Канада

Сыныбы:11- сынып
Сабақтың тақырыбы: §41 Канада.
Сабақтың мақсаты: Канада мемлекеті туралы білімдерін ғылыми тұрғыда меңгеруге
қолайлы орта жасау.
1. Білімділік: Канаданың қалыптасуы мен мемлекеттік
құрылымы,халқы, табиғаты, ресурстары, өнеркәсібі,
ауылшаруашылығы, көлік қатынасы, сыртқы қатынастары туралы
мағлұматтар беру, түсіндіру;
2. Дамытушылық:картамен жұмыс барысында оқушылардың
дүниетанымын кеңейту, дамыту, қалыптастыру:
3. Тәрбиелік:географиялық білімдерін тереңдете отырып,
елжандылыққа, имандылыққа, адами қасиеттерге
тәрбиелеп,табиғатты түсінуге, аялауға баулу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, интернет материалдары, саяси карта.
Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
Блиц сұрақтар
<<АҚШ-тың өнеркәсібі>> ( <<Мені түсін>> оқыта үйрету стратегиясы )
1. Темір кені - ( Чикаго, Кливленд, Питсбург )
2. Автомобилдер астанасы - ( Детройт )
3. АҚШ-тың автомобиль жасау саласындағы әйгілі корпорациялар - (<<Дженерал моторс>>, <<Крайслер>>)
4. Ғарыштық техника жасау орталығы - ( Лос-Анджелес )
5. <<Боинг>> фирмасының алғашқы авиациялық зауыты - ( Сиэтл )
6. <<Мұнай химиясының астанасы>> -- ( Хьюстон )
7. Елдегі ең сапалы маталар өндірісі - ( Бостон )
8. Тоқыма өнеркәсібінің орталығы - ( Гринвилл, Нашвилл)
9. Көмір өндіретін орталық-Кентукии, Пенсильвания
10. АҚШ-ғы ең биік ғимарат - <<Сирс Тауэр>> .
11. АҚШ-тың әскери- өнеркәсіп орталығы - Калифорния .
12. <<Кока-кола>> фирмасы- Атланта қаласында.
13. Әйгілі Голливуд <<Кино фабрикасы>> -- Лос-Анджелесте.
14. Ірі көл маңы мегаполисі - <<Чипиттс>>.
15. Мұнай байлығымен әйгілі - Техас штаты.
16. Қазақстанға ең алғаш қандай Американдық компания келді? ( Филип Морис )
17. Қазақстанға ең алғаш Американдық компания қай өнеркәсіп саласына келді? ( тамақ )
18. Қазақстанның мұнай өнеркәсіп саласында АҚШ-тың қандай компаниясы жұмыс істейді? ( Экссон, Тексако, Шеврон )
<<АҚШ-тың туристік объектілері>> ( Викториналық сұрақ <<Иә>> + <<Жоқ>> -- )
1) Йеллоустон ұлттық саябағы 1882 жылы құрылды. ( 1872 ж )
2) Әлемдегі ғажайып табиғатескерткіші бар Колорадо каньоны-Колорадо үстіртінде орналасқан
3) Әлемдегі ең әдемі Ниагара сарқырамасы Онтарио және Эри көлдері аралығында
орналасқан.
4) Диснейленд 1956 жылы құрылған. ( 1955 ж. )
5) Дүние жүзіне әйгілі курот- Майами қаласында.
6) 2002 ж. Қысқы Олимпиадалық ойындар Солт-Лейк- Сити қаласында өтті.
7) АҚШ жерінде 40-тан аса ұлттық саябақ бар. ( 50 )
8) Қабылданатын шетелдік туристердің саны жөнінен АҚШ д.ж алдыңғы орынды алады.
9) Ниагара сарқырамасының үндіс тілінен аударғандағы атауы <<Зырылдауық>> деген мағынаны білдіреді. ( <<Күркіреуік су>> )
10) АҚШ-ғы көптеген мультипликациялық фильмдердің авторы- Уолт Дисней.

Жаңа сабақ:
Жоспар:
1.ФГО және ЭГЖ. Мемлекеттің қалыптасу тарихы.
2. Табиғат жағдайы мен ресурстары.
3. Халқы туралы сипаттама.
4.Өнеркәсібі.
5.Сыртқы экономикалық байланыстары

Жерінің ауданы - 9 млн 970 мың км2
Халқы - 32, 2 млн адам (2004 ж)
Астанасы - Оттава.
Мемлекеттік құрылымы - Британ Бірлестігі құрамындағы парламенттік конфедерация.
Мемлекет басшысы - Ұлыбритания королевасы.
Үкімет басшысы - премьер - министр.
Заң шығарушы органы - екі палаталы парламент.
Мемлекеттік тілі - ағылшын және француз тілдері.
Ұлттық валютасы - канада доллары
Әкімшілік - аумақтық бірлігі - провинциялар және аумақтар.
Канада әлемдегі шекарасы ұзын мемлекет. Алясканы қосқандағы ұзындығы - 8893 км, теңіздік шекарасы-202080 км. Канада оңтүстігі мен солтүстік батысында АҚШ мен, теңіз арқылы сотүстік шығысында Даниямен, шығысында Франциямен шектеседі. Канаданы Атлант, Тынық және Солтүстік Мұзды мұхиты қоршап жатыр.. Әкімшілік аймақтық құрылымында 10 провинция (Ньюфаундленд, Принс-Эдуард, Жаңа Шотландия, Нью-Брансуик, Квебек, Онтарио, Манитоба, Саскачеван, Альберта, Британ Колумбиясы) және 3 аймаққа: Юкон, Нунавут және Солтүстік Батыс бөлінеді.
Мемлекеттің қалыптасуы.
Канада жеріне қоныстану 15 - 16 ғасырларда басталды. Алғашқы рет ағылшындар мен шотландықтар Ньюфауленд аралы мен Әулие Лаврентий өзенінің төменгі ағысына қоныстанды. 1608жылы Квебек, 1642 жылы Монреаль қаласының іргетасы қаланды. 1763 жылғы Париж келісімі бойынша Канада Ұлыбританияның иелігіне өтті.
Табиғат жағдайы мен ресурстары.
Канаданың қоңыржай белдеуде орналасқан оңтүстік - шығыс бөлігі қолайлы. Бұл өлкенің басты байлығы - көгілдір көлдер мен қалың ормандар. Көлдердің жалпы саны жөнінен д. ж. 1 - орын алады.
2. Канаданың пайдалы қазбалары: никель, мыс, темір, мырыш, алтын, мұнай, табиғи газ, калий тұздары. Оның ішінде:
- мырыш пен никель дүниежүзілік қордың 2\3 бөлігі;
- уран мен қорғасынның 2\5 бөлігі;
- титан, мыс, темір рудасының 1\3 бөлігі тиесілі.
Гидроэнергетикалық және орман ресурстарының дүниежүзілік маңызы зор.
Өзендер мен көлдерде құндыз мекендейді, олардың көптігі сонша, кезінде алғашқы қоныстанушылар Квебек провенциясын <<құндыздар корольдігі>> деп атаған. Құндыз Канаданың ұлттық символдарының бірі болып табылады. Канада аумағының 35%- ын алып жатқан ормандарда бағалы ағаш түрлері өседі.
Халқы туралы сипаттама.
Елдің байырғы халықтары эскимостар мен үндістер. Эскимостардың негізгі кәсібі балық және аң аулау. Қазірде Канада үндістердің үлесі 4 пайыз. Әрбір шаршы шақырымға 3 адамнан. Оңтүстік - шығысында 100 адамнан асады. Канада халқының саны 32, 2 млн адамды құрайды. Халықтың орташа тығыздығы әр шаршы километрге 3 адам болғанымен, халық ел аумағы бойынша біркелкі орналаспаған.
Елдің байырғы халықтары - эскимостар мен үндістер. Олардың негізгі кәсібі балық және аң аулаумен байланысты. Қазіргі кезде Канадада үндістердің 600 - ге жуық тайпалары мекендейді, олардың ел халқындағы үлес салмағы 4% ғана.
Халқының басым көпшілігі шағын қалаларда тұрады. Урбандалу деңгейі 76 пайыз. Ауыл халқына бытыраңқы түрдегі қоныстану тән. Қалаларына тән басты белгі - көгалдар мен саябақтардың көптігі. Елдегі ірі қалалар - Торонто, Монреаль, Ванкувер.
Канада атауы үндістер тілінде <<қоныс>>, <<қауымдастық>> дегенді білдіреді. Канаданың негізгі халқын Еуропадан, әсіресе Англия мен Франциядан қоныс аударғандар құрайды. XIX ғасырдың соңында Канадаға украиндар келе бастады. Олардың шоғырланған жерлері - Альберта, Саскачеван, Манитоба провенциялары.
Канадада 34 этникалық құрам бар: ағылшындар 21%, француздар 15,8%, шотландықтар 15,2%,ирландиялықтар 13,9% немістер 10,2%, италиялықтар 5%, қытайлар 3,9%, украйндар 3,6% голландиялықтар (1,4%), поляктар(0,9%), орыстар (0,1%). тұрады.
Діни нанымы бойынша халықтың басым көпшілігін христиан дініндегілер (католиктер - 46%, протестанттар - 41%, православие дініндегілер 2%) құрайды. Сонымен қатар мұсылмандар, иудейлер, буддизм мен дәстүрлі діндердің өкілдері бар.
Канадалықтардың өмір жасының орташа ұзақтығы 80 жас, Канада халқының өмір жасының ұзақ болуын медициналық жәрдемнің тегін болуымен, жалпы тұрмыс жағдайының жоғарылығымен түсіндіруге болады.
Канада халқының басым көпшілігі шағын қалаларда тұрады, урбандалу деңгейі - 76%.
Елдегі ең ірі қалалар - Торонто, Монреаль, Ванкувер
Өнеркәсібі: Негізгі салалары:
* Тау кен өнеркәсібі,
* Түсті металлургия,
* Ағаш өңдеу, целлюлоза қағаз өнеркәсібі,
* Ауыл шаруашылығы және тамақ өнеркәсібі.
Машина жасау саласы: Оңтүстік Онтарио мен Квебек провинцияларында автокөлік жасау мен әуе және ғарыштық техникалар, Монреальда метроға поездар индустриясы дамыған.
Ауылшаруашылығы: бидайды экспортқа шығарудан АҚШ тан кейінгі екінші орын алады.
Металлургия: Канада жылына 9 млн т шойын, 12 млн т болат балқытады. Қара металлургия орталығы - Гамильтон, Онтарио көлінің батыс жағалауында орналасқан. Темір рудасының негізгі шикізат көзі Лабродор түбегінде.
Орман және ағаш өңдеу: Мол шикізат көзіне негізделген. Ағаш, картон, қағаз шығарудан АҚШ тан кейін екінші орында. Газет шығарудан дүниежүзінде бірінші орында.
Электрэнергиясын өндіруден Канада дүниежүзінде 6 орында
. СЭС 61%, АЭС 18 % электр энергиясын береді. СЭС тің көпшілігі Нельсон, Әулие Лаврентия, Ниагара, Пис-Ривер, Колумбии өзендерінде орналасқан. 12 % электроэнергия газбен жұмыс жасайтын ЖЭС тан алынады.
Ауыл шаруашылығы . Канаданың ауыл шаруашылығына 7% жер тиесілі. Бидайдың жартысынан астамы Саскачеванда өсіріледі. Бидай өсіруден екінші Альберт, Манитоба провинциялары. Британ Колумбиясы құс шаруашылығымен, Альберт ,Квебек Онтарио провинциялары ірі қара өсірумен, сүт өндірумен ерекшеленеді.
Балық шарушылығы. Балықтың 3/4 бөлігі Атлант мұхитя жағалауынан ауланады.
Елде терісі бағалы аңдарды Принца Эдуарда аралында фермада : құндыз, түлкі, шишилла т.б өсіреді.
Көлік қатынасы. Теміржол желісінің ұзындығы жөнінен АҚШ, Ресей, Қытайдан кейінгі орын алады. Екі ірі теміржол компаниясы бар: Canadian National Railway и Canadian Pacific Railway.
"Трансканада автомагистраль" жолы ірі қалаларды жалғастырады.
Сужолының маңызы өте зор: ірі порттары Ванкувер, Монреаль, Галифакс, Сент-Джон және Торонто.
Әуе жолының жиілігінен АҚШ нан кейінгі орынды алады. Елдің негізгі әуе қақпасы: Торонто, Ванкувер и Монреаль.қалалары. Әуе компаниясыы: Air Canada.
Сыртқы байланыстары:
Экспорт. Импорт.

1. шикізат 1. машиналар
2. жартылай өнім 2. Көлік құралдары
3. машина және жабдықтар 3. Шикі мұнай
4. станоктар 4. химикаттар
5. самолеттер 5. электр энергиясы
6. телекоммуникация құралдары
Негізгі сауда серіктестері: АҚШ, Ұлыбритания, Германия.
Канада мына ұйымдарға мүше: - НАФТА, НАТО, Британ бірлестігі, Америка мемлекеттері ұйымына.

Қорытынды: Біз Канада мемлекетінің қалыптасуы мен мемлекеттік құрылымы, халқы,
табиғаты, ресурстары, өнеркәсібі, ауылшаруашылығы, көлік қатынасы,
сыртқы қатынастары туралы білімімізді толықтырдық.
Бекіту: Географиялық домино
Сұрақтары: 1.Канаданың жер көлемі, шекарасының ұзындығы?
Жауабы: Жерінің ауданы - 9 млн 970 мың км². Канада әлемдегі шекарасы ұзын мемлекет. Алясканы қосқандағы ұзындығы - 8893 км, теңіздік шекарасы-202080 км.
2.Канаданың геосаяси жағдайы.
Жауабы: . Канада оңтүстігі мен солтүстік батысында АҚШ мен, теңіз арқылы сотүстік шығысында Даниямен, шығысында Франциямен шектеседі. Бұл оның геогсаяси жағдайының тиімділігін анықтайды.
3. Канада халқының ұлттық құрамы қандай?
Жауабы: Канадада 34 этникалық құрам бар: ағылшындар 21%, француздар 15,8%, шотландықтар 15,2%,ирландиялықтар 13,9% немістер 10,2%, италиялықтар 5%, қытайлар 3,9%, украйндар 3,6% голландиялықтар (1,4%), поляктар(0,9%), орыстар (0,1%), канадалық аборигендер 3,6%. тұрады.
4. Канада шаруашылығының негізгі саласы
Жауабы: Шаруашылығының негізгі саласы тау кен өнеркәсібі. Канадада мыс, мырыш, темір, алмас, уран, алтын, никель, калий тұздары, көмір өндіріледі.
5. Канаданың ауыл шаруашылығында қандай салалар басым
Жауабы: Басты ауыл шаруашылығы егіншілік, бидайды экспортқа шығарудан АҚШ тан кейінгі екінші орын алады. Жылына шамамен 20-25 млн тонна бидай өнімін жинайды, оның 80% экспортқа шығарады.
6.Канаданың туристік нысандары
Жауабы: жылына 17,8 млн туристерді қабылдайды. Туристердің тамашалайтын негізгі обьектілері ұлттық саябақтар. Олардың ішінде Вуд Баффало, Ниагара Фолс туристердің көп аралайтын аймағы.
Үйге тапсырма:
§ 41 Канада. Христоматиядағы Канада табиғаты жайлы мақаламен танысыңдар.
Бағалау.
Сабақты қорытындылау