Салауатты өмір - көтеріңкі көңіл

Сыныптан тыс шараның тақырыбы: <<Салауатты өмір - көтеріңкі көңіл!>>
Мақсаты: Салауатты өмір салтын ұстанудың жолдарын қарастыру.
Тапсырма:қатысушылардың өзінің және өзгелердің денсаулығына жауапкершілікпен қарау керектігін түсіндіру.
Құрал - жабдықтар:тақырыпқа байланысты плакаттар,ғалымдардың денсаулық жайлы зерттеуі бар плакаттар,мультимедиялық проектор,компьютер,презентациялар,тест және анкеталар.
Сыныптан тыс шара <<Салауатты өмір - көтеріңкі көңіл!>> бағдарламасы 4 бөлімнен тұрады.
Олар: <<Өмір туралы>>, <<Тағамдар туралы>>, <<Медицина туралы>>, <<Үй туралы>> бөлімі.
Бағдарлама жүргізушілері ауруға қалай қарсы тұру керектігін ғана емес,сапалы өмір сүрудің, сұлу дене бітімін сақтаудың жолдарын айтады.
<<Өмір туралы>> бөлімінде қатысушылар белі төмен жіңішке джинсы шалбар туралы айтады.киім мен аяқ киім таңдауда назар аудару керек ең басты ерекшеліктерді атап өтеді.
<<Тағамдар туралы>> бөлімінде қатысушылар шоколадтың пайдалы немесе зиянды екенін, онымен қоса сүттің сусын не тағам екендігін, күнделікті пайдалы тағамдарды қалай дайындап, сақтау керектігін айтады.
<<Медицина туралы>> бөлімінде тырнақтың адам туралы не дейтіні, әр түрлі аурулардан қалай сақтану керектігі айтылады.
Іс - шараға дайындық: қатысушылар іс - шараға 2 апта қалғанда тапсырмалар алып, зерттеу аймағын айқындайды.
Ток - шоудың жоспары:
1-бөлім: <<Өмір туралы>>
2-бөлім: <<Тағамдар туралы>>
3-бөлім: <<Медицина туралы>>
4-бөлім: <<Үй туралы>>
Ток - шоу берілген мәселеге әр түрлі көзқарасы бар қатысушылардың көрермендерге қойған сұрақтардың жауаптары.Сонымен қатар көрермендер эксперттер қойған сұрақтарға жауап беріп қана қоймай, эксперт жауаптарын толықтырып, ой - пікірін ашық жеткізе алады.
Жүргізуші:
Денсаулық - адамның ең басты құндылықтарының бірі, оның ұзақ өмір сүруінің кепілі. Көбіне адам денсаулығы өзіне тікелей байланысты. Денсаулық жоқ жерде, ұзақ өмір сүрудің мән мағынасы қалмайды. Денсаулықтың нашарлауы, зиянды әрекеттердің: темекі шегу, алкогольді ішімдіктер ішу, наша шегудің етек алуы бет қаратпайтын деңгейге жетіп отыр.
Біз бүгін өзіміздің денсаулығымызды сақтауымыз үшін не істей алатынымыз жайлы сөйлесеміз.
Сәлеметсіздер бе! Бұл <<Салауатты өмір - көтеріңкі көңіл!>> бағдарламасы.
Иә, сау әрі керемет өмір сүрудің негізін қалайтын бағдарлама. Бүгінгі ток-шоудың <<Өмір туралы >> айдарынан джинсының зияны жайлы білетін боласыздар.
Джинсының шығу тарихы:
Бавариядағы 24 жасар еврейлік эмигрант Сан - Францискода, Калифорнияда кен іздеушілерге шалбар тігетін шеберхана ашты.Бірінші джинсыны Леви Страусс 1853 жылы шығарды.Олар комбинезонды еске түсіріп,лашық құруға арналған қоңыр матадан тігілді.Сол кезде атақты шалбарға матаны Италиялық Генуя портынан алдыртып, мөрге жіберілетін орнын басқан.Америкалықтар мөрді өз мәнерімен сәйкестендіріп, <<джинсы>> деп атаған.
Киім таңдардағы ерекшеліктер мынадай болуы қажет:
o Ыңғайлы болуы шарт;
o Климат факторларынан қорғап, химиялық, биологиялық әсерлерді енгізбеу керек.
o Сәнге енгізілмес бұрын джинсы шалбар Қытайдағы баланы дүниеге әкелу 15-20% төмендетеді.
o Джинсының төмен орналасқан белі қуықтың ашық қалуына себеп болып,салқын тигізеді.
o Сонымен қатар, джинсыны кию инфекциялық ауруларға әкеліп соқтырады.
Белі төмен джинсы шалбардың зияны:
o Қан айналым бұзылады
o Жүйке ұштарын қысып,ауыртады
o Микроб өткізуші қақпа
o Жылу алмасудың бұзылуы
o Теріге қоректік заттар түсуінің қиындауы
o Ішкі ағзалардың қысымы бұзылады
Сұлулықтан бұрын, денсаулығымызды ойлайық,ағайын!
Аяқ - киімнің тарихы 1000 жыл бұрын бастау алмаған. Ғылыми зерттеуге сүйенсек, ата-бабаларымыз, алғашқы заманауи адамдар Африканы 100-200 мың жыл бұрын тастап кеткен, солтүстікке, салқын да қатал климатқа қарай бет алған. Сол уақытта аяқты жылы ұстаудың қажеттілігі туындады. Ғалымдардың болжауына сүйенсек, ең алғашқы аяқ-киім мұз басу дәуірінде жасалған.
100 баланың 98-і сау болып дүниеге келгеніне қарамастан, мектеп жасында олар әртүрлі ауруларға шалдығады. Осы аурулардың 99%-ы сапасыз аяқ-киімнен екені анықталған.
Бес басты қателік:
Спорттық - үнемі киюге арналған. Кроссовка - спорттық аяқ-киім, өндірушілер оны арнайы ауыр салмақ көтеруге жарайтындай етіп жасаған. Мамандар оны үнемі киіп жүруді ұсынбайды. Кеды киюді мүлде тоқтату керек, себебі аяқ ыңғайсыз тұрады. Осы себептер жалпақ табандылыққа алып барады.
Биік өкшесіз. Баланың аяқ киімінде биік өкше болуы міндетті. Ол өкшені көтеріп қана қоймай жалпақ табандылықты алдын алады. Бастауыш сынып оқушыларыныкі 1-2 см, үлкен сыныптағыларға 3 см, 13-17 жастағы қыздарға 4см болуы керек.
Бәтеңке мен туфлилердің табаны өте қалың болмау керек, жеңіл болуы тиіс.
Арзан материалдан. Мамандар аяқ-киімді табиғи теріден жасалғанын анықтау керектігін ескертеді. Кейінгі кезде жасанды <<тыныстағыш>> материалдан жасалған аяқ-киімдер көбейді. Аяқ-киім таңдарда осыны еске сақтаған жөн.
Кроссовкаларға ақша үнемдеудің , оның орнына басқа аяқ-киім киюдің қажеті шамалы. Дене шынықтыруға арнайы кроссовка алған жөн. Алдымен, аяқ-киім өзіңізге шақ екенін қараңыз. Тар болса, қан айналым жүрмейді.
Үлкен сынып оқушыларына биік өкшелі аяқ - киім болмайды!
Жасөспірімдер аяқ - киім аларда үлкендерге еліктейді.Үлкен тақалы аяқ киім кию зиян. Алайда,тақасыз аяқ киім кию жалпақ табандылыққа әкеліп соқтырады.
Бұл жаста:
Биік өкшелі аяқ киім
Платформасы бар аяқ киім
Мүлдем өкшесіз аяқ киім зиян!
Айта кететін жайт:үлкен тақалы аяқ киім омыртқаға күш түсіреді. Бойды үлкейтіп көрсету үшін платформа қолдануға болады.
Аласа тақалы аяқ киім өте ыңғайлы. Кез келген сәнді аяқ киім сапалы әрі стандартқа сай жасалуы тиіс.

<<Тағамдар туралы>> (музыкалық сүйемелдеу)
Бұл Айдардың жүргізуші: біздің асханамызда шоколад тағамы қонақта!
Ол денсаулыққа пайдалы ма, әлде зиян ба? Сахнаға шоколад әкелінсін!
Қызықты деректер: Шоколад Европаға 500 жыл бұрын белгілі болған. Какао - боб пен какао-майын ойлап тапқан адамдар ең соңында осы шоколадты ойлап тапты. Шоколадтың құрамында фиавоноидтар екінші дәрежелі метаболиттер бар. Шоколад организмді қартайтпайды. Сол кездегі какао-боб майының құрамында холестеринді күшейтетін пальмитиндік майлы қышқыл қоюлады. Бұл есте сақтау қабілетін жоғарылатады. Бірақ шоколадтың құрамындағы күнбағыс майлы қышқылы холестерин мөлшерін төмендетеді. Сонымен қатар шоколадтың құрамында кофеиннің мөлшерін алу үшін бізге 3 мың килокалория шоколад (100 грамдық 6 плитка шоколад) керек екен.
Шоколад- жоғары калориялы өнім.
Шоколадты негізінен ешқандай қоспасыз таза күйінде жеген дұрыс. Әсіресе карамельді шоколадты қолданбаған жөн. Өйткені оның құрамында қант көп болады.

Жүргізуші залдағы көрермендердің біреуін шоколадтың түрлерін анықтауға шақырады.
Сіз мына шоколадтардың қайсысына қандай орын берер едіңіз? Көрермендерді шақырады.
1-орын--------------ащы шоколад
2-орын------------- сүтті қара шоколад
3-орын--------------ақ шоколад
Медициналық кеңес - егер шоколадты жегіңіз келсе, онда ащы шоколадты қолданғаныңыз жөн. Оның құрамында 75% какао-боб болады және оған ешқандай қоспалар қосылмайды. Ол өте тәтті болмайды,құрамында тек 0,2 % ғана қант болады. Ал шоколад пен қантты шоколадтың құрамында қант 0,5 %-5а дейін болады.
Шоколадты қалай таңдау керек?
Шоколадтың бетінің ақшылдау түсті болуы оның жарамдылық мерзімі өтіп кеткенін немесе сапасыздығын білдіреді. Шоколад жылы жерде тұрғандықтан болады. Сапалы шоколадтар қолда тез ери бастайды.
Шоколадты қалай сақтау керек?
Шоколадты құрғақ жерде сақтау қажет. Егер шоколадты тоңазытқышқа сақтайтын болсаңыз, онда оны қатырып тастаған жөн.
Шоколадты қалай дайындау керек?
Ыстық шоколадты дайындау әдісі: 100г қара шоколадты ыдысқа салып, үстіне су қосып жақсылап араластыру қажет. Сосын 10 минут қайнату керек. Өз қалауыңыз бойынша қантты қосыңыз. (залға шоколад алып келіп, көрермендерге ұсынады)

Жүргізуші: Өзіңіз тәтті тамақтан бастартпаңыз, бірақ оның зиян екенінде ұмытпағаныңыз жөн. Астарыңыз әрі пайдалы, әрі дәмді болсын!
Жүргізуші: Мінеки, енді біз сүт әлеміне аттанамыз. Сүт тек қана күнделікті қолданатын тағамдарымыздың қатарын ғана емес , сонымен қатар біздің өмірімізде үлкен орын алады.
Сүт - сусын ба, әлде тағам ба? Студияға сүт әкелінсін!
(Әр түрлі майлылықтағы сүттер әкелінеді ) мен сүт туралы көп білетін адамды сахнаға шақырамын. Жүргізуші сүт туралы слайд көрсетеді)
Жүргізуші:Сүт сусын емес , ол тағам. Сүттің құрамында: ақуыз, B витамині , D витамині, кальций және т.б элементтер болады. Кез- келген сүт 88% судан, ал қалғаны ақуыздан, қанттан, майдан тұрады. Жалпы адамзат сүтті 12 мың жыл бұрын пайдаланған. Көптеген көне деректерде сүт денсаулыққа пайдалы делінген. Үй жануарларын еті үшін емес, сүті үшін өсірген жақсы. Сүт адамның ойлау қабілеттілігін арттырады.
Көптеген қала тұрғындары сүтті су татып тұрған дәмі болғандықтан ішпейді. Ал кейбіреулері майлылығы жоғары болғандықтан ішпейді. Бұның себебі дүкендерде дәмінен, пайдасынан айрылған сүттерді сатады. Сүттерге әртүрлі қоспалар қосады. Табиғи сүттер ғана адам денсаулығына өте пайдалы. Сүттің құрамында лактоза , сүтті қант болады.Адамдардың 30-35%-ы лактозаны көтере алмайды . Бірақ сүт тағамдары- айранды йогуртты,қаймақты,т.б адамдар жақсы қабылдайды.
Табиғи сүтке біз білетін тағамдардың ішінен ешқайсысы жете алмайды. Сүттің құрамына қоспа қосу сол тағамның құндылығын төмендетеді.
Жүргізуші: Залдағы көрермендерден асханаға біреуін шақырып алып, сүттің майлылығын анықтайды.
1-орын:майлылығы 3,6% сүт
2-орын: майлылығы1,5% сүт
3-орын: 0,5%сүт
Жасы 40-тағы адамдар майлылығы 1-2% және холестерині аз сүт ішу керек. Ал майлылығы 3,6% сүтті 40 жасқа дейінгі адамдар пайдаланады.
Жүргізуші: көрермендердің сұрағына жауап береді.
сүт біздің жүрегімізге қандай пайдасын тигізеді?
Сүтті қолдану қандай пайда әкеледі?
Сүттің жүрекке тигізетін пайдасы:
o Сүттің құрамындағы ақуыз, бұлшық ет ұлпаларының қатаюына көмектеседі. Соның ішінде жүрек бұлшық етін жақсартады.
o Сүттің қалқанша безіне пайдасы: Сүттің құрамында йод болады. Әрине сүт организм үшін көп болмағанымен, ол қалқанша безінің жақсаруына көмектеседі.

o Сүт организмде кальцийдің мөлшерін арттырады. Сүттің құрамындағы кальций мен D витамині сүйектің қатайып өсуін қамтамасыз етеді.
Жаңа сауылған шикі сүт - қауіпті. Ол адамға сары ауруын жұқтыруы мүмкін. Сондықтан таза қайнатылған сүті пайдаланған жөн.
Сүтті нанмен бірге пайдаланған дұрыс. Өйткені сүттің құрамындағы ақуыз нанның құрамындағы ақуызды көбейтеді.
Сүт- шоколадтың, кремнің балмұздақтың құрамына кіреді.
Витаминді сүтті жасау әдісі:
Қажетті тағамдар: 2 стакан сүт, 50г бал, 1 банан,100мл сәбіз шырыны
Дайындау әдісі: Бананды кішкентай жарты бұрыштарға бөліп, бәріне бірге араластырамыз. Сосын үстіне сәбіз шырыны мен сүтті қосып, миксермен жақсылап тұрып араластырамыз.
Біз тағы да қайталап өтеміз, табиғи сүт адам денсаулығына өте пайдалы.
Жүргізуші: Тағам - біздің өміріміздің негізгі құрылыс материалы. Тасы қандай болса, үйі де сондай. <> сусынын ішкеннен гөрі, сүт ішкен әлдеқайда пайдалы.
Медицина туралы айтылатын кез келді.
"Медицина туралы"
Жүргізуші: Бүгін сіздер көптеген қызықты нәрселерді білесіздер.Тырнақтар, олар сізге не айта алар екен ? Тырнақты кеміру әдеті - әрқашанда жаман қылық емес. Сонымен, біз тырнақ туралы әңгімемізді бастаймыз.
(тараудың шығып тырнақ туралы әңгімелейді, тақтаға тырнақпен салынған суреттер ілінеді).
Тарау жүргізушісі аудиториядағыларға сұрақ қояды:
Тырнақтағы ақ теңбілдер, олар кімде болса солар қолдарыңызды көтеріңіздер?
Организмде цинктің жетіспеушілігінің белгілері . Құрамында цинкі бар витаминдерді қабылдап, цинкті қайтадан қалпына келтіруге болады.
<<Сағат әйнегінің>> белгілері, бұл не екен?
Тырнақтар сағаттың әйнегін еске салса , ал саусақтар барабанның таяқшалары сияқты көрінеді . Бұл аурудың белгісі жүрек ауруымен ауырғандарда немесе өкпе ауруымен ауырғандарда болады.
Тырнақтағы кішкентай шұңқырлар бұл буындардағы қабынудың бастамасы.
Үлкен 1 тереңдіктегі тырнақ ревматизмдік артрит немесе ағзада темірдің жетіспеушілігі туралы айтуы мүмкін.
Тырнақтың түсі де маңызды.
Тырнақтың сарғыш түсті реңі жиі лак қолданылғаннан пайда болады.Көкшіл түсті тырнақтар қанда оттек жетіспеушілігінен болатынын, жүректің қауіпті проблемасын білдіреді. Ал тырнақтың ақшыл түсті болуы бауырдың проблемасын білдіреді.
Тырнақты кеміру туралы адамдар не айтады?
Қалқанша безінің қызметінің төмендеуі тырнақтың және саусақ терісінің өзгеруіне әкеліп соқтырады.Адам баласы бұны біле тұра өлген теріні және тырнақты кеміреді.
Қалқанша безінің қызметінің төмендеуінің белгілері :
- артық салмақ
-жұмыс жасау қабілетінің төмендеуі.

Жүргізуші: Міне, біздің тырнақтарымыз біз туралы не айтады. Біздің организміміз өте қайратты. Организміміз бізге әрдайым қандайда бір көмек береді . Бұл ұсақ нәрселерге өте мұқият болыңыздар және сіздерге де жақсы болады.
Бұның барлығы өмір туралы!
<<Үй жайында>> бөлімі.
Жүргізуші: Тұрғын үйдің сапасы неге байланысты? Шаң және онымен қалай күреседі?
Тұрғын үй - сыртқы жағымсыз жағдайлардан қорғаныс ғана емес,әр адамға әсерін тигізетін және оның денсаулығын қорғайтын қуатты фактор.
Үйдің сапасына әсер ететіндер:
-Шаң;
-Сыртқы ауа;
-Тағам пісіргенде пайда болатын заттар;
-Жиһаздардан,кітаптардан,киімдерден шығатын заттар;
-Темекі заттары;
-Гигиеналық заттар;
-Бөлме гүлдері;
-Санитарлық жағдайларды қадағалау(яғни адам саны мен үй жануарлары)
-Электромагниттік ластану.
Тұрғын үйді ластайтын заттардың мөлшері қала мөлшеріне қарағанда 2-5 есе көп.
ШАҢ.
Қоғамдық орындарда да шаң болады.Оның мөлшері өте - өте ұсақ болады. Кірпіш, құм, цемент, ақбалшық, гипс осылардың барлығы шаңның шығуының негізін құрайды. Ағаштар, полимерлер, лактар, бояулар да шаңның пайда болуына өзінің үлесін қосады.
Шаң жинайтын нәрселерге мыналар жатады:
Жұмсақ жиһаздар, киім, жастық, көрпе, матрас, кітаптар, киімдер, жұмсақ ойыншықтар. Бұл заттардың бөліктері химиялық байланыста целлюлоза болып табылады.
Адамдардың өздері де <<шаңдатады>>.Әрбір адам жылына 450г сыртқы өлген жасушаларын лақтырады. Кенелердің,зең саңырауқұлақтарының, микробтардың ондаған түрі адамның терісінде өмір сүреді.Олардың қалдықтары да шаңның құрамына кіреді.1г өлген жасушалардың өзі, мыңдаған кенелерді қоректендіруге жетеді деп дәлелденген. Кенелер төсек орындарында да кездеседі. Бір матрастың өзінде 200 мыңнан астам кенелер өмір сүруі мүмкін. Шаңмен бірге ауаға кенелердің қалдықтары да көтеріледі. Олар адамның тыныс алу мүшелеріне түсуі мүмкін. Шаңның құрамына үйде өсетін өсімдіктердің тозаңы, жастықтың мамығы, иттер мен мысықтардың терісі, адамның шашы да кіреді.
Шаңның зияны оның мөлшеріне байланысты. Мөлшері 10-100 мкм шаң жылдам таралады және мұрын қуысындағы талшықтарға тіреліп қалуы мүмкін. Мөлшері 0,1-10 мкм шаң ауа құрамында көп кездеседі және өкпеге еніп жетуі мүмкін. Ал мөлшері 1,001-0,1 мкм шаң тіпті өкпеде альвеолаларға еніп жетеді.
Өкпеге енген шаң аллергия туғызуы мүмкін. Бұл - аллергиялық ринит, бронхиолдық астма. Ғаламшарымызда кездесетін әрбір үшінші адам - аллергиялық ринитпен және әрбір оныншы адам-бронхиолдық астмамен ауырады.
Егер отбасындағы адамдардың бірінде аллергия болса, келесі шарттарды орындауларыңыз қажет:
1.Шаң жинайтын жиһаздардың санын азайтыңыз, әсіресе оларды тазалау қиын болса.
2.Шаң жиналатын жиһаздардың үстін жиі сулы орамалмен сүртіп тұрыңыз.
3.Жұмсақ жиһаздарды, перделерді, кілемдер мен еденді шаңсорғышты пайдаланып жиі тазалаңыз.
4.Әрбір апта сайын матрасты шаңсорғышпен тазалаңыз;
5.60С-тан төмен температурада жуылатын жаймаларды,жастық және көрпе қаптарын пайдаланыңыз және әрбір апта сайын олар жуып тұрыңыз.
6.Әрбір 6 ай сайын жастық қаптарын ауыстырыңыз.
7.Әдеттегі жамылғыны синтетикалық материалдан жасалған жамылғыны алмастырыңыз.
8.Шаң кенелері жұмсақ ойыншықтарда болуы мүмкін, сондықтан әрбір ай сайын жұмсақ ойыншықтарды тоңазытқышта 6 сағатқа салып қойыңыз.
Шаңмен қалай күресуге болады?
Тұрғын үйдегі шаңмен күресуге қажетті заттар:
Сулы орамал мен шаңсорғыш. Шаңсорғыш орамалға қарағанда шамалы тазартады. Өйткені шаңсорғыштың ішіндегі матадан жасалған шаңжинағыш мөлшері 1-2мкм шаңды ұстап қала алмайды. Шаңжинағыштан өткен шаң одан әрі ұсақталып, қауіпті бола түседі. Сондықтан адамдар бір рет қолданылатын бірнеше қабатты шаңжинағыштарды ұсынады.
Жұмсақ ойыншықтарды тоңазытқыштарда тазарту тиімдірек.Уақыт өте келе,жұмсақ ойыншықтарды пластикалық пакетте тоңазытқышта 1 тәулік бойы қою керек. Сол кезде салқынға микробтар жойылады. Ойыншықтан жаман иіс шықпау керек,әсіресе сырдың.Ойыншықтарды сапасы туралы сертификат болу керек. Ойыншықтар шаң болмау керек-шаңмен бірге онда өте көп мөлшерде микробтар болады.
Назар аударыңыз: Шаңсорғыштың көмегімен барлық шаңнан арылу мүмкін емес! Ойыншықты жууға болады,егер ол өз формасын сақтап қалса.
Жүргізуші: Мінеки біз күнделікті тұрғын үйлердің сапасы қандай және неге тәуелді екенін анықтадық.Шаңмен қалай күресу керектігін үйрендік.Мұның барлығы үй жайында.
Қорытынды:
Денсаулықты қалыптастыру және сақтау адамның өз қолында Н.М.Амосов.

Патшаны патша қылатын оның нөкерлері мен құлдары болса, ал сіздің денсаулығыңыз сіздің қоршаған ортаңызға байланысты.
Деніңіз сау болсын!

Теректі аудандық лингвистикалық гимназиясы

Биологиядан 8а,б- сыныптарға
арналған сыныптан тыс шара

Өткізген : Бердибекова.Ж Ж
биология-география пәндерінің мұғалімі

2014-2015 оқу жылы