Тақырып Адам еңбекпен шыңдалады

Тақырыбы: Адам еңбекпен шыңдалады
Мақсаты:Адам еңбекпен шыңдалатындығы жайында,еңбек сөзінің мәнін ашып түсіндіру
Адамдық борышың ,
Халқыңа еңбек қыл.
Ақ жолдан айнымай,
Ар сақта,оны біл.
Талаптан да,білім мен өнер үйрен.
Білімсіз,өнерсіз,
Болады ақыл тұл. (Ш.Құдайбердиев)Адамдар еңбектенеді,сол еңбектерінің нәтижесінде олардың қолдары,ойлары және тілдері дамыды.Мысалы:Адам <<саналы адам>>түрінің пайда болуында әлеуметтік факторлар шешуші рөл атқарды.Олар еңбек,сөз,қоғамдасып тіршілік ету,әлеуметтік заңдылықтардың қалыптасуы нәтижесінде болды.Адам эволюциясында еңбектің рөлі зор.Адамның еңбек етуі еңбек құралдарын жасаудан басталды.Адамның маймылға ұқсас ата тегі еңбек құралын өзі жасап,оны бірте-бірте күрделендіріп,пайдаланып, өзінің тіршілік ортасына бейімделе келе түрлі морфологиялық және физиологиялық өзгерістерге ие болды. Мұның себебі:су тартылып,орман алқаптарының көлемі азайып,ашық далалы жерлер пайда болды.Ағаш басында тіршілік еткен маймылдар енді жерге түсіп ,ашық алаңқай жерлерде қоректерін жеп,күн көре бастады.Қоректік заттары өзгеріп басқа өсімдіктермен, майда жәндіктермен қоректене бастады.Осыған байланысты еңбек құралдары қажет болды.Олар түрлі құрал-саймандар жасап тіршілік ете бастады.(Слайдтар:маймылдардың еңбек етуі)
Ендеше,қол-еңбек құралы ғана емес,ол-еңбектің жемісі. Ал еңбек - адам эволюциясының негізгі факторы.Еңбек қоғамдасып тіршілік етуге бастама берді.Адам өз еңбегі арқылы табиғатты өзгертіп,оны тиімді пайдалана алатын дәрежеге жетті.
Уақыт өте келе адамдар еңбексіз өмір сүре алмайтындықтарын түсінді.Адамдар кез келген іспен немесе сүйкті жұмысымен ,не үй шаруасымен айналысты.Адамға еңбекке деген қажеттілік пайда болды.Еңбек - адамның саналы,күш салуды қажет ететін,мақсатқа бағытталған және нәтижесі бар іс-әрекеті.Барлық адамның өз күшін жұмсап,еңбектену қабілеті бар екенін көрсетті.Еңбек деген қабілеттілік адамныңеңбек күші деп аталады.Үлкен кісі де, оқушы да осы қасиетке ие.(Мына суретте Елбасымыздың Ұстаздар қауымының еңбектерін елеп марапаттаулары көрсетілген)
Жүргізуші: <<Еңбек>>-бұл дүниедегі құдіретті күш,діни ұғымда құдай болса,ғылыми ұғымдағы бірден - бір жасампаз ұлы күш-еңбек. <<Адамшылықтың парызы үшін-еңбек қылсаң,алланың сүйген құлының бірі боласың>>дейді ақын
Еңбекті <<Бес асыл істің негізгісі>>деп бағалаған-Абай:
Бақпен асқан патшадан,
Мимен асқан қара артық
Сақалын сатқан кәріден,
Еңбегін сатқан бала артық.....деп адамды дүние жүзіндегі тіршіліктің жасампаз күші етіп отырған оның еңбегі,адамның адамгершілігі тек адал еңбегінің бағаланатыны туралы ой қорытады.
Көп мамандандырылған еңбек-ақыл-ой еңбегі.Бұл салада қызмет ететіндерге көп білім ,шеберлік,жұмыс дағдылары қажет.Көп мамандық иелері инженер,мұғалім,дәрігер,экономист,сәулетші,қаржы, құрылысшы тігінші және тағы басқаладың барлығы-ақыл-ой еңбегімен айналысатындар.(Әр мамандық бойынша суреттер,слайдтар)
Еңбек күші деп адамның еңбек ету қабілеттілігін айтады.Өмір бойы адамдар еңбек етеді.Соңында еңбек нәтижесін көреді.Бұрын еңбек ете отырып балаларын асыраса,адам өзі қартайғанда баяғы балалары есейіп ендігіден әрі қарай балалары еңбек етеді.Баяғы өзін баққан ата-анасын енді өзі бағады.
Ендігі кезекте <<Еңбек>>жайлы білетін мақал-мәтелдерімізді айтайық
1.оқушы
1 Еңбек етсең ерінбей, Тояды қарның тіленбей 2. Еңбек түбі - береке 3 Еңбек етсең-емерсің
4 Адамды адам еткен-еңбек 5 Еңбектің наны тәтті Жалқаудың жаны тәтті
6 Еңбексіз құрған дәулет, Емсіз жабысқан дертпен тең
7 Егіннің егілгенін айтпа,еңбегін айт 8 Ердің атын еңбек шығарады.
2 ші оқушы
1 Жұмыстың жаманы жоқ 2 Талаптыға нұр жауар Талапсызға күн жауар
3.Бастаған істі тастама 4 Еңбек ерлікке жеткізер
5 Көп біл,аз сөйле 6 Ерінбей еңбек қыл,жалықпай өнер қыл
7 Тіліңмен жүгірме,Біліміңмен жүгір 8 Оқып ойыңды түзет, үйреніп сөзіңді түзет
Жүргізуші:
Жалқау болсаң жасыңнан, Ұйқы қалмас қасыңнан
Еңбек сүйсең табылар, Бар жақсылық қасыңнан
Олай болса,еңбектің қызметінің мақсаты адам еңбегін тек қана бөлу болып табылмайды,сонымен қатар ,ол жұмысшылардың күш-жігерін ортақ іске біріктіруді де қамтиды екен.(Ұн Завод.Бейнеу)
Дене еңбегі-адамның күшін талап ететін еңбек. Мыс,нан қайдан келеді? Диқан бабаң екті де, Еңбектен еш қашпады
Алдыңа әкеп төкті де Ақ нанды үйіп тастады Жер жыртып,егін егіп,оны орып алып,бидайды дирменге тартып, одан кейін ұнын илеп, наубайхана пешінде пісіріп - түсіру керек.Бұл тек нан жасау жолы ғана.
Асықпай іш тамақты, Жалама ыдыс аяқты
Нанды үгітпе,қадірле, Қабығымен бәрін же.
Олай болса <<Еңбекпен тапқан тиын>> көрніс (ата,ана,бала)
3 оқушы
Бір үзім нан- қолда етпен орнатқан Бір үзім нан - бақытыңа бойлатқан.
Бір үзім нан - ұмыттырып аштықты Бір үзім нан - айдалада қой баққан
4-оқушы
Бір үзім нан- қасиетті киелім Бір үзім нан - саған басты иемін
Бір үзім нан-жоқшылықты көрсетпей Бір үзім нан-ойнап күліп жүргізген
Жүргізуші
Терін төккен сол нан үшін бабамыз Қадір тұтқан ата менен анамыз
Бәрін қойып дастарқанға о,тоба! Нан қоюды ұмытып кетіп жатамыз дей отыра еңбек ете жүріп әдептілікті де сақтай білейік!
1. Өзіңе көмектескен ,керек затыңды берген,сыйлық тапсырған адамға және жолдасыңа рахмет айт
2 .Тамақ ішіп болған соң ас дайындаған кісіге <<рахмет>> айт
3 . Біреу өзіңе <<рахмет>>айтса, <<жақсы>>деп жауап бер
4. Біреуді қағып кетсең, <<кешіріңіз>>деу керек
5. Қайтарда,кетерде <<сау болыңыздар>>дегенді ұмытпа
1. Әдеп сақта әманда Әрбір адал адамға
Жасасаң бір жақсылық Қайтарады сағанда
Кісілерді аяла Кішілерден аянба
Адамдығың білінсін Анадай жан саяңда
2. Ақыл ,есің бүтінде Кісіге қарап түкірме
Жақтыр, мейлі жақтырма Айтқан сөзді бағамда
Күлме кемтар адамға Ешқашан үлкен кісіге Отырма беріп сыртыңды
<<Сіз>>деген сыпайылық <<Сен>>деген анайылық
<<Тыйым сөздердің>>бала өміріне беретін тәлім тәрбиесі мол
Мұғалім: Олай болса тақтаға қарап жұмбақтар шешеміз
1. Тілсіз мұғалім Сырын ұғамын, Білім алып шығамын (кітап)
2. Қимылдаса қос шебер Қыруар-қыруар іс өнер (қол)
3. Ұзын мұртты сарылар Қойнында дәні бар (бидай)
4. Қасиетті тағам (нан)
5. Неден қымбат қазына жоқ (кітап)
Мұғалім: Балалар мұның бәрін не себепті айтып жатырмыз? Мамандық бізге не үшін керек? Оқушылар: Жұмыс істеп еңбек ету үшін
Мұғалім: Не үшін еңбек етеміз? Оқушылар Өмір сүру үшін
Мұғалім: Өмір сүру үшін не қажет? Оқушылар Қаражат қажет, Мұғалім: Оны табу үшін еңбек ету керек
Қорытынды:
Жалпы қорыта келгенде еңбек арқасында қазіргі адамдар еркін өмір сүріп жатыр.Еңбек арқылы әркімнің де өрісі кеңейері сөзсіз.Сондықтан баршамыз еңбек етейік.Сабағыңа жөндеп әзірленсең-осының өзі еңбек балалар. Адам еңбекпен шыңдалады.
Еңбек ете білейік !
Маңғыстау облысы
Бейнеу ауданы
Манашы орта мектебі
Биология пәні мұғалімі
Ильясова Анар

<<Қазақша би>> Орындайтын: Қайырбекова Сандуғаш
Сабақтың тақырыбы: Іздегенде табылатын қасыңнан...
Мақсаты: Оқушыларға дос, достық туралы әңгімелей отырып, олардың достық қарым - қатынасын нығайту.
Тәрбиелілігі: Оқушыларды шынайылыққа, адамгершілікке, әдемілікке, қарапайым болуға тәрбиелеу. Достық сезімі өмірде олардың бірін-бірі қажетсінуінен, құрмет тұтуынан, шынайы тілектестік пен өзіндей көріп сенуінен, біріне бірі тірек, медет болуынан, қам-қайғысыз кезде ғана емес, әсіресе қиын-қыстау күндерде іркілместен қасынан табылудан, есепсіз жомарттықтан көрінетінін ұғындыру.
Көрнекілігі: ұлы адамдардың ойлары, нақыл ұлағатты сөздері, дос туралы мақал-мәтелдер, би, өлеңдер, көрніс, ән, слайдтар
Толтырады бір көңілдің отын достарым,
Қатемді түзеп, жол тапсам дұрыс қостадың.
Қиналған шақта бөлісіп жүрек жылуын,
Жүріңдер сендер қолтықтан демеп, достарым.
Сөзі: Х. Закарияновтікі; Әні: О. Көшеровтікі
Тәуелсіздік алғаннан бері Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың дана басшылығының арқасында бүкіл әлемге танылдық. Тәуелсіздік оңай келген жоқ. Бірлігіміздің, достығымыздың арқасында жеттік. Біз қазір бірлігі жарасқан елміз. Бүгінде Отанымыздың әрбір жетістіктері - әрбір азаматтың ұлттық мақтанышы. <<Мәңгілік Ел>> ата-бабаларымыздың сан мың жылдан бергі асыл арманы. слайд Елбасы
Ал сол арманды жүзеге асыру және оны ұрпақтан ұрпаққа жалғастыру, береке мен бірлікті сақтау және Тәуелсіздігімізді көздің қарашығындай сақтау ол біздің қолымызда екенін ұмытпайық>> деді Н. Назарбаев
Бірлігі мен ынтымағы жарасқан республикамызға <<Көк байрағың биіктеп, арманыңа жет, Алашым>> деп тілек айтамын. Ал ендеше балалар достық адамдар арасында ғана емес ұлттар арасында, мемлекеттер арасында да достық болады. Біз Қазақстан дүние жүзі елдерімен достық қарым - қатынас орнатудамыз.
1. Балалар, біздің еліміз қандай мемлекет? Тәуелсіз-мемлекет.
2.Біз Тәуелсіздігімізді қашан алдық? 1991ж.16желтоқсан.
3. 2014жылы Тәуелсіздігімізге қанша жыл толды? 23 жыл толды. 4.Тәуелсіздік күнін қашан тойлаймыз? 16 жел-да 5. Біздің Туымыздың түсі қандай? көк 6.Туымызда бейнеленген қыран құс? Адам үшін ата - анадан кейінгі ең жақын - абзал дос.<<Доссыз өмір - тұл>>, <<Доссыз өмір - тұссыз ас>>- деп халық бекер айтпаған. Адам ес біліп етек жапқаннан бастап өзін түсінетін, жанына серік болатын айнымас дос іздейтіні анық. Сондықтан да бүгін достық жайлы әңгімелеспек үшін тәрбие сағатымыздың тақырыбын <<Іздегенде табылатын қасыңнан...>> деп алдық.
Достық - адамдардың бір - бірін жаны қалап, шын жақсы көріп, қалтқысыз сеніп тілектес, мұраттас болуы. Адам өмірге сәби болып келеді. Ол алғаш ақ сүтін берген анасы мен әкесін таниды. Адам өсе келе өзіне дос табады. Дос сенімді серік. Достар - бірін - бірі түсінуі тиіс.
Достық - адамдардың бір-бірін жаны қалап, шын жақын көріп, қалтқысыз сеніп, тілектес, мұраттас болуы. Достық - адамның, өмірдің өзіндей сан бояқты, көп қырлы, қасиетті, сондықтан бірер сөзбен оның анықтамасын беру мүмкін емес.Ерте заманның ойшылы және асқан шешен, ежелгі Рим қайраткері Марк Туллий Цицерон Достық - өз бойына қаншама сан алуан пайдалы нәрселерді біріктірген десеңші. Қайда барсаңыз да ол сізге қызмет етеді. Ол барлық жерде бар. Ол ешқашан мезі қылмайды. Ешқашанда орынсыз килігетін жері болмайды. Ол сәттілікке жаңа сәулет береді. Ол ортақтасқан сәтсіздіктерде көп мөлшерде өзінің уақытын жоғалтады дейді.
Ежелгі грек философы, ғалым Аристотель - Достық - өмір үшін ең қажетті нәрсе, өйткені ешкім ешқашанда игілікке түгел ие бола тұрса да дос - жарансыз өмірді қаламақ емес.
Парсы жазушысы Қабус былай деген екен - Ей, перзентім! Мынаны білгейсің - Адам тірісінде доссыз болмайды. Адамның доссыз болғанынан ағайынсыз болғаны жақсы. Бір данышпаннан Дос пен ағайынның қайсысы жақсы - деп сұрапты. Данышпан дос жақсы депті. Сол үшін достарыңның ісі жайында ойла, оларға сәлем - сауқат жіберіп тұр және қамқор бол. Себебі әркім өз досын жадында тұтпаса, достары да оны есінде сақтамайды, ақырында ол доссыз қалатын болады. Халықта Алтын берген - дос емес, ақыл берген дос деген мақал бар. Адамның адамсыз күні жоқ. Сондықтанда адам жүрген жерінде, елде, сапарда, бөтен жерде болсын ұғынысып, түсінісетін, жарасып жақын жүретін, өзара бүкпесіз, сырлас жан іздейді. 1. Дос адам артық сұрамайды. Махмұт Қашқари. 2. Дос достың кемшілігін кешіре береді. Жүсіп Баласағұн. 3. Досы жоқпен сырлас, досы көппен сыйлас. Абай. 4. Екі ердің достығы асулардан асырар, Екі елдің достығы ғасырлардан асырар.
М. Әлімбаев.
5. Қоссыз қазақ болса да, Доссыз қазақ болмаған. 6. Дос табу оңай - сақтауы қиын, Жау табу оңай - тоқтауы қиын. Жүсіп Баласағұн.
Достарымды сүйемін бірге жүрген, Бірге ойнап, менімен бірге күлген.
Достар деген жаныңның бір бөлшегі Орын алған жүректің бір түбінен. Нағыз достар бір - біріне ұнаған. Қиындықта бірін - бірі сынаған.
Мүмкін емес доссыз емес өмір сүруде, Сүйеу болар шақтарыңда құлаған. Дос едік біз дос үшін жан беретін, Досты өзінен тым жоғары көретін.
Тәңір <<қандай тілегің бар>> десе егер, "ал достар бөлінбесін", - дер едім. Мұқағали Мақатаев атамыздың өзі сыр шертетін нәзік дос Фаризаға арнап жазған өлеңі.
Слайд және бейнеролик <<Жас өспірімдер арасындаңы төбелес>> Мына көрністен балалар не түйгендігі жайлы сұраймын
Дос қандай болу керек?
Жомарт, адамгершілігі мол, қарапайымды, мейірімді, кешірімді, адал, төзімді, ақылды
сабырлы, салмақты, кек сақтамайтын
Сұрақ жауаптар
1)Дос деген кім?
2)Досың бар ма? Ол қандай?
3)Достық шынайы сезім бе, әлде жай ұғым ба?
4)Досыңыздың басына қиындық түсті, не істейсіз?
5)Достық жасқа байланысты ма?
6)Жақсы дос, жаман дос қандай болады?
7)Досыңды неге теңер едің?
8)Қыз бала мен ер баланың арасында достық бола ма?
9) Сіз үшін ең маңызды мәселе? 10)Менің достарым көп болу үшін не істеуім керек? Жүргізуші: Ал ұлы Абай атамыз - Досы көппен сыйлас, досы жоқпен сырлас деген екен. Итальян жазушысы, драматург, ақын Александр Мандзони Достық - өмірдің ең зор қуаныштарының бірі, онан да зор қуаныш - сырыңды айтатын адамның болуы деген екен.Қай кезде де, қай жаста да адам өміріндегі достықтың орны бөлек. Сондықтан оған өте жауапкершілікпен, байсалды қарау керек. Достық - әншейін дос тапқысы, дос болғысы келгендіктің нәтижесі емес. Бір - біріне пейілі ықыласы түскен, жан жүрегі қалаған, көзқарасы мен ой - ниеті үйлескен, мінездері сыйымды адам ғана дос бола алады.
<<Сенің досың кім екенін айт, мен сенің кім екеніңді айтып беремін>>деген екен ғой бір дана кісі жаңа танысқан адамына. Бұл ақылды сөздің мағынасы <<Достар жан дүниесі, ой өрісі, талғамы мен әлеуметтік көзқарасы жағынан жақын болады>> дегенге меңзейді.
Жүргізуші: Достықтың өміршеңдігі екі жақтың ешқашан әділдіктен аттамауында. Жаңылмайтын жақ, сүрінбейтін тұяқ жоқ>> дейді халық даналығында. Көңіліңнен шыққан, сынақтан өткен адам дос болатыны белгілі. Тегі кез - келген екі аяқты, жұмыр басты пенденің бәрі бірдей болмаса керек. Ниеті таза, жөні түзу, жан дүниесі сау адамдар ғана дос болуға жарайтыны - шындық.
Әбунасыр әл - Фараби айтқан
<<Өрге жүзген өнегелі ісімен Адал дос тап тең құрбыңның ішінен>> деген.
Ата - бабамыз дос жайлы өнегелік өсиеттер, мақал - мәтелдер қалдырған.Олардың мағыналары өте тереңде жатыр
Нақылды білмеген - үлкен қателік. Кезекті мақал-мәтелдерге береміз 1. Білімдімен дос болсаң, Сасқанда ақылын айтар. Білімсізбен дос болсаң, Топ ішінде бетін қайтар. 2. Дұшпан біреу болса да көптік етер, Досың мың болса да аздық етер. 3. Доссыз адам тамыры жоқ ағашпен тең. 4. Заттың жаңасы жақсы, Достың ескісі жақсы. Жүргізуші: Халықта Досыңнан тап!>> деген қарғысқа жақын сөз бар. Бұл - достың бәрінің бірдей еместігі, адамға ең ауыры - досыңның арамдығы, екіжүзді опасыздығы екені еске салатын сөз. Шынында да ішек - қарнына дейін түгел білетін адамыңның қасына айналуынан, қарсыласың жаққа шығып кетуінен қауіпті, өкінішті, не бар?!, Бұдан дос- дұшпаныңды айыра білудің қаншалықты маңызды екені көрінеді. Әйтпесе опық жеп, бармақ тістеп қалуың оңай. Сондықтан достықтың белгісі - достың сырын өз сырыңдай сақтау. Даналар айтқан ғой - Сыр сақтау - тіліңнің астына шоқ салып алғаннан да қиын деп. Тіліне ие бола алмайтын жеңілтек пәтуасыз жандарға <<Досым ғой>> деп сыр ашу жамандыққа апарып соқтыруы мүмкін. Ендігі кезекті көрніске береміз <<Тақтайға қағылған шеге>> Ролдерде әкесі: Қуандыков Н, баласы: Жаумитбаев Н
Жүргізуші: <<Мінезі нашарлау, бұзақы бір бала болыпты. Әкесі: Баламау үстің неге шаң-шаң, бүгінде төбелесіп келдіңбе дейді? Баласы: Мен емес әке өздері ғой тиіскен Әкесі: бұған шара қолданбасам болмайды дейді Жүргізуші: Күндердің күнінде әкесі оған бір дорба толы шеге беріпті. Әкесі: Баласына <<Жолдастарыңмен әрбір керіскен, төбелескен кезіңде тақтайға бір шеге қағып отыр.>>- депті.
Баласы: Бала бірінші күні тақтайға 10 шеге қағыпты. Жүргізуші: Содан кейінгі күндері өздерін тежей жүріп, күн сайын шегені аз қағуға тырысыпты. Сөйтіп, әйтеуір бір шеге қақпаған күнге де жетіпті. Әкесі: тақтайдың жанына келіп баласының шеге қаққан тақтайына қарап:
Әкесі: Бүгіннен бастап керіспеген, төбелеспеген әрбір күніңде бір шегеден суырып отыр,- депті.
Жүргізуші: Бірнеше күн өткеннен кейін тақтайда шеге қалмапты.
Әкесі: Демек нәтиже шыға бастады. Балам тақтайға дұрыстап қарашы. Көптеген тесіктер пайда болды, енді бұрынғыдай біртегіс болмайды. Жолдастарыңмен керісіп, төбелескен кезде былапыт, жаман сөздер айтылады. Әр жаман сөз жанға бір жарақат салады. Соңынан жолдасыңнан мың рет кешірім сұрасаң да, ол тесіктер бітелмейді. Дос асыл тас тәрізді. Сенің қуанышыңа ортақтасады. Көңілің жабырқаса, көмекшің болып, қайғыңды басады.
Тапсырма: Бағандағы сөздерден адал достыққа тән қасиеттерді тауып айтыңдар. Қуаныш, Күлкі Өзара сыйластық, Оқу Еңбек, Өзара көмек Шыншылдық, Сұлулық Сүйіспеншілік, Түсіністік Мейірімділік, Қамқорлық Кешірімділік, Адалдық Жауапкершілік, Әдептілік
Жүргізуші: Дос ақылшы, көмекші, сырлас, жақын, адал, шыншыл деген ұғымды білдіреді. Өмір адамға бір - ақ рет беріледі, сондықтан да дос өмірдегі қиыншылық пен қызық кезеңдерді бөлісу үшін қажет. Достықтың екі түрі болады: адал дос, амал дос.
Достасу, серік табу адамның бақытына бақыт қосады. Достасудан бірлік, бірліктен тірлік, тірліктен жеңіс, жеміс, қуаныш, бақыт туады.
Дос болу - киелі ұғым. Достық аспандағы жарық жұлдыз, теңіздегі гауһар тас. Жұлдыз да, асыл тас та кіршіксіз мөлдір. Бұл екеуін ешкім де, еш құдірет те кірлете алмайды.

Ендігі кезекті ситуациялық сұрақтарға берейік
1) Досыңның көп өтірік сөйлеп, бір затты жымқырып кету әдеті бар екенін байқап жүрдің. Бірақ оны айта алмай жүрген болатынсың. Бір күні екеуіңе ортақ басқа ешкім білмейтін затың жоғалып кетті. Не істер едің?
2) Сенің досыңның мінезі өте шәлкес. Үлкенмен де, кішімен де болмайтын нәрсеге ілінісіп қала береді. Өзінен кішкентайларға көп әлімжеттік жасайды. Сенің іс - әрекетің? 3) Сен асығып барасың, ешқандай кешігуге болмайтын кездесуің бар. Досың саған тез келіп кетші, бір жағдаймен өте қатты қысылып тұрмын деді. Сенің әрекетің? 4) Досың қатты ауырып ауруханада жатыр. Өте қымбат дәрілер керек.Оның жағдайы жоқ. Сен не істер едің? 5) Сенің ең жақын досың жағымсыз қылық істеді. Сынып жиналысында оны талқылап жатыр. Ол сенен көмек күтіп отыр. Сен не айтар едің? 6) Сенің досыңды үлкен балалар күш көрсетіп соғып жатыр. Сенің оларға шамаң жетпейді. Сен не істейсің? 7) Анаң сабақтан қайтқанда нан ала кел деп ақша берді. Сені үйдегілер күтіп отыр. Түскі тамаққа нан келеді деп. Досың да анасы нан ала кел деген ақшасын жоғалтып алып не істерін білмей тұр. Не істейсің?
Жүргізуші: Әйтімбет деген сөзге шешен кісі болыпты. Бірде оның замандастары:
- Достық нешеу? - деп сұрақ қояды. Сонда Әйтімбет тұрып:
- Достықтықтың екі түрі болады. Бірі - адал достық, екіншісі - амал достық.
<<Енді оны қалай ажырата аламыз>> дегендерге:
- Адал достық өмірлік нұсқа болады, амал достық өмірі қысқа болады, - деп жауап берген екен.

Жүргізуші: Өтеді өмір дөңгелеп
Жөні бөлек, жөн бөлек Менің де жаным шөлдейді
Досы жоқ көңіл бір бөлек Десе де тірлік базарлы
Достың жөні бір бөлек Қас - қағым мынау жалғанда Сағынатын дос керек.
Достықтың негізі - достардың өмірге көзқарастары мен түсініктерінің ұқсастығы, бірлігі.
Мақалды жалғастыр
1. <<Кемшіліксіз.... іздеген адам.... қалады>>. 2. <<Дұшпан.... айтады, дос.... айтады>>.
3. <<Жаңылмайтын... жоқ, сүрінбейтін тұяқ.......>>. 4. <<.... жаңасы жақсы,... көнесі жақсы.>>.
5. <<.......... ақшаң болғанша, көп досың...>>. 6. <<Досы көппен...., Досы жоқпен...>>.
7. <<Досы..., өзі де жақсы>>. 8. <<.... басқа қарайды,... аяққа қарайды>>.
9. <<Ақылсыз.... ақылды дұшпан....>>. 10. << Досың мың....,... біреу болса да көп>>.
11. <<... адам тамыры жоқ... тең>> 12. <<... дос болсаң, сасқанда ақылын айтар.... дос болсаң, Топ ішінде бетің қайтар>>. Жауаптары
1. <<Кемшіліксіз дос іздеген адам доссыз қалады>>. 2. <<Дұшпан күлдіріп айтады, дос жылатып айтады.
3. <<Жаңылмайтын жақ жоқ, сүрінбейтін тұяқ жоқ>>.
4. <<Киімнің жаңасы жақсы, достың көнесі жақсы>>.
5. << Көп ақшаң болғанша, көп досың болсын>>. 6. <<Досы жоқпен сырлас, досы көппен сыйлас>>.
7. <<Досы жақсының - өзі де жақсы>>.
8. <<Дос басқа қарайды, дұшпан аяққа қарайды>>.
9. <<Ақылсыз достан ақылды дұшпан артық>>.
10. <<Досың мың болса да - аз, дұшпаның біреу болса да - көп>>.
11. <<Доссыз адам тамыры жоқ ағашпен тең>>
12. <<Білімдімен дос болсаң, сасқанда ақылын айтар,білімсізбен дос болсаң, Топ ішінде бетіңді қайтарар>>. Өлең шумақтары: Оқитындар Бисенбаев А, Абеншеева Ж, Төлешова Р Жүргізуші:
Жақсымен дос болсаң Алдыңнан шығар елпектеп
Жаманмен дос болсаң Сыртыңнан жүрер өсектеп Махамбет Өтемісұлы
Көңіліңе қарай дос таңда Күшіңе қарай жүк таңда Жүсіп Баласұғын
Досым саған сенемін, сеніп өтем Жолы бөтен демеймін, жөні бөтен Достық деген адамның көрігі екен Достық деген ақылдың серігі екен
Мұқағали Мақатаев
Достық деген ізгіліктің алаңы Оған куә ғасырлар мен замандар
Отанында сатып кете алады Қиын шақта досын сатқан адамдар
Мұхтар Шаханов
Достық шеңбер құраймыз (айнала оқушылар тұрып, бір - біріне достық
тілек айтады )
Ән: <<Іздегенде табылатын қасыңнан...>>
Орындайтын: Жолдасбаева А, Тасқынбаева А
Қорытынды: ДОСТЫҚ ТУРАЛЫ Мұқтар Шаханов Айқындалмас жақының мен алысың, Доссыз жүру мүмкін емес сол үшін.
Өз көңілінен сенім таба білмеген, Досқа досша ұсына алмас қол ұшын.
Доссыз менің өмірімде бар ма сән, Досым барда арманға асам, алға асам,
Мақтау күтпен, адамшылық арыңды Көкірегімді оққа төсеп қорғасам.
Адам деме жалған күліп алдасам, Не берсем де сеніп бере алмасам.
Тар кезінде талшық етер жаныма, Жарты құртты бөліп бере алмасам.
Дос құшақтан босамасын қолдарым, Осы менің, осы менің арманым.
Достығыма сенетін жан аз болса, Онда, құрбым, менің әлсіз болғаным. Достық - адамдардың бір-бірін жаны қалап, шын жақын көріп, қалтқысыз сеніп, тілектес, мұраттас болуы. Қай кезде, қай жаста болса да, адам өміріндегі достықтың орны бөлек. Сондықтан оған өте жауапкершілікпен, байсалды қарау қажет. Достықтың алғашқы белгілері мектептен, сыныптан басталады. Сондықтан барлық уақытта да достығымызғы адал да берік болып оны мәңгілік сақтай білейік.
Маңғыстау , Бейнеу ауданы,-
Манашы орта мектебі биология пәні мұғалімі
Ильясова Анар , 8-сын жетекшісі

Сәтті жол Әйгерім!
Еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаев барлық қазақстандықтарға жолдаған <<Қазақстан -
2030>> бағдарламасында халықтың салауатты өмір сүруіне қол жеткізу үшін негізгі
3 - бағытта жүргізу керек деп атап көрсетті. Олар:
1 - бағыт. <<Темекі шегуді тоқтату>>
2 - бағыт. <<Нашақорлыққа, наркобизнеске қарсы күрес>>
3 - бағыт. <<Маскүнемдік пен араққа қарсы күрес>>
Елбасының осы бағдарламасы аясында ауданымызда 18-қыркүйек күні Дарын
орталығында ауданымыздың мектептері арасында өткен <<Еірткі біздің болашағымыз
емес>> деп аталатын зертеу жұмыс қорғалды. Бұл зерттеу жұмыс бірнеше бағыттан тұрады.
1. Оқушылар зиянды заттар жайлы өздері жазған өлеңдерін оқу.
2. Зиянды заттар жайлы көрніс көрсету.
3. Үш түрлі тақырып берілді
а) Есірткі құралдары және есірткі бизнесі.
ә) Есірткіге кімдер құмар және неліктен?
б) Есірткіні таңдағандар қайда барады?
Бұл зерттеу жұмысқа ауданымыздың барлық мектебінен дарынды оқушылар
қатыстырылды. Біздің мектебімізден 8 <<В>> сыныбының оқушысы Тасқынбаева Айгерім
<<Есірткіге кімдер құмар және неліктен?>> деп аталатын тақырыбы бойынша қатысты. Бұл
оқушы сабақта үлгілі үздік оқушыларымыздың бірі. Сондықтан болар, бұл зерттеу
жұмыста өзінің жақсы дайындығын, білгірлігін көрсетіп І орынға ие болды. Сөйтіп
қарашаның 24-25 күні Ақтауда облыстық <<Есірткі біздің тақырыбымыз емес>> атты
форум №3 орта мектепте өтті. Бұл форумға облыстың бірнеше аудандарынан 100 - ге
жуық оқушы қатыстырылды. Барлық оқушылар өздерінің үлкен дайындық пен
келгендерін көрсетті. Бұл екі күнге созылған форумда біздің мектебіміздің оқушысы
Тасқынбаева Айгерім өз тақырыбын қорғап ІІ орынға ие болды. Сөйтіп облыстан
жүлдемен оралды. Бұл оқушымыздың жеңісі мектебіміздің үлкен жетістігі деп білемін.
Барлық уақытта да оқушыма биіктерге самғай бер деймін.
Жазған: Маңғыстау облысы
Бейнеу ауданы
Манашы орта мектебінің
биология пәнінің мұғалімі жетекшісі
Ильясова Анар

Ұрпағым сау болсын десең, арақ ішпе
Алкоголь және ұрпақ
Ақ арақтан бір босамай кесеміз,
Әркімдерге кетіп жатыр есеміз.
Бар өмірің бұлдыр-бұлдыр бірдеңе,
Жын соққандай беймәлім күй кешеміз.
Сол арақтың емес пе еді кесірі,
Үйде отырып бала тапты неше қыз?!
Бірақ біздер қалай арақ ішпейміз?!
Күнде мас боп жүрсе әке-шешеміз.
Айналайын ақылы бар ағайын!
Ұлтың менен ұрпақ қамын жесеңіз,
Алдыменен өзің ішпе арақты,
Балаң ертең адам болсын десеңіз!
Апатқа апарар үш індет (темекі, арақ, есірткі)
Автторы: Н. Қайырмұхаммед
Елбасының Н. Ә. Назарбаев <<Қазақстан-2030>> Стратегиясының бір бөлімін денсаулық
сақтау мәселесіне арнаған. Онда <<Арақ ішпе, темекі тартпа, аурудың алдын ал, спортпен
шұғылдан>> дей отырып, өзі спортпен шұғылданып, біздерге жас ұрпаққа үлгі болуда.
Спорт пен арақ бір-бірінпе қарама-қарсы екенін білеміз. Сүйте тұра көптеген
жасөспірімдер арақ ішіп денсаулықтарына көңіл бөлмейді. <<Дені саудың - жаны сау>> деп
халқымыз бекер айтпаған. Өкінішке орай жастар арасында арақ ішіп көптеген қылмысқа
баратын жастарымыз көпшілік. Жасөспірімдердің арақ ішуіне әрине қоғам кінәлі, өйткені
олар ересектерге еліктейді. Арақты алғаш ішкеннің өзінде-ақ жүрек айныу, бас айналу,
құсқысы келуі, жүрек соғуының жиілігі, тамақтың, өңештің және қарынның түйілуі,
байқалады. Жүйке жүйесінің ауыр зақымдануына алып келеді, жыныстық қатынас
арқылы жұғатын аурулармен ауыру мүмкіндігі күшейеді. Алкогольдің әсерінен
бауырдың, жүректің жұмысын нашарлатып, бедеулік қаупі пайда болады және
ұрпақтың дене бітімі мен ойлау қабілеті дұрыс жетілмей нәтижесінде дүниеге келген
ұрпақ мүгедек болып туылады. Өйтіп ұрпағымызға қиянат жасамауымыз керек.
Ұрпақтың болашағы мына біз жастарымыздың қолында дер едім. Сондықтан
жастарымыз зиянды әдеттерден аулақ болулары керек. Жастардың тәрбиесіне қоғам,
жанұя және мектебіміз тікелей жауапты болуы тиіс. Дамыған мемлекеттер қатарына
қосылу үшін білімді, дені сау ұрпақ өсіруіміз керек.

Маңғыстау облысы
Бейнеу ауданы
Манашы орта мектебі
Биология пәні мұғалімі
Ильясова Анар

Бунақденелілер жайлы қызықты деректер
Маңғыстау облысы Бейнеу ауданы
Манашы орта мектебі
Биология пәні мұғалімі
Ильясова Анар
Жәндіктердің қалай пайда болғандығы жөнінде ортақ көзқарас жоқтың қасы. Олардың
арғы бабалары қырықаяқтар деп саналған, алайда генетикалық ьалдау
шаянтәріздестермен туыстас екендігін дәлелдеп отыр.
Қабыршақ сауыт созылмайды. Сондықтан жәндіктер жетілгенше (дернәсіл сатысында), ескі жабынын тастап, деміл-деміл түлеп отырады. Оның орнына уақыт өткен сайын қатая түсетін жаңа қабат пайда болады.
Жайлы үй
Ауа туннельдерді бойлап таза және салқын болып қалады. Жаңбыр суы құлама қабырғаларды бойлай ағып термит илеуінің ішіне өтпейді.
Термиттер 1-неше миллион жәндік тұратын үлкен және күрделі термит илеуін салады. Термиттер өздерінің үйін сілекейлеп, саздан жапсырады, құрғағаннан соң бұл материал цемент сиякты берік болады.
Термиттердің әртүрлі жер үстіндегі құрылыстары <<сәулетімен>> және көлемімен дараланады. Кейде олар шағын төбе ретінде көрніс табады биіктігі 15 м-ге дейін барады. Олар түнде ғана шығып илеу тұрғызады. Термиттер - ең ежелгі жәндіктер. Ғалымдар 120 млн жыл бұрын пайда болған деп есептейді. Олар 20-30 жыл тіршілік етеді. Аналық пен аталық көбейгеннен кейін ұшып барып кешікпей 1 жерге қонып қанатын сындырып екеуі жұптасып тіршілік етеді. Аналық денесі ұлғайып өздігінен қорғана алмайтын халге жетеді. Сүйтіп одан1 тәулігіне 3 мың жұмыртқа салады. Сүйтіп үйлерге зиян келтіреді жер сілкінген жағдайда үй қабырғалары ортасына түседі <<Сырты бүтін болғанымен іші түтін>>
Термиттердің салған сәулеті кейде олар шағын төбе ретінде кқрніс табады
Термиттер мен жарғаққанаттылар (соналар, аралар және құмырсқалар) үлкен отбасымен өмір сүреді. Оларды мынадай күрделі өзара қатынастар байланыстырады, ертеректе адамдар жәндіктер отбасы- ханшайымы, жауынгерлері, құлдары бар нағыз мемлекет деп ұйғарған. Бұл, әрине, олай емес. Бұл құбылыстың мәнін американдық ғалым У. М. Уиллер ұсынған <<жоғарғы аұза>> термині көрсете алады. Шындығында, ағза жасушалары сияқты, ұйымшыл жәндіктердің де отбасы мүшелері белгілі бір қызметтерді атқарады және жеке-дара тіршілік ете алмайды, оларды жалпы тегі, азық пен ақпарат алмасуы біріктіреді.
Құмырсқалар - дернәсілдері жібек пілләда қуыршаққа айналады. Құмырсқалар қамын ойлап зыр жүгіретін жұмыртқалар ішінде қуыршақтары бар пілләлар осылар
Егіншілер мен малшылар
Жапырақ кескіш- құмырсқалар түбін қопсытатын саңырауқұлақтар тек солардың ғана илеуінде өседі, сондықтан әрбір болашақ ханшайым, туған илеуін тастап бара жатқан кезде саңырауқұлақтың бір қиқымын өзімен бірге алып кетеді. Ол - отбасының болашақ көркеюінің кепілі.
Қоңыздар. Ұшатын - << Фонарлар>>
Жарқырыуық қоңыздырдың құрсақтарында жарық шығаратын мүшелері бар. Жарық белгілері арқылы осы қоңыздар бір-бірін қараңғыда тауып алады.Жарқырауық қоңыздаршұғыласының жоғарғы тиімділігі таң қалдырарлық-барлық жұмсалған қуаттың 98%-ы бірден сәулеге айналады, ал энергия сақтаушы шырақта бұл тек 45%-ды ғана құрайды.
Қи қоңыздар қидан шар жасайды, оңаша жерге домалатып апарады. Бір шаралрды өздері жейді, ал басқаларына аналығы жұмыртқа салады.
Қи қоңыздар қидан шар жасайды оңаша жерге домалатып апарады. Бір шарларды өздері жейді, ал басқаларына аналығы жұмыртқа салады.
Қоңыз көлемі күшті түрленіп отырады. Бұл топқа ең бір ұсақ жәндіктер (ұзындығы 0,4 мм түктіқанатты қоңыздар) мен 100 г тартатын голиаф - қоңыз сияқты алыптары да жатады.
Австралиялық қоңыздар өздеріне бейтаныс сиыр мен қой жапаларына жайбарақат қарады, ал бұл жайылымның құлдырауына әкеліп соқтырды. Бұл тығырықтан Африкадан арнайы әкелінген қиқоңыздар құтқарып қалды.
Мүйізді қоңыздардың дернәсілдері ортаңғы аяғының түрпітәріздес ирек мүшесін артқы аяғымен егеп, ызың әуендер шығара алады. Бірақ мұның не үшін қажет екендігін әлі күнге құпия күйінде қалуда. Тесік пайда болып, одан мұртты қоңыздар ытқып шыққан да жағдайлар орын алған.
Мұртты қоңыздар дернәсілдердің төзімділігі таңқаларлық. 40-50 жыл бұрын жасалған ағаш жиһазында кенеттен тесік пайда болып, одан мұртты қоңыздар ытқып шыққан да жағдайлар орын алған.
Жапырақ жегілер. Колорад қоңызының аналығы бір жазда 700 жұмыртқа басады. Оның екінші лектегі ұрпағы 1 тонна боташық сабағын жоюға қабілетті деп саналады.
Ұзынмұрындылар мен қабық жегілер Барлық қабық жегілердің өзіне тән ерекшеліктері бар: денелерінің артқы ұштарын терң тісшелер қаптаған, оны энтомологтар арба деп атайды. Мұның жәрдемімен қоңыздар жаңқаларды жолынан сыпырып тастап отырады.Ескертпе бояудың әсерінен күшейту үшін иелері өздерін жыртқыш көріп, жаттап алсын дегендей қалыпта ұстайды. Олар күндіз белсенді болғанымен, баяу қозғалады.
Бұл қызық
Жәндіктердің ішкі қаңқасы жоқ. Денесіне жеңіл және берік заттан құралатын сыртқы жабын тірек болады.
Аралар
Отбасының негізін салушы аналықпен жұмысшы аралар арасындағы айырмашылық үлкен емес. Егер аналық өліп кетсе, онда оның қызметін қыздарының бірі мойына алады. Сол сәттен бастап ол да жұмыртқа сала бастайды.
Бал араларын адамдар 5 мың жыл бұрын қолға үйреткен. Адамдар олардан бал, балауыз, прополис (ара желімі) және көптеген аурулардың емдеуде қолданылатын ара уын алуды үйренді.
Көк жүзі бұлт құрсауында қалған кезде аралар көрінер-көрінбес күннен бағдар алады, өйткені олардың көздері одан түсіп тұрған ультракүлгін сәулені аңғарады.
Түкті аралар Еуразияны, Африка мен Американы жайлайды, бірақ олар Австралияда ізім-қайым жоқ. Осы құрлыққа түкті аралар арнайы тасып әкелінеді, себебі осы тозаңдатқыштар сыз беделер аз ғана ұрық салған.
Шегірткелер
54 км/сағ дейін үдетеді және әуеде жүздеген шақырым қашықтыққа самғайды.
Саяқ шегірткенің аталығы болмайды тек аналық шегіртке болады. Оның жұмыртқасынан тек аналық шегірткелер пайда болады. Қанатты көкқасқалармен күресу мүмкін емес. Бірақ оның көбеюінің алдын алуға болады, ол үшін жұмыртқа салған жерді назарда ұстап, инсектицидтер көмегімен дернәсілдерді құрту қажет.
Жапония мен Қытайда шырылдауықтар отбасы, ошақ қасының қорғаушысы ретінде үлкен сүйіспеншілік пен құрметке ие. Шырылдауықтарды ежелден әсем <<әндері>> үшін ұстап, тіпті олардың арасында бәсекелер де ұйымдастырады.
Бұл қызық
Жасыл азық іздеу жолында ұшатын көкқасқа шегіртке жүздеген тіпті мыңдаған километрлер ұшуы мүмкін
Ханқызы
Ханқыздардың зиянкестерімен күресі биология тарихындағы ең жарқын нәтижелері. Мәселен, родолийдің австралиялық түрі әлем бойынша цитрусты өсімдіктер алқабын күзетуі дәлелденген. Ханқызы жұмыртқаны өсімдіктердің жапырақтарына салады.
Тарақандар
Тарақандар 5℃ төменгі температурада қырыла бастайды
Тарақан аяғында безгек тудыратын құрттар болады. Іш сүзегі, жұқпалы аурулар таратады.
Сона
Соналардың аналығы - жылқы, сиыр, түйе, бұғы сияқты жануарлардың қанымен қоректенеді. Сона түйелерді, бұғыларды, жылқыларды, сиырларды шағып оларда қарасам ауруын тудырады. Көлемі шыбыннан үлкендеу болады. Сона - шыбындардың жақын туысы. Кейбір саяқ соналар алдымен ін қазады, содан кейін осында жансызданған жұлдызқұрттарды, шегірткелерді, көбелектерді тасып әкеледі. Сона олжасын ауамен жеткізеді немесе мұртынан тартып жермен сүйрейді.
Шыбындар
Шыбын жабысқақ таяныштары көмегімен төбеде жүре алады. Шыбындар не жейді
Шыбындар тек сұйық тамақ жей алады. Бөлме шыбыны тамағын сілекейімен мол сулап, сонан соң сұйық ботқаны сорып алады, Жеміс шіркейі-дрозофила шіри бастаған жемістердің шырынын сорады. Бөлме шыбыны таңқаларлықтай тез көбейеді. Оның дамуының барлық сатысы тек екі ғана аптаға созылады, және есептелгендей, бір жазда бір жұп бөлме шыбыны 625 т салмақтағы ұрпақ дүниеге әкеле алады. Шыбын тағамға өлексеге қонып жұмыртқа салып жұмыртқадан ашқарақ құрт жүзеге келеді де тағамды өлексені ыдыратқаннан кейін топыраққа сіңіп кетеді бірнеше күннен кейін шыбындар пйда болады.
Шыбындар мен тарақандар инфекциялық аурулар таратады, дизентерия, іш сүзегі, оба ауруын таратады.
Шыбындар мен көбелектердегі дәм сезу қабілеті жақсы дамыған, олар азығын табаны мен тұмсығы арқылы жейді. Таңдайында тәттіні татып - білу жағынан дәм сезу мүшелері адам тіліндегі дәмдік үрпілерден 2 мың есе сезімтал болып келеді.
Қос қанаттылар

Көптеген жәндіктердің екі жұп қанаты, ал шыбындардың тек бір жұп қанаты бар. Бірақ бұл шыбындардың жылдам ұшуына кедергі жасамайды. Шыбындардың көру қабілеті керемет. Олардың үлкен көздері фасеткалар деп аталатын кіп-кішкентай жай көздердің көп санынан құалған. Күрделі фасеткалық көздер ең ұсақ деген заттарды көруге мүмкіндік береді.
Масалар

Қансорғыш масалардың аталыөтары өсімдік нәрлерімен қоректенсе, аналықтары бұдан бөлек, жылықанды жануарлар мен адамдардың қандарын сорумен күнелтеді. Масалардың ауыз құрылғылары тікенді-сорғыш сипатта. Аналықтар жұмыртқаны жетілдіру үшін ақуыз тағамдарын қажетсінеді, сондықтан олардың нәрлілігі олардың қаншалықты дәм тата алатындығына тәуелді. Аналық ұсақ жұмыртқаларды тоқтаған суқоймаларға жайғастырады, мұнда дернәсілдер мен қуыршақтардың жетілуі жүзеге асады. Қуыршақ одан ересек жәндік шыққаннан кейін ғана су бетіне шығады.
Кейбір жіндіктер үлкен бөлігі дернәсіл кейпінде өтеді. Мәселен, он жеті жылдық шіркейдің құрттары топырақта он жеті жыл жатады, ал ересек жәндіктің өмірі бір маусымнан кейін түгесіледі
Безгек масасы - безгек ауруын таратады.
Жыртқыш қандалалар
Есекқұрттың аналығы өз жұмыртқасын аталығының арқасына салатыны қызықты, олар ұрықты қанатының астына желімдеп, дернәсілдер бүр жарғанша, өздері де сонда қалады.
Торқанаттылар
Түйешелер де торқанаттылар тобына жатады. Олар бастары созылыңқы және алдыңғы жауырындары ұзын біртүрлі кейіптегі жәндіктер. Денесінің алдыңғы бөлігінің кейпі шындығында да түйенің басы мен мойнын еске түсіреді.
Стафилинидтер
Стафилинидтер әрқашан жылы , құрғақ және азық-ауқат, бүрге мен кенелерге кенелеген кеміргіш індерінде тіршілік етеді. Ал олардың Оңтүстік Америкада мекендейтін кейбір түрлері ірі кеміргіштердің жүндес терісінен жайлы орын тапқан.
Су асты аңшылығы
Біздің суқоймамызға бауыр басқан алуан ұсақ жүзгіш түрлер(ескекаяқтылар, балдыршылар, батпақшылар және т.б.) өзіне олжаны көлеміне қарай таңдайды және маса дернәсілдеріне қырғидай тиеді.
Төсек қандалалары мен бүргелер
Төсек қандалалары өте өміршең және ұзақ уақыт ас-ауқатсыз тіршілік ете алады. Олардың тобыры бірнеше ай бойы бос тұрған үйге бас сұққан адамға жабылып кеткен жағжайлар да орын алған.
Бүргелер
Адамзат жадысында обаның бірқатар ауқымды таралуы сақталған. 1347 жылы Еуропада басталған оба қазіргі баға бойынша , бес жылда 34 млн адамның өмірін немесе Еуропа тұрғындарының 1/3 бөлігін қиып кеткен. Бүргелер - оба ауруын тышқандар арқылы адамдарға жұқтырады. Егер бір үйдегі тышқан, құм тышқан, суырда тіршілік ететін бүргелер адамға өтсе оба ауруын таратады.
Бит-сары ауруға ем ретінде халық арасында қолданады.
Дәуіттер
Тарақандарға, дәуіттер мен термиттерге қарап отырып, олардың арасында ортақтық бар дегенге сену қиын. Оның үстіне жүйелі түрде жақын бұл топтар толық түрленбеген жәндіктер санатына жатады.
Инеліктер
Инеліктер-жәндіктердің ішіндегі ең ұшқыры. Олжасының ізіне түскен кезде жылдамдығын 54 км/сағ. Дейін үдетеді және әуеде жүздеген шақырым қашықтыққа самғайды.
Алтыаяқты аңшылар- жәндіктер әлеміндегі күрес үшін емес, өлімге таласпен өрбиді. Бұлғ әрине, адамның көзіне оңай шалына бермейді. Өйткені олардың ішінде өсімдікті талғажау ететін бейбіт жәндіктер де, өткір тісті, епті ашқарақ жыртқыштары да бар. Олар өзінен асып түсетін олжасын алып соғуға қабілетті.
Сөздікше
Антенналар- жәндіктердің "мұртшалары", оның көмегімен иіс, дыбыс сезіне біледі. Балаңқұрт-жәндіктің бірінші, қанатсыз деңгейі. Балаңқұрт жұмыртқадан пайда болады. Өзінің құрылымы бойынша ересек жәндіктен қатты ерекшеленеді.
Жұлдызқұрт-ұзын жұмсақ денелі, алымды кеміруші жақтары және кәдімгі кішкентай көздері бар көбелектің балаңқұрты
Жыртқыш басқа жануарлар мен қоректенетін жануар
Қуыршақ - жәндіктің қозғалыссыз даму деңгейі, қуыршақтың ішіндегі балаңқұрт ересек жәндікке айналады
Өрмек - жібекке ұқсас өте жіңішке жіп, ол өрмекшінің өрмек бездері шығаратын , ауада қатып қалатын сұйықтықтан қалыптасады
Өсімдік биті - тесуші- сорушы бізтұмсығы бар ұсақ жәндік
Тозаң - гүл аталығында түзілетін ұсақ түйіршіктер
Өсімдіктің тұқымы пайда болуы үшін гүлдің аналық аузына басқа гүлдің тозаңы түсуі керек.
Фасеталық көздер - көп ұсақ кәдімгі көздер фасеткалардан құралған, жәндіктердің күрделі көздері
Шоғыр - бірге тұратын құмырсқа немесе басқа жәндіктердің көп саны
Шырын - гүлдерде түзілетін тәтті сұйықтық
Пайдаланған әдебиеттер: Балалар энциклопедиясы
Мәскеу Росмэн 2012 Жәндіктер