Мақал- мәтелдер. Балалар, төмендегі бос орындарға жауап жазыңдар

Қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі

Ибрагим Бегімхан Керімханұлы

Қазақ тілі, 5-сынып
Тақырыбы: Мақал- мәтелдер
Балалар, төмендегі бос орындарға жауап жазыңдар.
(асты сызылған курсив сөздердердің орнына оқушы дәптерінде бос орын
қалдырылады)
|Оң жақ бағандағы |І кезең. Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде |
|тапсырмаларды |орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 |
|құрастырушы |минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің|
|мұғалімдердің |үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін |
|есіне: |тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді) |
|«КӨПІР» |1. Тұрақты тіркестер дегеніміз не? |
|тапсырмалары |Ж: Тұрақты тіркестер (фразеологизмдер) екі немесе бірнеше |
|өткен тақырыптар |сөздің тіркесуі арқылы бір ғана мағына білдіретін сөз |
|бойынша жаңа |тіркестері |
|сабақты меңгеруге|2.Тұрақты тіркестер құрайтын сөздер қандай жүйемен айтылады? |
|негіз болатын |Ж.Тұрақты тіркесті құрайтын сөздер бұрыннан қалыптасқан жүйемен |
|қайталау |айтылады. Олардың сыңарларының орнын ауыстыруға немесе басқа |
|тапсырмалары |сөзбен алмастыруға келмейді. |
| |3. Төмендегі тұрақты тіркестердің синонимдерін айтыңдар: ит |
| |өлген жер, су жүрек , тас бауыр. |
| |Ж: Алыс, қорқақ, мейірімсіз. |
| |4. Тұрақты тіркестер сияқты әбден қалыптасқан. орныққан |
| |сөздердің тобын атаңдар. |
| |Ж. Мақал-мәтелдер |
| |Олай болса, балалар, бүгін біз «мақал-мәтелдермен » танысамыз.|
| ІІ кезең (топтық жұмыс) жаңа сабақты |
|топтық жұмыс барысында оқушылардың өз бетімен меңгеруіне жағдай жасау: а) |
|оқушылар төмендегі «Білу», «Түсіну», «Талдау», «Жинақтау» тәсілдеріне сәйкес |
|тапсырмаларын өздері толтырады (10 минут); ә) жауаптарын мұғаліммен бірге |
|талдайды (10 минут). Нәтижесі ауызша марапатталады. |
|Теориясы: |1. Бос орынға қажетті сөздерді жаз. |
|«БІЛУ» |а. Мақал тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін білдіріп, белгілі |
|(тақырып |бір тұжырым жасайды. |
|мазмұны |ә. Кең болсаң, кем болмайсың. |
|бойынша |б. Мәтелдерде ой – пікір бейнелі, әрі тұспалдап айтылған ишара |
|кім? не? |түрінде болады. |
|нені? қашан? |в. Қызым, саған айтам , келінім , сен тыңда. |
|қандай? |г. Мәтелдің мақалдан айырмашылығы – сөйлемнің аяқталмай, толымсыз|
|қалай? не |болып келуі. |
|істеді? |ғ. Мақал – мәтелдер адамды жамандықтан сақтандырады, тәрбиелейді. |
|сияқты |д. Қандай мақал-мәтелдерді білесің? |
|сұрақтарға | |
|жауап беретін| |
|толық ақпарат| |
|іріктеліну | |
|керек) | |
|Теориясы: |Себебін анықта: |
|«ТҮСІНУ» |1. Мақалда неліктен аз сөзбен көп мағына білдіріледі? |
|(неге? |Ж: Себебі мақал тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін білдіреді. |
|неліктен? |2. Мәтелдерде ой-пікір қалай айтылады? |
|себебі? |Ж: Мәтелдерде ой-пікір бейнелі әрі тұспалдап айтылған ишара |
|не үшін?) |түрінде болады. |
|сұрақтары |Мысалы: Үй менікі демеңіз , үй артында кісі бар. |
|оқушының |3. Мақал-мәтелдердің тәрбиелік мәні қандай? |
|жоғарыда |Ж:Мақал-мәтелдер қайырымдылыққа ұйымшылдыққа,еңбекке, ерлікке |
|берген |баулиды. |
|жауаптарына | |
|оларды | |
|тереңдету | |
|үшін қойылды)| |
|Теориясы: | |
|«Талдау» |Венн диаграммасы арқылы салыстыр |
|(1.Салыстыр, | |
| |Тұрақты тіркестер \ Ұқсастығы |
|2. |Мақал-мәтелдер |
|Айырмашылығы |[pic] |
|неде? | |
|3. Ұқсастығы |Тақырыптың басты идеясы неде? Тұрақты тіркестер мен |
|неде? |мақал-мәтелдердің ортақ қасиеті:олар-әбден қалыптасқан, орныққан |
|4.Тақырыптың |сөздердің тобы. Аз сөзбен көп мағына білдіреді.Олардың |
|басты идеясын|ерекшеліктері: |
|жаз деген |Тұрақты тіркестердің синонимдік , антонимдік баламалары болады. |
|тапсырмалар |Жалғастыр: |
|болу керек. | |
|Немесе 1-3 | |
|тапсырмаларды| |
|Венн | |
|диаграммасы | |
|арқылы | |
|қамтуға | |
|болады. | |
|Теориясы: | |
|«Жинақтау»(Қо| |
|рытынды |Мақал-мәтелдер |
|шығар,анықтам| |
|а бер, | |
|мазмұнды | |
|жүйеле, |Мақал-тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін білдіріп,белгілі бір |
|кестені, |тұжырым жасайды. |
|тірек | |
|сызбаны, | |
|сөзжұмбақты | |
|толтыр немесе|Мәтелдердегі ой-пікір бейнесі әрі тұспалдап айтылған ишара түрінде |
|өзің құрастыр|болады. |
|тағы с.с. | |
|басқа түрдегі| |
|тапсырмалар | |
|оқушының |Туған жер туралы |
|жоғарыдағы | |
|«тақырыптың | |
|басты |Еңбек туралы |
|идеясына» | |
|жазған |Қыздың көзі қызылда |
|жауабына | |
|қойылады) |Үй менікі демеңіз, үй артында кісі бар. |
| | |
| | |
| |Туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас. |
| | |
| |Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей |
| | |
| |Кәрі түлкі қақпанға түспес. |
| | |
| Оқулықпен жұмыс (5 минут): төмендегі «Қолдану» және оқушының тақырып |
|мазмұнына «Баға беруі» тәсілдеріне сәйкес, яғни рефлексия жасауға, эссе жазуға |
|арналған, практика жүзінде бекіту тапсырмалары орындалады . Нәтижесі ауызша |
|марапатталады. |
|Практикасы: | Оқулықтағы. 124-жаттығуды орында |
|«Қолдану» |Мақалдарды бір бөлек, мәтелдерді бір бөлек көшіріп жаз. |
|(оқулықпен жұмыс |Ж: Мақалдар: |
|жүргізу барысында|Өсер елдің ақыны көп, өшер елдің әкімі көп. |
|тек қарапайым |Ең әдемі сөз – ең ақылды сөз. |
|тапсырмалармен |Мәтелдер: |
|бекіту |Айдағаны бес ешкі, ысқырығы жер жарады. |
|жүргізіледі. |Кәрі түлкі қақпанға түспес. |
|Дайын жаттығулар | |
|арқылы | |
|тапсырмалар | |
|орындалады) | |
|Практикасы: |Сен қалай ойлайсың? |
|«Баға беру» |Өз сөздік қорыңда мақал-мәтелдерді қолданасың ба? |
|(Сен қалай |Ж: Мақал-мәтелдерді жиі қолданамын, себебі мақал-мәтел аз сөзбен|
|ойлайсың? Не |көп мағына береді. |
|істер едің? деген|Ойыңды |
|тапсырмалар |жалғастыр.______________________________________________________|
|оқушыға жоғарыда |___ |
|алған білімін | |
|(теория бойынша) |2.Бала тәрбиесінде мақал-мәтелдердің алатын орны қандай? |
|және біліктілігін|Ж: Мақал-мәтел арқылы бала отансүйгіштікке, еңбекқорлыққа, |
|(практикасы |білімділікке және басқа жақсы қасиеттерге ұмтылады. |
|бойынша) өмірдегі|Ойыңды |
|жағдаяттарды |жалғастыр.______________________________________________________|
|шешуге бағытталып|__________ |
|қойылады) |____ |
|ІІІ кезең: Деңгейлік тапсырмаларды орындап, балл жинау |
|ІІІ кезең (кері байланыс – бағалау кезеңі): Жеке жұмыс. Жоғарыда меңгерген |
|мазмұнды үш деңгейге іріктеп (әр деңгейдің білімділік, біліктілік, яғни |
|құзыреттілік деңгейін анықтайтын тапсырмалар) оларды біртіндеп орындату арқылы |
|балл жинату барысында оқушының құзіреттілік деңгейін анықтап, әділ бағалау жүзеге |
|асырылады. Бұл тапсырмаларды оқушылар сабақтың соңына дейін қалған 15 минуттың 12 |
|минутында орындайды + 3 минут қортынды жасалады. Қалған тапсырмаларлы үйде аяқтап|
|келеді. Қортынды балл саны дәстүрлі бағаға айналдырылып, келесі сабақтың басында |
|сынып журналына қойылады, мониторингке тіркеледі. |
| |І деңгей (5 балл) |
|Теориясы: |Бос орынға қажетті сөздерді жаз. |
|«Білу» |а. Мақал тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін білдіріп, белгілі|
|(Тақырып мазмұны |бір тұжырым жасайды. |
|бойынша кім? не? |ә. Кең болсаң, кем болмайсың. |
|қашан? қандай? |б. Мәтелдерде ой – пікір бейнелі, әрі тұспалдап айтылған ишара|
|қалай? не істеді?|түрінде болады. |
|сияқты сұрақтарға|в. Қызым, саған айтам , келінім , сен тыңда. |
|жауап беретін |г. Мәтелдің мақалдан айырмашылығы – сөйлемнің аяқталмай, |
|толық ақпараттар |толымсыз болып келуі. |
|іріктелініп ІІ |ғ. Мақал – мәтелдер адамды жамандықтан сақтандырады, |
|кезеңдегіге |тәрбиелейді. |
|қарағанда |д. Қандай мақал-мәтелдерді |
|керісінше |білесің?________________________________________________________|
|қойылады. ) |__ |
|Практикасы: | Отан,еңбек,білім туралы бес-бестен мақал-мәтел ойлап жаз. |
|«ҚОЛДАНУ» | |
|(ІІ кезеңдегіге |Ж:Отанды сүю- отбасынан басталады. |
|қарапайым |Отан оттан да ыстық. |
|тапсырмалар |Отан үшін күрес-ерге тиген үлес. |
|үлгісіндегі |Отансыз адам- ормансыз бұлбұл. |
|тапсырмалар |Отан –елдің анасы, |
|орындалады.) |Ел-ердің анасы. |
| |Ер дәулеті-еңбек. |
| |Еңбексіз өмір-сөнген көмір. |
| |Жаңбырмен жер көгегер-еңбекпен ер көгегер. |
| |Еңбексіз тапқан мал, есепсіз кеткен мал. |
| |Білім-ырыстың тізгіні. |
| |Білімнің басы-бейнет, соңы-зейнет. |
| |Білімдіге дүние жарық, білімсіздің күні кәріп. |
| |Ғылым-теңіз, білім-қайық. |
| |Алтын алма, білім ал. |
| |ІІ деңгей: (5 балл + 4 балл = 9 балл) |
|Теориясы: |Себебін анықта: |
|«Түсіну» |1. Мақалда неліктен аз сөзбен көп мағына білдіріледі? |
|(неге? неліктен? |Ж: Себебі мақал тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін |
|себебі? не |білдіреді. |
|үшін?сұрақтары |2. Мәтелдерде ой-пікір қалай айтылады? |
|оқушының жоғарыда|Ж: Себебі, мәтелдерде ой-пікір бейнелі әрі тұспалдап айтылған |
|берген |ишара түрінде болады. |
|жауаптарына |Мысалы: Үй менікі демеңіз , үй артында кісі бар. |
|оларды тереңдету |3. Мақал-мәтелдердің тәрбиелік мәні қандай? |
|үшін қойылады) |Ж:Мақал-мәтелдер қайырымдылыққа, ұйымшылдыққа,еңбекке, ерлікке |
| |баулиды. |
|Теориясы: |2. Кестедегі бос орындарға тиісті сөздерді жаз. |
|«ТАЛДАУ» | |
|(1.Салыстыр, |Тұрақты тіркестер |
|2.Айырмашылығы |Мақал-мәтелдер |
|неде? | |
|3. Ұқсастығы |Ұқсастығы |
|неде? | |
|4.Тақырыптың |Екеуі де әбден қалыптасқан,орныққан сөздердің тобы. |
|басты идеясын |Екеуі де аз сөзбен көп мағына білдіреді. |
|жаз деген | |
|тапсырмалар болуы|Ерекшелігі |
|керек.Немесе 1-3 |Тұрақты тіркестердің синонимдік, антонимдік баламалары |
|тапсырмаларды |болады. |
|Венн диаграммасы | |
|арқылы қамтуға |Мақал-мәтелдер ойды айқын да нақты жеткізуге көмектеседі. |
|болады.) | |
| | |
| |3. Тақырыптың басты идеясы: |
| |Тұрақты тіркестер мен мақал-мәтелдердің ортақ қасиеті: |
| |олар-әбден қалыптасқан ,орныққан сөздердің тобы. Аз сөзбен көп |
| |мағына білдіреді.Олардың ерекшеліктері: |
| |Тұрақты тіркестердің синонимдік , антонимдік баламалары |
| |болады. Мақал-мәтелдер ойды айқын да нақты жеткізуге |
| |көмектеседі. |
| | |
|Практикасы: |4. Дұрыс жауаптарын белгіле: |
|«ҚОЛДАНУ» |--------------- күні де ыстық, түні де ыстық. |
|(ІІ кезеңдегіге |а) үйдің; ә) туған жердің; б) халықтың ; в) |
|қарапайым |туған елдің. |
|тапсырмалар | |
|үлгісіндегі |Біреу ------- секіреді, біреу тойып секіреді. |
|тапсырмалар |а) қорқып; ә) күліп; б) тоңып; в) қуанып. |
|орындалады) | |
| |Мына мақал-мәтелді аяқта. Тұз астың дәмін |
| |келтірсе,................. |
| |Ж:Мақал сөздің сәнін келтіреді. |
| | |
| |ІІІ деңгей: (5 балл + 4 балл + 3 балл = 12 балл) |
|Теориясы: |1. Сөзжұмбақты шеш: |
|«ЖИНАҚТАУ» |1. Мақал-мәтел адамды неден сақтандырады? |
| |2. Мақал-мәтел қандай сөзбен көп мағына білдіреді? |
|(Қорытынды |3. Мақал-мәтелдер сияқты әбден қалыптасқан , орныққан сөздер |
|шығаруға |тобын ата? |
|бағытталған: |4. Мәтелде ой-пікір қалай беріледі? |
|мазмұнды жүйеле, |5. Мәтелдер қандай мағынада түсініледі? |
|анықтама бер, | |
|кесте, сызба | |
|толтыр, |ж |
|сөзжұмбақ, ребус|а |
|шеш сияқты т.б. |м |
|сөздер тапсырма |а |
|шартында болу |н |
|керек) |д |
| |ы |
| |қ |
| |т |
| |а |
| |Н |
| | |
| | |
| |а |
| |з |
| | |
| | |
| | |
| |т |
| |ұ |
| |р |
| |а |
| |қ |
| |т |
| |ы |
| |т |
| |і |
| |р |
| |к |
| |е |
| |С |
| | |
| | |
| |т |
| |ұ |
| |с |
| |п |
| |а |
| |л |
| |д |
| |а |
| |п |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |а |
| |с |
| |т |
| |а |
| |р |
| |л |
| |ы |
| | |
| | |
|Практикасы |2. Сен қалай ойлайсың? |
|«Баға беру»(Сен |Мақал-мәтелдерді қолдану арқылы өз сөздік қорыңды толықтыра |
|қалай ойлайсың?Не|аласың ба? |
|істер |Ж: Мақал-мәтелдерді қолдану арқылы өз сөздік қорымды толықтыра|
|едің?сияқты |аламын. |
|тапсырмалар |Ойыңды жалғастыр________________________________________________|
|өмірдегі |2.Қазіргі кезде мақал-мәтелдердің бала тәрбиесінде алатын орны |
|жағдаяттарды |қандай? |
|шешуге бағытталып|Ж:Қазіргі кезде мақал-мәтелдердің бала тәрбиесінде алатын орны |
|қойылады |өте зор. |
| |Ойыңды |
| |жалғастыр.______________________________________________________|
| |__________ |

-----------------------
Тұрақты тіркестер(фразеологизмдер)-екі немесе бірнеше сөздің тіркесуі
арқылы бір ғана мағына білдіретін сөз тіркестері

Екеуі де әбден қалыптасқан,орныққан сөздердің тобы.

Екеуі де аз сөзбен көп мағына білдіреді.

Мақал тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін білдіріп,белгілі бір тұжырым
жасайды.Мәтелдерде ой-пікір бейнелі әрі т.ұспалдап айтылған ишара түрінде
болады.