Ер Тарғын жыры (Кілті)

Қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі
Ибрагим Бегімхан Керімханұлы
Қазақ әдебиеті, 9-сынып
Сабақтың тақырыбы: «Ер Тарғын» жыры (Кілті)
(жаңа сабақ – 45 минут)
Балалар, төмендегі бос орындарға жауап жазыңдар.
(асты сызылған курсив сөздердердің орнына оқушы дәптерінде бос орын
қалдырылады)
|Оң жақ бағандағы|І кезең. Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, |
|тапсырмаларды |бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) |
|құрастырушы |ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік |
|мұғалімдердің |тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) |
|есіне: |«Көпір» тапсырмаларын тексереді) |
|«Көпір» |Сұрақтарға жауап бер. Бос орынға қажетті сөздерді қой. |
|тапсырмалары |1.Ауыз әдебиетінің қомақты да асыл мұрсыбатырлар жырындақандай |
|өткен тақырыптар|оқиғалар суреттеледі? |
|бойынша жаңа |Жауабы: Оларда елін сыртқы жаулардан қорғау, елінің халқының |
|сабақты |тәуелсіздігінсақтау басым. |
|меңгеріге негіз |2. Қазақтың батырлар жырлары қандай оқиғаларға негізделеді? |
|болатын қайталау|Жауабы: Қазақтың батырлар жырларында қазақ халқының басынан кешкен |
|тапсырмалары |тарихи оқиғалардың ізі бар. |
| |3. Батырлық дастандардағы Қобыланды,Тарғын, Алпамыс сияқты ерлер |
| |ерлігіне негіз болған не? |
| |Жауабы:Батырлар елін сүйген, атамекенін, халқын, оның ар-намысын |
| |қорғау, елдігін сақтау үшін ата жауына қарсы жанқиярлық ерлікке |
| |барған, көзсіз батырлық көрсеткен. |
|ІІ кезең (топтық жұмыс) жаңа сабақты топтық жұмыс барысында оқушылардың өз бетімен |
|меңгеруіне жағдай жасау: а) оқушылар төмендегі «Білу», «Түсіну», «Талдау», |
|«Жинақтау» тәсілдеріне сәйкес тапсырмаларын өздері толтырады (10 минут); ә) |
|жауаптарын мұғаліммен бірге талдайды (10 минут). Нәтижесі ауызша марапатталады. |
|Теориясы:«Білу» |Бос орынға қажетті сөздерді қой. |
|(тақырып мазмұны| |
|бойынша кім?не? |    1. Батырлар  жыры көлемі  жағынан да, мазмұн -  мәні жағынан да |
|қандай? |қазақ фольклорында  ауқымды  орын  алатын  аса көрнекті жанрдың |
|қалай?нені? |бірі. |
|қашан?не істеді |      Батырлар  жыры елдің  сан  ғасырлық тарихын, ерлік  дәстүрін, |
|сияқты |кезеңдік  оқиғаларға  деген халық  бағасын, алдан  күткен үміті  мен|
|сұрақтарға жауап|аңсар-мұратын көркем  жинақтап бейнелейді. Ол  тарихтың  салқар  |
|беретін толық |көшінде жиі  қайталанатын  соғыстар  мен  шайқастардың жылнамасы  |
|ақпарат |емес, ел  есінде  ерекше  қалған елеулі  оқиғаларды  жинақтай  |
|іріктеліну |бейнелейтін көркем  туынды. |
|керек) |     Қазақтың батырлар жыры ХІҮ-ХҮІІІғасырда  туса  керек. «Алпамыс |
| |батыр »  бірнеше  елге  ортақ  болса,«Қобыланды  батыр», «Ер |
| |Тарғын»,  «Қамбар батыр» жырлары   қазақ  халқының  жыры. |
| |     «Ер Тарғын»  жырының  2 нұсқасы бар. Олардың біріншісі 1862 |
| |жылы Қазанда Н.Ильминскийдің Марабай ақыннан жазып   бастырған  |
| |нұсқасы болса, екіншісі В.Радловтың Қырым  елінен жинап, өзінің 9 |
| |томдығының 7-томына  енгізген «Ер Тарғын» атты әңгімесі.Біздің |
| |кеңірек танысатынымыз –Марабай ақынның нұсқасы. |
| |     «Ер Тарғын» жыры –қазақ батырлар жырының ішіндегі таңдаулысы . |
| |Тақырыбы – Отан қорғау болса, идеясы – ел бірлігі. |
| |2.«Ер Тарғын» жыры – өзіндік идеялық-көркемдік жағынан қазақ |
| |батырлар жыры ішіндегі таңдаулы шығармалардың бірі. Жырда ерлік, |
| |елдік, жақсылық пен жамандық, кіршіксіз адал махаббат секілді өзекті|
| |мәселелер көтерілген. «Ер Тарғын» жырында халқымыздың басынан кешкен|
| |тарихи-әлеуметтік оқиғалар, халықтың әдет-ғұрып, салт-санасы, рухани|
| |тірішілігі, арман-мұраты көрініс береді. Жырда халқы үшін еміренген,|
| |жұртының тағдырын ойлаған, соның тәуелсіздігі үшін басын бәйгеге |
| |тіккен, еліне қамқор, пана болған батырдың ерлік, адамгершілік |
| |бейнесі өрнектелген.Жырдың аса бір құндылығы – аты ағызға айналған, |
| |тарихта болған, халқымыздың дана ойшылы Сыпыра жырау кемеңгерік |
| |тұлғасымен көрінуі. Жыршы Сыпыра жырауға байланысты штрих-детальді |
| |жыр арқауына енгізу арқылы халқының даналық ойын биіктеткен. Сыпыра |
| |жыраудың жыр құрылымына енуінен поэма өзегінде халқымыздың тарихи |
| |кешулері жатқанын айқын байқаймыз. |
| |3 «Ер Тарғын » жырының композициялық құрылысын сатылай-кешенді |
| |талдау  |
| |1. Жанр түрі:Эпостық  жыр. |
| |2. Авторы:     Халық. |
| |3. Тақырып:Отан қорғау,  батырлық ,  ерлік. |
| |4. Идеясы: Ел бірлігін сақтау, батырлықты дәріптеу. |
| |5.Оқиға орны. Қырым жұрты. |
| |6.Оқиға кезеңі. Ноғайлы дәуірі. |
| |7. Кейіпкерлері. Тарғын, Ақжүніс, Қартқожақ, Ақшахан..... |
| |8.Тұлпары. Тарлан, Қанатты қара. |
| |9.Ұлттық салт-дәстүр. Дұшпан да болса сыйластық: Қартқожақ өз жолын |
| |сұрайды. Тарғын «Кезегін бабай алсын деп» беруі. |
| |10.Оқиғаның басталуы.Тарғынның Қырым жұртына баруы. |
| |11.Дамуы. Соғыстың басталуы. Тарғынның батыр болып көзге түсуі. |
| |12. Шиеленіс. Тарғынның Ақжүністі алып қашуы. Қартқожақтың ізінен |
| |баруы. |
|Теориясы: |Сұрақтарға жауап бер. Бос орынға қажетті сөздерді қой. |
|«Түсіну» |Оқулықпен жұмыс |
|(неге? неліктен?|1.Тарғынның қандай қасиеттерін бөле-жара айтар едің? |
|себебі? не |2.Тарғын бейнесін жасай отырып, халық не айтпақшы болған? |
|үшін?сұрақтары |3.Ақжүніске қарап бұрынғы әйелдер қандай болған деп ойлайсың? Оның |
|оқушының |бейнесінің негізіндегі халық арманын не деп түйіндер едің? |
|жоғарыда берген |4.Ақжүністің әкесі (ағасы, туысы) туралы қандай ойдасың? |
|жауаптарына |5. Қартқожақтың бойындағы қандай қасиеттерді бағалауға болады? |
|оларды тереңдету|6.Ақын сыпыра жырауды жыр арқауына енгізгенде қандай мақсат |
|үшінқойылады) |көздеген? |
| | |
|Теориясы: |Батырлар жыры мен ертегілердің айырмашылығын, ұқсастығын тап. |
|«Талдау» |Венн диаграммасы. |
|(1.Салыстыр, |Батырлар жыры |
|2. Айырмашылығы |Ортақ белгісі |
|неде? |Ертегілер |
|3. Ұқсастығы | |
|неде? |Кейіпкері – батыр . |
|4.Тақырыптың |Тақырыбы–ерлік. |
|басты идеясын |Оқиғасы -елдің сыртқы жауларымен  күреседі, мифтік         тұрғыда. |
|жаз деген |Жырдың негізінде халық тарихы жатады. |
|тапсырмалар болу|Халық ауыз  әдебиетінің үлгісі. Эпостық  жанр. Бірнеше   |
|керек. Немесе |нұсқасыболады. |
|1-3 | |
|тапсырмаларды |Кейіпкері – қарапайым  адамдар, ойдан |
|Венн диаграммасы|шығарылған түрі де бар. |
|арқылы қамтуға |Тақырыбы –  тапқырлық. |
|болады. |Оқиғасы – қиял-ғажайып оқиға, ел  |
| |ішіндегі  оқиға , салт-дәстүр, |
| |әдет-  ғұрып, мифтік   тұрғыда. |
| |Ертегі оқиғасының негізінде халық |
| |арманы жатады |
| | |
|Теориясы: | |
|«Жинақтау»(Қорыт|Батырлар жырындағы ойды топтастыр |
|ынды | |
|шығар,анықтама | |
|бер, мазмұнды |Өнер |
|жүйеле, кестені,|Ерлік |
|тірек сызбаны, | |
|сөзжұмбақты |ДәстүрБатырлар жыры Елдік |
|толтыр немесе | |
|өзің құрастыр | |
|тағы с.с. басқа|Тәрбие Ел қорғау Тарих |
|түрдегі | |
|тапсырмалар | |
|оқушының | |
|жоғарыдағы | |
|«тақырыптың | |
|басты идеясына» | |
|жазған жауабына | |
|қойылады) | |
|Оқулықпен жұмыс (5 минут): төмендегі «Қолдану» және оқушының тақырып мазмұнына |
|«Баға беруі» тәсілдеріне сәйкес, яғни рефлексия жасауға, эссе жазуға арналған, |
|практика жүзінде бекіту тапсырмалары орындалады . Нәтижесі ауызша марапатталады. |
|Практикасы: |Тренинг терапия |
|«Қолдану»(оқулы|Жырдың мақсаты. Батырлықты дәріптеу. |
|қпен жұмыс |Кейіпкер не себептен олай істеді? |
|жүргізу |Тарғын |
|барысында тек |Ақжүніс |
|қарапайым |Қартқожақ |
|тапсырмалармен |Олай істемегенде не болар еді? |
|бекіту |Тарғын |
|жүргізіледі. |Ақжүніс |
|Дайын |Қартқожақ |
|формулалар |Кейіпкердің мәселені шешкендегі ұстанымы |
|арқылы есептер |Шешім қабылдауы мен тәртібі, тәрбиесі. |
|шығару | |
|орындалады ) | |
| | |
|Практикасы |Сұрақтарға жауап бер. |
|«Баға беру» |Сен қалай ойлайсың? Жырдың негізгі ойы қай бейне арқылы көбірек |
|(Сен қалай |көрінеді |
|ойлайсың? Не |Менің ойымша, |
|істер едің? |....................................................................|
|деген |....................................................................|
|тапсырмалар |.. |
|оқушыға |....................................................................|
|жоғарыда алған |....................................................................|
|білімін (теория|.. |
|бойынша) және |....................................................................|
|біліктілігін |....................................................................|
|(практикасы |..... |
|бойынша) |....................................................................|
|өмірдегі |....................................................................|
|жағдаяттарды |... |
|шешуге |....................................................................|
|бағытталып |....................................................................|
|қойылады |.. |
| |....................................................................|
| |....................................................................|
| |.... |
| |....................................................................|
| |....................................................................|
| ІІІ кезең (кері байланыс – бағалау кезеңі): |
|Жеке жұмыс. Жоғарыда меңгерген мазмұнды үш деңгейге іріктеп (әр деңгейдің |
|білімділік, біліктілік, яғни құзыреттілік деңгейін анықтайтын тапсырмалар) оларды |
|біртіндеп орындату арқылы балл жинату барысында оқушының құзіреттілік деңгейін |
|анықтап, әділ бағалау жүзеге асырылады. Бұл тапсырмаларды оқушылар сабақтың соңына |
|дейін қалған 15 минуттың 12 минутында орындайды + 3 минут қортынды жасалады. Қалған|
|тапсырмаларлы үйде аяқтап келеді. Қортынды балл саны дәстүрлі бағаға айналдырылып, |
|келесі сабақтың басында сынып журналына қойылады, мониторингке тіркеледі. |
| |І деңгей (5 балл) |
| | |
|Теориясы: | Бос орынға қажетті сөздерді қой. |
|«Білу» | |
|(тақырып | |
|мазмұны бойынша|Оқиға |
|кім?не? |Тарғынның іс-әрекеті |
|қандай? қалай? |Мінездеме |
|нені? қашан?не | |
|істеді сияқты |Жорық |
|сұрақтарға |Жау қамалын бұзады |
|жауап беретін |Тарғынның асқан |
|толық |ерлігі, батырлығы, |
|ақпараттар |қамал бұзар |
|іріктелініп ІІ |аруақты батыр |
|кезеңдегіге |екені көрінеді |
|қарағанда | |
|керісінше |Қашқын |
|қойылады) |Хан қызын қорықпай алып қашады |
| |Ештеңеден тайынбайтын өр мінезі байқалады |
| | |
| |Қуғын |
| |Қуғыншыны қорықпай қарсы алады |
| |Ер жүрек |
| | |
| |Қарт Қожақпен бетпе-бет |
| |Кішілік жасап, әдеп сақтап, кезегін береді |
| |Тарғын - үлкенді сыйлай білетін, |
| |өзгенің артықшылығын мойындай |
| |алатын ер. Ол – намысты батыр. |
| |Жүректі, ерен |
| |ерлік иесі |
| | |
| |Ханзада ханның опасыздығы |
| |Ханның жауын жеңіп береді. Қиын сәтте өзін ғана емес, сүйген жарының|
| |қамын жейді. |
| |Шыдамдылық, адамгершілік, |
| |үлкенжүрек иесі. |
| | |
| |Жекпе-жек |
| |Жауды жеңеді |
| |Батырлық тұлғасы, қайтпас қайрат |
| |ерлігі |
| | |
| |Сыпыра жырау тоқтамы |
| |Жырау сөзіне құлақ қояды, райынан қайтады. |
| |Үлкенді сыйлауы, |
| |ел қамын жеген |
| |ел қорғаны батыр. |
| | |
|Практикасы: | Оқулықпен жұмыс. |
|«ҚОЛДАНУ» |Жырдан Ақжүніс қашқанынан хабардар болған ханның сөзін, |
|(ІІ кезеңдегіге|қуғыншылардың сөзін, Қартқожақтың сөзін тауып жаз. |
|қарапайым |Ақшаханның сөзі |
|тапсырмалар |Қуғыншы әскерлердің сөзі |
|үлгісіндегі |Қартқожақтың сөзі |
|тапсырмалар | |
|орындалады) | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |. |
| |ІІ деңгей (5 балл + 4 балл = 9 балл) |
|Теориясы: | |
|«Түсіну» |Кестені толтыр |
|(неге? |Шығарма кейіпкерлері |
|неліктен? |Сен үлгі тұтар іс-әрекеттері |
|себебі? не |Эстетикалық баға |
|үшін?сұрақтары | |
|оқушының | |
|жоғарыда берген| |
|жауаптарына | |
|оларды | |
|тереңдету үшін| |
|қойылады) | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
|Теориясы: |Оқулықпен жұмыс |
|«Талдау» |Жырдағы көркемдегіш құралдарды табыңдар |
|(1.Салыстыр, |Ажарлау |
|2. Айырмашылығы|Құбылту |
|неде? |Айшықтау |
|3. Ұқсастығы | |
|неде? |Теңеу – салыстыра суреттеу.Эпитет – айқындау |
|4.Тақырыптың |Метафора – балау,көшіру. Метонимия – қайтадан атау, алмастыру. |
|басты идеясын |Гипербола –ұлғайту, литота – кішірейту. |
|жаз деген |Шендестіру (антитеза) – қарама-қарсылық арқылы бұлардан басқа |
|тапсырмалар |құбылыстың сыр-сипатын, суретін, кескін-келбетін ашу. Инверсия – сөз|
|болу керек. |онын ауыстыру. |
|Немесе 1-3 | |
|тапсырмаларды | |
|Венн | |
|диаграммасы | |
|арқылы | |
|қамтуғаболады. | |
|Практикасы: |Өлеңді құрылысына талда. |
|«ҚОЛДАНУ» |Тарлан аты пысқырды, |
|(ІІ кезеңдегіге|Пысқырғанмен қоймады, |
|қарапайым |Және жерді тебінді – |
|тапсырмалар |Хайуан бүйтіп не білді? |
|үлгісіндегі | |
|тапсырмалар |1. Шумақ:      1шумақ |
|орындалады) |2. Тармақ:     5 тармақ |
| |3. Бунақ:       2 бунақ |
| |4. Буын :       7-8 буынды |
| |5. Ұйқас:      егіз ұйқас |
| |ІІІ деңгей (9 балл + 3 балл = 12 балл) |
|Теориясы: |Сөзжұмбақты шеш |
|«Жинақтау» | |
|(Қорытынды | |
|шығаруға |Т |
|бағытталған:мазм|а |
|ұнды |р |
|жүйеле, анықтама|л |
|бер, |а |
|кесте, сызба, |н |
|ребус шеш. деген| |
|сөздер тапсырма | |
|шартында болу | |
|керек). | |
| |А |
| |қ |
| |ш |
| |а |
| |х |
| |а |
| |н |
| | |
| | |
| | |
| |Қ |
| |а |
| |Р |
| |т |
| |қ |
| |о |
| |ж |
| |а |
| |қ |
| | |
| | |
| | |
| |А |
| |Ғ |
| |ж |
| |ү |
| |н |
| |і |
| |с |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |С |
| |Ы |
| |п |
| |ы |
| |р |
| |а |
| | |
| | |
| | |
| |қ |
| |а |
| |ш |
| |қ |
| |ы |
| |Н |
| | |
| | |
| | |
| |Тарғынның қанаты. |
| |Ақжүністің әкесі . |
| |65 жастағы батыр. |
| |Дыбыс үндестігі бойынша жазылған Тарғынның жарының аты. |
| |Жырдағы жырау есімі. |
| |Ер Тарғын Ақжүністі алып кеткенде қандай жағдайда болды. |
|Практикасы |Сұрақтарға жауап бер. Бос орынға қажетті сөздерді қой. |
|«Баға беру»(Сен |Қалай ойлайсың, жырда қандай мәселелер сөз болады? |
|қалай |Жырдың негізінде жатқан басты ой неде? |
|ойлайсың?Не |....................................................................|
|істер |....................................................................|
|едің?сияқты |....................................................................|
|тапсырмалар |....................................................................|
|өмірдегі |....................................................................|
|жағдаяттарды |....................................................................|
|шешуге |.............. |
|бағытталып |....................................................................|
|қойылады |....................................................................|
| |.. |
| | ІV деңгей |
|Шығармашылық |«Ер Тарғын» жырын «Ер Төстік» ертегісімен, және «Күлтегін» жырымен|
|тапсырма |салыстыру. |

Қазақ әдебиеті 9а сынып
Сабақтың тақырыбы: «Ер Тарғын» жыры (Оқушының
дәптері)
(жаңа сабақ – 45 минут)
Балалар, төмендегі бос орындарға жауап жазыңдар.
(асты сызылған курсив сөздердердің орнына оқушы дәптерінде бос орын
қалдырылады)
|Оң жақ бағандағы|І кезең. Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, |
|тапсырмаларды |бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) |
|құрастырушы |ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік |
|мұғалімдердің |тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) |
|есіне: |«Көпір» тапсырмаларын тексереді) |
|«Көпір» |Сұрақтарға жауап бер. Бос орынға қажетті сөздерді қой. |
|тапсырмалары |1.Ауыз әдебиетінің қомақты да асыл мұрсыбатырлар жырындақандай |
|өткен тақырыптар|оқиғалар суреттеледі? |
|бойынша жаңа |Жауабы: Оларда ...............сыртқы жаулардан қорғау, елінің |
|сабақты |халқының .......................... сақтау басым. |
|меңгеріге негіз |2. Қазақтың батырлар жырлары қандай оқиғаларға негізделеді? |
|болатын қайталау|Жауабы: Қазақтың батырлар жырларында қазақ халқының басынан кешкен |
|тапсырмалары |......................... оқиғалардың ізі бар. |
| |3. Батырлық дастандардағы Қобыланды,Тарғын, Алпамыс сияқты ерлер |
| |ерлігіне негіз болған не? |
| |Жауабы: Батырлар елін сүйген, атамекенін, халқын, оның ар-намысын |
| |қорғау, елдігін сақтау үшін ата жауына қарсы жанқиярлық |
| |.................... барған, көзсіз батырлық көрсеткен. |
|ІІ кезең (топтық жұмыс) жаңа сабақты топтық жұмыс барысында оқушылардың өз бетімен |
|меңгеруіне жағдай жасау: а) оқушылар төмендегі «Білу», «Түсіну», «Талдау», |
|«Жинақтау» тәсілдеріне сәйкес тапсырмаларын өздері толтырады (10 минут); ә) |
|жауаптарын мұғаліммен бірге талдайды (10 минут). Нәтижесі ауызша марапатталады. |
|Теориясы:«Білу» |Бос орынға қажетті сөздерді қой. |
|(тақырып мазмұны| |
|бойынша кім?не? |    1. Батырлар  жыры көлемі  жағынан да, мазмұн -  мәні жағынан да |
|қандай? |қазақ фольклорында  ауқымды  орын  алатын  аса көрнекті жанрдың |
|қалай?нені? |бірі. |
|қашан?не істеді |      Батырлар  жыры елдің  сан  ғасырлық |
|сияқты |............................., ерлік  дәстүрін,  кезеңдік  |
|сұрақтарға жауап|оқиғаларға  деген ........................ бағасын, алдан  күткен |
|беретін толық |үміті  мен аңсар-мұратын көркем ................................... |
|ақпарат |бейнелейді. Ол  тарихтың  салқар  көшінде жиі  қайталанатын  |
|іріктеліну |соғыстар  мен  шайқастардың жылнамасы  емес, ел  есінде  ерекше  |
|керек) |қалған елеулі  оқиғаларды  жинақтай  бейнелейтін |
| |................................. туынды. |
| |     Қазақтың батырлар жыры ХІҮ- ........... ғасырда  туса  керек. |
| |«Алпамыс батыр »  ..................... елге  ортақ  болса, |
| |«Қобыланды  батыр», «Ер Тарғын»,  «Қамбар батыр» жырлары  |
| | ..........................  халқының  жыры. |
| |     «Ер Тарғын»  жырының  .......нұсқасы бар. Олардың біріншісі |
| |............... жылы Қазанда Н.Ильминскийдің |
| |............................. ақыннан жазып   бастырған  нұсқасы |
| |болса, екіншісі В.Радловтың ......................... елінен жинап, |
| |өзінің ........томдығының 7-томына  енгізген «Ер Тарғын» атты |
| |әңгімесі. Біздің кеңірек танысатынымыз – .......................... |
| |ақынның нұсқасы. |
| |     «Ер Тарғын» жыры – қазақ батырлар жырының ішіндегі таңдаулысы .|
| |Тақырыбы – ...................... қорғау болса, идеясы – |
| |................. бірлігі. |
| |2.«Ер Тарғын» жыры – өзіндік идеялық-көркемдік жағынан қазақ |
| |батырлар жыры ішіндегі таңдаулы шығармалардың бірі. Жырда ерлік, |
| |елдік, жақсылық пен жамандық, кіршіксіз адал махаббат секілді өзекті|
| |мәселелер көтерілген. «Ер Тарғын» жырында халқымыздың басынан кешкен|
| |..................-әлеуметтік оқиғалар, халықтың |
| |..................-ғұрып, ..................-санасы, |
| |..................... тірішілігі, арман-мұраты көрініс береді. Жырда|
| |халқы үшін еміренген, жұртының тағдырын ойлаған, соның тәуелсіздігі |
| |үшін басын бәйгеге тіккен, еліне қамқор, пана болған |
| |............................... ерлік, адамгершілік бейнесі |
| |өрнектелген. Жырдың аса бір құндылығы – аты ағызға айналған, тарихта|
| |болған, халқымыздың дана ойшылы .......................... жырау |
| |кемеңгерік тұлғасымен көрінуі. Жыршы ...................жырауға |
| |байланысты штрих-детальді жыр арқауына енгізу арқылы халқының |
| |даналық ойын.............................. . Сыпыра жыраудың жыр |
| |құрылымына енуінен поэма өзегінде халқымыздың тарихи кешулері |
| |жатқанын айқын байқаймыз. |
| |3 «Ер Тарғын » жырының композициялық құрылысын сатылай-кешенді |
| |талдау  |
| |1. Жанр түрі: |
| |2. Авторы:      |
| |3. Тақырып: |
| |4. Идеясы:  |
| |5.Оқиға орны. |
| |6.Оқиға кезеңі.. |
| |7. Кейіпкерлері.. |
| |8.Тұлпары. |
| |9.Ұлттық салт-дәстүр. |
| |10.Оқиғаның басталуы.Тарғынның ................ жұртына баруы. |
| |11.Дамуы. ...................... басталуы. Тарғынның |
| |.....................болып көзге түсуі. |
| |12. Шиеленіс. ................................... Ақжүністі алып |
| |қашуы. Қартқожақтың ізінен баруы.... |
|Теориясы: |Сұрақтарға жауап бер. Бос орынға қажетті сөздерді қой. |
|«Түсіну» |Оқулықпен жұмыс |
|(неге? неліктен?|1.Тарғынның қандай қасиеттерін бөле-жара айтар едің? |
|себебі? не |2.Тарғын бейнесін жасай отырып, халық не айтпақшы болған? |
|үшін?сұрақтары |3.Ақжүніске қарап бұрынғы әйелдер қандай болған деп ойлайсың? Оның |
|оқушының |бейнесінің негізіндегі халық арманын не деп түйіндер едің? |
|жоғарыда берген |4.Ақжүністің әкесі туралы қандай ойдасың? |
|жауаптарына |5. Қартқожақтың бойындағы қандай қасиеттерді бағалауға болады? |
|оларды тереңдету|6.Ақын Сыпыра жырауды жыр арқауына енгізгенде қандай мақсат |
|үшінқойылады) |көздеген? |
|Теориясы: |Батырлар жыры мен ертегілердің айырмашылығын, ұқсастығын тап. |
|«Талдау» |Венн диаграммасы. |
|(1.Салыстыр, |Батырлар жыры |
|2. Айырмашылығы |Ортақ белгісі |
|неде? | Ертегілер |
|3. Ұқсастығы | |
|неде? |Кейіпкері. |
|4.Тақырыптың |Тақырыбы. |
|басты идеясын |Оқиғасы . |
|жаз деген |Жырдың негізінде халық ............................. жатады. |
|тапсырмалар болу|Халық ауыз  ..................... |
|керек. Немесе |үлгісі. ......................  жанр. ................... нұсқасы |
|1-3 |болады. |
|тапсырмаларды | |
|Венн диаграммасы|Кейіпкері. |
|арқылы қамтуға |Тақырыбы. |
|болады. |Оқиғасы – қиял-ғажайып оқиға, ел  |
| |ішіндегі  оқиға , салт-дәстүр, |
| |әдет-  ғұрып, .........................   тұрғыда. |
| |Ертегі оқиғасының негізінде халық |
| |.................... жатады |
| | |
|Теориясы: | |
|«Жинақтау»(Қорыт|Батырлар жырындағы ойды топтастыр |
|ынды | |
|шығар,анықтама | |
|бер, мазмұнды |...................... |
|жүйеле, кестені,|................ |
|тірек сызбаны, | |
|сөзжұмбақты |.......................Батырлар жыры |
|толтыр немесе |............................ |
|өзің құрастыр | |
|тағы с.с. басқа| |
|түрдегі |....................... .................... |
|тапсырмалар |..................... |
|оқушының | |
|жоғарыдағы | |
|«тақырыптың | |
|басты идеясына» | |
|жазған жауабына | |
|қойылады) | |
|Оқулықпен жұмыс (5 минут): төмендегі «Қолдану» және оқушының тақырып мазмұнына |
|«Баға беруі» тәсілдеріне сәйкес, яғни рефлексия жасауға, эссе жазуға арналған, |
|практика жүзінде бекіту тапсырмалары орындалады . Нәтижесі ауызша марапатталады. |
|Практикасы: |Тренинг терапия |
|«Қолдану»(оқулы|Жырдың мақсаты. Батырлықты дәріптеу. |
|қпен жұмыс |Кейіпкер не себептен олай істеді? |
|жүргізу |Тарғын |
|барысында тек |Ақжүніс |
|қарапайым |Қартқожақ |
|тапсырмалармен |Олай істемегенде не болар еді? |
|бекіту |Тарғын |
|жүргізіледі. |Ақжүніс |
|Дайын |Қартқожақ |
|формулалар |Кейіпкердің мәселені шешкендегі ұстанымы |
|арқылы есептер |Шешім қабылдауы мен тәртібі, тәрбиесі. |
|шығару | |
|орындалады ) | |
| | |
|Практикасы |Сұрақтарға жауап бер. |
|«Баға беру» |Сен қалай ойлайсың? Жырдың негізгі ойы қай бейне арқылы көбірек |
|(Сен қалай |көрінеді |
|ойлайсың? Не |Менің ойымша, |
|істер едің? |....................................................................|
|деген |....................................................................|
|тапсырмалар |.. |
|оқушыға |....................................................................|
|жоғарыда алған |....................................................................|
|білімін (теория|.. |
|бойынша) және |....................................................................|
|біліктілігін |....................................................................|
|(практикасы |..... |
|бойынша) |....................................................................|
|өмірдегі |....................................................................|
|жағдаяттарды |... |
|шешуге |....................................................................|
|бағытталып |....................................................................|
|қойылады |.. |
| |....................................................................|
| |....................................................................|
| |.... |
| |....................................................................|
| |....................................................................|
| ІІІ кезең (кері байланыс – бағалау кезеңі): |
|Жеке жұмыс. Жоғарыда меңгерген мазмұнды үш деңгейге іріктеп (әр деңгейдің |
|білімділік, біліктілік, яғни құзыреттілік деңгейін анықтайтын тапсырмалар) оларды |
|біртіндеп орындату арқылы балл жинату барысында оқушының құзіреттілік деңгейін |
|анықтап, әділ бағалау жүзеге асырылады. Бұл тапсырмаларды оқушылар сабақтың соңына |
|дейін қалған 15 минуттың 12 минутында орындайды + 3 минут қортынды жасалады. Қалған|
|тапсырмаларлы үйде аяқтап келеді. Қортынды балл саны дәстүрлі бағаға айналдырылып, |
|келесі сабақтың басында сынып журналына қойылады, мониторингке тіркеледі. |
| |
| |
| |І деңгей (5 балл) |
| | |
|Теориясы: | Бос орынға қажетті сөздерді қой. |
|«Білу» | |
|(тақырып |Оқиға |
|мазмұны бойынша|Тарғынның іс-әрекеті |
|кім?не? |Мінездеме |
|қандай? қалай? | |
|нені? қашан?не |Жорық |
|істеді сияқты |Жау қамалын бұзады |
|сұрақтарға |Тарғынның асқан |
|жауап беретін |ерлігі, батырлығы, |
|толық |қамал бұзар |
|ақпараттар |аруақты ................ |
|іріктелініп ІІ |екені көрінеді |
|кезеңдегіге | |
|қарағанда |Қашқын |
|керісінше |.......... қызын қорықпай алып қашады |
|қойылады) |Ештеңеден тайынбайтын өр мінезі байқалады |
| | |
| |Қуғын |
| |Қуғыншыны ........................ қарсы алады |
| |........ жүрек |
| | |
| |Қарт Қожақпен бетпе-бет |
| |Кішілік жасап, әдеп сақтап, ....................береді |
| |Тарғын - үлкенді ................... білетін, |
| |өзгенің .............................. мойындай |
| |алатын ер. Ол – .................... батыр. |
| |Жүректі, ерен |
| |ерлік иесі |
| | |
| |Ханзада ханның опасыздығы |
| |........................ жауын жеңіп береді. Қиын сәтте өзін ғана |
| |емес, сүйген жарының қамын жейді. |
| |Шыдамдылық, адамгершілік, |
| |үлкен жүрек иесі. |
| | |
| |Жекпе-жек |
| |Жауды жеңеді |
| |.................... тұлғасы, қайтпас қайрат |
| |ерлігі |
| | |
| |Сыпыра жырау тоқтамы |
| |....................... сөзіне құлақ қояды, |
| |........................ қайтады. |
| |Үлкенді ........................... , |
| |ел қамын жеген |
| |ел қорғаны батыр. |
| | |
|Практикасы: | Оқулықпен жұмыс. |
|«ҚОЛДАНУ» |Жырдан Ақжүніс қашқанынан хабардар болған ханның сөзін, |
|(ІІ кезеңдегіге|қуғыншылардың сөзін, Қартқожақтың сөзін тауып жаз. |
|қарапайым |Ақшаханның сөзі |
|тапсырмалар |Қуғыншы әскерлердің сөзі |
|үлгісіндегі |Қартқожақтың сөзі |
|тапсырмалар | |
|орындалады) | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |. |
| |ІІ деңгей (5 балл + 4 балл = 9 балл) |
|Теориясы: | |
|«Түсіну» |Кестені толтыр |
|(неге? |Шығарма кейіпкерлері |
|неліктен? |Сен үлгі тұтар іс-әрекеттері |
|себебі? не |Эстетикалық баға |
|үшін?сұрақтары | |
|оқушының | |
|жоғарыда берген| |
|жауаптарына | |
|оларды | |
|тереңдету үшін| |
|қойылады) | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
|Теориясы: |Оқулықпен жұмыс |
|«Талдау» |Жырдағы көркемдегіш құралдарды табыңдар |
|(1.Салыстыр, |Ажарлау |
|2. Айырмашылығы|Құбылту |
|неде? |Айшықтау |
|3. Ұқсастығы | |
|неде? | |
|4.Тақырыптың | |
|басты идеясын | |
|жаз | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
|Практикасы: |Өлең құрылысына талда. |
|«ҚОЛДАНУ» |Тарлан аты пысқырды, |
|(ІІ кезеңдегіге|Пысқырғанмен қоймады, |
|қарапайым |Және жерді тебінді – |
|тапсырмалар |Хайуан бүйтіп не білді? |
|үлгісіндегі | |
|тапсырмалар |1. Шумақ:       |
|орындалады) |2. Тармақ:     |
| |3. Бунақ:        |
| |4. Буын :        |
| |5. Ұйқас:       |
| |ІІІ деңгей (9 балл + 3 балл = 12 балл) |
|Теориясы: |Сөзжұмбақты шеш |
|«Жинақтау» | |
|(Қорытынды | |
|шығаруға |Т |
|бағытталған:мазм| |
|ұнды | |
|жүйеле, анықтама| |
|бер, | |
|кесте, сызба, | |
|ребус шеш. деген| |
|сөздер тапсырма | |
|шартында болу | |
|керек). | |
| |А |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |Р |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |Ғ |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |Ы |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |Н |
| | |
| | |
| | |
| |Тарғынның қанаты. |
| |Ақжүністің әкесі . |
| |65 жастағы батыр. |
| |Дыбыс үндестігі бойынша жазылған Тарғынның жарының аты. |
| |Жырдағы жырау есімі. |
| |Ер Тарғын Ақжүністі алып кеткенде қандай жағдайда болды. |
|Практикасы |Сұрақтарға жауап бер. Бос орынға қажетті сөздерді қой. |
|«Баға беру»(Сен |Қалай ойлайсың, жырда қандай мәселелер сөз болады? |
|қалай |Жырдың негізінде жатқан басты ой неде? |
|ойлайсың?Не |....................................................................|
|істер |....................................................................|
|едің?сияқты |....................................................................|
|тапсырмалар |....................................................................|
|өмірдегі |....................................................................|
|жағдаяттарды |....................................................................|
|шешуге |................. |
|бағытталып | |
|қойылады | |
| | ІV деңгей |
|Шығармашылық |«Ер Тарғын» жырын «Ер Төстік» ертегісімен, және «Күлтегін» жырымен|
|тапсырма |салыстыру. |

Бағалау парағы (сынып журналының бір беті)

Оқушы
реттік № |1 деңгей
( мах 5 балл)
| |2 деңгей
( мах 4 балл)
| |3 деңгей
(3балл)

|
|Сыныптажинағанұпайы |Үйдежинағанұпайы |Барлықұпайы саны |Журналға баға |
| |1 |2 |3 |4 |5 | |1 |2 |3 |4 | |1 |2 |3 | | | | | | |1 |– |– |– |– |– |
|– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |2 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |–
|– | | | | | | |3 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |4 |–
|– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |5 |– |– |– |– |– | |– |–
|– |– | |– |– |– | | | | | | |6 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | |
| | | | |7 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |8 |– |– |–
|– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |9 |– |– |– |– |– | |– |– |– |–
| |– |– |– | | | | | | |10 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | |
| | |11 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |12 |– |– |– |–
|– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |13 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– |
|– |– |– | | | | | | |14 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | |
| |15 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |16 |– |– |– |–
|– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |17 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– |
|– |– |– | | | | | | |18 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | |
| |19 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |20 |– |– |– |–
|– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |21 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– |
|– |– |– | | | | | | |22 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | |
| |23 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |24 |– |– |– |–
|– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |25 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– |
|– |– |– | | | | | | |26 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | |
| |27 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |28 |– |– |– |–
|– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |29 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– |
|– |– |– | | | | | | |30 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | |
| |31 |– |– |– |– |– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |32 |– |– |– |–
|– | |– |– |– |– | |– |– |– | | | | | | |

Мониторинг

Бағалау парағындағы «Барлық ұпай саны»
бағанында берілген балл көрсеткіштері
төмендегі мониторингте сәйкес
нүктелермен белгіленеді.
12 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |11 |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |10 | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |9 | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |8 | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |7 | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |6 | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | |5 | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | |4 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | | |3 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | | |2 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | |1 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | |1
|2 |3 |4 |5 |6 |7 |8 |9 |10 |11 |12 |13 |14 |15 |16 |17 |18 |19 |20 |21
|22 |23 |24 |25 |26 |27 |28 |29 |30 |31 |32 | |
Оқушылардың сынып журналындағы реттік нөмірлері