Ер Тарғын жыры (Кілті)

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне:

І кезең. Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді)

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне::

«Көпір»

тапсырмалары өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеріге негіз болатын қайталау тапсырмалары

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Сұрақтарға жауап бер. Бос орынға қажетті сөздерді қой.

1. Ауыз әдебиетінің қомақты да асыл мұрсыбатырлар жырындақандай оқиғалар суреттеледі?

Жауабы: Оларда елін сыртқы жаулардан қорғау, елінің халқының тәуелсіздігін сақтау басым.

2. Қазақтың батырлар жырлары қандай оқиғаларға негізделеді?

Жауабы: Қазақтың батырлар жырларында қазақ халқының басынан кешкен тарихи оқиғалардың ізі бар.

3. Батырлық дастандардағы Қобыланды, Тарғын, Алпамыс сияқты ерлер ерлігіне негіз болған не?

Жауабы :Батырлар елін сүйген, атамекенін, халқын, оның ар-намысын қорғау, елдігін сақтау үшін ата жауына қарсы жанқиярлық ерлікке барған, көзсіз батырлық көрсеткен.

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне:: ІІ кезең (топтық жұмыс) жаңа сабақты топтық жұмыс барысында оқушылардың өз бетімен меңгеруіне жағдай жасау: а) оқушылар төмендегі «Білу», «Түсіну», «Талдау», «Жинақтау» тәсілдеріне сәйкес тапсырмаларын өздері толтырады ( 10 минут ) ; ә) жауаптарын мұғаліммен бірге талдайды ( 10 минут ) . Нәтижесі ауызша марапатталады .

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне::

Теориясы:«Білу»

(тақырып мазмұны бойынша кім?не?

қандай? қалай?нені? қашан?не істеді сияқты сұрақтарға жауап беретін толық ақпарат іріктеліну керек)

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Бос орынға қажетті сөздерді қой.

1. Батырлар жыры көлемі жағынан да, мазмұн - мәні жағынан да қазақ фольклорында ауқымды орын алатын аса көрнекті жанрдың бірі.

Батырлар жыры елдің сан ғасырлық тарихын , ерлік дәстүрін, кезеңдік оқиғаларға деген халық бағасын, алдан күткен үміті мен аңсар-мұратын көркем жинақтап бейнелейді. Ол тарихтың салқар көшінде жиі қайталанатын соғыстар мен шайқастардың жылнамасы емес, ел есінде ерекше қалған елеулі оқиғаларды жинақтай бейнелейтін көркем туынды.

Қазақтың батырлар жыры ХІҮ- ХҮІІІ ғасырда туса керек. «Алпамыс батыр » бірнеше елге ортақ болса, «Қобыланды батыр», «Ер Тарғын», «Қамбар батыр» жырлары қазақ халқының жыры.

«Ер Тарғын» жырының 2 нұсқасы бар. Олардың біріншісі 1862 жылы Қазанда Н. Ильминскийдің Марабай ақыннан жазып бастырған нұсқасы болса, екіншісі В. Радловтың Қырым елінен жинап, өзінің 9 томдығының 7-томына енгізген «Ер Тарғын» атты әңгімесі. Біздің кеңірек танысатынымыз - Марабай ақынның нұсқасы.

«Ер Тарғын» жыры -қазақ батырлар жырының ішіндегі таңдаулысы . Тақырыбы - Отан қорғау болса, идеясы - ел бірлігі.

2. «Ер Тарғын» жыры - өзіндік идеялық-көркемдік жағынан қазақ батырлар жыры ішіндегі таңдаулы шығармалардың бірі. Жырда ерлік, елдік, жақсылық пен жамандық, кіршіксіз адал махаббат секілді өзекті мәселелер көтерілген. «Ер Тарғын» жырында халқымыздың басынан кешкен тарихи -әлеуметтік оқиғалар, халықтың әдет -ғұрып, салт -санасы, рухани тірішілігі, арман-мұраты көрініс береді. Жырда халқы үшін еміренген, жұртының тағдырын ойлаған, соның тәуелсіздігі үшін басын бәйгеге тіккен, еліне қамқор, пана болған батырдың ерлік, адамгершілік бейнесі өрнектелген. Жырдың аса бір құндылығы - аты ағызға айналған, тарихта болған, халқымыздың дана ойшылы Сыпыра жырау кемеңгерік тұлғасымен көрінуі. Жыршы Сыпыра жырауға байланысты штрих-детальді жыр арқауына енгізу арқылы халқының даналық ойын биіктеткен . Сыпыра жыраудың жыр құрылымына енуінен поэма өзегінде халқымыздың тарихи кешулері жатқанын айқын байқаймыз.

3 «Ер Тарғын » жырының композициялық құрылысын сатылай-кешенді талдау

1. Жанр түрі: Эпостық жыр.

2. Авторы: Халық.

3. Тақырып: Отан қорғау, батырлық, ерлік .

4. Идеясы: Ел бірлігін сақтау, батырлықты дәріптеу .

5. Оқиға орны. Қырым жұрты.

6. Оқиға кезеңі. Ноғайлы дәуірі.

7. Кейіпкерлері. Тарғын, Ақжүніс, Қартқожақ, Ақшахан . . .

8. Тұлпары. Тарлан, Қанатты қара.

9. Ұлттық салт-дәстүр. Дұшпан да болса сыйластық: Қартқожақ өз жолын сұрайды. Тарғын «Кезегін бабай алсын деп» беруі.

10. Оқиғаның басталуы. Тарғынның Қырым жұртына баруы.

11. Дамуы. Соғыстың басталуы. Тарғынның батыр болып көзге түсуі.

12. Шиеленіс. Тарғынның Ақжүністі алып қашуы. Қартқожақтың ізінен баруы.

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне::

Теориясы: «Түсіну»

( неге? неліктен? себебі? не үшін? сұрақтары оқушының жоғарыда берген жауаптарына оларды тереңдету үшінқойылады)

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Сұрақтарға жауап бер. Бос орынға қажетті сөздерді қой.

Оқулықпен жұмыс

1. Тарғынның қандай қасиеттерін бөле-жара айтар едің?

2. Тарғын бейнесін жасай отырып, халық не айтпақшы болған?

3. Ақжүніске қарап бұрынғы әйелдер қандай болған деп ойлайсың? Оның бейнесінің негізіндегі халық арманын не деп түйіндер едің?

4. Ақжүністің әкесі (ағасы, туысы) туралы қандай ойдасың?

5. Қартқожақтың бойындағы қандай қасиеттерді бағалауға болады?

6. Ақын сыпыра жырауды жыр арқауына енгізгенде қандай мақсат көздеген?

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне::

Теориясы:

«Талдау»

( 1. Салыстыр,

2. Айырмашылығы неде?

3. Ұқсастығы неде?

4. Тақырыптың басты идеясын жаз деген тапсырмалар болу керек. Немесе 1-3 тапсырмаларды Венн диаграммасы арқылы қамтуға болады.

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Батырлар жыры мен ертегілердің айырмашылығын, ұқсастығын тап .

Венн диаграммасы.

:

Батырлар жыры

Ортақ белгісі

Ертегілер

Кейіпкері - батыр .

Тақырыбы- ерлік.

Оқиғасы - елдің сыртқы жауларымен күреседі, мифтік тұрғыда .

Жырдың негізінде халық тарихы жатады.

Халық ауыз әдебиетінің үлгісі. Эпостық жанр. Бірнеше нұсқасыболады.

Кейіпкері - қарапайым адамдар, ойдан

шығарылған түрі де бар.

Тақырыбы - тапқырлық.

Оқиғасы - қиял-ғажайып оқиға, ел

ішіндегі оқиға, салт-дәстүр,

әдет- ғұрып, мифтік тұрғыда.

Ертегі оқиғасының негізінде халық

арманы жатады

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне::

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне::

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне:: Теориясы: «Жинақтау» ( Қорытынды шығар, анықтама бер, мазмұнды жүйеле, кестені, тірек сызбаны, сөзжұмбақты толтыр немесе өзің құрастыр тағы с. с. басқа түрдегі тапсырмалар оқушының жоғарыдағы «тақырыптың басты идеясына» жазған жауабына қойылады)

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Батырлар жырындағы ойды топтастыр

Өнер

Ерлік

Дәстүр Батырлар жыры Елдік

Тәрбие Ел қорғау Тарих

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне:: Оқулықпен жұмыс ( 5 минут ) : төмендегі «Қолдану» және оқушының тақырып мазмұнына «Баға беруі» тәсілдеріне сәйкес, яғни рефлексия жасауға, эссе жазуға арналған , практика жүзінде бекіту тапсырмалары орындалады . Нәтижесі ауызша марапатталады .

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне:: Практикасы: «Қолдану» (оқулықпен жұмыс жүргізу барысында тек қарапайым тапсырмалармен бекіту жүргізіледі. Дайын формулалар а рқылы есептер шығару орындалады )

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Тренинг терапия

Жырдың мақсаты. Батырлықты дәріптеу.

Кейіпкер не себептен олай істеді?

Тарғын

Ақжүніс

Қартқожақ

Олай істемегенде не болар еді?

Тарғын

Ақжүніс

Қартқожақ

Кейіпкердің мәселені шешкендегі ұстанымы

Шешім қабылдауы мен тәртібі, тәрбиесі.

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне::

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне::

Практикасы

«Баға беру» ( Сен қалай ойлайсың? Не істер едің? деген тапсырмалар оқушыға жоғарыда алған білімін (теория бойынша) және біліктілігін (практикасы бойынша ) өмірдегі жағдаяттарды шешуге бағытталып қойылады

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Сұрақтарға жауап бер.

Сен қалай ойлайсың? Жырдың негізгі ойы қай бейне арқылы көбірек көрінеді

Менің ойымша, . . .

. . .

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне:: ІІІ кезең (кері байланыс - бағалау кезеңі) : Жеке жұмыс. Жоғарыда меңгерген мазмұнды үш деңгейге іріктеп (әр деңгейдің білімділік, біліктілік, яғни құзыреттілік деңгейін анықтайтын тапсырмалар) оларды біртіндеп орындату арқылы балл жинату барысында оқушының құзіреттілік деңгейін анықтап, әділ бағалау жүзеге асырылады. Бұл тапсырмаларды оқушылар сабақтың соңына дейін қалған 15 минуттың 12 минутында орындайды + 3 минут қортынды жасалады. Қалған тапсырмаларлы үйде аяқтап келеді. Қортынды балл саны дәстүрлі бағаға айналдырылып, келесі сабақтың басында сынып журналына қойылады, мониторингке тіркеледі.

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне::

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді): І деңгей (5 балл)

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне::

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне::

Теориясы: «Білу»

(тақырып мазмұны бойынша кім?не?

қандай? қалай? нені? қашан?не істеді сияқты сұрақтарға жауап беретін толық ақпараттар іріктелініп ІІ кезеңдегіге қарағанда керісінше қойылады)

І кезең.Төмендегі «Көпір» тапсырмаларын оқушылар үйде орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың Ш кезеңінің үш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін в) «Көпір» тапсырмаларын тексереді):

Бос орынға қажетті сөздерді қой.

:

Оқиға

Тарғынның іс-әрекеті

Мінездеме

Жорық

Жау қамалын бұзады

Тарғынның асқан

ерлігі, батырлығы,

қамал бұзар

аруақты батыр

екені көрінеді

Қашқын

Хан қызын қорықпай алып қашады

Ештеңеден тайынбайтын өр мінезі байқалады

Қуғын

Қуғыншыны қорықпай қарсы алады

Ер жүрек

Қарт Қожақпен бетпе-бет

Кішілік жасап, әдеп сақтап, кезегін береді

Тарғын - үлкенді сыйлай білетін,

өзгенің артықшылығын мойындай

алатын ер. Ол - намысты батыр.

Жүректі, ерен

ерлік иесі

Ханзада ханның опасыздығы

Ханның жауын жеңіп береді. Қиын сәтте өзін ғана емес, сүйген жарының қамын жейді.

Шыдамдылық, адамгершілік,

үлкенжүрек иесі.

Жекпе-жек

Жауды жеңеді

Батырлық тұлғасы, қайтпас қайрат

ерлігі

Сыпыра жырау тоқтамы

Жырау сөзіне құлақ қояды, райынан қайтады.

Үлкенді сыйлауы ,

ел қамын жеген

ел қорғаны батыр.