Махамбет Өтемісұлының Тарланым өлеңі

Ақтөбе облысы, Шалқар қаласы
<<№ 4 орта мектебі>> ММ-нің
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің
мұғалімі С.Н. Бижановтың,
Шалқар ауданы, Шілікті ауылы
Тоғыз орта мектебінің
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің
мұғалімі Р. Ө.Сейтмағамбетованың,
Қобда ауданы, Калиновка орта
мектебінің география пәнінің
мұғалімі Г.Б.Таженованың
М.Өтемісұлының <<Тарланым>>
өлеңі тақырыбындағы сабағына

Пікір

М.Өтемісұлының <<Тарланым>> өлеңі тақырыбындағы сабағы
оқушылардың жас ерекшелігіне сай құрылған. Қазіргі заман талабына сай PISA-ның әдіс-тәсілдерін пайдалана отырып, балаларға логикалық ойлау қабілетін арттыруға, олардың білім, білік, дағдыларын арттыра отырып, М.Өтемісұлының <<Тарланым>> өлеңінің идеясын, көркемдік ерекшелігін жан-жақты меңгертіп, Махамбет өлеңдерінің тақырыбы, жанры және маңызы жайында үйретеді. Патриоттық тақырыптағы өлеңдерді нақышына келтіріп мәнерлеп оқуға, тірек сөздердің мағынасын ашуға, өлеңдердегі айтпақ ойды табуға, сын тұрғысынан ойлау дағдысын қалыптастырады. Елін, жерін сүюге, бір-бірін сыйлауға, құрметтеуге, көпшілікпен тіл табыса білуге тәрбиелейді.
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқыту кезінде қазіргі заман талабына сай жаңа технологияны ұтымды пайдалана отырып, оқушыны қазіргі таңдағы өмір заңына сәйкес бәсекеге қабілетті жеке тұлға етіп білім беруде, олардың өз бетінше ізденуіне, шығармашылық қабілетінің артуына септігін тигізеді.
С.Н. Бижановтың, Р.Ө.Сейтмағамбетованың, Г.Б.Таженованың М.Өтемісұлының <<Тарланым>> өлеңі тақырыбындағы сабағын институттың <<Әдіскер жаршысы>> журналына ұсынуға болады.

<<Өрлеу>> БАҰО АҚ
Ақтөбе ОБПҚБАИ, кафедра
Жаңа технологиялар және жаратылыстану
(гуманитарлық) пәндерді оқыту әдістемесі
кафедрасының аға оқытушысы, магистрі З.С.Изтелеуова

Қазақ әдебиеті 8-класс
Сабақтың тақырыбы: Махамбет Өтемісұлының <<Тарланым>> өлеңі
Сабақтың мақсаты: 1)М.Өтемісұлының шығармашылығы мен <<Тарланым>> өлеңінің идеясын,көркемдік ерекшелігін жан-жақты меңгертіп, Махамбет өлеңдерінің тақырыбы, жанры және маңызы жайында үйрету. 2) Патриоттық тақырыптағы өлеңдерді нақышына келтіріп мәнерлеп оқуға, тірек сөздердің мағынасын ашуға, өлеңдердегі айтпақ ойды табуға, сын тұрғысынан ойлау дағдысын қалыптастыру. 3)Елін, жерін сүюге, патриот болуға шақырып, бір-бірін сыйлауға,құрметтеуге, көпшілікпен тіл табыса білуге тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: презентациялық слайдтар, көркем әдебиеттер, газет-журнал материалдары, үнтаспа.
Сабақтың типі: мазмұндау
Сабақтың түрі:тұтас мәтін
Сабақтың әдісі: РІSА стратегиялары: <<Лексика журналдары>>, <<Сөздік қорды өз бетімен бақылау>>, <<Фрейер моделі>>
Пәнаралық байланыс: тарих, музыка,биология.
Үлгілеу:
1)Сабақтың мақсаты
2)Қызығушылығын ояту
3)Топтық жұмыс <<ЖИГСО>> әдісі
4)Өздік жұмысы
5)Рефлексия
6)Бағалау
7)Үйге тапсырма
І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Амандасу.
2.Біздің ұстаным: <<Кімде-кім өзінің ана тілін, әдебиетін сыйламаса, бағаламаса, оны сауатты, мәдениетті адам деп санауға болмайды>> М.Әуезов сөзін хормен айту.
<<Құлагер>>, <<Тайбурыл>> сөздері арқылы топқа бөлу.
ІІ. Қызығушылығын ояту.
oo Балалар, биылғы жыл біздің еліміз үшін несімен қымбат? Оған байланысты қандай игі істер атқарылуда?
Білім алушы жауабы: -- ...
oo Біздер еліміздегі тәуелсіздігімізді мақтан ете отырып, үлкен жауапкершілікпен атап өтудеміз. Соған байланысты қазақ хандығының құрылғанына 550 жылдығына орай, өз үлесімізді қосып, бүгінгі сабағымызды елінің азаттығы жолында күрескен дауылпаз ақын Махамбет туралы және оның басшысы болған, үзеңгілес досы Исатай туралы сөз етеміз.
Жадыны жаңғырту:
Сұрақ-жауап әдісі бойынша Махамбет туралы не білетіндіктерін сұраймын. 5-сыныпта өткен өлеңдерін еске түсірту. <<ББҮ>> стратегиясыарқылы мағлұмат береді.
1.Мұғалімнің қосымша ақпараты.
-Балалар өршіл ақын Махамбет Өтемісұлының суреті сақталмаған.Белгілі антропол-мүсінші Н.Ж.Шаяхметов 1967 жылы ақынның бас сүйегі бойынша оның бет-әлпетін қалпына келтіріп бюстін сомдапты.Осы қалпына келтірілген мүсіндік бюст негізінде кентаулық әуесқой суретші М.Сариев ақынның портретін жасапты.Суреттің дәлдігін мүсінші Ноэль Шаяхметов портретке жазған пікірінде растапты.Сол кезден бастап бұл сурет музей экспозициясына қойылып, көпшілік назарына ұсынылып отыр.
Жаңа сабақ:Топтық жұмыс. Махамбет. << Тарланым>>. <<ЖИГСО>> әдісі.
<<Құлагер>> тобы. 1-тапсырма.
1)Махамбеттің мүсіндік бюстін сомдаған кім?
А) Ә.Қастеев; Ә) Н.Шаяхметов; Б) М.Сариев; В) Ш.Уәлиханов.
2) Махамбет пен Исатай бастаған ең үлкен ұлт-азаттық көтеріліс қай жылы болды?
А) 1837 ж. Ә) 1847 ж. Б) 1838 ж. В) 1834 ж.
3) Махамбет Исатайды кімге теңеді?
А) Арыстанға Ә) Кесіркеге Б) Жолбарысқа В) Күнге
4 ) Махамбет қай жылы старшын сайланды?
А) 1835 ж. 8 маусым ә) 1834 ж. 9 маусым б) 1847 ж. 7 маусым в) 1837 ж. 9 маусым
2-тапсырма. Венн диаграммасы.Махамбет пен Жәңгір ханды салыстыру.
<<Тайбурыл>> тобы1-тапсырма. Жырдың көркемдік ерекшелігі. <<Семантикалық карта>> кестесін толтыру.
Мәтіннен үзінді

Те-
ңеу
Пор-
трет
Ритори-
калық
сұрау
Алли-
тера-
ция
Ассо-
нанс
Керіскедей шандозым,
Құландай ащы дауыстым,
Құлжадай айбар мүйіздім!

Тереңнен көзін ойдырған
Сұр жебелі оғына
Тауықтың жүнін қойдырған.
Маңдайын сары сусар бөрік басқан,
Жауырынына күшіген оқ шанышқан

Садағына сары жебені салдырған,
Садағының кірісін
Сары алтынға малдырған.

Таудан мұнартып ұшқан тарланым,
Саған ұсынсам қолым жетер ме?
Арызым айтсам өтер ме?

Айғайласа белдік байланған,
Астана жұртын айналған,
Атына тұрман болсам деп,
Жұртына құрбан болсам деп,

2-тапсырма. <<Синквейн>> құрастыру әдісі.
<<Құлагер>> тобы
Сіз ақынның орнында болсаңыз досыңыз туралы ойыңызды қалай жеткізер едіңіз?
Қазіргі заманда кімдерді батыр деп айта аласыз?
<<Тайбурыл>> тобы
Шығармашылық тапсырма:(мүсіндеу) Махамбет пен Исатай бейнесіне мүсін орнату. <<Әдебиет - лото>> ойыны.Төмендегі сөздерді пайдаланып, тақырыпқа байланысты әңгіме құрастыру.<<Автор орындығы>> стратегиясы
Исатай,Махамбет,соғыс,мақсат, жау қарасы, дайындық, қамал, жүрегін оятты, қайсар батыр.
Ақын Махамбетті неге кесіркеге теңеген? Ойыңызды екеуін салыстыра отырып жазыңыз.

Қазақ тілінде ең ірі бауырымен жорғалаушыларды кесірке, ешкіемер, араб тілінде варан, түркімендер зем-зем, өзбектер ичким деп атаған. Варандар тұқымдасының ең үлкен түрі- Комадо вараны деп аталады. Бұл түрді ғалымдар 1912 жылы Индонезияның Малай топаралына жататын Комодо, Рнджа, Падар, Флорес аралдарынан табылды. Оның денесінің ұзындығы 3- 4 м, салмағы 150- 250 кг. жетеді. Ол жақсы жетілген құйрығының көмегімен жабайы бұғыларды, шошқаларды соғып өлтіре алады. Саны сирек болғандықтан МСОП-тың Қызыл кітабына тіркелген. Варандар тұқымдасының ең кішкентай түрі- қысқа құйрықты варан деп аталады. Оның денесінің ұзындығы 20 см-дей.
Өздік жұмыс. <<Фрейер моделі>> әдісі
Анықтама
Батыр
Жаудан елді қорғайтын адам. Синонимдер
Батыр, ержүрек, батыл
Антонимдер
Қорқақ
Сөйлем
Біз қазақ батырларының ерлігін еске сақтап, әрқашан құрметтейміз.
<<Сөздік қорды өз бетімен бақылау>> стратегиясы.
Сөз
Маған
таныс емес
сөз
Мен
бұрында
естіген сөз
Маған
нақты
таныс сөз
Мысал
Анықтама
арыстан

*
Арыстанның
терісі өте
бағалы.
Арыстан - мысық тектес жабайы аң.
керіске
*

тарлан

*

Таудан мұнартып ұшқан тарланым

<<Лексика журналдары>> стратегиясы.
Сөз
Менің ойымша, ол нені білдіреді?
Ол шын мәнінде нені білдіреді?
Көмек сөздер (контекст немесе сөздің бөліктері)
Мен бұл сөзді қай жерден кездестірдім?
Адырна
Қарудың түрі
1)Садақтың керме қайысы
2)Қазақтың сыбызғы тәрізді көне үрмелі саз аспабы
Адырнасын ала өгіздей мөңіреткен
Тарих, әдебиет, музыка
Фәни
Өмірімде
Өткінші дүние
Бұл фәнидің жүзінде
Арыстан одан кім өткен?!
Тарих, әдебиет, дінтану
Шандоз
Күшті, мықты
1)Өрен, жүйрік, жеңімпаз;
2)Сұлу, көркем.
Керіскідей шандозым
Спорт,сабақтарда

Рефлекция. <<Бетпе - бет>> студиясы ойыны. Балалар бір-біріне жаңа сабақ бойынша сұрақтар қойып,сабақты бекітеді. <<Жуан, жіңішке сұрақтар>> әдісі.
Қорытындылау.
Екі жұлдыз,бір тілек.
Үйге тапсырма: Өлеңді жатқа мәнерлеп оқу.
<<Мен таныған Исатай>> тақырыбына өзіндік жұмыс.(өлең арнау, зерттеуші -
ғалымдар пікірін жазу, талдама жасау) қалаған тапсырмаларын орындайды.