Асық ойындары — Қазақ халқының ұлттық ойындарының бірі. Мергендік немесе шеңбер жасап ату ойындары

Ы.Алтынсарин атындағы жалпы білім беретін орта мектебі

АШЫҚ САБАҚ

Тақырыбы: Асық ойындары — Қазақ
халқының ұлттық ойындарының
бірі. «Мергендік немесе шеңбер
жасап ату» ойындары.

Сынып: 6 «Ә»

Пән мұғалімі:Тлеужанов Бағлан Нұржанұлы

2016-2017 оқу жылы

Сыныбы: 6 «Ә» Дене шынықтыру Күні:

Сабақтың тақырыбы: Асық ойындары — Қазақ халқының ұлттық ойындарының бірі.
«Мергендік немесе шеңбер жасап ату» ойындары.

Мақсаты: Ұлтымыздың негізсіз ұмытылып бара жатқан ойынын жаңғырту,
бабаларымыздың ойыны туралы түсінік беріп, қызығушылық ояту.

Жаңа сабақ: Асық ойындары — Қазақ халқының ұлттық ойындарының бірі.
«Ханталапай» және «Мергендік немесе шеңбер жасап ату» ойындары

Сабақтың түрі: Жаңа білімді меңгеру
Сабақтың әдіс-тәсілдері: Сын Тұрғысынан Ойлау стратегиялары,сұрақ-жауап
Сабаққа пайдалану: асық, оқулық т.б.

|№ |Ойлаудың | | | |
| |жіктелуі |Мақсаты |Түрткі |Нәтиже |
| |Блум | | | |
| |бойынша | | | |
| | |Асық туралы не |Асық - қазақ халқының ұлттық ойыны | |
| | |білеміз? |- Асық қазақ халқының, ырымдарында қадірлі | |
| | |Асық ойындарында |сүйектің бірі. |Сұрақ-жау|
| | |асықтың жатысын |- Баласының ермегі, ойыншығы, сүйікті ойыны|ап арқылы|
|1 |Білу |қалай атайды? |болған |түсінік |
| | |Ал егер асық | |беру. |
| | |төбесімен, не екі |«бүк», «шік», тәйкі», «алшы» | |
| | |«аяғымен» тік тұрса|Омпы түсу | |
| | |– оны не деп |Күндізгісі – мергендікке, түнгісі | |
| | |атайды. |– ептілікке баулиды. | |
| | |Асық ойынын қай |жарып алу , бестас, мергендік немесе шеңбер| |
| | |уақытта ойнауға |жасап ату, хан талапай, асық қағу, алшы т.б| |
| | |болады ? | | |
| | |Асық ойынының | | |
| | |қандай түрлерін | | |
| | |білеміз ? | | |
| | | |Ұлттық ойындары көбінесе әр халықтың | |
| | | |әлеуметтік - экономикалық жағдайларына, | |
| | | |шаруашылың мүмкіншіліктеріне байланысты | |
| | | |қалыптасқан. Қазақ халқының ұлттық | |
| | | |ойындарының көбі табиғи заттармен ойнауға | |
|2 |Түсіну |Асық ойындары |негізделген. Шаруашылығы мал шаруашылығына |Ойын |
| | |туралы мұғалім |негізделгендіктен қазақ халқының ұлт |жеткізеді|
| | |сипаттама береді. |ойындары да осыған икемделеді. Әсіресе, |, |
| | | |қойды көп өсіргендіктен, балалар ойынының |түсінігі |
| | | |көбі қой асығымен байланысты болып келеді. |кеңейеді,|
| | | |Сондықтан асық ойындары ұлт ойындарының |ажырата |
| | | |ішіндегі арыдан келе жатқан көнелерінің |біледі. |
| | | |бірі болып табылады. Асық ойыны баланың | |
| | | |жастайынан нерв жүйелерін шыңдап, оларды | |
| | | |дәлдікке, ұстамдылыққа, байсалдылыққа | |
| | | |тәрбиелейді. Мұндай қасиеті болмаса, адамда| |
| | | |төзімділік, шыдамдылық та болмайды. Ондай | |
| | | |қасиеттері болмаса, адам ойында да, өмірде | |
| | | |де көздеген мақсатынан шыға бермейді. Бұл | |
| | | |ойынның еңбектеген баладан, еңкейген кәріге| |
| | | |дейін ойнайтын түрлері болған. Асық ойыны, | |
| | | |баланың күн ұзақ қимылына тигізер әсері | |
| | | |мол. – Ойын барысында: • жүгіру • жүру • | |
| | | |иілу • секіру • сақа иіру • көздеп тигізу •| |
| | | |лақтыру, ату т. б, жатады | |
|3 |Талдау |Асық түрлерін |1. Құлжа - арқардың аталығының асығы | |
| | |көрсету |2. Сақа - арқардың асығы |Теорияны |
| | |[pic] [pic] |3.Жабайт – еліктің асығы |тәжірибед|
| | | |4. Асық - қой мен ешкінің асық жілігінен |е |
| | | |5. Шүкімайт - қозы мен лақтың асығы |үйлестіре|
| | | | |алады |
| | | |А. Келінінің аяғы ауырлап босануға | |
| | | |тақағанда, енесі не атасы ырымдап асық | |
| | | |жинап жүреді. Атаның құдай ұл берсе деп | |
| | | |тілегені. Оны жасырып оңаша келінге | |
|4 |Жинақтау |Асыққа байланысты |сездірмеуі мүмкін. Ондағы ойлары көз | |
| | |ырымдар мен |тимесін, келін аман - есен, босанса екен | |
| | |таныстыру. |деп тілек тілеуінің бір тәсілі. | |
| | | |Ә. Ер баланың бесігіне қасқырдың асығын, | |
| | | |тырнағын тағуы мүмкін, ауырмасын - көз | |
| | | |тимесін және айбатты, қайтпас қайсар, | |
| | | |болсын дегені. Қыз баланың бесігіне - | |
| | | |еліктің асығын, әдемі сұлу ел қызығар көркі| |
| | | |болсын дегені. | |
| | | |Б. Ерте кездегі табиғаттың қатал, аңдардың | |
| | | |олжаға оңай ілікпейтіндігін, аңшының адал | |
| | | |еңбегі, ер азаматтың қайраты мен жау | |
| | | |жүректілігі екендігін жақсы білеміз. | |
| | | |Сондықтан да аңның асығы қадірлі болады. | |
|5 |Қолдану | |1.Ойынды жүргізуші педагог ойынды бастар | |
| | | |алдында «Талапай –ау, талапай, табылды ойын| |
| | | |алақай» деп өзі айтады және балалар бірге | |
| | | |қайталап,қоржындағы асықтарды отырған | |
| | | |балалардың алдына шашады. Балалар жарыса | |
| | | |«ханталапай» деп дауыстап, асықтарды | |
| | | |таласып бөліп алады |Практикад|
| | | |2.Ойынға 10 бала қатыса алады.Ойынның шарты|а жасап |
| | |«Ханталапай», |бойынша ойынды бастаушыны анықтау үшін |үйренеді |
| | |«Мергендік немесе |балалардың сақаларын иіреді.Кімнің сақасы | |
| | |шеңбер жасап ату» |бірінші алшы түссе сол ойынды бастаушы | |
| | |Ойындарын ойнату |болып саналады.Одан ары қарай ортаға | |
| | | |диаметрі 1,5-2 метрлік шеңбер | |
| | | |сызылады.Шеңбердің ішіне ойынға қатысушы | |
| | | |балалар санына баланысты асықтар сызық | |
| | | |бойымен тізіліп қойылады.Шеңбер мен | |
| | | |ойыншылардың арасы 2-5 метр шамасында | |
| | | |болады.Ойынды бастаушы бірінші болып өз | |
| | | |сақасымен асықтарды құлатуға | |
| | | |тырысады.Құлатып шеңберден шығарса асықты | |
| | | |өз пайдасына алады,шығара алмаса немесе | |
| | | |қателессе келесі ойыншы ойынды | |
| | | |жалғастырады. | |
|6 |Баға беру | | | |
| |жекелей |Оқушылар тиісті |Ханталапай және Мергендік ойындары |Бағаланад|
| |бағалау |бағаларын алады. |барысында ережеге сай ұтып алған асықтарды |ы |
| |жинаған | |санау арқылы баға қойылады. |Меңгереді|
| |асық | | | |
| |санына | | | |
| |байланысты| | | |

[pic] [pic]
Құлжа- Арқардың аталығының асығы Жабайт- еліктің асығы

[pic] [pic]
Асық – қой жілігінің асығы Шүкімайт – қозы мен
лақтың асығы

[pic]

Шүкімайт – қозы мен лақтың асығы

«Хан талапай»
Бұл отырып ойналатын, негізінен қыз балаларға арналған ойын. Оған
төрт - бес үміткерден қатысады. Ойын үшін он асық таңдап алынады. Он
бірінші асықтардан ерекше өзге түске (қызыл, не көк) боялған болуы шарт бір
- бірден асық үйірусіудің қорытындысы бойынша ойыншылар кезектерін
бөліседі. Бұдан соң алғашқы ойыншы қос уыстай ұстаған бар асықты ортаға
үйіруі керек. Қалған ойыншылар аңдысын аңдап өзге асықтардан ерекшеленген
«ханға» қадалады. Себебі, хан алшы түссе, барлығы тарпа бас салып, ортадағы
асықтарды, хан талапай жасауы тиіс. Хан кімнің қолында кетсе, келесі үйірі
кезегі соған беріледі екен, хан мен бірге қолына ілінген асықтардың санына
қарай ұпай жазылады.
Хан алшы түспеген жағдайда үйірген ойыншы шашылған асықтардың бүгі мен
бүгін, шігі мен шігін, алшысымен - алшысын тәйкесімен мен тәйкесін бір -
біріне соғып, кенейлер бір - біріне тимей қалғанша ұпай жинайды. Көздеген
асығы үшінші бір асыққа тиіп кетсе, немесе бөгде асықты қозғап қалса да,
ойынның бұзылғаны. Онда кезек келесі ойыншыға беріледі. Осы ретпен әр
ойыншы жинаған асығының санына қарай ұпай жинайды.
Межелі ұпай санын (100 не 50 немесе 80 - 40) ойын жүргізуші алдын ала
белгілейді. Межеге бұрын жеткен ойыншы жеңімпаз болып саналады.
Ескерту: Асықтарды бір - біріне тигізу кезінде қолмен сүйретіп
апаруға, орыннан қозғап түзетуге бол майды. Ойынның соңына дейін ханға
бірде - бір асық тимеуі керек. Себебі ол – хан.

«Мергендік немесе шеңбер жасап ату» ойыны
Ойынға 10 бала қатыса алады.Ойынның шарты бойынша ойынды бастаушыны
анықтау үшін балалардың сақаларын иіреді.Кімнің сақасы бірінші алшы түссе
сол ойынды бастаушы болып саналады.Одан ары қарай ортаға диаметрі 1,5-2
метрлік шеңбер сызылады.Шеңбердің ішіне ойынға қатысушы балалар санына
баланысты асықтар сызық бойымен тізіліп қойылады.Шеңбер мен ойыншылардың
арасы 2-5 метр шамасында болады.Ойынды бастаушы бірінші болып өз сақасымен
асықтарды құлатуға тырысады.Құлатып шеңберден шығарса асықты өз пайдасына
алады,шығара алмаса немесе қателессе келесі ойыншы ойынды жалғастырады.

Мұғалім сөзі.Ұлттық ойындары көбінесе әр халықтың әлеуметтік -
экономикалық жағдайларына, шаруашылың мүмкіншіліктеріне байланысты
қалыптасқан. Қазақ халқының ұлттық ойындарының көбі табиғи заттармен
ойнауға негізделген. Шаруашылығы мал шаруашылығына негізделгендіктен қазақ
халқының ұлт ойындары да осыған икемделеді. Әсіресе, қойды көп
өсіргендіктен, балалар ойынының көбі қой асығымен байланысты болып келеді.
Сондықтан асық ойындары ұлт ойындарының ішіндегі арыдан келе жатқан
көнелерінің бірі болып табылады. Асық ойыны баланың жастайынан нерв
жүйелерін шыңдап, оларды дәлдікке, ұстамдылыққа, байсалдылыққа тәрбиелейді.
Мұндай қасиеті болмаса, адамда төзімділік, шыдамдылық та болмайды. Ондай
қасиеттері болмаса, адам ойында да, өмірде де көздеген мақсатынан шыға
бермейді. Бұл ойынның еңбектеген баладан, еңкейген кәріге дейін ойнайтын
түрлері болған. Асық ойыны, баланың күн ұзақ қимылына тигізер әсері мол. –
Ойын барысында: • жүгіру • жүру • иілу • секіру • сақа иіру • көздеп тигізу
• лақтыру, ату т. б, жатады
[pic]