Ұлттық ою-өрнектер

5-сынып
Сабақ тақырыбы: Ұлттық ою-өрнектер
Мақсаты: а) білімділік: ою-өрнектер туралы түсініктерін кеңейту, ою-өрнектерді ою әдістерін үйрету;
ә) дамытушылық:оқушылардыңбайқағыштыққабілеттерін, сөздікқорын, шығармашылықбағыттадамыту;
б) тәрбиелік: оқушыларға ою-өрнекті бұйымға үйлесімді, қонымды етіп пайдалана білуге үйрете отырып, ұқыптылыққа, талғамға сай жұмыс жасай білуге тәрбиелеу.
Сабақтыңтүрі: түсіндірмелік
Сабақтың әдісі:сұрақ-жауап, тест
Сабақтың барысы:
1.Ұйымдастыру.
2.Үй тапсырмасын тексеру
3.Жаңа сабақ
І.Ой шақыру:
1. Оюдың қандай түрлерін білесіңдер?
2. Ою қандай бұйымдарға салынады?
ІІ. Жаңа сабақ
Ою-өрнек ата-бабамыздан келе жатқан асыл мұра. Бір өрнек кесалып қиып алған үлгіні ою дейді. Ал өрнек деп әртүрлі ою бедерлеп, күйдіріп жалатқан әшекейді айтады. Қазір ою-өрнектер символдық мәнін жоғалтып көбінесе тұрмыс-тіршілікте эстетикалық тұрғыдан ғана пайдаланып келеді.
Қазақ даласында оюлар әртүрлі үлгіде дамыған. Еліміздің әрбір аймағының өзінің стильдік ерекшеліктері, үлгілері болған. Соған қарамастан барлық оюлардың бастапқы элементінің негізі - <<мүйіз>> тектес ою-өрнек болып саналады.
Мысалы: <<қошқармүйіз>>, <<арқармүйіз>>, <<бұғымүйіз>>, <<қырықмүйіз>>, <<қосмүйіз>>, <<сыңармүйіз>>, <<сынықмүйіз>>, <<төртқұлақ>>, <<түйетабан>>, <<сыңарөкше>> <<қосалқа>>, <<құсқанаты>>, <<қазтабан>>. Әрбір оюшы ою-өрнек жасап, оған ат беріп, оны тұрмыста қолданған. Сондықтан қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің еңбасты мәнері, әртүрлі мәнер жасауда жиі қолданылатыны <<мүйіз>> тектес ою-өрнектер.
Мүйіз тектес ою-өрнектер кейде өте ұсақ, кейде өте ірі болып келеді.
Ұсағы зергерлік, кесте тігу, ағаш, сүйек, мүйіз ұқсату сияқты нәзік істерге қолданылса, ірісі кілем, алаша, терме алаша.
ІІІ. Слайд шоу ою түлерін көрсету.
Ертедегі қазақ оюларын, текемет, сырмақ, ши орау, қоржын, киім-кешек, құрылысқа қолданылады мазмұн жағынан іріктеп қарасақ, негізінен төрт ұғымды бейнелеген.
1.Мал өсіру мен аңшылықты.
2.Жер-су, көшіп қону көріністерін.
3. Күнделікті өмірде кездесетін әртүрлі заттардың сыртқы бейнесі.
4. Геометриялық денелерге байланысты.
ІҮ. Бояутүрлері.
<<мүйіз>> тектес ою-өрнектердің негіз қойдың арқардың, ешкінің,сиырдың бұланның,бұғының қодастың,еліктің мүйіздерін тұспалдаудан пайда болған қазақ қолөнерінде ғасырлар бойы қолданып келе жатқан дәстүрлі бояу түрлері бар.
Көктүс - аспанның символы
Ақтүс - ақиқаттың, қуаныштың символы
Сары түс - ақылпарасаттың, қайғымұңның символы
Жасыл түс - жастықтың, көктемнің символы т.с. оюлардағы бояу түрлерінің бір-бірімен үндесіп, жарасым табуын колорит дейді.
Колорит - көп бояулы ою-өрнектерде жиі кездеседі.
Оюды қиғанда симметрия заңдылықтарынан басқа, ырғақ сақталуы керек.
Ою-өрнекте бір элементтің қайталанып отыруын ритм (ырғақ) дейді.
Мысалы: <<қошқармүйіз>> элементінің бірнеше реет қайталанып отыруын - <<ритм>> дейді.
Ал <<қошқармүйіз>> өрнегі 5,6,7,8,9 рет қайталанып шексіздікке ұласқан <<шет ою>> жасайды.
Ү. Қауіпсіздік ережелері.
ҮІ. Практикалық жұмыс. Ою ойып, атын атау оған сипаттама беру
Мүйіз түрлерін таныстыру
Мүйіз, сынықөрнегі -
Қосмүйіз, қыңырмүйіз- Сыңармүйіз, қошқармүйіз -
Қырықмүйіз, арқармүйіз -
ҮІІ.Тест сұрақтары
1. <<Көргендінің баласы жөргемді болар>> деген мақал адамның қандай қасиеттеріне сәйкес айтылған деп ойлайсыңдар?
а) сауықшыл б) қонақжай
ә) өнерпаз в) жануар
2. Текеметтің бетіне қандай оюлар салынады?
а)ұсақ ә) өсімдік тектес
б) сыңарөкше в) жануар тектес
3. Халық шеберлері бояу ретінде пияздың пияздың қай бөлігін пайдаланған?
а) тамыры ә) жапырағы
б) сабағы в) қабығы
4. Жүнді иіруге қалай дайындайды?
а) шумақтайды ә) ширатады
б)шүйкелейді в) екітіндейді.
ҮШ. Қорытынды:
Сұрақтар
1. Жануарлар әлеміне арналған ою-өрнектерді атаңдар? (<<Түйетабан>>, <<Ботамойын>>, <<Тұлпарбас>>, <<Ботакөз>>
2. Бұйымдардың шетіне салынатын қандай өрнектерді білесіңдер?
(<<Сыңармүйіз>>, <<Түлкібас>>, <<Ирек>>, <<Ирексу>>, <<Шетою>>)
3. Сырмақ қалай жасалады? (Алдын ала басылып дайындалған екі түрлі киізді бірінің үстіне бірін жымдастырып, жиектеп тігу арқылы жасайды).
4. Жүнді тазарту, майдалау үшін, ұйысқанын жазу үшін сабап тазартқанда қолданылатын жіңішке таяқты не деп атайды? (Сабау).
5. Сықырлауық деген не? (Киіз үйдің ішкі жағынан жабылатын екі бөлек өрнекті тақтай есік)
Мақалмәтелдер.
1. Адамды өнер танытады
2. Балам өнерлі болсын десең, өнегеңді көрсет.
ІХ. Бағалау.
Х. Үйге тапсырма.