Табиғи радиоактивтік. Радиоактивті ыдырау заңы

Пәні: физика
Сыныбы: 11 Сабақ: 55 Мерзімі:
Сабақтың тақырыбы: Табиғи радиоактивтік. Радиоактивті ыдырау заңы.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Радиактивтік құбылысын, радиактивті сәуле шығарудың түрлерін, олардың бір-бірінен айырмашылық қасиеттерін ажырата білуге үйрету.
Радиактивті құбылысты зерттеуде Мария Склодовская- Кюри мен Пьер Кюри ашқан жаңалықтарды, радиоактивті сәуле шығару түрлерін анықтаудағы тәжиребелерді оқып-үйрену.
Дамытушылық: Алған білімдерін пәнаралық байланыста меңгерту. Әлемді және микроәлемді, табиғат сырын,қасиетін тануға ықпал жасау, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
Тәрбиелік: Әлемді танудағы ғалымдардың қажырлы еңбегін, ғылымның құндылығын білдіру.Оқушыларды еңбектене, іздене білуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: теориялық.
Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту.
Сабақтың өткізілу әдістері: түсіндіру, жазбаша.
--------------------------------------------------------------------------------
Сабақтың көрнекілігі: презентация, плакаттар, оқулықтар, есептер жинағы.
--------------------------------------------------------------------------------
Сабақтың барысы:
--------------------------------------------------------------------------------
І. Ұйымдастыру кезеңі.
--------------------------------------------------------------------------------
Оқушылармен сәлемдесу, сыныпты түгендеу.
--------------------------------------------------------------------------------
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
--------------------------------------------------------------------------------
"Атом ядросының физикасы" тақырыбы бойынша өтілген түсініктер мен ұғымдар
--------------------------------------------------------------------------------
1. "Таңдап алу" ( Әр ұғымға сәйкес келетін анықтаманы тауып таңдаңыз)
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия
2. <<Дұрыс жауабын табыңыз>> (тест тапсырмалар)
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000
--------------------------------------------------------------------------------
ІІІ. Жаңа сабақты меңгерту.
--------------------------------------------------------------------------------
Радиоактивтілік (лат.radіo - сәуле шығару, actіvus - әсерлік) - орнықсыз атом ядроларының басқа элементтер ядросына бөлшектер немесе гамма-кванттар шығару арқылы өздігінен түрлену құбылысы. Ядролық физиканың даму тарихына көз жүгіртсек, оның қайнар көзі 1886 жылы француз ғалымы А. Беккерель ашқан табиғи радиоактивтік құбылысынан басталады. А. Беккерель уран тұзының фотопластинаға әсерін зерттеген. Тәжірибелер барысында ол мына құбылысты байқаған: уран тұздары тығыз қара қағазбен оралған фотопластинаға әсер етіп, оның қараюын туғызатын, өтімділігі жоғары белгісіз сәулелерді шығарады екен. Мұқият зерттеулер нәтижесінде Беккерель өтімділігі жоғары белгісіз сәулелерді уран атомының өзі, ешқандай сыртқы әсерсіз-ақ, өздігінен шығаратынын анықтады. Белгісіз сәулелердің заттармен әрекеттескенде:
--------------------------------------------------------------------------------
1) фотопластинканы қарайтатыны, яғни химиялық әсерінің бары;
--------------------------------------------------------------------------------
2) газдарды иондауы;
--------------------------------------------------------------------------------
3) кейбір қатты денелер мен сұйықтардың люминесценциясын туғызатыны сияқты қасиеттері белгілі болды.
--------------------------------------------------------------------------------
Бұл құбылысты зерттеу жұмыстары бірден басталды. Францияда 1898 жылы М.Склодовская-Кюри мен П. Кюри торий () элементінің өздігінен сәуле шығаруын ашты. Өздігінен сәуле шығаратын химиялық элементті радиоактивті деп, ал сәуле шығару процесін радиоактивтік деп атауды М. Кюри ұсынған еді. Радиоактивтік латынның "radio" -- сәуле шығару, "activus" -- әрекетті деген сөздерінен алынған.
--------------------------------------------------------------------------------
Радиактивтік құбылысын ашып, ядролық физиканың дамуына үлкен үлес қосқан ғалым Мария Склодовская - Кюри туралы киелі жеті перненің көмегімен асқақтатып көрейік.
--------------------------------------------------------------------------------
Мария Кюри ( Склодовская) 1867 жылдың 7 ноябрінде Варшада интеллигенттер семьясында туды. Оның әкешешесі білімді, парасатты адамдар болған. Анасы мектеп директоры, ал әкесі Владислав физика және математика пәндерінің мұғалімі.
--------------------------------------------------------------------------------
Мари алдына мақсат қоя білді. 1893 жылы физика ғылымдарының дипломын, 1894 жылы математика ғылымдарының дипломын алды.
--------------------------------------------------------------------------------
Пьер Кюри 1859 жылдың 15 майында Парижде туды. Оның әкесі мен атасы - дәрігерлер.Ағайынды Жак пен Пьер жас күндерінен бастап - ақ ғылымға ынталы жандар болыпөседі. Пьердің біліммен шұғылдануына әкесінің зор ықпалы тиеді.
--------------------------------------------------------------------------------
1895 жылдың 26 июлінде ғылым тарихында сирек кездесетін одақ құрылды : Пьер мен Мари үйренді. Екі тамаша ғалым, екеуі де Нобель сыйлығының лауреаты атағын алғандар. Бұл кезде Пьер физика және хемия институтының профессоры, ал Мари Кюри осы институтта еңбек ететін.
--------------------------------------------------------------------------------
Пьер мен Мария Кюри замандастарына құлшына жұмыс істейтінтерімен қоса өз денсаулағын аса бір жауапкершілікпен қарайтындығы және де демалыс күндерін тиімді пайдалана білетіндіктерімен естерінде қалған.
--------------------------------------------------------------------------------
Ерлі - зайыптылар үшін демалу - ол Севеннаны велосипедпен шарлау еді.Олар Ла-Манштың бар жағалауын ,Нуармутье аралдарын аралады.
--------------------------------------------------------------------------------
Кейін, Пьер қайтыс болғаннан кейін де Мария Кюри екі қызымен кез-келген ауа-райында жаяу серуендеп, Күнделікті дене жаттығуларын жасауды тоқтатпады.
--------------------------------------------------------------------------------
Алғашқы жылдары олар минералдардан радиоактивті заттарды бөліп алады, содан соң олардың сәулелерінің күшін өлшейді.
--------------------------------------------------------------------------------
Бірақ радий өзінің сырын ашқысы келмеді, өзіне кұштар жандармен танысуға ешбір ыңғай көрсетпеді. Жұмыс күндері айларға, айлар жылдарға созылды.
--------------------------------------------------------------------------------
1902 жылы, радийдің барлығы туралы айтылған болжамнан кейін қырық сегіз ай өткен соң, Мари ақыры жеңіске жетті. Ол таза радийдің бір дециграмын алды және оның атомдық салмағының 225 екендігін анықтады. <<Оның>> түрі қандай болар екен деп өзіме кейде сауал қоямын. Пьер, сенің ойыңша, ол қандай болар екен?- деді бір күні Мари.
--------------------------------------------------------------------------------
- Кім білсін.... - деп жауап береді ұлы физик Пьер салмақпен, - Мен ол өте әдемі болса екен деп тілеймін.
--------------------------------------------------------------------------------
Тамаша радий! Оның сәуле шығаруы ураннан екі миллион есе күшті. Радийге жолап кеткен заттардың өздері де радиоактивті заттарға айналады. Ешқандай толқусыз-ақ Пьер оның әсерін өз организмінде байқады. Ол теріні күйдіреді екен.
--------------------------------------------------------------------------------
Радий дүниедегі ең қымбат зат болды. 1грамм радий 750мың франкке бағаланды.
--------------------------------------------------------------------------------
1903жылы Пьер, Мария Кюрилер Беккерельмен бірге радиоактивтік құбылысы үшін Нобель сыйлығын алды. 1906 жылы Әлемнің ең асылдарының бірі адамзаттың өшпес мақтанышы Пьер Кюри кенеттен апатқа душар болды, ол лезде жан тапсырды.
Қатты қайғы Маридің ішкі дүниесін төңкеріп тастады.Осы күннен бастап ол бүкіл әлемде жалғыз қалғандай болды. Мари қайысып барып қалпына келді.
1906 жылдың 6 мамырында Мариге "профессор" атағы беріліп, ол Пьер үшін ашылған кафедраны басқаратын болды.
Мария , Пьер Кюрилердің ата-аналары балаларының ғылыммен айналысуына жол салған адамдар.
Ал олардың қыздары Ирен Жолио-Кюри (1897 - 1956) -- Нобель сыйлығына күйеуі Фредерик Жолио-Кюримен бірге жасанды радиактивтік ашқаны үшін ие болған.
Ал екінші қызы Ева Кюри (1904 - 2007) -- журналист, анасы туралы <<Мария Кюри>> атты кітаптың авторы. Генри Ричардсон Лабуассға тұрмысқа шыққан.
Ирен мен Фредериктің қызы Элен де атомдық физикамен айналысты, ал ұлы Пьер биологияны таңдады.
Мария Кюри сияқты ешқандай әйел - ғалым танымал болып көрген емес.Ол 10 премия мен 16 медальға ие болған.Мария Кюри 106 ғылыми мекемелер мен академиялардың, қоғамдардың құрметті мүшесі болып сайланған.
Париж университетінде профессор болып сайланған алғашқы әйел адам. 1914 -- 23 ж. Париждегі Радий университетінде физика-химия бөлімін басқарды.
Нобель сыйлығымен екі рет (1903 ж. физика, 1911 ж. химия салалары бойынша) марапатталды.
Дүниені дүр сілкінткен тарихта аты алтын әріппен жазылған ғалым.
Мадам Кюри күйеуі мен өзі ашқан радиактивті заттармен ұзақ мерзімді байланыста болған құрбандардың бірі еді. Ол 1934жылы 4 шілдеде дүние салды .
Институттың тоқтап қалған приборларының жанында жас ғалымдар жылады. Маридің ең сүйікті шәкірттерінің бірі Жорж Фурнье "Біз бәрін жоғалттық" деді.
Сезімнің ақырғы шапағы өз өмірін сарп еткен ғылымға арналды: "Тарауларды ұқсас ету керек... Мен оның басылып шығуын ойлаймын..."
Э. Резерфод пен П. Кюри радиоактивтік кезіндегі сәуле шығарудың табиғатын зерттеу барысында оның құрамы күрделі екенін анықтайды. Радиоактивті радий қорғасыннан жасалған калың қабатты ыдыстың ішінде орналасқан. Ыдыстың ортасында цилиндр пішінді арна бар. Ыдыстың түбіндегі радийден шыққан сәулелерге оған перпендикуляр бағытта күшті магнит өрісі әсер етеді. Арнаның қарсысында фотопластина бар. Барлық қондырғы вакуумде орналастырылған. 8.6-суретте көрсетілгендей радийден шығатын сәулелер ағыны магнит өрісінен өткеннен кейін үш шоққа бөлінген. Шоқтардың осылайша бөлінуін фотопластинадағы қарайған заттардың орындары бойынша анықтайды. Оларды сәйкесінше α (альфа)-сәуле, β (бета)-сәуле және γ (гамма)-сәуле деп атаған. α-сәуле дегеніміз -- оң арядталған бөлшектер (α-бөлшек) ағыны, β-сәуле дегеніміз -- өте шапшаң қозғалатын және жылдамдықтары бірдей емес теріс зарядталған бөлшектер (β-бөлшек) ағыны болып шықты. Магнит өрісінде ауытқу бұрышының әр түрлі болуы α-бөлшек пен β-бөлшектің массаларының бірдей емес екенін, әрі қарама-қарсы зарядталғанын көрсетеді. γ-сәулесі магнит өрісінде ауытқымайтын, жиілігі өте жоғары электромагниттік сәулелену кванты екен.
Альфа-ыдырау
α-бөлшегінің табиғатын 1908 жылы Резерфорд көптеген эксперименттік зерттеулер нәтижесінде анықтады. Альфа-ыдырауы кезінде ядродан өздігінен α-бөлшек -- гелий атомының ядросы Не (екі протон және екі нейтрон) ұшып шығады және жаңа химиялық элементтің туынды ядросы пайда болады. 8.7-суретте альфа-ыдыраудың процесі көрсетілген.
Альфа-ыдырау кезінде атом ядросы зарядтың саны екіге және массалық саны төртке кем туынды ядроға түрленеді. Жаңа элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жуйенің бас жағына қарай екі орынға ығысады:
мұндағы -- аналық ядроның белгісі, -- туынды ядроның таңбасы. Гелий атомының ядросы болып табылатын α-бөлшек үшін белгісін пайдаландық.
Бета-ыдырау
β-сәулесінің табиғатын 1899 ж Резерфорд ашқан болатын. Ол шапшаң қозғалатын электрондар ағыны. β-бөлшекті деп белгілейді. Массалық санның болуы, электронның массасы массаның атомдық бірлігімен салыстырғанда елеусіз аз екенін көрсетеді. Ығысу ережесін бета-ыдырауға қолданайық.
Бета-ыдырау кезінде атом ядросының зарядтық саны бір заряд бірлігіне артады, ал массалық сан өзгермейді. Жаңа элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жүйенің соңына қарай бір орынға ығысады:
мұндағы -- электрлік заряды нөлге тең, тыныштық массасы жоқ электрондық антинейтрино деп аталатын бөлшек.
Ядроның зарядтық саны бірлік зарядқа кемиді, нәтижесінде элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жүйенің бас жағына қарай бір орынға ығысады:
мұндағы позитрон, электронның антибөлшегі, массасы электронның массасына тең.
Аналық және туынды ядролар -- изобаралар.
Гамма-ыдырау
1900 жылы Вилaрд ядролық сәуле шығарудың құрамындағы үшінші компоненттің бар екенін тапты, оны гамма (у)-сәуле шығару деп атаған. Гамма-сәуле шығару магнит өрісінде ауытқымайды, демек, оның заряды жоқ. Гамма-сәуле шығару радиоактивтік ыдыраудың жеке бір түрі емес, ол альфа және бета-ыдыраулармен қабаттаса өтетін процесс. Жоғарыда айтқанымыздай, туынды ядро қозған күйде болады. Қозған күйдегі ядро атом сияқты, жоғарғы энергетикалық деңгейден төменгі энергетикалық деңгейге өткенде, энергиясы бар гамма-квантын шығарады, мұндағы -- қозған, -- қалыпты күйдегі энергиялар (8.10-сурет). Ядродан шығатын ү-сәулелері дегеніміз -- фотондар ағыны болып шықты.
Гамма-ыдыраудың формуласын жазайық:
мұндағы -- қозған аналық ядро, -- оның қалыпты күйдегі нуклиді. 8.10-суретте бор ядросынық β-ыдырауынық сызбасы көрсетілген. γ-сәулесінің толқын ұзындығы өте қысқа болып келеді: λ = 10-8 / 10-11 см. Сондықтан радиоактивті сәулелердің ішінде γ-сәулесінің өтімділік қабілеті ең жоғары, ол 8.11-суретте көрсетілгендей қалыңдығы 10 см қорғасын қабатынан өтіп кетеді. Гамма-кванттың өтімділік кабілеті өте жоғары, ауадағы еркін жүру жолының ұзындығы 120 м.
Радиоактивтi ыдырау заңы деп радиоактивтi ядролардың санының уақыт бойынша өзгеру заңдылығын айтады. Бұл заңды оңай анықтауға болады. Шындығында, егер қандай да бiр уақыт мезетiнде радиоактивтi ядролардың саны N болса онда dt уақыт аралығында ыдырайтын ядролардың саны dN мынаған тең болады
dN=-λN·dt
мұндағы минус таңбасы dN - дi ыдырамаған ядролардың өсiмшесi ретiнде қарастырумен байланысты. Ал λ, радиоактивтi ядроның бiрлiк уақыт аралығында ыдырау ықтималдылығы. Оны әдетте ыдырау тұрақтысы деп атайды. Бұл өрнектi интегралдай отырып
lnN =-λt + const
аламыз. Бастапқы t=0 уақыт мезетiндегi ыдырамаған радиоактивтi ядролардың санын N0 деп белгiлей отырып, const = lnN0 екенiн аламыз. Онда
N =N0 e-[λ]t N =N0 2-t/T
Мiне, осы өрнек радиоактивтi ыдырау заңы болып табылады (7.10 - сурет).
Бастапқы радиоактивтi ядролардың жартысы ыдырайтын уақытты жартылайыдырау периоды деп атап, Т1/2 әрiпiмен белгiлейдi. Онда бұл анықтамадан ал бұдан

7.10 - сурет
Бүгiнгi күнге дейiнгi белгiлi радиоактивтi ядролардың жартылайыдырау периоды 3·10[-7] с-тан 5·10[15] жылға дейiнгi аралықтағы мәнге ие.
Радиоактивтi заттың активтiлiгi деп бiрлiк уақыт аралығында болатын ыдыраудың санын айтады, яғни
Бұл жерден активтiлiктiң радиоактитi ядролардың санына пропорционал, ал жартылайыдраудың периодына керi пропорционал екенi көрiнiп тұр.
Активтiлiктiң халықаралық бiрлiктер жүйесiндегi бiрлiгi беккерель (Бк). Беккерель деп 1 с iшiнде бiр ыдырау жасайтын радиоактивтi заттың активтiлiгi алынған. Нақтылы өмiрде активтiлiктiң кюри (Ки) деп аталатын бiрлiгi жиi қолданылады. Кюри ретiнде 1 с аралығында 3,7·10[10] ыдырау жасайтын радиоакивтi заттың активтiлiгi алынған.
ІV. Жаңа сабақты бекіту.
Радиоактивті сәуле шығарудың құрылымы қандай және оны қалай анықтаған?
Альфа-ыдырау дегеніміз не?
Бета-ыдырау деп нені түсінесіңдер?
Гамма-ыдыраудың механизмі қандай?
Радиоактивті ыдырау заңының мәнісі неде? №33.1-№33.5 есептер шығару.
V. Сабақты қорытындылау.
YІ. Оқушыларды бағалау.
YІІ. Үйге тапсырма: §8.4, 8.5, 8.6 оқу. №33.6-№33.9, №34.5-№34.8 есептер
Тапсырмалар орындау:
І. 1. 1. Актиний 238Ас92 изотопы үш рет α - ыдырауға ұшырағаннан кейін қандай элемент пайда болады?
1.2. Күнделікті біз радиацияның ықпалына түсемізбе?
ІІ. 2.1. 225Рb 89 қорғасын изотопының радоактивті ыдырауы кезінде β - бөлшек ұшып шығады. Қорғасын изотопының ядросы қандай элементтің ядросына айналады ?
2.2. Адам үшін радиациялық мөлшердің шегі қандай?
ІІІ. 3.1. Алтынның 196 Аu 79 радиоактивті изотопы электрондық әрі позитрондық ыдырай алады. Ыдырау реакциясын жазыңдар.
3.2. Атом: пайдасы мен зияны қандай?

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

Оқушының аты-жөні:______________________________________________
1
Ядролық физика

8
Химиялық элементтің Z реттік нөмірі
2
Ядроның байланыс энергиясы

9
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер
3
Массаның атомдық бірлігі

10
Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады
4
Зарядтық сан.

11
Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі
5
Ядролық күштер

12
Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы.
6
Масса ақауы

13
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы
7
Меншікті байланыс энергиясы

14
Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия

І-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

ІІ-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

І-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

ІІ-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

І-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

ІІ-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

І-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

ІІ-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

І-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

ІІ-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

І-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

ІІ-нұсқа
1. Атом неден құралған?
А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан.
В. Тек протондар мен электрондардан.
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
Д. Нуклондар мен электрондардан.
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
А. Гравитациялық.
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
С. Ішкі ядролық.
Д. Кулондық.
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
С. Массалар ақауына.
Д. Тек ядроның массасына.
4. 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз.
А. с2 * М В. с2 * ( 9 mp + 10 mn - Мя)
С. с(m+2n) Д. с2*(9m+10m-Mя)/19
5. Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы
А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон.
С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.
6. Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең
А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000

Пәні: физика
Сыныбы: 11 Сабақ: 57 Мерзімі:
Сабақтың тақырыбы: Ядролық реакциялар. Жасанды радиоактивтік.
Сабақтың мақсаты:
--------------------------------------------------------------------------------
Білімділік: Атом және ядролық физика саласындағы, оның ішкі энергиясын пайдаланудағы қажетті шарттар мен заңдылықтар туралы оқып үйрену.
Дамытушылық: Элементар бөлшектердің түрленуі материя қасиеттерінің сарқылмайтындығының дәлелі екендігін айту арқылы философиялық ой салу, дүниетанымын кеңейту.
Тәрбиелік: Оқушылардың белсенділігін арттыру, өз бетінше оқуға, ізденуге тәрбиелеу.
Сабақтың типі: Аралас сабақ .
Сабақтың әдісі: Зерттеу, сұрақ-жауап, тест.
Сабақтың көрнекілігі: презентация, плакаттар, оқулықтар, есептер жинағы.
--------------------------------------------------------------------------------
Сабақтың барысы:
--------------------------------------------------------------------------------
І. Ұйымдастыру кезеңі.
--------------------------------------------------------------------------------
Оқушылармен сәлемдесу, сыныпты түгендеу.
--------------------------------------------------------------------------------
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
--------------------------------------------------------------------------------
1.Тест тапсырмалары бойынша.
--------------------------------------------------------------------------------
1. Атом неден құралған?
--------------------------------------------------------------------------------
А. Оң зарядты протондар мне теріс зарядты электрондардан.
--------------------------------------------------------------------------------
В. Тек протондар мен электрондардан.
--------------------------------------------------------------------------------
С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан.
--------------------------------------------------------------------------------
Д. Нуклондар мен электрондардан.
--------------------------------------------------------------------------------
Е. Мезондар мен электрондардан.
--------------------------------------------------------------------------------
2.Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш?
--------------------------------------------------------------------------------
А. Гравитациялық.
--------------------------------------------------------------------------------
В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші.
--------------------------------------------------------------------------------
С. Кулондық.
--------------------------------------------------------------------------------
Д. Ішкі ядролық.
--------------------------------------------------------------------------------
Е. Лоренц күші.
--------------------------------------------------------------------------------
3. Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ?
--------------------------------------------------------------------------------
А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына.
--------------------------------------------------------------------------------
В. Электрондардың кинетикалық энергиясына.
--------------------------------------------------------------------------------
С. Массалар ақауына.
--------------------------------------------------------------------------------
Д. Тек ядроның массасына.
--------------------------------------------------------------------------------
Е. Ядродағы нуклондардың жеке массаларының қосындысына.
--------------------------------------------------------------------------------
4. α-ыдыраудан кейінгі өнімдерді көрсетіңіз.
--------------------------------------------------------------------------------
5.β- ыдыраудан кейінгі өнімді көрсетіңіз.
--------------------------------------------------------------------------------
6. Ядро γ- квант шығарғанда элементтің массалық саны , массасы және реттік номері өзгере ме?
--------------------------------------------------------------------------------
А. Z және А өзгереді, массасы өзгермейді.
--------------------------------------------------------------------------------
В. Z өзгереді , масса өзгереді, А-өзгермейді.
--------------------------------------------------------------------------------
С. Z және А өзгермейді , массасы γ- кванттың массасына кемиді.
--------------------------------------------------------------------------------
Д. Z және А массасы , γ-кванттың массасына кемиді.
--------------------------------------------------------------------------------
Е. Дұрыс жауап жоқ.
--------------------------------------------------------------------------------
7. α , β , γ - сәуле шығару түрлерінің қайсысының өтімділік қасиеті ең жоғары.
--------------------------------------------------------------------------------
А. α - бөлшектер В. β - бөлшектер С.γ - бөлшектер
--------------------------------------------------------------------------------
Д. Үшеуінің де бірдей Е.Дұрыс жауап жоқ
--------------------------------------------------------------------------------
8. α , β , γ - сәуле шығаруының өтімділігі нашары.
--------------------------------------------------------------------------------
А β - сәулесі В.α және β - сәулесі С. α- сәулесі
--------------------------------------------------------------------------------
Д. γ - сәулесі Е. Үшеуіде бірдей
--------------------------------------------------------------------------------
9. β-сәуле шығару дегеніміз не ?
--------------------------------------------------------------------------------
А.Электрондар ағыны
--------------------------------------------------------------------------------
В.Протондар ағыны
--------------------------------------------------------------------------------
С.Гелий атомдар ядроларының ағыны
--------------------------------------------------------------------------------
Д.Атом ядролары шығаратын электромагниттік сәуле шығару кванттарының ағыны
--------------------------------------------------------------------------------
Е.Заттағы жылдам электрондарды тежеу кезіндегі шығаратын электромагниттік сәуле шығару кванттарының ағыны
--------------------------------------------------------------------------------
10. γ-сәулесі дегеніміз не ?
--------------------------------------------------------------------------------
А.Нейтрондар ағыны
--------------------------------------------------------------------------------
В.Электрондар ағыны
--------------------------------------------------------------------------------
С.Протондар ағыны
--------------------------------------------------------------------------------
Д.Электромагниттік толқындар
--------------------------------------------------------------------------------
Е.Позитрондар ағыны
Жауаптары:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Д
Д
С
Е
В
С
С
С
А
Д
2.Есеп шығару .
1.Актиний изотопы үш рет -ыдырауға ұшырағаннан
кейін қандай элемент пайда болады
2.Ксенон ядросы 4-рет түрленуге ұшыраған соң
қандай тұрақты ядроға айналады
3. Торий изотопы ядросы екі -ыдырауға екі электрондық
-ыдырауға тогы бір -ыдырауға ұшырайды. Осы түрленулерден соң
қандай элементтің ядросы түзіледі
1)Берілгені : Шешуі : ZХА -- -- -- -- 2 Не4 + Z-2 УА+4
α
n =3 89 Ас 225 -- -- -- - 3 2 Не 4 + 89 Х 213
89 Ас 225
-- -- -- -- -- -- -- -- - жауабы : 83 Х213 = 83Ві213 (висмут)
Z Х А-?
2)Берілгені :
n = 4 шешуі : Z ХА -- -- -- -- - -1 е0 + Z+1 У А+γ
β
54 Хе 140 54 Хе 140 -- -- -- -- - 4 -1е0 +58 Се 140 + 4γ
-- -- -- -- -- --
Z ХА-? Жауабы : 54 Х 140 = 58 Се 140 (церий)
3)Берілгені:
n 1 = 3 шешуі : 90 Тһ 232 -- -- -- -- - 3 2Не 4 +2 -1 е0 + 86 Х220 +2 γ
α
n2 = 2 86 Х 220 = 86 Rn 220 (радон)
β
90 Тһ 232
-- -- -- -- -- --
Z Х А =?
ІІІ. Жаңа материалды меңгерту.
Ядролық реакция - атом ядроларының элементар бөлшектермен(оның ішінде γ - кванттармен де) немесе бip-бipiмен өзара әрекеттескен кездегі түрленуі.
α - ыдырау үшін ығысу ережесі:

β -ыдырау үшін ығысу epeжесі:

β+-ыдырау үшін ығысу ережесі:

е -қармау схемасы:

Ядролық реакцияның символдық түрде жазылуы:
немесе

мұндағы және сәйкес түрде зарядтық сандары Z және ZI, массалық сандары А және А' болатын бастапқы және ақырғы ядролар, а және b ядролық реакциякезінде түсетін және шығарылатын бөлшектер.
Тұңғыш рет Резерфорд icкe асырған (1919) азот ядроларын радиоактивтік көз шығаратын α-бөлшектермен атқылауда пайда болған ядролық реакция:
.

Электр зарядтарының және массалық сандардың сақталу заңдары: ядролық реакцияға түсетін ядролардың және бөлшектердің зарядтарының (массалық сандарының) қосындысы реакцияның ақырғы өнімдерінің (ядролардың және бөлшектердің) зарядтарының (массалық сандарының) қосындысына тең болады. Кез келген ядролық реакция кезінде, сонымен қатар энергияның, импульстің және импульс моментінің сақталу заңдары орындалады.
Экзотермиялық реакция - жылу шығарумен өтетін ядролық реакция. Эндотермиялық реакция - жылу жұту жолымен өтетін ядролық реакция.
Ядролық реакцияларды сұрыптау:
1) оларға қатысатын бөлшектердің түрлері бойынша - нейтрондардың; зарядталған бөлшектердің; γ - кванттардың әсерінен өтетін реакциялар;
2) реакцияны тудыратын бөлшектердің энергиялары бойынша - азғантай, орташа және жоғары энергиялар кезіндегі реакциялар;
3) қатысатын ядролардың түрлеріне байланысты - жеңіл (А<50); орташа (50<А<100) және ауыр (А>100) ядролардағы реакциялар;
4) өтіп жатқан ядролық түрленулер бойынша - нейтрондарды, зарядталған бөлшектерді шығаратын реакциялар; қармау реакциялары (мұндай реакциялар кезінде кұрама ядро ешқандай бөлшек шыгармайды, 6ip немесе бірнеше кванттарды шығарып, негізгі күйге өтеді).
Ядроның бөліну реакциясы - ауыр ядро нейтрондардың әсерінен, сонымен қатар кейінірек белгілі болғандай, басқа да бөлшектердің әсерінен бірнеше жеңіл ядроларға(жарықшақтарға), көбіне массалары жуықтау болатын екі ядроға бөлінеді. Бөліну нейтрондары - ядроның бөліну реакциясында шығарылатын тума нейтрондар. Ауыр ядроларда нейтрондардың саны протондар санынан біршама артық болады ( N/Z= 16 ). Бөліну кезінде пайда болған жарықшақтарда басы артық нейтрондар болады да, олар бөліну нейтрондарын шығарады. Бірақ бөліну нейтрондарын шығарғаннан жарықшақ-ядролардың жүгі жеңілдемейді. Осыдан келіп жарықшақтар радиоактивті болып шығады. Оларда γ-кванттарды шығара отырып өтетін бірқатар β-түрленулер бола алады.
Мысалға, уран ядросы бөлінгенде:

бөліну жарықшағы β-ыдыраудың үш aктici арқылы лантанның орнықты изотобына айналады:
.

Жасанды радиоактивтілік. Француз физиктері Ф. Жолио-Кюри және И. Жолио-кюри 1934 жылы альфа-бөлшектерімен атқылағанда алюминий ядросы фосфор ядросына айналатынын және еркін нейтрондардың шығатынын байқаған:

Алынған фосфор ядросы радиоактивтілік байқатып, төмендегі сызбанұсқа бойынша ыдырайды:
Мұндағы е[+][ ]- позитрон, [ ]- нейтрино.
ІV. Бекіту.
Ядролық реакция дегеніміз не?
Ядролық реакция теңдеуін жазыңдар.
Ядролық реакцияны энергиясы дегенміз не?
Жасанды радиоактивтік қалай алынады?
2. Есеп шығару.
1. Жартылай ыдырау периоды 27 жыл болатын, 8 кг радиактивті цезийдің 135 жылдан қалған атомдарының массасы
2. Жартылай ыдырау периоды 10 мин радиактивті изотоптың 106 атомы бар . 20 мин ішінде осы атомдардың ыдырамай қалғаны қанша ?
1.Есеп
Берілгені: шешуі: жауабы:
Т=27 жыл
t=135 жыл N=N0 2-t/T m= 8 *2-135/27 =8*2-5 = 8/ 32 =0,25 кг
m 0=8 кг m= m02-t/t
m = ?
2.Есеп
Берілгені: шешуі:
Т =10 мин N=N0 2-t/T
N0 = 106 N =106 *2-20/10 =106/ 22 = 100*104/ 4 =25*104
t = 20 мин ыдырамай қалған атомдар саны.
▲N-? ▲N= N0- N= 106-25*104 =104*100-25*104 =75*104=7,5*105
V. Қорытындылау.
VІ Бағалау.
VІІ Үйге тапсырма :§8.8.

1.Актиний изотопы үш рет α-ыдырауға ұшырағаннан
кейін қандай элемент пайда болады?

2.Ксенон ядросы 4-рет β түрленуге ұшыраған соң
қандай тұрақты ядроға айналады?

3. Торий изотопы ядросы екі α -ыдырауға екі электрондық
β-ыдырауға тағы бір α -ыдырауға ұшырайды. Осы түрленулерден соң
қандай элементтің ядросы түзіледі?