§ 53. Зәршығару мүшелер жүйесінің құрылысы

Бекітемін:__________
директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары С.Құлманқұлова

Пән аты: биология
Сыныбы: 8 «А», «Ә», «Б»
Мерзімі: 15.03.2016ж;
19.03.2016ж; 12.03.2016ж.
|Сабақтың |§ 53. Зәршығару мүшелер жүйесінің құрылысы |
|тақырыбы | |
|Сілтеме |Р.Әлімқұлова, Р. Сәтімбеков, А.Соловьева 8 сынып оқулығы Алматы |
| |«Атамұра» 2012жыл |
| |Интернет материалдары |
|Мақсаты |Зәршығару мүшелер жүйесі, құрылысы туралы түсінік беру. |
|Күтілетін |Оқушылардың зәршығару жүйесінің анатомиялиялық-морфологиялық |
|нәтиже |ерекшеліктері туралы білім қалыптастырады. |
|Тапсырма |1.Өз бетінше іздену жұмыстары |
|көздері |2.Өзара пікір алмасу |
| |3.Бірін-бірі тыңдау арқылы өзара әрекеттестікте жұмыс жасау |
|Сабақтың |Интерактивті тақта, слайдтар, оқулық, интернет материалдары, |
|көрнекілігі |кестелер, суреттер. |
|Ұйымдастыру |І. Ұйымдастыру |
| |а) сәлемдесу; |
| |ә) оқу құралдарын түгелдеу; |
| |б) кешекші есебін тыңдау. |
| |- Қайырлы таң, оқушылар! |
| |Топқа бөлу. 1,2,3. |
|Үй |“Алтын қақпа” ойыны |
|тапсырмасын |1 - кезең. “Тас қақпа” |
|сұрау |○ Энергетикалық алмасу дегеніміз не? |
| |○ Катаболизм, диссимиляция қандай ұғым, бір - бірінен айырмашылығы |
| |бар ма? |
| |○ Энергетикалық алмасу кезінде бөлінген энергия қайда кетеді? |
| |2 - кезең. “Темір қақпа” |
| |○ Ағза не себепті оқтын - оқтын тамақтанады? |
| |○ Ересек адам тәулігіне орташа есеппен қанша энергия жұмсайды? |
| |○ Энергетикалық алмасу неше кезеңнен тұрады? |
| |3 - кезең.“Күміс қақпа” |
| |○ Энергетикалық алмасудың дайындық кезеңі дегеніміз не? |
| |○ Энергетикалық алмасудың оттексіз кезеңі дегеніміз не? |
| |○ Энергетикалық алмасудың оттекті кезеңі дегеніміз не? |
| |4 - кезең. “Алтын қақпа” |
| |● 1 гр. көмірсулар және нәруыздар ыдыраған кезде қанша энергия |
| |бөлінеді? |
| |● 1гр. май ыдыраған кезде қанша энергия бөлінеді? |
| |● Негізгі алмасу дегеніміз не? |
| |● Жалпы алмасу дегеніміз не? |
| |5 - кезең. “Алтын сандық” |
| |Слайдтағы сызбанұсқа бойынша зат алмасу үдерісін түсіндіру. |

|Жаңа сабақ |“Білім ауылы” |
| |Ыдырау өнімдерін шығаруға қатысатын мүшелер |
| |○ Бүйрек – су, тұздар, зат алмасудың қалдық өнімдері, бөгде заттар, |
| |улы заттар шығарылады. |
| |○ Тері бездері – су, тұздар бөлінеді. |
| |○ Өкпе – СО2, Н2О ұшқыш заттар(эфир, хлороформ) булары шығарылады |
| |○ Тоқ ішек – өт пигменттері, ауыр металдардың тұздары (кальций) |
| |шығарылады. |
| |Зәр шығару жүйесіне 2 бүйрек, 2 несепағар, қуық, зәр шығару өзегі |
| |жатады. |
| |Бүйрек зәр шығару жүйесіндегі негізгі мүше. |
| |Бүйректің құрылымдық және қызметтік бірлігі – нефрон. |
| |1. Бүйректің ең негізгі қызметі – сүзгіштік |
| |2. Қан мен басқа да сұйықтықтың құрамын реттейді |
| |3. Бүйректе зәр (несеп) түзіледі |
| |4. Ағзаның ішкі ортасы құрамының тұрақтылығын сақтайды |
| |5. Су мен тұздың мөлшерін зерттейді |
| |6. Қандағы тұз концентрациясы мен жасушалардан ағып өтетін |
| |сұйықтықтардың осмостық қысымын зерттейді. |
|Кейінгі |“Жұмбақ тас”ауылы |
|тапсырмалар |1 - тапсырма. Зәр шығару жүйесі мүшелерін ата |
| |2 - тапсырма. Сәйкестігін келтір.(Слайдта берілген сызбанұсқа бойынша|
| |тапсырманы орындау) |
| |3 - тапсырма. Қандай сандармен көрсетілгенін белгіле(Слайд бойынша) |
| |4 - тапсырма. Нұсқар арқылы дұрыс жауаптарды суретпен жалғап бүйрек |
| |қызметтерін таңда. |
|Бағалау |Формативті бағалау. |
|Үйге тапсырма |§ 53. Зәр шығару мүшелерінің құрылысы. |
| |Зәр шығару жүйесі мүшелерінің құрылысын талдап, қорытынды жасау. |

Бекітемін: ____________ Пәні: Биология Сыныбы: 8 «А» Мерзімі:
.03.2016ж.

Сабақтын тақырыбы: Зәр шығару жүйелерінің құрылысы
мен қызметі.
Сабақтың мақсаты: Бүйректің организмде орналасуын және сыртқы құрылысының
ерекшеліктерін атқаратын қызметіне сай бүйректегі құрылымын анықтау. Зат
алмасу процесінің соңғы өнімдерінің шығуының мәнін, олардың адам
организмінен шығу жолдарын түсіндіру.
Дамытушылық: Оқушылардың білімге құштарлығын, пәнге қызығушылығын,
белсенділігін арттыру, ойлау қабілетін, шапшандығын, тіл байлығын дамыту.
Тәрбиелік: Оқушылардың үйлесімді жұмыс жасауын қалыптастыру. Оқу
үрдісінде әр оқушыны қабілетіне сай шығармашылық ізденіске тәрбиелеу.
Көрнекілігі: Экран, проектор, компьютер т.б.
Сабақтың әдісі: ұжымдық ойлау әрекеті технологиясы
Сабақ түрі: Аралас сабақ
Сабақтын барысы:
І. Ұйымдыстыру.
ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.
ІІІ.Жаңа сабақ түсіндіру.
ІV.Жаңа сабақты бекіту.
V.Қорытынды.
І.Сәлемдесу. Оқушылардың класта орналасуын, қатысуын, дайындықтарын,
тәртіптерін қадағалау. (1мин)
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:
1.Сұрақтарға жауап. /Флипчарт №1/
1.Ас қорыту жолының ұзындығы шамамен қанша болады? /8-10 м/.
2.Ас қандай мүшеде ағзаға сіңеді?
3.Өңештен кейін ас қайда барады?
4.Асқазанның сыйымдылығы қанша?
5.Тістер туралы не білесің?
6.Ашішек пен тоқішектің қосылған жерінде не бар?
7.Бауырдың салмағы қанша? Қандай қызмет атқарады? /1500 г/.
2.Суреттен асқорыту мүшелерін орналастыру. /Флипчарт №2,№3/
ІІІ.Жаңа сабақ. /флипчарт №4/.

Зәр шығару жүйесіне кіретін мүшелер
2 бүйрек 2 несепағар қуық зәр шығару өзегі

Бүйректің басты қызметі – организмдегі су-электролиттік алмасуды реттеу. Су-
электролиттік алмасу реттелген жағдайда, организмдегі қанның көлемі мен
осмостық қысымы және денедегі сұйықтық өз қалпын сақтайды. Сондай-ақ,
бүйрек организмдегі қышқылды-сілтілі тепе-теңдіктің негізгі реттегіші болып
саналады. Организмнен шығуға тиісті зәр бүйрек астауларынан несеп ағарға,
одан біртіндеп қуыққа түседі.
Несеп ағар – трубка тәрізді орган, оның бас жағының диам. 2 – 4 мм,
ұзындығы 30 см-дей. Несеп ағар төмен қарай, кіші жамбасқа түсіп, одан әрі
қуыққа кірігеді. Бұл тұста несеп ағар жақсы дамыған бұлшық ет талшықтарымен
(сфинктер) қапталған. Сфинктер зәрдің қуықтан кері қарай, несеп ағарға
өтуіне жол бермейді. Қуық – дөңгелек пішінді қуысты орган, сыйымд. 400
мл, кіші жамбаста орналасқан. Оның түбі, денесі және төбесі болады. Қуықтың
қабырғалары жақсы дамыған бұлшық ет қабатынан тұрады. Бұлшық еттің жиырылуы
нәтижесінде қуық зәрден босайды. Зәр шығарушы канал – несеп түтігі арқылы
қуықтағы зәр сыртқа шығарылады.[1] Ер адамдардың несеп түтігінің тағы бір
қызметі – шәуҺетті шығару және жыныстық қозу кезінде үрпінің алдыңғы
бөлімінің бездерінен арнайы сөл бөлу. Дені сау адам тәулігіне 4 – 6 рет
дәрет сындырады (шамамен 1,5 л-дей).
Зәр  - ашық сары болып келетін мөлдір сұйықтық. Егер зәрдің түсі қою сары
немесе қоңыр түсте болса, денсаулық тұрғысында қиындық туындағанын, яғни,
ақау пайда болғандығын білдіреді.
Зәр шығару жүйесінің көп таралған аурулары:  нефрит, 
пиелонефрит (бүйректің қабынуы), цистит (қуықтың қабынуы), уретрит  (несеп
түтігінің қабынуы), т.б. Ер адамдарда, көбінесе, несеп түтігінің қабынуы,
әйелдерде қуық пен бүйрек қабынуы жиі кездеседі.
IV.Жаңа сабақты бекіту. /Бейне сұрақ/.
1.Зәр шығару мүшелерін ата. /бүйрек, несепағар, қуық, зәр шығару өзегі/.
2.Адамның бүйрегі қайда орналасқан, салмағы қанша, пішіні қандай? /бүйрек
құрсақ қуысында орналасқан, салмағы 150 г, үрмебұршақ пішінді жұп мүше/.
3.Бүйрек арқылы бір тәулікте қанша қан ағады? /Бүйректен тәулігіне1500 –
1700 л қан өтеді. Яғни әр 5 минут сайын ағзадағы қан бүйрек арқылы өтеді/.
4.Қуық қандай қызмет атқарады? Сыйымдылығы қанша? / Құрамында зиянды
заттары бар су бүйрек астауына, несепағар арқылы қуыққа жиналады. Қуықтың
сыйымдылығы 400-500 мл.болады/.
5.Зәр шығару жүйесі ауруларын зерттейтін ғылымды ата. /Зәр шыңару жүйесі
ауруларын зерттейтін ғылым урология деп аталады. Емдейтін адам уролог деп
аталады.
IV. Қорытынды. Мұғалім тақырыпты қорытындылап, өз ойын оқушы ойымен
ұштастырады. Ойын «Кім жылдам?»
Бүйректің жұмысы қалыпты жағдайда болу үшін не істеу керек?
Бүйректің жұмысы қандай жолмен реттеледі?
Бүйрек қайда орналасқан?
Ересек адамның бүйрегінде әр минут сайын түзілетін қанның мөлшері?
Бүйрек пішіні
Зәрдің пайда болу механизмі
І – реттік зәрдің пайда болуы
ІІ – реттік зәрдің пайда болуы
Нефрон деген не?
Үйге тапсырма. §53 оқу. 123 – сурет.