Қожа Ахмет Йасауи Диуани хикмет

Қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі
Ибрагим Бегімхан Керімханұлы
Қазақ әдебиеті, 9-сынып
Тақырыбы: Қожа Ахмет Йасауи «Диуани хикмет»
Балалар, төмендегі бос орындарға жауап жазыңдар.
(асты сызылған курсив сөздердердің орнында оқушы дәптерінде бос орын
қалдырылады)
|Оң жақ |І кезең. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін |
|бағандағы |өткізеді; б) өткен тақырып бойынша берілген деңгейлік |
|тапсырмалард|тапсырмаларды үйде аяқтап орындап келу дәрежесі тексеріледі; |
|ы |в) төмендегі «Көпір» тапсырмаларын тексереді (алдымен жеке |
|құрастырушы |тексеріп шығады, сосын фрондалды тексереді). |
|мұғалімдерді| |
|ң есіне: | |
|«Көпір» |1. Ежелгі дәуір әдебиеті қай кезеңдерді қамтиды? |
|тапсырмалары|Ж: VІ-ХV ғасырлардағы әдебиет қамтылады. |
|өткен |2. Ежелгі дәуір әдебиеті құндылықтарына, ескерткіштеріне |
|тақырыптар |жататын шығармаларды ата ? |
|бойынша жаңа|Ж: Орхон ескерткіштері: «Алып ер Тоңға» дастаны, «Атилла» |
|сабақты |дастаны, «Оғыз қаған» дастаны, Күлтегін жырлары, «Қорқыт |
|меңгеруге |ата» кітабы, сондай-ақ Мұхамед Хорезми, Әбу Райхан |
|негіз |әл-Бируни, Махмуд Қашқари, Ахмет Йасауи, Сүлеймен |
|болатын |Бақырғани, Жүсіп Баласағұн еңбектері мен қыпшақ тілінде |
|қайталау |жазылған «Кодекс куманикус», «Махабатнама», «Жүсіп пен |
|тапсырмалары|Зылиха», «Гүлстан», «Домбауыл» т.б. қиссалар, дастандар, |
| |шежірелер жатады. |
| |3. Не себепті ежелгі дәуір әдебиетін түркі халықтарына да, |
| |қазақ халқына ортақ дейміз? |
| |Ж: Себебі түркі халықтарының арғы тегі осы түркі тайпаларынан|
| |тараған, сондықтан ол құндылық барлығымызға ортақ болып |
| |есептеледі. |
| |4. Ежелгі дәуір әдебиетінде сопылық ілімді ұстанған кім? |
| |Ж: Қожа Ахмет Йасауи |
|ІІ кезең (топтық жұмыс) жаңа сабақты топтық жұмыс барысында оқушылардың өз|
|бетімен меңгеруіне жағдай жасау: а) оқушылар төмендегі «Білу», |
|«Түсіну», «Талдау», «Жинақтау» тәсілдеріне сәйкес тапсырмаларын өздері |
|толтырады (10 минут); ә) жауаптарын мұғаліммен бірге талдайды (10 |
|минут). Нәтижесі ауызша марапатталады. |
| | Бос орындарға қажетті |
|1-қадам: |сөздерді жаз: |
|теория |Қожа Ахмет Йасауи ХІ-ХІІ ғасырда өмір сүрген, мұсылман |
|бойынша |дінінің атақты қайраткері, философ, ғұлама ғалым, ақын. Ол |
|«Білу» үшін |Оңтүстік Қазақстан облысындағы Түркістан (Йасы )қаласының |
|тақырып |маңындағы Сайрам (Исхиджап) қаласында дүниеге келген. Жеті |
|мазмұнынан |жасынан Арыстан бабтың шәкірті болып, он жасынан он жетіге |
|кім? Не? |дейін мұсылман ілімін оқып, жетік меңгереді. 1110 жылы жиырма|
|кімнің? |жеті жасында Бұқар қаласына оқуға аттанады. Мектеп жетекшісі |
|кімге? |Хамаданиді өзіне пірім деп таниды. Осы мектептен мұсылман |
|кімді? |ілімінің сатыларын меңгереді, отыз алты жасында (сопылық – |
|кімде? |мұсылман дінінің «суфизм» деп аталатын ағымы) оқуын аяқтайды.|
|кімнен?кімме|Йасауи өзінің сопылық ілімін түркі тілінде жүргізді. «Алла |
|н? Қандай? |тағалла араб тілін белгілеген деген» пікірге қарсы шығып, |
|Қай? Қашан? |адам Алламен қай тілде де сөйлессе де адал көңілден, ақ |
|Не істеді?|ниеттен шыққан сөз өзінің мұсылмандық мәнін жоймайды деген |
|сияқты |пікір айтқан. А.Йасауи сопылық-философиялық дүниетанымдарын |
|сұрақтарға |өзінің «Диуани хикмет» (Даналық кітабы) еңбегінде жариялаған.|
|жауап |Бұл еңбек түркі тілді халықтардың ХІІ ғасырда дүниеге келген |
|беретін |әдеби ескерткіштердің бірі саналады, сонымен бірге ол қазақ |
|толық |әдебиетінің де нұсқасы болып табылады. Өйткені «Диуани |
|ақпарат |хикмет» - түркі халықтарының оғыз-қыпшақ тілінде өмірге |
|іріктелінуі |келген әдеби туынды. Йасауи бұл қолжазбаны 63-73 жас |
|керек.. |аралығында жазған, өз ойларын өлең түрінде бір жүйеге |
| |түсірген. Барлығы-149 хикмет жыр. |
|2-қадам: |Себебін анықта: |
|теорияны |1. Ахмет Йасауи неліктен 63 жасында қылуетке түсті? |
|«Түсіну» |Ж: Ол –жарық дүниеден қол үзіп, жер астында жеке-дара өмір |
|үшін неге? |сүру арқылы бұл дүниенің күнәларынан бойын аулақ ұстау, |
|неліктен? |тазалану, осы арқылы Алла тағалаға жақындау, шын берілу жолын|
|себебі? не |көрсету. |
|үшін? |2. Адам өмірінің мәні мен мұраты неліктен білім мен |
|Дәлелде, |махаббатта деп айтты? |
|түсіндір |Ж:Адам өмірде бір нәрсеге шексіз берілу арқылы яғни |
|сұрақтары |махаббатпен істегенде ғана жетуге болатынын айтады, яғни |
|оқушының |білімге деген шексіз берілу мен махаббат болмаса ешнәрсеге |
|жоғарыда |қол жеткізе алмайтыны туралы айтқан. |
|берген |3. «Өлмек бұрын жан түзетудің дертін таптым» деп нені айтты?|
|жауаптарына |Ж: Бұл сөзі арқылы өзінің артына қалдырған мұрасы «Даналық |
|қойылады |кітабы» туралы айтқан. |
|(оларды |1. «Даналық кітабы» қай тілде жазылған және қай ғасырдың |
|тереңдету |жәдігері? |
|үшін) |Орта Азия мен Қапшақ даласының түркілеріне түсінікті болсын |
| |деп Шағатай (қыпшақ) тілінде жазылған. XII ғасырдын бері |
| |сақталған әдеби жәдігер. |
| |4. «Диуани хикметті» зерттеген ғалым кім және нұсқалары |
| |туралы не  білесің? |
| |А. Йассауи хикметтерінің тілін ұзақ жыл зерттеген көрнекті |
| |ғалым А.К.Боровков. |
| |Алғашқы түпнұсқасы сақталмаған. Көшірмелері Қазанда 1987 жылы|
| |және |
| |1901жылы Стамбулда, Шымкентте 1902 жылы басылып және 1911 |
| |жылы жеке кітап болып   шықты. |
|3-қадам: | Абай |
|теорияны |Йасауи |
|«Талдау» |Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін, |
|үшін |Жоқ-барды, ертегіні термек үшін, |
|(1.Салыстыр,|Көкірегі сезімді, тілі орамды |
|2. |Жаздым үлгі жастарға бермек үшін. |
|Айырмашылығы| |
|неде? |Бісіміллә деп баян етіп хикмет айтып, |
|3. Ұқсастығы|Шәкірттерге дүрр гауһар шаштым міне, - |
|неде? |Махаббаттың дариясына шомылушы – ғалым |
|4.Тақырыптың|Амал қыл, қалар көп үлгісі |
|басты | |
|идеясын жаз | |
|деген |3. Тақырыптың басты идеясы неде? |
|тапсырмалар |Ж: а) Ұқсастығы: А. Йасауи де Абай да өз туындыларында |
|болу керек. |жастарға үлгі боларлық істерді санамалап айтады; |
|Немесе 1-3 |ә) Айырмашылығы: тек тілінде, бірақ екеуінің де айтар ойы |
|тапсырмалард|біреу. |
|ы Венн | |
|диаграммасы | |
|арқылы | |
|қамтуға | |
|болады. | |
|4-қадам: |А.Йасауи хикметтерінің негізгі ойы |
|теорияны |[pic] |
|«Жинақтау» | |
|үшін | |
|Қорытынды | |
|шығар, | |
|анықтама | |
|бер, | |
|мазмұнды | |
|жүйеле, | |
|кестені, | |
|тірек | |
|сызбаны, | |
|сөзжұмбақты | |
|толтыр | |
|немесе өзің | |
|құрастыр | |
|тағы с.с. | |
|басқа | |
|түрдегі | |
|тапсырмалар | |
|оқушының | |
|жоғарыдағы | |
|«тақырыптың | |
|басты | |
|идеясына» | |
|жазған | |
|жауабына | |
|қойылады. | |
|Оқулықпен жұмыс (5 минут): төмендегі «Қолдану» және оқушының тақырып |
|мазмұнына «Баға беруі» тәсілдеріне сәйкес, яғни рефлексия жасауға, эссе |
|жазуға арналған, практика жүзінде бекіту тапсырмалары орындалады . |
|Нәтижесі ауызша марапатталады. |
|5-қадам: |Оқулықтан Ахмет Йассауи айтып еді деген қанатты, ғибратты, |
|практика |өсиет-насихатқа толы сөздерін өз түсінігі бойынша талдау |
|жүзінде |жасап, тақтадағы даналық ағашына іледі.. |
|«Қолдану» |«Кітап аш та мәнін ұқ» |
|(оқулықпен |«Аяқ-қолыңды жерге түсірмей мақтағандарға қуанба» |
|жұмыс |«Кердеңдік – пиғылы бұзылған пасықтың ісі» |
|жүргізу |«Мейірімі жоқ меңмеңдерге қаспын мен» |
|барысында |«Мадақтар болсаң, шан асылды мадақта» |
|тек |«Бейнеттен қашпа» |
|қарапайым |«Бетбақ болма» |
|тапсырмаларм|«Қиын да болса, түзу жолмен жүр» |
|ен бекіту |«Арың сақта, болсаң да малға кедей» |
|жүргізіледі.|«Жамандық ойлама» |
|Дайын |«Кісі ақысын жеме» |
|формулалар |«Ұрыншақтың дауы көп, жамандардың жауы көп» |
|арқылы |«Халқыңа қызмет ет, Ізгілерге ізет ет, |
|есептер |Жаны жақсы жайсаңдарға қызмет ет» |
|шығару | |
|орындалады | |
| | |
| | |
| | |
|6-қадам: : |1) Бос орынды толтыр. Ойды жалғастыр. |
|практика |Сен қалай ойлайсың, Ахмет Йасауи хикметтері қандай |
|жүзінде |қасиеттерге тәрбиелейді? |
|«Баға беру» |Ж: А. Йасауи хикметтері әділдікке, қызыққұмарлық, |
|(Сен қалай |дүниеқорлықтан безуге, тазалыққа, адалдыққа, имандылыққа, |
|ойлайсың? Не|арам нәпсіден тыйылуға |
|істер едің? |тәрбиелейді. |
|деген |.............................................................|
|тапсырмалар |.......................................... |
|ІІІ кезең (кері байланыс – бағалау кезеңі): Жеке жұмыс. Жоғарыда меңгерген|
|мазмұнды үш деңгейге іріктеп (әр деңгейдің білімділік, біліктілік, яғни |
|құзыреттілік деңгейін анықтайтын тапсырмалар) оларды біртіндеп орындату |
|арқылы балл жинату барысында оқушының құзіреттілік деңгейін анықтап, әділ |
|бағалау жүзеге асырылады. Бұл тапсырмаларды оқушылар сабақтың соңына дейін|
|қалған 15 минуттың 12 минутында орындайды + 3 минут қортынды жасалады. |
|Қалған тапсырмаларлы үйде аяқтап келеді. Қортынды балл саны дәстүрлі |
|бағаға айналдырылып, келесі сабақтың басында сынып журналына қойылады, |
|мониторингке тіркеледі. |
| |І деңгей (5 балл) |
|1-қадам: | Бос орындарға қажетті сөздерді жаз: |
|теория |1. А.Йасауи «Диуани хикмет» еңбегінде қандай шығармаларды |
|бойынша |қамтыған? |
|«Білу» үшін |Ж: Ислам дін қағидаларын, адалдықты ұстану, көрсеқызарлыққа |
|тақырып |салынбау, ар тазалығын сақтау, әділдікке шақырар насихат |
|мазмұнынан |өлеңдері мен нақыл сөздері қамтылған. Кітап төрт бөліктен |
|кім? Не? |тұрады. |
|кімнің? | 2.«Шариғат» – деген не? |
|кімге? |Ислам діні қағидаларын, шарттарын тақуалықпен мүлтіксіз |
|кімді? |орындау. |
|кімде? |3. А.Йасауи Алланың тілі араб тілі деген пікірмен келісті ме?|
|кімнен?кімме|Ж: Қай тілде сөйлесе де Аллаға шын ақ ниеттен, адал көңілден |
|н? Қандай? |шыққан сөз. |
|Қай? Қашан? | |
|Не істеді?| |
|сияқты | |
|сұрақтарға | |
|2-қадам: |5. Келісетіндеріңе белгі қой. |
|практика |№ |
|жүзінде |Пікірлер |
|«Қолдану» |Иә |
|(оқулықпен |Жоқ |
|жұмыс. | |
|ІІ |1 |
|кезеңнің5-қа|А. Йасауи Бұқарада дүниеге келді. |
|дамындағы | |
| | |
| | |
| |2 |
| |Өз заманында би болған |
| | |
| | |
| | |
| |3 |
| |«Диуани хикмет» еңбегінің авторы |
| | |
| | |
| | |
| |4 |
| |А.Йасауи шығыстың жеті тілін білген |
| | |
| | |
| | |
| |5 |
| |Ойшыл, ғалым, философ, ақын |
| | |
| | |
| | |
|1-аралық нәтиже: |
|Бірінші деңгейде қалыптасқан құзіреттілік (білім, біліктілік) деңгейінің |
|сапалық өлшемі (бірінші аралық өлшемі): – «дұрыс», «толық» деген білім |
|сапасының түрлерімен сипатталады (Ю.К.Бабанский). Оқушының бұл алғашқы |
|қадам нәтижесінің сандық өлшемі – бес балл = «сынақтан өтті» = |
|«қанағаттандырарлық» білім деңгейінің өлшемі = «3» журналға қойылады, егер|
|келесі деңгей тапсырмаларын меңгере алмаса. |
| |ІІ деңгей (5 балл + 4 балл = 9 балл) |
|3а-қадам: |Неліктен еңбегін «Даналық кітабы» атаған? |
|теорияны |Ж: Себебі кітапта халыққа арнап айтылған, сабақ боларлықтай |
|«Түсіну» |хикметтер қамтылған. |
|үшін неге? | |
|неліктен? | |
|себебі? не | |
|үшін? | |
|3б-қадам: |2-тапсырма: |
|теорияны |Салыстыр: Екі кезеңнің екі ақынның айтқан ойларынан |
|«Талдау» |ұқсастықты тап |
|үшін | |
|1.Салыстыр, | |
|Айырмашылығы|Ахмет Йассауи |
|неде? |XII ғасыр   |
|3. Ұқсастығы|«Диуани хикмет» еңбегі |
|неде? |Адамның өз бойындағы ізгі адамгершілік қасиеттерді ұдайы |
|4.Тақырыптың|жетілдіріп отыруы немесе бүкіл адамгершілік қасиеттерінен |
|басты |жұрдай болуы сол кісінің  |
|идеясын жаз |имандылығына байланысты. |
|деген | |
|тапсырмалар | |
|болу керек. |Шәкәрім       Құдайбердіұлы |
|ІІ кезеңде |XIX ғасыр |
|Венн |«Мұсылмандық шарты» еңбегі |
|диаграммасы |-иман-ғибадат турасын шамам келгенше қазақ тілінде жазайын, |
| |әр қазақтың оқуына оңай болсын, оларға пайда, өзіме де сауап |
| |болар ма екен деп үміт еттім»,-дейді. |
| | |
| | |
| |Екі ақынның да ойы адамзат бойына адамгершілік қасиетті |
| |................ |
| |.............................................................|
| |.............................................................|
| |.............................................................|
| |...................................................... |
| |дәріптеу. |
|4-қадам: |4. Көрсетілген оқиғаларды ретіне қарай белгіле. |
|практика |1 |
|жүзінде |63 жасында қылуетке кірді. |
|«Қолдану. | |
|ІІ-кезеңдегі| |
|қарапайым |2 |
|тапсырмалар |1119-1120 жылдары Түркістанға қайта оралады. |
| | |
| | |
| |3 |
| |63-73 жасында «Диуани хикмет » еңбегін жазды. |
| | |
| | |
| |4 |
| |1110 жылы Бұқар қаласына оқуға барды |
| | |
| | |
|2- аралық нәтиже: |
|Екінші деңгейде қалыптасқан құзіреттілік деңгейдің сапалық өлшемі (екінші|
|аралық өлшемі): – оқушының бірінші деңгейдегі «дұрыстылық» пен |
|«толықтылдық» деп аталатын білім сапасының түрлеріне «тереңділік» пен |
|«әрекеттілік» сияқты түрлері қосылады. Білім, біліктілік сапасының сандық|
|өлшемі – алғашқы жинаған бес баллға + 4 балл = 9 балл = «4» , яғни |
|«жақсы» деген баға журналға қойылады, егер оқушы келесі деңгейді меңгере |
|алмас |
| |ІІІ деңгей (9 балл + 3 балл = 12 балл) |
|5-қадам: теорияны |1. А.Йасауидің хикметтер жазып қалдырудағы мақсаты: |
|«Жинақтау» үшін |1. |
|Қорытынды шығар, |.....................................................|
|анықтама бер, |.....................................................|
|мазмұнды жүйеле, |2. |
|кестені, тірек |.....................................................|
|сызбаны, сөзжұмбақты|.....................................................|
|толтыр немесе өзің |. |
|құрастыр тағы с.с. |2-тапсырма:Сөзжұмбақты шешіңдер: |
|басқа түрдегі |Йасауидің аты (Ахмет) |
|тапсырмалар оқушының|Сайрам қаласының көне аты (Испиджап) |
|жоғарыдағы |Даналық ойлары (Хикмет) |
|«тақырыптың басты |Ұстазы (Хамадани) |
|идеясына» жазған |Қажылыққа баратын қала(Мекке) |
|жауабына қойылады. |Ұстазының аты (Арыстанбаб) |
|ІІ-кезең, 4-қадамда | |
|«жинақтауға» | |
|берілген тапсырма |А |
|басқа формада |Х |
|беріліп, баланың |М |
|білім деңгейі |Е |
|бағаланады. |Т |
| | |
| | |
| |И |
| |С |
| |П |
| |И |
| |Д |
| |Ж |
| |А |
| |П |
| | |
| | |
| | |
| |Х |
| |И |
| |К |
| |М |
| |Е |
| |Т |
| | |
| | |
| |Х |
| |А |
| |М |
| |А |
| |Д |
| |А |
| |Н |
| |И |
| | |
| | |
| |М |
| |Е |
| |К |
| |К |
| |Е |
| | |
| | |
| |А |
| |Р |
| |Ы |
| |С |
| |Т |
| |А |
| |Н |
| |Б |
| |А |
| |Б |
| | |
|6-қадам: : практика |3-тапсырма:А.Йассауидің дүниеден безіп қылуетке |
|жүзінде «Баға беру»|кіріуіне қалай қарайсың, сен не істер едің? |
|(Сен қалай ойлайсың?| |
|Не істер едің? деген| |
|тапсырмаларды | |
|орындату арқылы | |
|оқушының жоғарыда | |
|алған білімін | |
|(теория бойынша) | |
|және біліктілігін | |
|(практикасы бойынша)| |
|өмірдегі | |
|жағдаяттарды шешуге | |
|қолдана алу дәрежесі| |
|бағаланады. | |
|3-нәтиже: |
|Үшінші деңгейдің нәтижесі (түбегейлі көзделген нәтиже): алғашқы екі |
|деңгейде жинаған 9 баллға + 3 балл =12 балл = «5» журналға қойылады. |
|Оқушының білім сапасы білім стандарты көлемінде «дұрыс», «толық», |
|«әрекеттілік» пен «тереңділік»-ке «жүйелілік» пен «саналылық» қосылып, |
|барлығының жиынтығы «берік» білім болып саналады (Ю.К. Бабанский). |