ХІХ ғасырдың аяғындағы 80 - 90 жж. реформалардың мазмұны

ОҚО, Мақтаарал ауданы Ш. Бектасов атындағы НОМ тарих пәні мұғалімі, ҚР Білім беру ісінің үздігі Қонарбаева Үрзада Тәшімқызы
Сабақтың тақырыбы: ХІХ ғасырдың аяғындағы 80 - 90 жж. реформалардың мазмұны
Мақсаты: ХІХ ғ. Қазақстан байлығын игеру барысында капиталистік қатынастардың күрделілігі барысындағы туған жаңа реформалардың мазмұнын, реформаға сәйкес Қазақ жері Ресей үкіметінің меншігі деп жариялануы. ХІХ ғ. реформалар бойынша Қазақ жеріндегі хандық биліктің жойылуымен Қазақ өлкесін басқару ісін өзгертуімен және еуропалық басқару мен сот жүйесінің енгізуге тоқтату.
Дамытушылығы: Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту, салыстыру, талдауға үйрету.
Тәрбиелілігі: Халқымыздың тарихына ұлтжандылыққа, батылдыққа тәрбиелеу. Отанын, елін сүюге қорғауға, ата - баба тарихын үйренуге , құрметтеуге баулу.
Көрнекілігі: <<Қазақ елі>> фильмінен көрініс (4 мин.), слайдтар: қазақ жерін басқару ережелері бойынша тірек - сызбалар, тест сұрақтары, тарихи диктант: <<Адасқан сөздер>>, венн диограммасы.


Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру.
2. Жаңа сабақты меңгерту
3. Қорытынды
4. Үйге тапсырма
Топ басшыларына бағалау парақшаларын беру. Өз тобының атын қойады.
І тапсырма: <<Қазақ елі>> фильмі көрсетіледі. Кинодағы көрсетілімдер бойынша әр топқа 10 сұрақтан беріледі.
ІІ тапсырма: Тарихи диктант <<Адасқан сөздер>> (экраннан көрсетіледі). Белгілі тарихшы - ғалым Ханкелді Әбжанов Қазақ мемлекеттілігі тарихын бес дәуірге бөліп қарастыруды ұсынды. Ол қандай дәуірлер?
Экранға назар аударыңыз. (Ой шақыру) постермен жұмыс.
Біріншісі - классикалық дәуір (1465 - 1718). Қазақ хандығының құрылғанынан бастап, Тәуке хан қайтыс болғанға дейінгі кезеңді қамтиды.
Екіншісі - сындарлы дәуір (1718 - 1847). Тәуке ханның қайтыс болуынан басталып, Кенесары ханның соңғы сапарға аттануымен тұйықталады.
Үшіншісі - мемлекетсіз әкімшіл дәуір. (1718 - 1847) Кенесары қайтыс болған кезден басталып, Қазақстанда кеңестік биліктің орнығуымен аяқталады.
Төртіншісі - номиналды дәуір. (1920 - 1991) Қазақ АКСР - ң дүниеге келуімен басталып, КСРО - ң ыдырауымен аяқталады.
Бесіншісі - 1991 жылы 16 желтоқсаннан басталған Тәуелсіздік кезеңі
Біз бүгінгі сабағымызда дәл осы мемлекетсіз - әкімшіл дәуірге тоқталамыз
ІІІ тапсырма: Картамен жұмыс - 1867 - 1868 жж. реформа бойынша топтарға тапсырмалар беріледі. Топ басшылары келіп алады.
1. 1886 жыл 2 маусымдағы ІІІ Александр жарлығы бойынша Түркістан ген - губ - на қараған жерлер (Сырдария, Ферғана, Самарқан, кейіннен Жетісу, орталығы Ташкент)
2. 1890 жыл <<Закасписк>> обл. Басқару туралы уақытша Ереже оның құрамына кірген уездер (Красноводск, Ашхабад, Теджент, Мерв, Маңғыстау уездері)
3. 1891 жыл наурызда Ереже бойынша Дала ген - губ қараған жерлер (Ақмола, Семей, Жетісу, Орал, Торғай облыстарынан өзге барлық облыстары түгел кірді)

ІҮ тапсырма: Тұжырымдау
Қазақ жерін басқару ережелері

1822 жылғы Сібір қырғыздарының жарғысы
1824 жылғы Орынбор Қырғыз жарғысы
1867 - 68 жж реформа

Солт - шығыс өңірдегі әкімшілік сот, саяси басқаруды өзгерту
Кіші жүзде хандық билікті жою
Қазақ өлкесін басқару ісін өзгерту
Мақсаты
Рулық - феодалдық тәртіптерді әлсірету, орта жүзде хандық билікті жою

Еуропалық басқару мен сот жүйесін енгізу
Сатылары
Үш сатылы басқару
Бес сатылы ауыл, болыс, уез, облыс, генелер - губернаторлық

Округ, болыс, ауыл
Бөлік, дистанция, ауыл

Ү тапсырма: Сергіту. Алдымыздағы тұрған асықтарды ойнатайық. Қай топтағы баланың асығы алшысынан келеді, жеңіске жетеді.
Йіріп тастап асықты, ойнай ала жөнелдім.
Кім ұтарын білмеймін,
Топтан озғым келеді.
Алшы түссе асығым,
Бес алдым деп есепте.
Сонымен бүгінгі сабағымызға қорытындды.
ХІХ ғасырдың басынан басталған патша үкіметінің саясаты жүзеге асты. Себебі Қазақ даласын толықтай отарлап алды.
1-ші сатыда: Хандық билікті жойды, үш сатылы басқару жүйесін енгізді.
Еділді келіп, алғаны
Ен далаға аяқты салды дегені.
Жайықты келіп,
Алғаны жағаңа қолды салғаны.
2-ші сатыда: Жарғы бойынша 5 сатылы басқару жүйесін енгізіп, Қазақ даласын түгел қамтыды. Елді 3 ген - губ.-қа бөлді. Бірақ бұл жұмыстар бірден іске аспады.
3-ші сатыда: Жер, Салық өзгерістерін, Ресейлік үлгідегі соттар құрды.

Ресейлік үлгідегі жаңа сот 1886 жыл 2 маусым

oo 17 баптан тұратын патша заңы.
oo Соттардың төтенше съезі әскери-губ. Рұқсатымен шақырылды.
oo Төменгі сот буыны - халықтың сот буыны.
oo Бітістіруші сот-облыстық, уездік билеушілердің мүддесін қорғауы .
oo Билер 3 жылдық мерзімге сайланды.

1891 ж. реформа бойынша

oo Ірі облыстық орталықтарда полиция басқармаларын құру
oo Уездік қала-да полицейлік пристав құрылды
oo Болыс басқарушылары, ауыл старшыны әскери-губ. Құзырында болды.
oo Жетісу, Орал облыстарына әскери-губернатор - атаман болып есептелді.

Сабақты қорытындылау
Тапсырма: Реформалардың маңызы
3 топтың топбасшылары келіп сұрақтарын алады.
Сабақтағы сұрақтар
1. 1822,1824 жылдардағы Жарғылар туралы олардың маңыздылығы
2. 1886 - 1868 жж. реформалар, оның маңыздылығы
3. 1886 - 90 жж. әкімшілік реформалардың маңыздылығы. Бұл реформаны енгізу қажеттілігін немен түсіндіруге болады.

Тапсырма: Венн диаграммасы

1867 - 1868 жж. реформалар
Ортақ ой
ХІХ ғ. 80 - 90 жж. реформалар
1867 ж. ІІ Александр Сырдария мен Жетісу облыстарын басқару туралы ереж шығарды
Ресей патша үкіметі шығарды. Отарлау жүйесі дамыды, салық енгізді.
ІІІ Александр 2 маусымда Түркістан өлкесін басқару туралы жарлыққа қол қойды
1868 жыл Торғай, Орал, Ақмола, Семей, облыстарын басқару туралы уақытша Ереже

Жаңа Ережеде
Түркістан ген - губ. Сырдария, Ферғана, Самарқанд, кейіннен Жетісту қосылды. Орталығы Ташкент қаласы. 1890 жыл.

Үйге тапсырма: №29
Шығармашылық тапсырма: 1880 - 1890 жж. Реформалардағы жалғастыру қажеттігі неден туды деп ойлайсыңдар