Нұр себеле, Ұлыстың ұлы күні сценарий

Батыс Қазақстан облысы
Орал қаласы
№26 ОЖББМ
Бастауыш сынып мұғалімі Кудайбергенова Ж.С

Тақырыбы: <<Нұр себеле, Ұлыстың ұлы күні!>>

Мақсаты: Оқушыларға Ұлыстың ұлы күні туралы және дүниежүзі халықтарының Наурыз мерекесін тойлауы туралы толық мағлұмат беру, халқымыздың салт - дәстүрін, әдет - ғұрпын үйрете отырып, "Наурыз" қазақтың ұлттық мейрамы екенін ашып көрсету.
Түрі: тәрбие сағаты
Көрнекілігі: нақыл сөздер жазылған плакат, слайдтар, ұлттық киімдер, ұлттық тағамдар .
Тәрбие сағатының жүрісі:
І.Бөлім Наурыздағы салт-дәстүрлер
ІІ.Ән, би.
ІІІ.Сұрақ - тапсырмалар
ІV.Ұлттық дастархан мәзірі
Мұғалім-
Сәлеметсізбе, құрметті ата-аналар, балалар, қонақтар! Балалар, міне Наурыз да келді. Бүгін Наурыз мейрамы <<Наурыз - Ұлыстың ұлы күні>> құтты болсын!
- 22 наурыз жыл басы. Наурыз шығыс күнтізбесінде жаңа жыл басы деп саналады. 21-22 наурызда күн мен түн теңеледі. Наурыз деген сөздің өзі <<нау>> - жаңа, <<руз>> - кун деген сөздерден алынып, жаңа жыл деген ұғымды білдіреді. Адамдар Наурызға дайындалады. Олар үй, арық, аула, көшені тазалайды. Ағаш, гүл егеді. Адамдар үйлерінде дастархан жаяады. Ән шырқап, би билеп, ойын ұйымдастырады. Наурыз - бақыттың бастамасы, ұлылықтың ұйытқысы, жақсының жаршысы, ынтымақтың белгісі, өмірге нұр сыйлаған, сезімге гүл сыйлаған халық қастерлейтін күн.
Наурыз келді, жайраң қақты таң күліп,
Жап-жасыл боп кетті дүние жаңғырып.
Жақсылыққа жаршы болған Наурызым
Сен өмірдің көктемісің мәңгілік.
Шашу шашып ,бата айтылған. Бүгінгі тойғада шашу шашу рәсімін әжелерімізге берелік.
- Әжелер шығып шашу шашады.
1 - жүргізуші: Жансая Тыңдаңыздар! Тыңдаңыздар! Тыңдаңыздар!
2 - жүргізуші:Әлібек Бүгін ұлыстың ұлы күні.
1 - жүргізуші: Жансая Ата-бабаларымыздың сөзімен айтсақ, ақ түйенің қарны жарылған күн!
2 - жүргізуші: Әлібек Күлімдеген көктемнің шуақты шақтарымен бірге жер бусанып, <<арқаның қысы аттан түсетін>> кез.
1 - жүргізуші:Жансая Наурыз - табиғаттың тамырына қан жүгіртіп, тіршілік атаулыны қайта оятып, жаңартатын кез.
2 - жүргізуші:Әлібек
Құрметті халайық! Біздің өткен барыс жылына еш өкпеміз жоқ. Солай ма? Көпшілік: Иә, өкпеміз жоқ.<<Ендеше ең алдымен <<өткенге салауат, болашаққа - аманат>> дегендей жылқы жылын шығарып салайық. /қой жылы келеді/
1 - жүргізуші:Жансая Оу, мына жұрттың өзіне дән риза, қадамың құтты болды. Саған рахмет жылқы жылы! Ал, өзіңнің мына жұртыңа не айтарың бар?
Жылқы жылы: Жұмағазы
- Мен де халқыма дән ризамын! Ел іргесі бүлінбей, бейбіт тыныштық сақталды. Лайым солай болғай. Өзімнің орнымды басар Қой жылына да тілерім сол. Әрдайым бақыт, бейбіт өмір болсын. Бөбектеріміздің жүзінен күлкі арылмасын. Аманшылықта жолығысайық! Көріскенше күн жақсы, халайық!
2 - жүргізуші: әлібек Жылқы жылының құрметіне
Би : немесе ән
1 - жүргізуші:Жансая Ал, енді Жаңа жыл - Қой жылын ортаға шақырайық. /Сахнаға жүгіріп Қой шығады/
2 - жүргізуші:Әлібек - Қош келдің, жаңа Қой жылы. Төрлет, Наурыз, елімнің бақ-береке, ырыс мейрамы. Қой жылының құрметіне
Би. <<Қаражорға>>
Диляра
Қауышып қайта оралған наурызға,
Ерніміз әрез тиді сары уызға.
Науалап нәр құйылып, нұр жүгірді,
Ағарып бара жатқан қанымызға.
Қақ жарып әділдіктің қара қылын,
Келдің бе гүлге оранған Жаңа Жылым.
Жаннат
Жаңа жыл, кел, төрлет,
Ел достығын өркендет.
Мол болсын ырс,құт,
Болсын елде тыныштық.
Құтты болсын Наруыз той,
Құлпырып тұр қыр мен ой.
Күн мен түні теңелді,
Жер шуаққа кенелді.
Маржан
Қырдан бүгін бу шықты ,
Қуды жерден суықты.
Құтты болсын мерекең,
Наурыз айы туыпты,
Әне, Наурыз келеді.
Құлпырады жер енді.
Жұмағазы:
Сансыз көкек сұңқылдап,
Көктем келді еркелеп.
Айым:
Нәзік үнмен сыңқылдап,
Бұйра бұлақ еркелеп,
Көкте бұлттар күркіреп,
Жерге төкті өрмегін.
Ақбота:
Қар су болып жөңелді,
Қалды дала жалаңаш,
Күн нұрына кеңелді.
Келіп көктем құстары,
Бау-бақшада ән салды.
Оларды жас достары,
Ұя жасап қарсы алды.
Айдана:
Сүті көп те, көмірі аз,
Болады ғой Наурыз!
Дастарханда дәніміз,
Жайдарымыз бәріміз.
Жарасу бар, жаулық жоқ,
Қандай жақсы Наурыз!
Дәурен:
Көкке бояп өңірді,
Көктем келді көңілді.
Бау-бақшада, орманда,
Құстар әні төгілді.
Жұлдыз
Қарды ерітіп жылғасы,
Наурыз келді - жыл басы.
Шуақ төкті жарық күні,
Мейрамында халықтың.
Наурыз: Жансая
Көкпеңбек дала, туымдай аспан көгілдір,
Көк кілем төсеп, көк койлек киген өңір дүр,
Бәйшешек гүлге қылтиған жанын елітіп,
Жадырап қалар көңілді күндей көңіл бір.
Кел Наурызға, пейілін көр қазақтың,
Бұл күн біле білгенде ғажап тым!
Ақ ұсынған ақ шәлілі әжелер,
Наурыз күн-білі білгенге ғажап тым!
Мұғалім
І бөлім. Наурыздағы салт-дәстүрлер.
Қазағымның салт-дәстүрі жаңғырған
Тәлімді ой сынағы, тәрбие көзі қалдырған
Салт-дәстүрді ардақтайық ағайын.
Қазақ атты үлкен-кіші балдырған.
Қазақ халқы қонақ күтуді де, қонақ болып қыдыруды да қызық көрген. Сондықтан қазақ халқының тойлары да көп болған. Дүниеге келген сәбидің азан шақырып атын қойған <<Ат қой>> рәсімін ....................... береміз.Содан соң бесікке салу рәсімі . Бесікке салу тойына жиналғандар өлең айтып, әзіл - қалжын, ұлттық ойындарын ойнап көңіл көтерген. <<Бесікке салу >>тойларын ырымын көрсетіп, түсіндіріп беретін әжелерімізге сөз береміз.Бесік жыры ән айтып,бөпемізді жұбатайық.
Бала он екі ай шамасында қаз тұрып, бір-екі аттап үстел жағалап жүреді. Осы кезде балаға арналған қазақ халқында <<Тұсау кесер>> тойы өткізіледі. Сөз Қазипа әжемізге беріледі.
Ән: Шілдехан
Ұлттық ойын дар ойнау
Наурыз мейрамында халық қуанып ұлттық ойын түрлерін ойнап көңіл көтерген. Сонын ішінде <<Көкпар>>, <<Қыз қуу>>, арқан тарту т.б ойындар.
- Ал, балалар, ендеше <<арқан тартыс>> <<білектесу>> <<орамал тастамақ>> <<сақина>>ойынын ойнап, күшімізді сынап көрелік!
Рахмет! Отырамыз!
Дана халқымыз <<Батамен - ел, жаңбырмен жер көгереді>> деп бекерге айтпаған ғой. Қанекеи, Наруыз тойының ақ батасын сұрайық.
Темірлан:
Ақ мол болсын,
Қайда барсаң жол болсын,
Төрт түлік ақты болсын.
Ұлыс береке берсін,
Бәле - жала жерге енсін.
Ұлы халқым тоқ болсын,
Көйлектері көк болсын
Қайғы-уайым жоқ болсын.
Қуаныштарың көп болсын.
ІІІ бөлім. Ата-салтың қазағың.
Бізге Қыдыр бабамыз бірнеше тапсырмалар беріп жіберіпті. Барлығымыз соны шешіп көрсек қайтеді.
Мұғалім
Қазақтың түрлі-түрлі дәстүрі бар,
Оның сырын ашқанға жұрт қызығар.
Жауаптарын таба ма екен балалар,
Сол себептен (сіздерге қоятын сұрақтар бар).
Сұрақтар :
1) Наурыз төл дегенді қалай түсінесің?
(Наурыз төлі)
2) Наурыз көже қалай жасалады?
(7 немесе 9 тағам түрі)
3) Наурызша деген қандай мағына береді?
(Наруыз айында жұп-жұқа қиықша қырбық жауған қар
4) Сүттен жасалатын тағамды ата?
(құрт, ірімшік, қатық,қаймақ т.б)
5) Наурыз айында ұшып келетін көктем құсы қалай аталады?(наурызкөк)
6) Наурыз айында бірінші өсетін өсімдік? (бәйшешек)
Тапсырмалар:
1) Наурыз күні дастархан үстінде қандай тағамдар болуы керек? (Жауабы: Наурыз көже, бауырсақ, жеті нан, қазы-қарта т.б.)
2) Жыл басының алғашқы сүті қалай аталады?(уыз)
3) Қыдыр ата қай күні адамдар арасына келетін болған? (Жауабы: 21 наурыз)
4) Ертеде жеті жігіт жеті шырақ жағып, ауылды аралайды екен. Неліктен? (Жауабы: Жаманшылық ескі жылмен кетсін деген ниетпен жеті шырақ жағып ауылды аралаған.)
5) Наурызнама - деген не?(шат - шадыман, ойын-сауық )
6) Ұлттық ойындарды ата? (алтыбақан,ауыдарспақ, қыз қуу, ат жарыс, теңге алу, ақсүйек,тоғазқ ұмалақ
Ән:Дастарқан
Мұғалім:
Уа халқым!Қазір өздеріңізге ақ батасын беріп, өнегелі өсиетттірін айту үшін ел басына күн туып, ерлер етігімен су кешкен, жау жағадан алып, бөрі етектен шалған алмағайып заманда халықтың бірлігімен тұтастығына ерең еңбек сіңіріп, түнектен шығар дол нұсқап көшбасшысы болған өз бабаларымыз асу бермес Төле би, қазып айтқан Қазыбек би, әділ үнді Әйтеке билеріміз келе жатыр.
Төле би: Қайсар
Сұрасаң бата берейін,
Үстем болсын мерейің!
Ықыласпен қол жайсаң,
Ақ тілекті төгейін,
Дастарханың мол болсын,
Абыройың зор болсын!
Қазыбек би:Әлібек
Өрендерің ер болсын,
Көре алмаған бағыңды,
Сындыра алмаған сағыңды
Бетін басып жер болсын!
Әйтеке би: Даурен
Жарылқа Алла қабыл ет,
Жарылқаудың қамын ет!
Ізет, абырой, бақ-дәулет
Қызыр қарап, бақ қонып
Жақсылық үшін қызмет ет!

Мұғалім:
Қайран елім,білсейші осы нарқыңды,
Байлық деп пайдасы жоқ ойыңды.
Алатаудай болсадағы асыл тас.
Кімнен сатып ала аласың салтыңды?!
ІVбөлім.Ұлттық дастархан мәзірі
Дастархан батасы ..............., Улихан беріледі
1-жүргізуші:
Наурыз шаттық әніміз,
Салтанатты сәніміз.
Ән салып жас-кәріміз.
Би билейміз бәріміз.
Ән: Қазақы дастарханым

2-жүргізуші:
Наурыз құтты болсын,
Дендеріміз сау мықты болсын!
Наурыз тойы келе берсін,
Барлық халық бақытты бола берсін!
Еліміздің несібесі көп болсын.
Халқымыз көбейіп тоқ болсын!
Қош сау болыңыздар халайық,
Көріскенше күн жарық болсын!
Қорытынды: Сонымен кешіміз өз мәресіне жетті.