Омар Хайямның ағартушылық ойлары

Омар Хайям
Омар Хайям өмір сүрген дәуірде
Омар Хайямның каленьдары

Омар Хайям - тәжік және парсы халықтарының Орта ғасырларда өмір сүрген ұлы ғалымы, көреген ойшылы, дарынды ақыны. Сол кездегі, оның ғылыми зерттеулері математика мен астрономияны жаңа сатыға көтерді. Философиялық еңбектері кейінгі ұрпақтардың ой өрісін кеңейтті. Ал, өлеңдері поэзияның жаңа түрін қалыптастырды.
Омар Хайям 1040 жыл шамасында (кейбір деректер бойынша 1048 жылы) туған. Жергілікті медреседе оқып білім алған. Оның негізгі ұстазы Нишаүурдың белгілі ғалымы Насыреддин Шайх Мұхаммед Мансур дарынды Хайям өз бетімен де оқып білім алады. Ғалымның жігіттік шағы Балх қаласында өткен, ол онда математика, физика, астрономия, философия, дін негіздері, тарих ілімдерімен шұғылданған, араб тілін еркін меңгеріп шыққан. Одан кейін Самарқанд, Мерв, Исфаған, Рей тағы басқа қалаларда тұрып қызмет істеген.
Математик ғалым Мыңбай Ысқақовтың дәлелдеу-лері мен зерттеулеріне қарағанда Хайям ұлкен мате-матик болған. Халық астрономиясының негізін салған. Оның математикадан жазған басты-басты екі еңбегі сақталған, оның бірі - Алгебра мен Әлмүнәбәлс есеп-терінің дәлелдемелері туралы. Екіншісі-Евклид кітабын-дағы қиын тарауларға түсіндірмелер. Алдыңғысында алгебра, соңғысында геометрия мәселелері баяндалады - дейді Мыңбай Ысқақов.
''Қатынастарды құру және оларды зерттеу'' туралы кітабында шамалардың рационал және ирроционал қатынастарына сандық өрнек табу жөніндегі әл-Фараби идеясын дамытып, сан ұғымын оң нақты сан ұғымына дейін кеңейту қажеттілігін дәлелдеді. Омар Хайям еңбек-теріндегі жаңалықтарды Насреддин Туси т. б математик-тер қолдап дамытты. Алтын мен Күмістен тұратын заттар-дың мөлшерін анықтау тәсілі туралы трактатында Архимед шешкен физикалық есептерді жетілдірді. Омар Хайям музыка теориясымен де шұғылданды.

Әдебиеттер

1. Ақпанбек Г. Қазақтардың дүниетанымы. -Алматы, Қазақ университеті, 1989.
2. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері.
-А., 1991.
3.Алмаханова Х. Жас өспірімдерге эстетикалық тәрбие беру. /Методикалық нұсқау. А., 1990.
4.Ақназарова Б. Класс жетекшісі. -А., Мектеп, 1973.
5.Әбенбаев С. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру.
-А., 1992.
6. Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі. -А., 1999.
7. Әбілова З. Этнопедагогика. -А., 1997.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Омар Хайямның ағартушылық ой-пікірлері (1040-1123)

Омар Хайям - тәжік және парсы халықтарының Орта ғасырларда өмір сүрген
ұлы ғалымы, көреген ойшылы, дарынды ақыны. Сол кездегі, оның ғылыми
зерттеулері математика мен астрономияны жаңа сатыға көтерді. Философиялық
еңбектері кейінгі ұрпақтардың ой өрісін кеңейтті. Ал, өлеңдері поэзияның
жаңа түрін қалыптастырды.
Омар Хайям 1040 жыл шамасында (кейбір деректер бойынша 1048 жылы)
туған. Жергілікті медреседе оқып білім алған. Оның негізгі ұстазы
Нишаүурдың белгілі ғалымы Насыреддин Шайх Мұхаммед Мансур дарынды Хайям өз
бетімен де оқып білім алады. Ғалымның жігіттік шағы Балх қаласында өткен,
ол онда математика, физика, астрономия, философия, дін негіздері, тарих
ілімдерімен шұғылданған, араб тілін еркін меңгеріп шыққан. Одан кейін
Самарқанд, Мерв, Исфаған, Рей тағы басқа қалаларда тұрып қызмет істеген.
Математик ғалым Мыңбай Ысқақовтың дәлелдеу-лері мен зерттеулеріне
қарағанда Хайям ұлкен мате-матик болған. Халық астрономиясының негізін
салған. Оның математикадан жазған басты-басты екі еңбегі сақталған, оның
бірі - Алгебра мен Әлмүнәбәлс есеп-терінің дәлелдемелері туралы. Екіншісі-
Евклид кітабын-дағы қиын тарауларға түсіндірмелер. Алдыңғысында алгебра,
соңғысында геометрия мәселелері баяндалады - дейді Мыңбай Ысқақов.
''Қатынастарды құру және оларды зерттеу'' туралы кітабында шамалардың
рационал және ирроционал қатынастарына сандық өрнек табу жөніндегі әл-
Фараби идеясын дамытып, сан ұғымын оң нақты сан ұғымына дейін кеңейту
қажеттілігін дәлелдеді. Омар Хайям еңбек-теріндегі жаңалықтарды Насреддин
Туси т. б математик-тер қолдап дамытты. Алтын мен Күмістен тұратын заттар-
дың мөлшерін анықтау тәсілі туралы трактатында Архимед шешкен физикалық
есептерді жетілдірді. Омар Хайям музыка теориясымен де шұғылданды.
Омар Хайям Аристотель мен Ибн Синаның философиялық көзқарасын ұстады.
Жаратушыны мойын-дағанымен, өмір-тіршілік құбылыстарының өзара байла-
нысатын өз дәуірі үшін материалистік тұрғыда түсін-діреді. Ол философиялық
көзқарастарын мына төменгі еңбектерінде тұжырымдады: ''Болмыс және Борыш
туралы трактат'', ''Үш сауалға жауап'', ''Жалпыға ортақ ғылымның пәні
жөнінде'' т. б. философиялық шығармалары мәлім.
Омар Хайям әлемге әйгілі төрт тағандардың (Рубайдың) авторы ол ''өмір
мен өлім'', ''Жақсы мен жаман'', '' Жастық пен кәрілік'', ''Қанағат пен
озбырлық'', ''Махаббат пен зұлымдық'', ''Құштарлық пен тақуалық'', парқын
төрт жолдан тұратын бір шумақ өлеңге сиғызды. Оның төрт тағандары - адам
өмірінің әр қырын, кезеңдерін қамтитын тапқыр да өткір адамгершілік
пікірлерге құрылған өрнекті өлең шумақтары мұнда ақынның өмір-тіршілік
құбылыстарына қоғамдық-әлеуметтік қатынастарға көз-қарасы айқын көрінеді.
Ол жеке бастың азаттығын жырлады, дүниедегі әділетсіздікке қарсылық
білдірді, адамды теңдікке, бостандыққа шақырады. Ақын өлең-дерінде
шарапатты дәріптеу, сауық-сайран, махаббатты қызықтыру едәуір орын алады.
Омар Хайям өмір сүрген дәуірде айнала ортаны, халықты, оның ұлы
адамдарын өз өлеңдерінде және рубай-ларында жырға қосып мадақтады. Адамның
ұлылығы тәрбие мен білімге байланысты - деген ой түйді. Еңбек, еңбек
тәрбиесі, білім, жалпы тәрбие адамды ұлы етеді деді. Оны былай жырлады.
''Еңбек, білім, тәрбие
Басын қоссаң мәнді де
Үшеуін бірдей меңгерсең
Жібермес Сені-өлімге!
Үшеуінің мәңгілік категория, тәрбиенің еңбек, адамгер-шілік, еңбек
тәрбиесінің бірлікте жүзеге асырылуын уағыздап тұрғандай. Ол өзі өмір
сүрген дәуірде өмірдегі байлық пен молшылық тек еңбек арқылы келеді және
қалыптасады. Ол еркіндікті аңсап, тәрбиедегі демокра-тиялық бағытты - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.