Сөз таптары. Зат есім туралы

С.Саттаров атындағы №57 мектеп- лицейі

Ашық сабақ

Тақырыбы: Сөз таптары «Зат есім»
6- сынып

Өткізген: Медиева П.Н.

Қарағанды – 2012 ж

Сабақтың тақырыбы: Сөз таптары. Зат есім.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға сөз таптары, оның ішінде зат есім, зат есімнің жалпы
есім, жалқы есім түрлері туралы тереңірек білім беру.
Дамытушылық: Сөз таптары бойынша бастауыш сыныптарда меңгерген білімдеріне
сүйене отырып, зат есім туралы түсініктерін дамыту; сауатты жазу, оқу
дағдыларын жетілдіру; оқушылардың белсенді ойлау қызметтерін жандандыру.
Тәрбиелік: қазақ тілінің морфологиялық заңдылықтарын түсіндіре отырып,
тілдік-эстетикалық семзімдеріне тәрбиелеу, адамдық қасиеттерін дамыту.

Күтілетін нәтиже: оқушылар зат есімнің грамматикалық категориялары туралы
толық меңгереді, сөйлем арасындағы зат есімдерді сұрақ қою арқылы бірден
таба алады.

Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту сабағы.
Әдісі: түсіндіру, ізденіс, сұрақ-жауап, талдау.
Көрнекіліктер: слайдтар, сызба- нұсқа, тақырыпқа арналған кесте-плакат,
тақта, бор, оқулық
Сабақтың өту барысы:
І.Ұйымдастыру кезеңі*оқушыларды түгендеу;
*оқу құралдарын тексеру;
*оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
Үй тапсырмасын тексеру:
116-жаттығу
Көшіріп жазып, көмекші сөздердің астын сызыңдар.
Мен Қаныш ағамен сирек болса да кездесіп тұрдым. Кейде далаға тігілген
шатырларда қона жатып, сөйлесіп жүрдім. Мол кеуделі, биік еңселі, бойшаң
адамның ашық жүзіндегі мейірімділік пен ойлылық бір түрлі әсем еді.
Асықпай сөйлесетін, шаншусыз, қаңқусыз сөздерді қолдануға тырысатын.
117- жаттығу, ереже сұрау
Мәтіннен одағай сөздерді тауып, қандай мақсатта қолданылып тұрғанын
дәлелдеңдер.
Беу, дүние- ай- шаттану мақсатында қолданған
Апырмай- ұнату мағынасында қолданған.
Ережені сұрау:
- Атауыш сөздер дегеніміз не?
- Мысал келтір
- Атауыш сөздер қанадай мағына береді?
- Көмекші сөздер қандай мағына береді?
- Көмекші сөздер дегеніміз не? Мысал келтір

Абай өлеңдерінен көмекші сөздерді табу.

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін
Жоқ - барды, ертегіні термек үшін
Көкірегі ояу, көзі ашық, тілі орамды
Жаздым үлгі жастарға бермек үшін

Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан,
Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан.
Білмеймін тойғаны ма, тоңғаны ма,
Жылқы ойнап, бие қашқан, тай жарысқан?

Алланың өзі де рас, сөзі де рас,
Рас сөз ешуақытта жалған болмас,
Көп кітап келді алладан, оның төрті,
Алланы танытуға сөзі айрылмас.
Мақал – мәтелдерден көмекші сөздерді табу
1. Өз басыңды дауға берсең де,
Жолдасыңды дауға берме.

2. Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле.
3. Отан оттан да ыстық
4 Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ

ІІ.Жаңа сабақ Сөз таптары. Зат есім
Заттың атын білдіріп, кім? Не? деген сұраққа жауап беретін сөздер зат есім
деп аталады. Мысалы: әке (кім?), тау (не?), Оқушы ( кім?), іні (кім?) Зат
есім жалпы есім және жалқы есім болып екіге бөлінеді. Біркелкі заттардың
жалпы атауын жалпы есім дейді. Заттардың ішінде бір түрінің өзіне ғана
қойылған аты жалқы есім деп аталады. Мысалы: кісі, адам деген жалпы
атаулыға тән болса, Байжан , Гүлнар деген сөздер жалпыға емес, жеке кісіге
ғана қойылған.

|Заттың, ұғымның атын білдіретін сөз табы. |
|Сұрақтары: кім?не?кімдер?нелер? |
|Тұлғасына қарай |Құрамына қарай |
|Негізгі зат есім |Туынды зат есім |Дара зат есім |Күрделі зат есім |
|Бөлшектеуге |Түбір зат есімге |Бір ғана түбірден |Кемінде екі сөзден|
|келмейтін түбір |және басқа сөз |тұрады |/біріккен, |
|зат есім. |таптарына жұрнақ | |қосарланған, |
| |жалғану арқылы | |қысқарған және |
| |жасалған зат есім | |тіркескен сөздер |
|Мысалы: |Мысалы:біл-ім, |Мысалы: от, ара, |Мысалы:кемпірқосақ|
|у, ат, ант, бата,|дос-тық, бора-н, |қант, оқушы, |, ата-ана, ҚазМҰУ,|
|құдық, жапырақ |тарс-ыл, |баспалдақ. |мәдениет үйі |
| |жаман-шылық | | |
| | | | |
|Жалпылай немесе жекелей аталуына |Мағынасына қарай |
|қарай | |
|Жалпы есім |Жалқы есім |Деректі зат есім |Дерексіз зат есім |
|Біртектес |Біртектес |Көзбен көріп, |Көзбен көріп, |
|заттардың атауы |заттардың өз |қолмен ұстауға |қолмен ұстауға |
| |ішіндегі жекелеген|болатын заттар мен|келмейтін, тек |
|Мысалы:қала, |атаулары |құбылыстардың |оймен, ақылмен |
|өзен, тау, |Мысалы:Алматы, |атаулары |ғана сезіп білетін|
|кісі,кітап |Ертіс, Алатау, |Мысалы:ағаш, |ұғымдардың атауы |
| |Абылай |қалам, су, |Мысалы:қайғы, |
| | |домбыра, есік, сия|арман, сана, |
| | |т.б. |қуаныш, жақсылық, |
| | | |реніш |

ІІІ. Оқулықпен жұмыс
118-жаттығу: Өздерің білетін жалқы есімдерді дәптеріңе жазыңдар.
1. Кісі аттары: Абай, Данабек, Айнагүл, Темірхан, Майра т.б.
2. Мемлекет, республика, облыс, аудан, қала, ауыл атаулары: Азия,
Қазақстан, Қарағанды, Қазыбек би, Жезқазған, Ақтоғай;
3. Мекеме, зауыт, фабрика, ұжым атаулары: Ақтұмсық, «Қарағанды
кәмпиттері» фабрикасы, «Доскей» ұжымы
4. Жер, су атаулары: Ақтоғай, Тоқырауын өзені
5. Газет-журнал, кітап, ән, күй, шығарма: «Кәусар» газеті, «Мың бір түн»,
«Ақ маржан» әні, «Балбырауын» күйі, «Абай жолы»
6. Жылқыға, сиырға, түйеге, итке қойылатын аттар: Құлагер, Тайбурыл,
Манька, Желмая, Ақтөс, Алабай т.б.

ІV. Шығармашылық жұмыс. «Біздің ауыл» тақырыбында шағын әңгіме жазу.
/жалқы есімдер, деректі, дерексіз зат есімдердің астын сызып, құрамына
талдау жасау.

V. Талдау- табыс кілті
Абайдың ұлағатты сөзін алып, талдау жұмыстарын жасау.
Адамның адамшылығы – ақыл, ғылым, жақсы ата, жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы
ұстаздан басталады.
1. Зат есім сөздерді табу.
2. Құрбы сөзіне сатылай кешенді талдау жасау.
І топ. Фонетикалық талдау жасау /мүмкіндігінше математикалық тәсілді
қолдануға болады/
ІІ топ. Фонологиялық талдау жасау

1) Фонетикалық талдау: Құрбы =O=……..=?
Шешуі: Құрбы = 5O= 2 □ (ұ, ы)+ 3∆ (қ, р,б)
Қ- ∆-қатаң
Ұ-□, жуан, қысаң, еріндік
Р-∆, үнді
Б-∆, ұяң
Ы- □, жуан, қысаң, езулік
2)Фонологиялық талдау
Құрбы – 5 әріп, 5 дыбыс бар, екі буын бар
Құр - бы
Біт.б. ашық б.
Құр-бы /2 жағд.тасымалданады/
Құрбы /екпін соңғы ы дыбысына түседі/
Құрбылар /лер/
Құрбыға /қа/

Семантикалық карта толтыру /оқушылардың бәріне таратылады/

|№ |Мысалдар |Жалпы |Жалқы |Деректі зат |Дерексіз зат|
| | |есім |есім |есім |есім |
|1. |Әке |+ | |+ | |
|2. |Мұхтар Әуезов | |+ |+ | |
|3. |Құлагер | |+ |+ | |
|4. |Қайғы |+ | | |+ |
|5. |Достық |+ | | |+ |
|6. |Домбыра |+ | |+ | |
|7. |Саудагер |+ | |+ | |
|8. |Өнер |+ | | |+ |
|9. |Қарағанды | |+ |+ | |
|10 |Жігіттер |+ | |+ | |
|11 |Қызылордалық | |+ |+ | |
|12 |Дәріхана |+ | |+ | |
|13 |Әке-шеше |+ | |+ | |
|14 |Арман |+ | | |+ |
|15 |Шекарашы |+ | |+ | |

VI. Сабақты бекіту:
Зат есім заттың, ұғымның, құбылыстың атын білдіретін сөз табы.
Құрамына қарай:дара күрделі,
Тұлғасына қарай:негізгі, туынды
Мағынасына қарай:деректі, дерексіз
Жалпылай немесе жекелей аталуына қарай:жалпы есім, жалқы есім
VI.Үйге тапсырма: Жалқы және жалпы есімдерге 6 сөйлем құрастыру
Зат есім туралы оқу.
«Зат есім» тақырыбына сөз жұмбақ, ребустар құрастырып әкелу.
ҮІІ Бағалау