Қалау рай, қалау райдың мағынасы

Ұйымдас-

тыру кезеңі, психоло-гиялық дайындық

Барлығы: мұғалімнің сөзін тыңдайды. Тақтадан оқыйды.

Көпшілігі: сұрақтарға жауап береді. Тақтадағы тілектерді оқиды.

Кейбіреулері: оқушылар басқа оқушыларға тілек айтады, сабаққа сәттілік тілейді.

-Балалар, ненің суретін көріп тұрсыздар?

- Күннің (оқушылар жауап береді)

- Балалар, күннің шуағын көргенде сендер не сезесіңдер?

- Көңілің көтеріледі. Күнге қуанамыз. Күн бізге жылу береді. Сәулесін төгеді. Күн шыққан кезде жарық болады.

-ОСЫ КҮННІҢ ШУАҒЫ БІЗГЕ ДЕ ТҮСІП ТІЛЕК ЖОЛДАПТЫ.

-СОНДЫҚТАН, бәрің бір-біріңіздің қолдарыңыздан ұстап, тақтада жазылған тілекті оқып шығыңдар.

Формативті

(Қалыптастырушы)

Мадақтау

Барлығы: шартты райдың ережесін біледі, түсінеді, мысал келтіреді.

Көпшілігі: шартты рай қалай жасалады, мысалды морф. талдайды.

Кейбіреулері: етістіктің басқа рай категорияларына тоқталады.

«Нені білеміз?»

• Шартты рай дегеніміз не?
• Шартты рай қалай жасалады? Мысал келтіріңдер.
• Етістіктің рай категориясын топтайық.

Ашық рай Шартты рай

Бұйрық рай

Қалау рай

Оқушылар өткен сабақ бойынша нені білетіндерін дәлелдейді. Сұрақтарға жауап береді.

Формативті

(Қалыптастырушы)

Бас бармақ

Барлығы: Тест тапсырмасын орындайды.

Көпшілігі: 5 мақалды толығымен жатқа айтады, шартты райлы етістікті анықтайды.

Кейбіреулері: Шартты райлы етістіктерді жіктеп, морф. жасайды.

1) Тест тапсырмасын орындайды. (5 сұрақ) 5-ұпай

2) 5 мақал шартты райлы тұлғасындағы жатқа айту. 5-ұпай

3) Шартты райлы етістікті жіктейді, морфологиялық талдау жасайды.

Ұпай саны: 12, 11 ұпай - «5»

10, 9 ұпай - «4»

8, 7, 6 ұпай - «3»

5 төмен ұпай - «2»

Барлығы: әнді тыңдайды.

Көпшілігі: Әннің мағынасын ашады. Етістіктерді анықтайды.

Кейбіреулері:а қынның басқа да өлеңдеріне қызығушылығы артып, оқиды.

«Әнді сүйсең, менше сүй»

Аудиозапись тыңдайды.

Қазақтың әйгілі ақыны Мұқағали Мақатаевтың «сәби болғым келеді» өленің ән түрінде есту.

. . . Құс та болғым келмейді!
Қанатым бар.
Қанатым бар күмістен жаратылған.
Сәби болғым келеді, сәби болғым,
Мына өмірден хабарсыз, жаңа туған.
От та болғым келмейді!
Жылуым бар.
Жылуым бар, керекпе жылыныңдар.
Әлди болғым келеді, әлди болғым -
Күн сәулесі ойнақтап тұлымында,
Отыратын анасы құлынымдеп.
Қанаттанып өмірге ұшарымда,
Кесілмесін бәрібір тұсауым да.
Сәби болғым келеді, сәби болғым,
Сәбиі жоқ Ананың құшағында.
Tap бесігі - кең жаһан тарылмаған,
Біреуге бар, біреуге табылмаған. -
Сәби болғым келеді, сәби болғым,
Ана сүті аузынан арылмаған.

Формативті Мадақтау

Барлығы: Жаңа тақырыпты меңгереді.

Көпшілігі: Сұрақтар қояды. Соған жауап іздейді.

Кейбіреулері: Өз беттерімен басқа рай түрлерімен оның жасалу жолдарымен салыстырады.

Қалау - ниет, тілек дегенді білдіреді. Қалау- тұрмыстық салт, белгілі бір затты не бұйымды сұрап алу.

Сонда қалау рай дегеніміз іс иесінің қимылды, іс- әрекетті қалауын, соған ынтасын, ниетін білдіреді, бірақ беретін мағынасы нақтылы емес және белгілі бір жолдармен жасалады. Мысалы: Менің кітап оқығым келеді. Сабақтан шыққан соң үйлеріңе аман жетсеңдер игі еді.

Қалау райдың жасалу жолдары.

1. -ғы/гі ; -қы/кіжұрнақтары және тәуелдік жалғауы жалғанып, кел көмекші етістігімен тіркеседі.

Етістікке -ғай/-гей; -қай/-кей жұрнақтары мен жіктік жалғауы жалғанып жасалады

Етістікке -ғай/-гей; -қай/-кей жұрнақтары жалғанып еді көмекші етістігімен тіркесіп те қолданылады.

2. Етістіктің шартты рай тұлғасына екен сөзі тіркесіп, қалау рай жасалады.

Мысалы: Анам қаладан кел- се екен . Қалау рай жіктеледі.

Жеке жұмыс.

Жұппен жұмыс.

Формативті

Мадақтау

Барлығы: Жаттығуларды орындайды, бір-бірлерімен тексереді.

Көпшілігі: Қалау райлы етістіктерді жеке, көпше түрде жіктейді.

Кейбіреулері : Шығармашылық тапсырманы орындайды. Қалау райлы етістіктерді қатыстырып, өлең шығарады. Басқа оқушыларды түзетеді.

Практикалық жаттығулар.

156-жаттығу. Қалау райлы етістіктерді тауып, қай жақта тұрғанын ажыратыңдар.

Үлгі: ішкіміз келді - І жақ, көпше түрі

Тапсырма: Карточкамен жұмыс.

Төмендегі қалау райлы етістіктерді жіктеңдер.

І оқушы - көргісі келеді, ІІ оқушы - орындағым келеді, ІІІ оқушы - жазғайсың, IV оқушы- барсаң игі еді,

V оқушы - барғысы келеді, VІ оқушы - айтқай.

158-жаттығу. Ойлан тап.

• Барлық шаққа ие болатын қай рай?
• І жақта айтымайтын қай рай?
• Тәуелдік жалғауларын керек ететін қай рай?

Шығармашылық тапсырма: «Менің арманым» шағын ээсе жазу. Қалау райлы етістіктерді қатыстырып өлең жазу.

Барлығы: Шартты рай мен қалау райдың ортақ белгілерін табады, салыстырады.

Көпшілігі: Рай түрлерінің жасалу жолдарын айтып, дәлелдейді.