ДОМИНАНТТЫЛЫҚ ЗАҢЫ. ЕКІНШІ ҰРПАҚТА БЕЛГІЛЕРДІҢ АЖЫРАУ. АЖЫРАУ ЗАҢЫ

БАҚЫТҚЫЗЫ ӘСЕЛ
Ақтөбе облысы, Әйтеке би ауданы, Құмқұдық селосы
Қарашатау орта мектебінің биология пәні мұғалімі

ДОМИНАНТТЫЛЫҚ ЗАҢЫ. ЕКІНШІ ҰРПАҚТА БЕЛГІЛЕРДІҢ АЖЫРАУ. АЖЫРАУ ЗАҢЫ
.
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: Менделдің доминанттылық заңы туралы терең түсінік қалыптастыру
2. Дамытушылық: Бірінші ұрпақта белгілердің ажыру заңы туралы білімді дамыту.
3. Тәрбиелік: Оқушыларға салт-дәстүрді сақтай білуге, өзін-өзі бағалай білуге тәрбиелеу.
Сабақтың типі: Аралас сипатта жаңа білімді меңгерту.
Сабақтың түрі: Топтық. Проблемалық ізденіс сабағы.
Сабақтың әдісі: Ынтаны дамыту, әңгімелеу, тірек сызба, түсіндірмелі, салыстыру.
Пәнаралық байланыс: генетика
Көрнекілігі: Интерактивті тақта, арнайы құрастырылған слайдтар, тірек - сызба
Сабақтың барысы:
Сабақтың жоспары
I. Ұйымдастыру бөлімі (2 минут)
II. Үй тапсырмасын сұрау (20 миут)
а) Топтық жұмыс /сызбанұсқа/
ә) Ойлан тап /кестемен жұмыс/
б) Сұрақ-жауап /жеке жұмыс/
III. Жаңа сабақ (15 минут)
IV. Бекіту /сиқырлы сандықша/ (3 минут)
V. Қорытындылау (2 минут)
VI. Үй тапсырмасын беру (1 минут)
VII. Бағалау (2 минут)І. Ұйымдастыру бөлімі
I. Ұйымдастыру бөлімі (2 минут)
Оқушылармен амандасу. Сынып тазалығын тексеріп, оқушылардың назарын сабаққа аудару
II. Үй тапсырмасын сұрау (20 миут)
а) Топтық жұмыс /сызбанұсқа/

1 топ 2 топ 3 топ
ә) Ойлан тап /кестемен жұмыс/ Сәйкестігін табу. 1 топ
Генетика
Ұрықтанған жұмыртқа жасушасы
Тұқымқуалаушылық
Тұқым қуалаушылық және өзгергіштік қасиеттң зертейтін ғылым
Зигота
Хромасома жиынтығы бар өсімдіктер мен жануарлардың жыныс жасушасы
Гамета
Гетерозигота(Аа) күйінде көріне алмайтын тұқым қуалайтын белгі.
Рецессивті белгі
Организмдердің өз белгілері мен қасиеттерінің ұрпағында қайталанып көріну

2 топ.
Тұқымқуалаушылық
Гомологтік хромосомалардағы аллельді гендер әр түрлі
Өзгергіштік
Гомологтік хромосомадағы аллельді гендер біркелкі
Гомозигота
Организмнің ұқсастықтарымен өзгешеліктерінің ұрпақтан-ұрпаққа беріліп сақталуын қамтамасыз етеді
Гетерозигота
Организмнің жаңа белгілерге ие болу қасиеті
Алдедьді гендер
Гомологтік хромомсомалардың бірдей үлескілерінде орналасып нақты бір белгіні анықтайтын жұп гендер
Генотип
Организмнің ішкі және сыртқы белгілерінің жиынтығы
Фенотип
Организмнің барлық гендерінің жиынтығы
3 топ.
Генетиканың дамуының алғашқы кезеңі
1884 ж
Генетиканың дамуының екінші кезеңі
1900-1910 ж.ж
Мендель қайтыс болды
1822 ж
Мендельдің дүниеге келген жылы
1911-1953 ж.ж
б) Сұрақ-жауап /жеке жұмыс/
3
1
2

Осы ұяшықтарды таңдау арқылы оқушыларға сұрақтар қойылады.
Үшбұрыштың сұрақтары:
1) Генетика дегеніміз не?
2) Суретте көрсетілген ғалым кім?
3) Генетиканың дамуы неше кезеңнн тұрады?
4) Ген .....................
Төртбұрыштың сұрақтары:
1) Г.Мендель қай жылы дүниеге келген?
2) Мендельдің неше заңы бар? Қай заңдарымен таныссың?
3) Будандастырудың қандай түрлерін білесіңдер?
4) Доминантты және рецессивті дегенді түсіндір.Олардың белгілері қандай?
Дөңгелектің сұрақтары:
1) Гентикада қолданылатын негізгі белгілерді жазып көрсет?
2) Мендельдің 1865 жылы жариялаған мақаласы қалай атаоады?
3) 1900 жыл қандай жыл деп саналады?
4) Генетика деген атауды кім енгізді?
I. Жаңа сабақ (15 минут)
Дигибридті будандастыру моногибридті будандастыруға қарағанда күрделірек болады.
Дигибридті будандастыруда бір-бірінен екі белгі бойынша ажыратылатын даралар шағылыстырылады.
Егер шағылыстыру үш немесе оданда көп белгілер арқылы жүргізілсе оны полигибридті будандастыру деп атайды.
Белгілердің ажырау заңы
Моногибридті будандастыруда Мендель тек бір жұп қарама-қарсы белгілердің тұқым қуалауын зерттеді. Осы зерттеу нәтижесінде ол бірінші ұрпақ будандарының біркелкілік ережесін және екінші ұрпақта байқалатын белгілердің ажырау заңдылығын ашты.
Мендель келесі тәжірибесінде екі жұп белгілердің тұқым қуалауын зерттеді.
будандастырды
Сары - А, тегіс - В
жасыл - а, бұдыр - в
Қарама-қарсы екі жұп белгі - тұқымның
сары және жасыл түсінің,
ДИГИБРИДТІ
тегіс және бұдыр пішінінің тұқым қуалауы зерттелді.

Ғ1 даралары - біркелкі сары түсті, тегіс пішінді болып, екі доминантты белгі жарыққы шыққан. Ғ2 төрт түрлі фенотип көрінген. 9:3:3:1 ажырау.

Тұқымның түсі б/ша қарасақ, онда алынған 16 өсімдіктің ішінде сары тұқымды 9+3 =12 бөлікті, ал жасыл тұқымды 3+1 = 4 бөлікті құрайды. Сонда сары тұқымды өсімдікпен жасыл тұқымды өсімдіктің арақатынасы 12:4 н/е 3:1 тең болады.Бұл моногибридті будандастырудағы белгілердің ажырауын көрсетіп тұр. Егер тұқымдардың пішіні б/ша алсақ,онда тегіс пішінділері 9+3 =12 бөлікті, ал бұдыр пішінділері 3+1 =4 бөлікті құрайды.Тұқымның пішіні б/ша белгілер 12:4 н/е 3:1 қатынасына ажырайды.Сонымен дигибридті будандастыруды екі моногибридті будандастырудың көбейтіндісі деп атауға болады. Мендель ашқан бұл құбылыс кейін белгілердің тәуелсіз тұқым қуалау заңы немесе Мендельдің 3-ші заңы деп аталады. II. Бекіту /сиқырлы сандықша/ (3 минут)
1. Дигибридті будандастыру дегеніміз не?
2. Мендельдің 3 заңын ата?
3. 9:3:3:1 арақатынасын түсіндір?
4. Мендеь тәжірибесіне не себепті бұршақтың түрлерін алды ?
I. Қорытындылау (2 минут)
Қортындылай келе белгілердің ажырау заңы екінші ұрпақта жүретіндігі дәлелденді. Дигибридті будандастыруда бір-бірінен екі жұп белгілері бойынша ажыратылатын даралар шағылыстырылатынды анықталды. Мендель өз тәжірибесіне 9:3:3:1 қатынасын дәлелдеуде асбұршақтың түрлерін пайдаланды. Бұл дигибридті будандастыру деп аталады.
II. Үй тапсырмасын беру (1 минут)
Үйге тапсырма
§24 оқу
<<МЕНІ ТАНЫ>> Берілген терминдерге сипаттама берулері тиіс
Дигибридті будандастыру
Пеннет торы
Тәуелсіз тұқым қуалау
Мендельдің үшінші заңы
Талдаушы шағылыстыру
Деңгейлік тапсырмаларды орындау
III. Бағалау (2 минут)