Өткізгіштерді тізбектей және параллель қосу туралы

Арқалық медицина колледжі

ӘКЦ отырысында <<Бектітемін>>
Қаралды Директордың оқу ісі
Хаттама№ 2013ж жөніндегі орынбасары Төрайым Казбаева Д.М.

<<Физика>>пәні
сабағының әдістемелік талдауы

Тақырыбы: Өткізгіштерді тізбектей және параллель қосу
Пән: <<Физика>>
Мамандығы : <<Емдеу ісі>>
Курсы: I
Семестрі: I

Дайындаған: <<Физика, информатика >> пәндерінің II категория
дәрежесіндегі оқытушысы Алжаппарова А.Е

Арқалық 2013ж

Пәні:Физика
Мамандығы:Емдеу ісі
Тобы: 19Фкк
Сабақтың тақырыбы: Өткізгіштері тізбектей және параллель қосу.
Сабақтың түрі:Аралас сабақ ,жаңа білімді қалыптастыру
Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, салыстыру, көрнекілеу, тәжиребелік, бағалау.
Мақсаттары:
1.Білімдік:Тұрақты ток заңдарын үйрету,білімдерін күнделікті тұрмыс
Қажеттілігінде қолдана білуге үйрету;
2.Дағды машығын ұйымдастыру: Ойлау қабілетін, танымын, өткізгіштердің тізбектей және параллель жалғауын күнделікті өмірмен байланыстыра отырып оқушыларға жеткізу
3.Тәрбиелік: Оқушының ғылымға деген қызығушылығын арттыру; еңбекке, ұжымшылдыққа, халық дәстүрін дәріптеуге тәрбиелеу
Мамандығына қойылатын талаптар:
Не білу керек:өткізгіштерді тізбектей және параллель қосу тұжырымдамасын,қасиеттерін,ережелерін,тоқ заңдарын білу.
Не жасай білу керек:эксперимент жасай,күнделікті тұрмыс қажеттілігінде қолдана білу және схема түрінде сыза,практикада есептер шығара білу.

Пәнаралық байланыс: математика, информатика,сызу,т.б
Сабақтың жабдықталуы:слайдтар,дәрістер
ТОҚ компьютер, интерактивті тақта, электрондық оқулық, электр шамдары, кілт, батарея, бүктеме қағаз, үлестірме қағаз, кодоскоп, реостаттар.

Үлестіріліп берілетін материалдар:тесттер,карточкалар, бағалау парағы,
Әдебиеттер:негізгі Мякишев Г.Я. Буховцев Б.Б. <<Физика>>11сынып
қосымша Р.А. Гладковой <<Сборник задач и вопросов по физике>>.
Сабақтың барысы

№

Сабақтың кезеңдері

Уақыты

1
Сабақты ұйымдастыру, оқушылармен сәлемдесу.
Сабаққа қатысу мен дайындықты тексеру
Сендер болашақтарыңа сенімді қадам жасауларыңа болады деп ойлаймын. Қазақстан жолы -2050 : бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Елбасының кезекті жолдауында Қазақстанның әлемнің ең дамыған 30 елінің қатарына еніуінің ұзақ мерзімді басымдылықтары нақты айтылған. Жолдауда әдеттегідей білім саласына үлкен мән берілген. Бағалау жүйесімен таныстырады. . Сабақ бөлімдеріндегі тапсырманы орындаған оқушы бағалау парағы арқылы өзіне тиісті ұпайын қойып отырады.
Өткізгіштерді параллель және тізбектей жалғау
І. Ұйымдастыру кезеңі

Кіріспе
Қорытынды
Диалог

1. Ұйымдастыру
2. Үй тапсырмасын сұрау
3. Жаңа сабақты өту
1. Топтастыру стратегиясы
2. Венн диаграммасы
3. Үйге тапсырма беру
4. Бағалау

Сабақты бекіту
Бетпе-бет студиясы
<<Кім шапшаң ойыны>>

1) оқушылармен сәлемдесу, психологиялық көніл-күйін байқау
2) сабаққа керекті құрал-жабдықтарды түгендеу
3) сабаққа қатысуын қадағалау, сабақ мақсатымен таныстыру
Карточкамен жұмыс
1. Электр тогы дегеніміз не?
2. Өткізгіштік ток дегеніміз не?
3. Электр тогының пайда болуының қажетті шарттары қандай?
4. Ток күші дегеніміз не?
5. Ток тығыздығы дегеніміз не?
6. Электр кернеуі дегеніміз не?
7. Ток көзінің электр қозғаушы күші дегеніміз не?
8. Вольтамперлік сипаттама деп не айтылады?
9. Өткізгіштің кедергісі дегеніміз не?
10. Ток күшінің кернеуімен кедергіге тәуелділік заңын ашқан қай ғалым?

1-2 мин
2
Оқытушының кiрiспе сөзi, сабақтың мақсаты мен жоспарын айтуы.
Оқушылардың оқу-таным қызметін жүйелеу.
Тұрақты ток заңдарын білу, білімдерін тұрмыста, техникада, күнделікті қажеттілікке қолдана білуге үйрету.

1-2 мин

3
Білім тереңдігін тексеру, фронтальды, жалпылай сұрау, тестілік бақылау.
Миға шабуыл: Сыныпты екі топқа бөліп, топпен жұмыс жүргізу. Компьютер-мен жұмыс жасау.
1. Өткізгіш ұштарындағы кернеу 12 В, ал оның кедергісі 6 Ом, ток күші неге тең?I=UR=2 А
2. Егер 20 с ішінде 12 Ом кедергі арқылы 6 Кл заряд өтетін болса, кедергідегі кернеуді табыңдар?I=qt=620=0,3А, U=IR=0,3·12=3,6 В
3. Электр бұрғы орамының кедергісі 20 Ом, егер электр бұрғы 19 А ток күшіне есептелген болса, онда оған қандай кернеу берілуі тиіс? I=UR⇒U=IR=20·19=380 В
4. Өткізгіштен 0,40 А ток өткенде, өткізгіштің ұштарындағы потенциалдар айырымы 8,0 В болды. Өткізгіштің кедергісі неге тең?R=UI=8,00,40=20 Ом

10-15 мин
4

Жаңа сабақты түсіндіру
Түсіндіру жоспары
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру ( Тірек конспект, кодоскоп арқылы)
Тізбек бөлігі үшін Ом заңы
ρ=ρ0(l+αt)
R=ρ
ρ=
I=
R=
U=I·R

1. Тұрмыста және техникада әртүрлі қыздыру шамдары, үтіктер, электр пештері, тұтынушылар, электрқозғалтқыштары т.б. қолданылады.
Өткізгіштерді жалғаудың екі түрі бар
1) тізбектей жалғау схемасы

R1 R2

Rn

1. I=I1=I2=...=In3. R=R1 + R2 + ... + Rn

2. U=U1 + U2 + ... + Un4. U1:U2:...:Un=R1 :R2 : ... :Rn

Сонымен өткізгіштерді тізбектей қосқанда:
1) барлық өткізгіштердегі ток күші бірдей;
2) тізбектің жалпы кернеуі жеке өткізгіштердің кернеулерінің қосындысына тең;
3) тізбектің жалпы кедергісі жеке өткізгіштердің кедергілерінің қосындысына тең;
4) өткізгіштердегі кернеу түсі өткізгіш кедергісінің шамасына тура пропорционал.

2) параллель жалғау схемасы

I1 R1

I2 R2
Iа b I

In Rn

1. U = U1 = U2 = ... = Un . 3. 1R = 1R1 + 1R2 + ... + 1Rn .
2. I = I1 + I2 + ... + In. 4. I1 : I2 : ... : In = 1R1 : 1R2 : ... : 1Rn .
Қорыта айтсақ өткізгіштерді параллель қосқанда:
1) әр өткізгіштегі кернеу түсуі бірдей және тізбектің берілген бөлігіндегі жалпы кернеуге тең;
2) тізбектің тармақталмаған бөлігіндегі ток күші өткізгіштердегі токтардың қосындысына тең;
3) жалпы кедергіге кері шама өткізгіштердің кедергілерінің кері шамалары-ның қосындысына тең;
4) өткізгіштердегі ток күштерінің қатынасы осы өткізгіштердің кедергілері-нің шамаларының қатынасына тең.

Өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау трамвай, троллейбус, электр генераторлары, тоңазытқыш, теледидар, электр желдеткіш, аспаптар, музыкалық центрлерде қолданылады.
Сынып жұмысы
1. Диалог.
2. Бетпе-бет: <<Сен маған, мен саған>> екі топ бір-біріне сұрақ қояды.
- өткізгіштерді тізбектей қосқанда барлық өткізгіштерде бірдей болатын қандай шама?
- өткізгіштерді параллель қосқанда барлық өткізгіштерде бірдей болатын қандай шама?
- тізбектің учаскесі үшін Ом заңы қандай?
- өткізгіш кедергісі дегеніміз не, белгіленуі, өлшем бірлігі?
3. Кім шапшаң? Әр топқа құрылғылар беріледі де, сызба бойынша екі топ тізбек құрастырады.
4. Деңгейлік есептер шығару.
а) Егер R1 =120 Ом кедергі арқылы 6 А ток өтіп жатса, R2 = 80 Ом кедергі арқылы өтіп жатқан токты табу керек.
Берілгені: Шешуі:
R1 =120 Ом I1R1 = I2R2
I1 = 6 А R1 R2
R2 = 80 Ом I2 = I1 R1R2 = 6 А ·120 Ом80 Ом=9 А
т/к: I2 -?
б) Ом резисторларды АВ нүктелерінде ток көзіне қосқандағы олардың жалпы кедергісі қандай?
R2
А В
R3 R1 Жауабы: 1R = 1R2 + 1R1+R3+R4⇒ R = 1,6 Ом

R4
в) Кедергілері 20 Ом және 30 Ом болатын екі резистор кернеуі 24 В электр тізбегіне жалғанған. Тізбекке екі резисторды тізбектей және параллель жалғағандағы ток күші қандай?

45-55 мин

5
Тақырыпты бекiту. Тестiнiң сұрақтарына жауап /қосымша 2/
Сабақты топтастыру стратегиясы әдісімен қоры-тындылау.

I = I1 = I2 = ... = In
Тізбектей
U = U1 + U2 + ... + UnR = R1 + R2 + ... + Rn
U1U2 = R2R1 .
Өткізгіштерді қосу
U = U1 = U2 = ... = Un .
Параллель
I = I1 + I2 + ... + In.
1R = 1R1 + 1R2 + ... + 1Rn .

I1I2 = R2R1

Топтастыру стратегиясы Ом заңы - электр тогының негізгі заңдарының бірі.
Сабақты оқушылар Венн диаграммасы арқылы қорытындылайды.

<<Ой қозғау>> Венн диаграммасы.
Тізбектей
1. ток күші бірдей
Кез-келген тізбектің кедергісін,
кернеуін, ток күшін есептеуге болады

Параллель
1. кернеу бірдей

1-2 мин
6

Сабақты қорытындылау, баға қою.
Оқушы білімін бағалау <<Бағалау парағы>> арқылы
"5"-
"4"-
"3"-
1-2 мин
7
Үй тапсырмасы
§41.
20 жаттығу.
№4 - №6 есептер.

1-2 мин

Қосымша 1
Жаңа сабақ
Презентация арқылы көрсету
Техника және тұрмыста әр түрлі тұтынушылар: қыздыру шамдары, үтіктер, электр пештері, электрқозғалтқыштары және т. б. қолданылады.
Өткізгіштерді жалғаудың тәсілдерін қарастырайық.
1- жағдай. Егер бірінші өткізгіштің соңы екінші өткізгіштің басымен, екіншінің соңы үшіншінің басымен жалғанса, онда мұндай қосуды тізбектей жалғау деп атайды.

Бір секундта өткізгіштің көлденең қимасы арқылы бірдей мөлшердегі еркін
заряд тасушылар өтсе, өткізгіштерді тізбектей жалғағанда,
өткізгіштердегі ток күшінің шамасы бірдей болады. Алайда өткізгіштің
ұштарындағы және кернеулері әр түрлі. Тізбектің әрбір бөлігіне
Ом заңын қолданамыз. Демек, .

екенін ескере отырып: аламыз.
Егер арқылы өткізгіштердің жалпы кедергісін белгілесек, онда
.
Тізбектей жалғанған бірнеше өткізгіштен тұратын тізбектің кедергісі жеке өткізгіштер кедергілерінің қосындысына тең.
Өткізгіштерді тізбектей жалғағанда ток күштері тең, ал тізбектегі жалпы кернеу оның бөліктеріндегі кернеулердің қосындысына тең болады, ал жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергілерінің қосындысынан тұрады:
.
2-жағдай. Егер өткізгіштердің басын бір ғана А нүктесінде, ал ұштарын екінші бір В нүктесінде жалғасақ, онда мұндай жалғауды өткізгіштердің параллель жалғау деп атайды.

Электр тізбегінің екі өткізгіштен артық өткізгіштер түйісетін нүктесін түйін (суретте А және В нүктелері) деп атайды.
Тізбекті параллель жалғағанда, екі параллель арнаға тармақталған су ағыны тәрізді, ток өткізгіштер бойымен тармақталады.
және тармақталған ток күштерінің қосындысы тармақталмаған
бөлігіндегі токтың шамасына тең, яғни

Ом заңының негізінде бірінші өткізгіштің ұшындағы кернеу: , ал
екінші өткізгіштің ұшындағы кернеу: болады.
және бір-біріне тең, себебі, олар А және В бір ғана нүктелердің
(түйіндердің) арасындағы кернеу болып табылады, осыдан
екендігі шығады.
Жоғарыдағыны ескеріп және жалпы кедергіні

арқылы белгілей отырып, ,
формулаларын аламыз.
Бұл формулалардың оң және сол жақ бөліктерін қосамыз, сонда
немесе .

Демек, немесе .

Өткізгіштерді параллель жалғағанда, тізбектің барлық бөліктерінде кернеу бірдей, ал жалпы ток күші әрбір өткізгіштегі ток күштерінің қосындысына тең, жалпы кедергі әрбір өткізгіштің кедергісінен кем болады.