Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясын барлық пәндерде қолдануға болады

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясын
барлық пәндерде қолдануға болады.

Өткен ғасырдың 90 жылдарында бүкіл әлемдегі философтар, психологтар
және педагогтар озық тәжірибелерге сүйене отырып оқыту технологиясын
жасады. Біздің еліміз үшін бұл жаңа технология деп есептеледі. Дегенмен,
кейбір ұстаздардың іс-тәжірибелерінде осы технология қолданылуда
Қазіргі мектептің оқыту үрдісінде білім берудің тенденциялары мен
даму бағыттарын қамтамасыз ететін 50-ден аса педагогикалық технологиялар
қолданыс табуда. Осы жаңа педагогикалық технологиялардың ішінде сын
тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясының орны ерекше.
Бұл технологияны Дж.Стил, К.Мередит, Ч.Темпл, С.Уолтер. Олардың
пікірінше оқу міндетті түрде белсенді болуы керек. Оқушының әр нәрседен бір
мән табуға мүдделі және білуге құмарлығы болса ғана белсенділік пайда
болады.
Осыған орай біз сын тұрғысынан ойлау технологиясын егжей-тегжелі
қарастырып, оны өз пәндеріме оқытудағы мүмкіндіктері көрсетуді мақсат
еттім. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту деген ұғымды кез-келген жаңа идеяны
сол күйінде қабылдау немесе оған түбегейлі сенім арту емес, ол идеялардың
негізгі себептерін, жүзеге асыру жолдарын және нәтижесін білу, оларды өз
ортаңа, өз мүмкіндігіңе, өз керегіңе, өз іс-әрекетіңе лайықты кіріктіру,
талдау, ой елегінен өткізу, яғни проблемаға сыни тұрғыдан қарап, өз
мақсатына пайдалана білу.
Зерттеудегі мақсатым – оқушыларымды кез-келген мазмұнға сын
тұрғысынан қарауды сабақта және сабақтан тыс уақытта үйрету.
Зерттеу нысаным: сабақ өту барысында сыныппен жеке, жұптық, топтық,
ұжымдық жұмыс жасай отырып жеке тұлғаның әлеуметтендіру және даму бағытын
зерттеу.
Зерттеу барысында сын тұрғысынан ойлау технологиясын меңгерту
бағытында оқушыларға үйрете жүріп, педагогикалық әдіс-тәсілдерді, және жеке
тұлға бойында болатын мынадай қасиеттерді зерттеу арқылы сын тұрғысынан
ойлау технологиясын тиімді қолдану қажеттілігін түсіндім.
Жеке тұлғаны сын тұрғысынан ойлауды меңгерту үшін мынадай қасиеттері
болуы шарт:
- жоспарлауға дайын болуы;
- бейімделгіштігі;
- қайсарлығы (қиын тапсырмаларды кейінге қалдырмауы);
- толық түсінуі (өзінің және басқа адамдардың пікірін қадағалау);
- ортақ келісімді іздеуі;
- коммуникативтілігі;
Жеке тұлғаны сын тұрғысынан ойлауды дамыту шарттары:
- сын тұрғысынан ойлауда тәжірибе жинау үшін уақыт және мүмкіндік беру;
- оқушылардың ойлауына жағдай туғызу;
- әртүрлі идеялар мен пікірлердің тууына мүмкіндік жасау;
- оқыту үрдісінде оқкшының белсенділігін қолдау;
- әрбір оқушы сын тұрғысынан ойлауға қабілетті;
- оқушының өз пікірін білдіруге жетелеу және оның пікірін бағалау.

Технология бойынша әр сабақ үш кезеңнен тұрады:
- қызығушылықты ояту;
- мағынаны ашу;
- ой толғаныс.
Бірінші кезең «Қызығушылықты ояту»
Кезеңнің мақсаттары:
- оқушы өзінде қалыптасқан білімі мен түсініктерін өзгерту;
- оқылатын тақырыпқа танымдық қызығушылықты ояту;
- оқушының белсенділігін ояту.
Жеке тұлғаның іс-әрекеті қолдануға болатын әдістер мен тәсілдер
оқылатын мәселелер бойынша не білетінін еске түсіреді, ақпаратты
жүйелейді, жауап алуға бойынша - дұрыс және дұрыс емесін мақұлдау және
т.б.
Бірінші кезеңде алынған ақпараттар тыңдалады, жазылады, талқыланады,
жеке, жұп, және топ бойынша жүргізіледі.
Екінші кезең «Мағынаны ашу»
Кезеңнің мақсаты:
- жаңа ақпаратпен танысу;
- жаңа ақпараттармен өз білімімен ара-қатынас белгілеу.
Жеке тұлғаның іс-әрекеті қолдануға болатын әдістер мен тәсілдер.
- мұғалім ұсынған белсенді оқыту әдістерін қолданып, жаңа тақырып
материалдарын тыңдайды, оқиды;
- жаңа ақпараттардың мәнін түсіну барысында мәтін шетіне белгі қояды
немесе жазып алады;
- қарастырылған материалдармен жұмыс істеу барысында өз түсінігінен
қадағалайды, алдына қойған мақсаттарына жету үшін белсенді әрекет
етеді.
Бұл кезеңде жаңа ақпараттар мен, ойлармен танысады, тиісті тақырыпқа
байланысты кино көру, дәріс, әңгіме, тыңдау немесе тәжірибе – эксперимент
жасау, мультимедиалық құралдарды пайдаланады. Сабақта жұмыс дара және жұп
түрінде жүргізіледі.
Үшінші кезең «Ой толғау»
Кезеңнің мақсаты:
- қабылданған жаңа және ескі түсініктердің ара қатынасын ашу;
- оқылған материалды талдау және қорытындылу;
- тақырыпты мұнан әрі меңгеру бағытын анықтау;
- мағынаны тану кезеңінде білімге сүйене отырып, бұрын және сабақ
барысында не үйренгенін салыстырады;
- қарастырған тақырыптың мәнін толық түсіну және өзіне қойлыған мақсатты
іске асыру үшін жаңа тақырыпты талдайды, қажеттісін іріктеп алады;
- өзіне қойған сұрақтарға мағыналы жауап алғандарын бағалайды;
- әртүрлі кезеңдегі ақпараттардың өзара қатынасын сипаттайтын кестелер
толтырады;
- түйін сөздерге қайта оралу;
- пікір алмасу;
- шығармашылық жұмыстар жазу және т.б

Технологияны жетік меңгеру үшін бірнеше тәсілдер қолданылады. Оқытуда
жақсы нәтижеге жету үшін осы стратегияларды оқыту үрдісінің әр кезеңінде
сабақтың мазмұнына қарай пайдаланған жөн.
Кластер (топтастыру). Бұл тәсілдің авторы американдық Гудлат.
Стратегияның мәні оқу материалын график түрінде жүйелеу, яғни мәтіннің
маңызды бөлігін бөліп, график түрінде белгілі бір тәртіппен шоқ тәрізді
орналастыру. Бұл тәсілді қызығушылықты ояту және ой толғау кезеңдерінде
қолдануға болады.
Инсерт (түртіп алу) жүйесі. Бұл тәсіл бойынша оқу материалы дайын
күйінде беріледі, мәтінді оқып отырып оның бір жақ шетіне немесе кесте
түрінде жазылады.
«5»-білемін
«0» мен үшін жаңа
«!» басқаша ойлаймын
«?»-түсінбедім, тереңірек білгім келеді.
Кестені мәтіннің фрагментері немесе толық абзац түрінде толтырады.
Түсініксіз болған ұғымдарды мұғалім түсіндіреді немесе басқа ақпарат
көздерін іздеуге үйге тапсырма береді. Мұнда оқушыларға аз таныс,
қызықтыратын, энциклопедиялық сипаттағы, яғни құбылыстар туралы
мәліметтер жинауға болады. Бұл тәсіл дәстүрлі оқытудағы «оқулықтан пәлен
параграфты оқыңдар» деген тапсырмаға қарағанда тиімді.
Венн диаграммасы – екі затты алып, олардың ерекшеліктері мен
ұқсастықтарын салыстыру.

Кубизм стратегиясы – кубик жасалынып, оның 6 қырына 6 түрлі тапсырма
жазылады. Мұғалім кубті ортаға тастап, қай қыры түссе, оқушы сол
қырындағы тапсырмаға жауап береді.
Білемін. Үйрендім. Білгім келеді. Бұл стратегияны 1984 жылы Чикаго
университетінің проффесоры Донна Огл шығарған. Оның мақсаты – таным
үрдісінде рефлексивтілікті дамыту.
Ол үшін төмендегі кестені толтыру керек.
Білемін. Үйрендім. Білгім келеді.
Топтың мүшелерін дамыту мақсатында уақытты үнемдеу арқылы оқушылардың
барлығын тыңдауға мүмкіндік береді. Кестені толтыру барысында ұсыныстар
және жаңа ойлар қосуға болады.
«Ирек» стратегиясы. Оқушылардың танып білу қызметін арттыру үшін
қолданылады. Мұғалім алдын ала мәтінді мағынасына қарай бөліктерге бөліп
тастайды. Бүкіл сыныптағы оқушыларды топқа бөліп, әр топқа мәтін
үзінділерін береді. Әр топ сынып оқушыларға, өздеріне берілген мәтіндерін
түсіндіріп шығады. Мұндағы басты мақсат - әр оқушы осы тақырыпты түгелдей
қамтуында. Осы орайда «Терминдерге түсінік» тақырыбын топ бойынша
бөліктерге бөліп тастап және интерактивті тақтадан терминге байланысты
суреттер көрсету арқылы мәтін құрастыруына жол сілтедім.
«Болжам» стратегиясы. Оқиға мазмұны арқылы баланы қиялдату,ойын, сыни
көзқарасын дамыту, проблемалық мәселе туғызу.
Осы орайда әр топқа тапсырмалар бере отырып қиялдауына еркіндік
бердім. Оқушылар арасынан қиялы жүйрік бала дараланып шығатыны сөзсіз.
Тапсырмалар мына тұрғыда жүргізілді.
«Іскер» тобы – Қалдық сабынды қалай пайдаға асыруға болады?
«Аспаз» тобы - Етсіз дәмді тамақ қалай жасауға болады?
«Шебер» тобы - Кілтті құлыпты ашудан басқа не нәрсеге пайдалануға
болады?
«Пікір алысу» стратегиясы. Оқушылар бір қорытындыға келетін мәселеге
байланысты пікір таластырады, пайдалы, пайдасыз жақтарын шешеді. Белгілі
тақырыпты алып, әлеуметтік өмірмен байланыстыру, өз көзқарасын дамыту,
өзгені құрметтеуге үйретеді.
«Әңгіме» стратегиясы. Өзіне-өзі есеп беру, көзқарасты дамыту, білімін
анықтау, бағалау. Технологияны оқытуда басқа стратегиялар белгілі: «Жұқа»
және «қалың» сұрақтар стратегиясы
Сонымен, сын тұрғысынан ойлаудың әдістемелік тәсілдерін оқу үрдісінде
қолданғандағы маңызы мынада:
- мотивациялық артуы;
- дербес іс-әрекеттің артуы;
- ойлаудың белсенді болуы;
- оқушылардың білігі мен біліктілігінің жан-жақты дамуы;
- логикалық ойлаудың жүйелігін меңгеру.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолдану нәтижесінде жеке тұлғаның
қабілеттері жандана түседі және білім пирамидасы қалыптасады.