары, бірге істейтіндер);
* бұрын бірнеше рет эр түрлі қылмыстар үшін сотталғандар адам
өлтіру қылмысының 13 -ін құрайды,
* көптеген адамдардың өміріне қауіпті тісілмен жасалған адам
өлтіру;
* адамгершілігінің төмен болуы;
* пайда табу мақсатымен;
* қызметтік іс-әрекетінің төмен болуы салдарынан;
Т 7) адам өлтірудегі қаза болғандар:
* адамгершілігі жоқтар, ұрсысқыштар;
* бет-алды танысқандар;
* арақ-шарап ішуге душар адамдар;
* нашақорлыққа бет бұрғандар;
* туған-туысқандарымен, бірге жұмыс істеушілерімен,
таныстарымен ұрсысып қалғандар;
* ішкі істер қызметкерлері, сот және прокуратура қызметкерлері;
* ақша,басқа да құнды заттарды сақтауға,алуға, күзетке алғандар;
* коммерциялық қорлардың, банкілердің, мекемелердің жетекшілері
көбінесе, салық төлеуден қашатындар немесе заңсыз коммерциялық жұмыспен
айналысатындар;
қылмыстық топталушылық жетекшілері мен оның адамдары;
8) адам өлтіруді жасыру эрекеттері:
а) өлікті жасырумен байланысты: ,
-өлікті өқиға болған жерден алыс жерге апарып тастау; -өліктің сиқын
бұзу, бөліп тастау және жоғалтып жіберу; -өлікті көміп тастау және
өртеп жіберу;
б) материалдық объектілермен байланыстылары:
-көлік-құралдар;
-қайтыс болғанньщ жеке заттары және киімдері; -қылмыс құралдары;
в) алдын ала тергеу органдарын жаңылту эрекеттері туындайды:
-адам өлтіру басқа біреумен жасалады;
-басқа қылмыстарды; -адамның өз өлімімен өлуі; -криминалдық емес
жағдайлармен;
г) қылмыстық жауапкершіліктен бұрмалайтын жағдайлар:
-жалған деректермен қамсыздандыру;
-жалған мэлімет беру;
-жеке басын сақтап қалу мақсатында жауап беруден бас тарту.
Адамның жэне азаматтың құқықтары мен бостандықтары мемлекет арқылы
қорғалады. Қ.Р.Конституциясының 2-бөлімі осы мэселеге тікелей арналған.
Конституцияның 1-бабында ең қымбат қазына -адам және адамның
өмірі,Қ¥Қықтары және бостандықтары,-деп жарияланған.Осыған орай Қ.Р.-дағы
барлық құқық салалары,оның ішінде Қылмыстық құқық та адамды қорғауды өзінің
міндеті деп санайды. Қ.Р.Қылмыстық Кодексінің 2-бабында адам мен азаматтың
құқықтары,бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау ең басты міндет ретінде
саналып отыр. Қ.Р.барлық заңцары жеке адамды қорғауға,адам құқықтары мен
бостандықтарын қорғауға эруақытты артықшылықтар береді.Сондықтан да Қ.Р.-
ның Қылмыстық Кодексінің Ерекше бөлімінің бірінші тарауы жеке адамға қарсы
қылмыстарға арналған.Осы тарауға кіретін барлық қылмыстардың топтық
объектісі жеке адамның дұрыс іс-қызметін қамтамасыз ететін қоғамдық
қатынастар болып табылады.Тікелей объектілерінің ерекшеліктеріне қарай жеке
адамға қарсы қылмыстар мынадай топтарға бөлінеді:
* өмірге қарсы қылмыстар:
* адам өлтіру (96-бап);
* жаңа туған сәбиді анасының өлтіруі (98-бап);
* қажетті қорғаныс шегінен шығу кезінде жасалған кісі өлтіру
* (99-бап);
* 14
қылмыс жасаған адамды ұстау үшін қажетті шаралардың шегінен
шығу кезінде жасалған кісі өлтіру(ЮО-бап);
* абайсызда кісі өлтіру( 101 -бап);
* өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізу;(І02-бап);
* Денсаулыққа қарсы қвшмыстар:
* жеке адамның бостандығына қарсы қылмыстар;
жеке адамның ар-намысына жэне адамгершілігіне қарсы
қылмыстар;
* жыныстық қылмыстар жатады.
Осы жоғарыда аталып өткен жеке адамға қарсы қылмыстар түрлерінің
ішіндегі өмірге қарсы қылмыстарды тергеу әдістемесі менің таңдап алып
отырған диплом сұрағым болып отыр.[2.28, С. 211]
Енді өмірге қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасын төменде айта
кетелік...
Қазақ ССР-інің 1959жылғы Қылмыстық Кодексінде адам өлтірудің
заңдылық анықтамасы берілмеген еді.Қ.Р.-ның 1997жылғы жаңа Қылмыстық
Кодексте тұңғыш рет адам өлтірудің зандылық түсінігі берілген. Кісі
өлтіру,яғни құқыққа қарсы қаза келтіру деп Қ.К.-тің 96-бабында тура
көрсетілген.Осыған орай абайсызда кісі өлтіру заң бойынша адам өлтіру деп
танылмайды. Бірақ топтық жэне тікелей объект белгісіне сәйкес бұл қылмыс қү-
рамы (абайсызда кісі өлтіру)жеке адамға қарсы қылмыс үшін жауаптылық
көзделген тарауда орналасқан.
Өмірге қарсы қылмыстың, соның ішінде адам өлтірудің де тікелей
объектісі адамның өмірі болып табылады.Заң жасына, денсаулық жағдайына
қарамастан кез-келген адамның өмірін бірдей қорғайды.Адам өмірі нәрестенің
туған сәтінен, яғни анасының денесінен бөлініп шығып,алғаш тыныс алуы
арқылы оның өкпесінің жұмыс істеген уақытынан басталады. Бүл құбылыс
нәрестенің алғашқы айқынынан, дыбыс беруінен басталады.Өлім адам өмірінің
соңғы сэті болып табылады.Өлім клиникалық жэне биологиялық болып екіге
бөлінеді.Тыныс алуы мен қанның айналысы тоқтағаннан кейін 5-6 минут
шамасында клиникалық өлім сатысы басталады.Адам денесінің салқындауына
байланысты бұл кезең 10 немесе одан да көбірек минутқа созылады.Өлудің
соңғы кезеңі- биологиялық өлім,орталық нерв жүйесі қызметінің істен шығуына
байланысты мидың өлуі басталады.Адамның басқа органдары мен тіндерінің
өміршендік белгілері біразға жалғасқанымен, мидың өлуі адам өмірінің соңғы
сэті болып табылады.Яғни адам өмірінің соңғы сәті-биологиялық өлім.
Адам өлтірудің объективтік жағы басқа адамның өмірінен заңсыз
айырумен көрінеді. Қылмыстың аяқталуы үшін адамды өмірінен айыруға
бағытталған іс-әрекеттің және соның зардабынан адам өлуінің арасындағы
себептік байланыстың болуын айқындау қажет.
Адам өлтіру негізінен эрекет арқылы жүзеге асырылады.Адам өлтірудің
көпшілігі осылайша жасалады.Кінэлінің оқпен атылатын жэне суық қарудың,
өзге де заттарды пайдалануымен, уландыру,жарылыс жасау,басқа да
15
эдістерді қолдануы арқылы адам өмірінен айырылады. Адам өлтіру сонымен
бірге жәбірленушіге психикалық эсер ету нысанында да болуы мүмкін.Әдетте
жүрек-қан тамырлары жүйесі ауруларынан зардап шегетін адамдарды жүйкесіне
зақым келтіру жолымен өмірінен дйыру эдебиеттерде мысал ретінде келтіру жиі
кездеседі.Соңғы уақыттарда адам жүйесіне әсер ету нысандары мен эдістерінің
көбейе түсуінің нәтижесінде психикалық эсер ету жолымен адам өлтіру
мүмкіндігі одан әрі кеңейе түсуде.
Адам өлтіру, сондай-ақ эрекетсіздік нысанында да болуы мүмкін.Бұл
негізінен мынадай жағдайда болуы мүмкін.Кінәлі адам біреуді өмірінен айыру
мақсатымен өлімге араша тұра алатын мүмкіндігі бола тү_ра және осыған
тікелей міндетті бола тұрса да әрекетсіздік жолымен оған өлім қаупін
туғызады және өлімге жол береді.
Кінэлінің өлімінің жолын кесу жөніндегі эрекетті істеу міндеттілігі
заң талагітарынан туындауы мүмкін (мысалы,ата-аналары өздерінің жаңа туған
нэрестелерін немесе жас балаларын өлтіру мақсатымен тамақтандырмайды немесе
олардың өмірін сақтап қалу үшін өзге де шараларды қолданбайды).Өздігінен
жүріп-тү_ра алмайтын және өздерінің табиғи қажеттіліктерін қамтамасыз ете
алмайтын жағдайларда қартайған ата-аналарын олардың ересек балалары олардан
қүлылу мақсатында осындай эрекеттер жасауы мүмкін.
Адам өлтірудің объективтік жағының екінші белгісі, қылмыстың зардабы-
жэбірленушінің өлімі болып табылады.Өмірінен айыруына тікелей қасақаналық
болғанымен қылмыстық зардаптың -өлімнің болмай қалуы кінэлінің эрекетіне
оқталғандығы, адам өлтіруге оқталгандық ретінде сақталуға негіз болады.Адам
өлтіру кезінде,өлім әрекет жасалғаннан кейін бірден немесе белгілі бір
уақыт өткеннен кейін жүзеге асуы мүмкін. Келтірілген зардапты кінә деп
жүктеу үшін болған өлім мен субъектінің эрекеті немесе әрекетсіздігі
арасындағы себептік байланыстың болуы негіз болып табылады.Әрекет пен
зардаптың арасында себептік байланыс болмаған кезде түлға жасаған эрекеті
үшін ғана жауапты болады.Өлтіруге тікелей оқталу айқындалған кезде өлтіру
үшін оқталғандық жасалған болып табылады, ал өлтіруге жанама ниет болған
кезде кінэлі адам нақты келтірілген зияны үшін ғана жауап береді.[2.29,
С.125]
Адам өлтіру-материялдық қү_рамға жататын қылмыс.
Адам өлтірудің субъективтік жағы- Қылмыстық Кодекстің 96-бабына
сәйкес тек қана қасақаналықпен жүзеге асырылады.Адам өлтіру кезінде
қасақаналық тікелей жэне сол сияқты жанама болуы да мүмкін.Тікелей
қасақаналық кезінде кінәлі өзінің басқа адамның өміріне қол сұғып отырғанын
сезеді,оның эрекеті іс жүзінде өлімге соқтыруы мүмкін екендігіне немесе
қалайда өлімге әкелетіндігін біледі жэне өлімнің болуын тілеп іс-эрекет
жасайды.Жанама қасақаналықпен адам өлтіру кезінде кінәлі өзінің эрекеті
арқылы адам өміріне қатер төндіретіндігін мойындайды,осы әрекеттің
нэтижесінде оның өлуі мүмкін екендігін біледі,өлімнің болуын
тілемейді,бірақ оған саналы түрде жол береді,не өлудің болу-болмауына
немқұрайлық
16
танытады.
Соңғы уақытта жарылыс жасау жолымен адам өлтіру оқиғалары кең таралып
отыр.Мұндай кезде белгілі бір құрбандардан басқа бөгде адамдар да өледі.
Бұл оқиғада кінэлі белгілі бір қүрбанға қатысты адам өлтіруде- тікелей
ниетте, ал бөгде адамдарды өмірінен айыруға қатысты- жанама ниетте әрекет
етеді.
Тікелей немесе жанама қасақаналықтар арасындағы айырмашылықты
айқындаудың іс жүзінде үлкен маңызы бар.Адам өлтіруге оқталу, яғни
кінэлінің әрекеті ол өлімнің болатынын сезетінін,оның болуын
тілегендігін,бірақ оның еркінен тыс себептер бойынша ол болмай қалғандығы
бойынша анықталады.Мұндай кезде оқталу тек қана тікелей қасақаналықпен
жүзеге асырылады.
Кінэлінің ниетінің түрі туралы мәселені шешкенде соттар жасалған
қылмыстың барлық жағдайларына сүйенуі және атап айтқанда: қылмыстың тэсілі
мен қаруын, денеге салынған жарақаттың санын,сипаты мен оқшаулауын
(мысалы,адамның өмірлік маңызы бар органын жарақаттау),кінәлінің қылмыстық
әрекетті тоқтату себебін, сондай-ақ кінэлінің қылмыс істеу алдындағы және
одан кейінгі мінез-құлқын (тәртібін),оның жэбірленушімен арақатынасын
ескеруі тиіс.
Жәбірленушінің өліміне экеліп соқтыру кінэлі үшін белгілі болып
табылатын өмірлік маңызы бар органдарына пышақпен жарақат
салу,дұрысында,өмірден айыруға тікелей ниеттің бар екендігін
айғақтайды.Оқпен атылатын қаруды қолдану кінәлінің өлтіруге шынайы ниетте
болғандығын айғақтайды және басқа жағдайлармен қатар кінәлінің адам өлтіру
ниетінде болғандығына маңызды дэлелдеме болып табылады. Жақын
арақашықтықтан ату эдетте адам өлтіру мақсатында істеледі.Тікелей
қасақаналық болған кезде кінәлі өлімнің міндетті түрде болуын
қаламайтындығын да ескеруі керек мүндай жағдайда.Оның ниеті баламалы түрде
болуы мүмкін,оның шамалауы бойынша өлімнің болуы,сол сияқты денсаулыққа
ауыр зиян келтіру мүмкіндігін және осы зардаптардың кез-келгенінің болуын
міндетті түрде тілейді.Ал егер оған байланысты емес жағдайлар бойынша
қылмыстық нәтиже болмаған жағдайда ол адам өлтіруге оқталғандық үшін
жауапқа тартылуы тиіс.
Адамды өлтірумен алдын ала қорқыту басқа мән-жайлармен қатар адам
өлтіру ниетінің бар екендігіне маңызды дэлелдеме болып табылады.Дегенмен,
осындай қатер тудыруды айтқан адамның ой-ниетінің қаншалықты шын екендігін
іс бойынша айқындау қажет.Тіпті,егер ол сөздер кейде жэне төндірілген
қатерді жүзеге асыру мүмкіндігіне сырттай үқсас кейбір эрекеттермен қоса
айтылғанның өзінде,адам өлтіру ниетін жүзеге асыру туралы сөздер кінэлінің
шын мәніндегі оның тілегін білдірмейді.
Адам өлтіру мен қорқыту көбінесе оқпен атылатын немесе суық қаруды
немесе өзге қаруды,сондай-ақ қару ретінде пайдаланатын заттарды қолданумен
немесе қолдануға әрекет етумен жасалатын бүзақылық эрекеттермен байланысты
болатындағын тәжірибе көрсетіп отыр.Адам өлтіруге жасалған оқталуды аталған
әректтерден бөлу керек.
Адам өлтіруге жанама қасақаналық кезінде кінәлі өз эрекерінің
нэтижесінде өлімнің нақты болу мүмкіндігін ш&малайды.Кінәлі зардаптың қалай
да болмай қоймайтынын шамалаған жағдайда сөз тек қана тікелей қасақаналық
туралы бола алады(Қ.К.-тің 24-бабының 3-тармағы). Ниеттің осы түрлерінің
арасындағы неғұрлым елеулі айырмашылық заңда көрсетілгендей еріктілік
кезеңі бойынша анықталады.Егер адам өлтіруге тікелей ниеттену кезінде
кінәлі өлімнің болуын тілесе, ал жанама ниеттену кезінде оны кінэлі
тілемейді, бірақ оған саналы түрде жол береді не өлімнің болуына немқұрайлы
қарайды. Тілемейді деген терминді өлтіргісі келмейдідеген мағынада
емес, тікелей тілемейді деген мағынада түсіну керек. Саналы түрде жол
бередідеген- кінэлі өлімді өз іс-әрекетінің нэтижесі ретінде қабылдайды
дегенді білдіреді.[ 2.21, О. 255]
Қасақана адам өлтірудің субъектісі - 14 жасқа толған, жеке тұлға
болып табылады,ал Қылмыстық Кодекстің 97-102-баптарында көрсетілген
жағдайларда адам өлтірудің субъектісі - 16 жасқа толған адамдар болып
табылады.
1.2Адам өміріне қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы
Қ.Р.-ның Қылмыстық Кодексінде адам өлтірудің негізгі құрамы мен
ауырлататын жағдайда адам өлтірудің құрамы бір бапқа біріктірілген.Негізгі
құрам- бұл осы қылмыстың ауырлататын түріне(96-баптың 2-тармағы)жатпайтын
құрам.Негізгі құрамға (96-баптың 1-тармағы)мынадай адам өлтіру түрлері
жатады:
Қызғаныштан, төбелес кезінде немесе үрыс-керіс үстінде (бұзақылық
себептер болмағанда),жәбірленушінің заңсыз эрекеттеріне байланысты,жеке
қарым-қатынас негізінде туындаған, кек алумен байланысты болған адам өлтіру
оқиғалары.
Ауырлататын жағдайларға адам өлтіру-Қылмыстық Кодекстің 96-бабының 2-
тармағында көзделген.Қылмыстық қүқық теориясында бұл жағдайларды топтарға
бөлу қалыптасқан.Мұндай жағдайда бөлу өлшемі әр түрлі.Топқа бөлу үшін
крбінесе қылмыс құрамының элементтері пайдаланылады.
1997жылғы Қылмыстық Кодексте ауырлататын жағдайлар белгілі бір
тәртіппен орналастырылған, атап айтқанда:ең алдымен объектіге жэне
объективті жаққа қатысты жағдайлар,соннан соң субъективтік жаққа және
субъектіге қатыстылары көрсетіледі.Сондықтан адам өлтірудің ауырлататын
жағдайлары Қ.Р.Қылмыстық Кодексінің 96-бабында қалай орналастырылған
болса,сол бойынша қарастырылады.[ 2.2, С. 195]
Адам өміріне қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасын ашу:қоғам
қауіптілігі, құрамы.
18
а) екі немесе одан кПп адамды Плтіру
(П.К.-тіО 96-бабы,2-тармаПыныП атармаПшасы).
Адам өлтірудің бүл түрі кінәлі екі немесе одан көп адамды өмірінен
айырған жағдайда болады.Мүлдай кінэлінік( екі немесе одан көп адамды өлтіру
ниетінің болғандығы, яғни бірыңғай қасақана ниетінің болғандығын анықтау
керек.Дүрысында жэбірленушінің өлуі бір мезгілде болады.Мынадай жағдайдың
да болуы мүмкін: кінәлі әуелі бір адамды өлтіреді,содан соң біршама уақыт
өткен соң, әдетте көп кешікпей басқа адамды өлтіреді.Оның бір адамды
емес,екі немесе одан көп адамды өлтіру ниетінің болғандығың дәлелдеудің
маңызы бар.Мүлдай әр адамды өлтіру себептері бірдей болмауы
мүмкін.Біреуін,ол мысал үшін- кек алу мақсатында,ал екіншісін бірінші кісі
өлтіруді жасыру мақсатында өлтіреді.Сонымен бірге-екінші адамды өлтіру
ниеті бірінші кісі өлтіруден кейін емес,оған дейін пайда болады.Осы
жағдайларда кінэлінің эрекеті осы атармақшасымен сараланады.
Егер екі немесе одан көп адамды өлтіру ниеті бола тұра бір адам өлтірілсе
жэне екіншісінің өміріне қастандық жасалған болса,мүлда екі немесе одан көп
адамды өлтіру аяқталмағандықтан,кінэлінің эрекеті Қылмыстық Кодекстің 24-
бабының 3-тармағы жэне 96-бабының 2-тармағының бойынша^саралануы
б) адамныП Пызметтік іс-Прекетін жПзеге асыруына не кПсіби немесе
ПоОамдыО борышын орындауына байланысты адамды немесе оныП жаПындарын
Плтіру(ОылмыстыП КодекстіП 96-бабы,2-тармаПыныП бтарма П шасы).
Мүлдай адам өлтіру кінэлінің жәбірленушіні немесе оның жақын
туыстарын олардың қызметтік немесе қоғамдық борышын орындауына кедергі
келтіру мақсаттарында,немесе олардан осындай әрекеттері үшін кек алу
мақсатында жүзеге асырылады.Қ.Р.-ның Жоғарғы Соты Пленумының 1994 жылғы 23-
желтоқсандағы Азаматтардың өмірі мен денсаулығына қарсы әрекеттер үшін
жауапкершілікті реттейтін заңдарды соттардың қолдануы туралы №7қаулысында
кез-келген адамның қызмет аясына жататын жұмысын қызметтік борышты
орындау,ал қоғамдық борышты орындау деп-арнайы жүктелетін қоғамдық
міндеттердің орындалуын айтады.
Сондай-ақ, қоғам немесе жеке адамның мүдцесіне бола (заңды бү_зуға
жол бермеу,дайындалып жатқан немесе жасалған қылмыс туралы өкімет
органдарына хабарлау жэне т.б.)жасалған басқа эрекеттер де қоғамдық
міндеттер болып табылады.Қылмысты саралау үшін жәбірленушінің қызметтік
немесе қоғамдық іс-эрекет жасағаннан бері өткен уақытының маңызы шамалы.Ең
бастысы кінэлінің адам өлтіруі олардың осындай функцияларды атқаруына
байланысты болады.
Адам өлтірудің осы түрі бойынша жәбірленушілер болып қызметтік
немесе қоғамдық функция атқарған адамның өзі немесе олардың жақын туыстары
болуы мүмкін.Жақын туыстардың Қ.Р.-ның Қылмыстық іс жүргізу Кодексінің 7-
бабының 24-тармағында берілген.Олар:ата-аналары,балалары,
19
асырап алушылары, асырап алынғандар,бірге тұрған және бірге тумаған туыс
аға-інілері мен апа-сіңілілері,ағасы,әжесі,немереле рі.
Егер қызметтік немесе қоғамдық борышын орындаумен байланысты олардың
өзін немесе жақын туыстарын еғдтіргені үшін заңда арнаулы бап көзделген
болса,онда кінәлінің әрекеті осы арнаулы ңорма-бойынша
саралануға,жатады(Қ.К.-тің167,Ш-бап тары). *^й5^^Г ^^—
в) дПрменсіз жаПдайда екендігі айыпкерге белгілі адамды,сонымен
бірге адамды Прлаумен не адамды кепілге алумен ПштасПан адам
Влтіру(П.К.-тіП 96-бабы, 2-тармаПыныП втармаПшасы).
Жас шамасының өте кішілігіне немесе кәрілігіне, дене мүшесінің
кемістігіне, аурулығына, ақыл-есінен уақытша айырылу немесе ақыл-есінің
элсіреуімен байланысты болған,оның дене мүшелерінің немесе психикалық жай-
күйінің салдарынан кінәліге қарсылық көрсете алмаған немесе оны өмірінен
айыруға жасаған эрекетінің сипатын түсінбеу жағдайын жэбірленуші адамның
дәрменсіздік жай-күйі деп түсіну керек.Мүндай жай-күй алкогольден,сол
сияқты есірткіден мас болудың және жүйкеге қатты эсер ететін дәрілік
препараттарды немесе улы заттарды қабылдаудан болуы мүмкін.Саралау үшін
жэбірленушіні мүндай жағдайға кімнің душар екендігінің,бұған қандай себеп
болғандығының ешбір мэні жоқ.
Адамды улаумен не кепілге алумен үштасқан адам өлтіру үрлау не
кепілге алу процесінде жәбірленушіні өмірінен айырған немесе аталған
қылмысты жасыру мақсатында адам өлтіру болған кезде орын алады.Адамды ұрлау
түсінігі(Қ.К.-тің 125-бабында)жэне кепілдікке алу (234-бапта)берілген.
Адамды үрлау не кепілге алу қасақана өлтірумен үштасқан жағдайда, не
адам өлтіру осы істеген қылмыстарды жасыру әдісі болса мүндай әрекеттер
дербес қылмыс құрамын қүрайтындықтан, кінәлінің эрекеттері қылмыстың
жиынтығы бойынша сараланады(Қ.К.-тің 125 ,96-бабы,2-тармағының
г) жПкті екендігі кінПліге белгілі Пйелді Плтіру (П.К.-тіП
96-
бабыныП 2-тармаПыныП гтармаПшасы).
Адам өлтірудің бұл түрі жэбірленушінің айрықша жағдайына орай
көтеріңкі қоғамдық қауіптілікпен сипатталады.Осы қүрамның болуы үшін ең
алдымен екі міндетті белгінің болуы шарт.Жәбірленуші кез-келген ұзақтықтағы
жүктілік жағдайында болуы және ол туралы айыпкердің білуі керек. Белгілі
деген термин айыпкер жэбірленушінің жүкті екендігінен хабардар болғандығын
білдіреді.Бұл жағдайда осы жағдайдың толық растығына оның күмэнінің болған-
болмағандығы маңызды емес, ең бастысы ол жәбірленушінің жүкті екендігі
туралы жәбірленушінің өзінен немесе бұл туралы басқалар арқылы хабардар
болады.
Бз^л жерде оның жүктілік мерзімі, үрықтың өміршең еместігі, әйелдің
жүкті екендігі жөнінде тиісті емдеу мекемелерінде есепте түрған-
түрмағандығының оған қатысы жоқ.
20
Егер айыпкер жүктілік жөнінде қателесіп,жүкті емес эйелді жүкті эйел
екен деп өлтірсе,онда оның әрекеті қылмыстық ниеттің бағытына қарай осы
тұрғыдағы қылмысқа оқталғандық ретінде сараланады(Қ.К.-тің 24-бабы,3-
тармағы,96-бабы,2-тармағыныңвтарм ақітасы).
д) аса Патыгездікпен жасалПан адам Плтіру
(П.К.-тгП 96-бабы,2-тармаПыныи дтармаПшасы).
Адам өлтірудің өзі қатыгездік әрекет.Осы тармақ бойынша эрекетті
саралау үшін айрықша қатыгездік талап етіледі.Бүл жөнінде ең алдымен адам
өлтіру әдісі айғақтама болады.Адамды өмірінен айыру жэбірленушіні айрықша
қорлау мен қинауға байланысты әдіспен жасалады: көптеген жарақат
салудірідей өртеу,алдын ала,біртіндеп дене мүшелерін кесу,азапты эсер
ететін уды қолдану,ұзақ уақытқа судан,жылудан айыру және басқалар.
Айрықша қатыгездікпен адам өлтіруге,сондай-ақ жәбірленушіні оған
жақын адамдардың: балаларының, ата-аналарының, қалыңцығының және т.б.
көзінше, кінәлінің өз әрекеті арқылы оларды ерекше күйзеліс пен қайғы-
қасыретке эрекетін біле тұрып,өлтіруі де жатқызылады.
Жэбірленушіге туыс адамдар ғана емес,қалыптасқан өзара қарым-
қатынастағы сыйлас адамдар да (занды некеде жоқ ерлі-зайыптылар,жігіт пен
қалыңдық,қамқоршылар мен бағып-қағуға алғандар,солардың
қолындағылард.б^оның жақындары деп танылуы мүмкщ.
" ■ Г"-^
е) кПптеген адамдардыП Пмгріне Пауіпті тПсілмен жасалПан
адам Плтіру
(П.К.-тіП 96-бабы,2-тармаПыныП етармаПшасы).
Адам өлтірудің осы түрін жасаған кезде кінәлі бір адамның ғана
емес,көпшіліктің өміріне қауіп тудыратын тәсілді қолданады.Мұндай
тэсілдерге адамдар көп болатын жерлерде жарылыс, өрт қою, су қаптату
т.б.жатады.Кей жағдайларда көптеген адамдардың өміріне қауіп келтіру
атылатын қаруды, улы заттарды, жарылғыш заттарды қолдану арқылы да жүзеге
асырылады.
Көптеген адамдардың өміріне қауіпті тәсілге кінэлінің белгілі бір
адамды өлтіру мақсатымен ол тұрған топқа қарай мылтық атуы немесе айдап
келе жатқан автокөлігін топ ішінде тұрған сол адамға қарай зор
жылдамдықпен бү_рып,басып өтпекші брлу әрекеттері де жатады.Мұндай ретте
кінэлінің эрекетін дұрыс саралауға кісі өлтіру үшін таңдап алынған
қылмысты істеу тэсілі мен қару қолданудың орнын дүрыс анықтаудың орны
айрықша.
Қылмыстық Кодекстің 96-бабы 2-тармағының етармақшасымен жауапқа
тарту үшін кінэлінің ниеті нақты бір адамды өлтіруге бағытталғандығын,оны
өлтіру үшін көп адамдардың өміріне қауіпті тәсіл қолданылып отығанын,
нэтижесінде басқа адамның өмірі мен денсаулығына нақты зиян келтірілетінін
сезінетінін анықтау қажет.Осындай істелген іс-эрекетті көп адамдардың
өміріне қауіпті тэсілмен жасалған деп тану үшін,нақты кісіні өлтіру
кезінде қауіпті жағдайда қалған басқа адамдарға зиян
21
келгеніне немесе келмегеніне қарамастан жүзеге асырылады.Егер осындай
жалпыға қауіпті тәсілді қолдану нәтижесінде адам өлімінен басқа адамға
қасақана дене жарақаты келтірілсе, онда кінэлінің эрекеті нақты жағдайларға
байланысты қылмыстардың жиынтығы боЩшша сараланады.
ж) ийымдасПан топ жасаПан адам Плтіру
(ПылмыстыП КодекстіП 9б-бабы,2-тармаПыныП жтарма П шасы).
Адамдар тобы,алдын ала келіскен адамдар тобы немесе ұйымдасқан топ
деген түсінікті айқындау үшін қылмысқа қатысудың аталған нысандарына
түсінік берілген Қылмыстық Кодекстің 31-бабын қарау керек.
Егер адам өлтіруге екі немесе одан көп орындаушы күні бұрын бірлесіп
қатысқан болса,ұйымдасқан адамдар тобы жасаған адам өлтіру болып
табылады.Мүндайда қасақана адам өлтіруге бағытталған және жәбірленушіні
өмірінен айыру процесіне тікелей қатысқан,бірлесе әрекет жасаған адамдар
тобы деп тану керек.Бұл жағдайда тұлғаны кісі өлтіруді орындаушы деп тану
үшін өлімнің барлық адамдар тобы бірлесіп келтірген жарақаттан,немесе
солардың ішіндегі біреуінің тікелей келтірген жарақатынан болғандығы
маңызды емес.Ең бастысы,барлық қылмысқа қатысушылардың ашықтан-ашық,өзара
күш біріктірумен қасақана адам өлтіруге бағытталған эрекет жасағандығын
айқындау қажет.
Егер адам өлтіруді орындаушылар бірлесіп қылмыс жасау турулы алдын
ала сөз байласқан болса,алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобының адам
өлтіргені белгілі.
Адам өлтіруді орындаушылар бірлесіп адам өлтіру туралы алдын ала
келісіп қана қоймай,сонымен бірге бір немесе бірнеше қылмысты жасау үшін
алдын ала бірлесіп түрақты адамдар тобын ойластырған болса,ұйымдасқан
топтың адам өлііруі орын алады.
з) пайда табу маПсатымен немесе жалданып,сол сияПты Пара0шылы Ппен,
ПорПытып алу немесе бандитизммен Пштас□ ан адам Плтіру (ПылмыстыП КодекстіП
96-бабы,2-тармаПыныП зтармаПшасы).
Қылмыстық Кодекстің 96-бабы 2-тармағының зтармақшасы бойынша
кінэлі немесе басқа адамдар үшін материалдық пайда табу немесе материалдық
шығындардан құтылу мақсатында жасалған қасақана адам өлтіруді саралайды.
Материалдық пайда: ол ақша,мүлік немесе мүлікке,тұрғын үй алаңына,үшінші
адамнан сыйақы алуға құқықты алу түрінде болуы мумкін.Материалдық шығыннан
күгылу,қарызды өтеуден,мүлікті қайтарудан, көрсетілген мүлікке ақы
төлеуден,алимент төлеуден т.б.босану мақсатымен адам өлтіруде пайдакүнемдік
мақсатты білдіреді.
Адам өлтірудің осы түрінің мазмүнына пайда табу мақсатымен
қарақшылықпен қорқытып алу немесе бандитизммен ұштасқан жағдайлар да
жатады.Қасақана адам өлтіру қарақшылық, шабуыл жасау,қорқытып алу
22
V.
немесе бандитизм кезінде жасалған болсаДстелген эрекет аталған қылмыстардың
жиынтығы бойынша саралануға жатады.
Іс-эрекетті пайда табу мақсатында жасалған адам өлтіру ретінде
саралау үшін кінәлінің мұндай ойы адам өлтіргенге дейін болғандығын
айқындау қажет.Егер бұл жағдай болмаса(мысалы,адам өмірінен айырылғаннан
кейін оның мүлкін иемдену),пайда табу мақсаты болмаған адам өлтіру қү_рамы
мен ұрлық құрамын құрайды.Жәбірленушіні қарақшылықпен шабуыл, қорқытып алу
немесе бандитизм жасалғаннан кейін өмірінен айыру аталған қылмысты жасыру
мақсатында істелуі де мүмкін.Мұндай жағдайда адам өлтіру Қылмыстық
Кодекстің 96-бабының 2-тармағының ктармақшасы бойынша сараланады.
Пайда табу мақсатымен адам өлтірген жағдайда кінэлінің материалдық
пайда алу немесе материалдық шығыннан құтылу ниетінің болғандығын айқындау
қажет.Егер бүл белгі айқындалмаса,онда адам өлтіруді пайда табу мақсатында
деп саралауға болмайды.
Жалдану бойынша адам өлтіру,негізінде,белгілі бір төленетін ақыға
жэбірленушіні алып тастауданқалаған адамның шақырған (жалдаған)адамы
жүзеге асырғандықтан,пайда табу мақсатында адам өлтірудің бір түрі болып
табылады.
и) бПзаПылыП ниетпен адам Плтіру
(ПылмыстыП КодекстіП 96-бабы,2-тармаПыныП итармаПшасы).
Бұзақылық ниетпен адам өлтіру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz