Тақырыптық күнтізбелік жоспар. Алгоритмдеу негіздері

Тақырыптық күнтізбелік жоспар

| | |Сағ|Мерзiмi | |
| | |ат | | |
|№ | |сан| |Үйге |
| | |ы | |тапсырма |
| |Мазмұны | | | |
| | | | | |
| | | | | | | | |
| |1-тарау. Алгоритмдеу негіздері және |3 | | | | | |
| |алгоритм құру технологиясы | | | | | | |
|3/2 |Алгоритм жазу жолдары. Алгоритмнің |1 | | | | |1.4,1.5,1.6 |
| |график түрінде кескінделуі. | | | | | |тақ |
| |Алгоритмдік тіл және программалау тілі| | | | | | |
| |ұғымы. Алгоритмдік тілдің жалпы | | | | | | |
| |ережесі. | | | | | | |
|4/3 |Алгоритм командалары. Алгоритм |1 | | | | |1.8,1.9,1.10|
| |құрылымы. Компьютерде есеп шығару | | | | | |тақ |
| |есептері | | | | | | |
| |2-тарау. Паскаль -программалау тілі |3 | | | | | |
|6/5 |Паскаль программалау тілінің алфавиті.|2 | | | | |2.2-2.8 тақ |
|7/6 |Тілдің қарапайым объектілері. Мәлімет | | | | | | |
| |типтері. Стандартты функциялар. | | | | | | |
| |Өрнектер және олардың жазылуы. | | | | | | |
| |3-тарау. Паскаль тілінде программа |9 | | | | | |
| |дайындау жолдары | | | | | | |
|10/9|Бақылау жүмысы. |1 | | | | | |
|13/1|Паскаль тілінің шартты алдын ала |1 | | | | |3.7 тақ |
|2 |тексеретін қайталау операторы-WHILE | | | | | | |
|15/1|Паскаль тілінің параметрлі қайталау |1 | | | | |3.7 тақ |
|4 |операторы FOR | | | | | | |
|16/1|Бақылау жұмысы |1 | | | | | |
|5 | | | | | | | |
| |5-тарау. Мәліметтердің айнымалы және |5 | | | | | |
| |күрделі типтері | | | | | | |
|21/2|Көпөлшемді жиымдар. Екіөлшемді жиым |2 | | | | |5.5 тақ. |
|022/|элементтерімен жұмыс. | | | | | | |
|21 | | | | | | | |
|23/2|Бірөлшемді және екіөлшемді жиым |1 | | | | |5.5 тақ. |
|2 |элементтерімен жұмыс | | | | | | |
|26/2|Бақылау жұмысы |1 | | | | | |
|5 | | | | | | | |
| |7-тарау. Графика |3 | | | | | |
| |Графикалық процедуралар мен |2 | | | | |7.3,7.5 тақ |
|28/2|функциялар. Графикалық объектілерді | | | | | | |
|729/|құру процедуралары. Графикалық режимде| | | | | | |
|28 |мәтін жазу процедуралары | | | | | | |
| |8-тарау. Компьютерлік желілер |2 | | | | | |
|31/2|Ауқымды компьютерлік желі. Электронды |1 | | | | |8.5-8.6 тақ |
| |пошта | | | | | | |
| |9-тарау. Модельдер және модельдеу |3 | | | | | |
| |түсінігі | | | | | | |
| |
|2. сипаттау бөлімі |
|3. операторлар |
|бөлімі |

Түйінді сөз – мағанасы алдын ала анықталған, Паскаль тілінің құрамына
кіретін ағылшын сөзі. (Оқулықтың 39 бетіндегі 2.2 кестені қара)

Мыс: program, var, begin, while…
Идентификатор – айнымалыларды белгілеу үшін және программалау үрдісінде
қолданылатын арнайы таңбалар мен белгілер көбінесе латын әріптері және
цифрлар).

Мыс:
x=9, y01:=0.1, y02:=0.5, mektep:=’Уалиханов’
мұндағы: x, y01, y02, mektep шамалары идентификатор болып табылады.

2. Тілдің алфавиті.
Паскаль – тіл деп аталған соң оның кәдімгі тілдегідей өз алфавиті бар.
Барлық латын әріптері – A … z;
Сандар: 0...9, 2-лік, 16-лық; (16-лық санды шатастырмау үшін оның
идентификаторына $ белгісі тіркеліп жазылады, $1F);
Арифметикалық амалдар: +, -, *, /
Бұларды біз математикадан білеміз. Паскалда бұлардан басқа мынадай да
амалдар қолданылады:
div — бүтін бөлу (бүтін санды бүтін санға бөлгендегі бөлiндінің бүтін
бөлігін табу), мысалы, 10 div 3 = 3.
10 div 3 = 3
mod — қалдықты табу (бүтін сандарды бөлген кездегі бүтін қалдықты табу),
мысалы, 10 mod 3 — нәтижесі 1.
Логикалық амал белгілері:
and— және (логикалық көбейту) операциясы;
or — немесе (логикалык косу) операциясы;
x and y > 0
not — емес (терістеу немесе жоққа шығару) операциясы;
true – ақиқат
false - жалған
div – бүтін бөлу. Мыс: 10 div 3 =3 қалдығы еленбейді.
mod – қалдықты табу. Мыс: 10 mod 3 =1 бүтін бөлігі еленбейді.
And – және (логикалық көбейту);
or - немесе (логикалық қосу);
not – емес (терістеу).
‘ (апостроп) – символдық немесе жолдық шамаларды қоршау (тырнақшаға алу)
белгісі
:= - меншіктеу белгісі
; - операторлар арасын бөлектеу үшін қолданылады.
Бұдан басқа да көптеген таңбалар бар. Оларды болашақ сабақтарымызда
қажеттігіне қарай біртіндеп анықтап отырамыз.
Қатыс таңбалары : >, <, >=, <=

3. Сабақты бекіту
Суреттегі жақтағы есептерді талдау, осыған ұқсас ауызша есептер шығару.

4. Үйге тапсырма:
§2.1, §2.2 оқу.4-тапсырманы орындау.

№ 6 сабақ

Күні________ Сыныбы_______

Тақырыбы: Паскаль программалау тілінің алфавиті. Тілдің қарапайым
объектілері.

Мақсаты:
Қарапайым объектілерді ажырата және қолдана білу, олардың Паскаль
тілінде жазылу ерекшеліктерін меңгеру;
Бұл ұғымдардың барлық прораммалық тілдерге ортақ екеніне назар аудару,
ортақ қасиеттер мен шамалар туралы білімдерін дамыту;
Көпсалалық, жан-жақтылық тұрғысында ойлау өрісін қалыптастыру.
Көрнекілігі:
Сабақ жоспарын экранда проекциялау, мульт.мед.жабдықтар, компьютер.
Өтілу әдісі: Мультитехникамен жабдықталған дәстүрлі сабақ.

Сабақтың өту барысы:
1. Оқушыларды ұйымдастыру (3-минут)
2. Үйге берілген тапсырманы тексеру(8-минут)
3. Жаңа тақырыпы түсіндіру(10-минут)
4. Тапсырмаларды орындау (15-минут)
5. Сабақты бекіту (6-минут)
6. Оқушыларды бағалау (2-минут)
7. Үйге тапсырма беру (1-минут)

Проблеманы айқындау кезеңі:

Т-кестесі:

ІІІ. Жаңа сабақ(15мин)
Белгілі бір ортадағы сан-алуан нәрселердің әрқайсысын жеке атап жүрмес
үшін оны объекті деп атайды. Олай болса Паскаль ортасында қандай обектілер
бар деп ойлайысыңдар? Паскаль ортасындағы объектілерге мыналар жатады:
«сан», «идентификатор», «тұрақты», «айнымалы», «функция», «процедура» және
«өрнек»
1. Сандар. Сандар мен айнымалылар бүтін және нақты болады.
Бүтін сандар: 1, 2, -9, 100, 65535, 0 т.б. (integer)
16-лық бүтін сандар: $F, $8B2,…
Нақты сандар: 1, 2, 2.65, 0, -6.0, 512, 12052500... кез-келген санды
нақты санға жатқызуға болады. (real);
2. Атау-идентификатор. Айнмалыларды, файлдарды т.б объектілерді
белгілеуге арналған таңбалар тізбегі. Мысалы:
х:=15.5; a:=512; mektep:=’Жібек жолы’ … Мұндағы х, a, mektep
идентификаторлар ал, 15.5, 512, ’Жібек жолы’ – бұлар айнмалылардың
мәндері. Паскалдың қызметші сөздері немесе операторларын белгілейтін
сөздерді (var, integer…)атау ретінде алуға болмайды. Кез-келген қазақша
сөзді ағылшын әрпімен жазып, атау ретінде алуға болады.
3. Тұрақты немесе константа деп программаның орындалу барысында мәні
өзгеріссіз қалатын шаманы айтады. Мыс: g:=9.81 k:=9E9 e:=1.6e-19…
4. Айнымалылар деп программаның орындалу барысында мәні өзгеріп
отыратын шамаларды айтады. Ондай шамалар шексіз көп. Мысалы: ауа
райы, уақыт, жыл мезгілдері...Айнымалыларды екіге бөліп қарау керек.

Қарапайым айнымалылар – бұлар өз атауларымен ғана жазылады.
Индексті айнымалылар – бұларда айнымалының атымен бірге индексі де
жазылады. Оған кестелік шамаларды жатқызуға болады. Мысалы: сабақ кестесі –
баған (сыныптар) және жол нөмірі (күндер) арқылы көрсетіледі.
5. Түсіндірмелер программаның әр жолының тұсына {} фигуралы жақша ішіне
жазылады. Олардың көмегімен программаны талдау, түсіну оңай.
ІІІ. Сабақты бекіту: (10мин)
1. Қатарда жазылған сандардың қандай ортақ қасиеттері бар?
-10, -5, 0, 5, 10, ..., ..., бүтін сандар,
-1,5, -1, ..., 0, ..., ..., 1,5, ... нақты сандар.
2. Осы сандар қатарында қандай заңдылық бар?
Бүтін сандар 5-ке артып отырады. Арифметикалық прегрессия заңдылығы бар.
Нақты сандар қатары 0,5-ке артып отырады, АФ заңдылғы бар.

3. Мына айнымалыларға қандай мәндер берілуі мүмкін?
Типі сөз болса mektep, vuz, (кез-келген сөз)
Типі нақты болса dd, x, y2, (кез-келген сан)
Типі бүтін болса ddч, xч, y23, (тек бүтін сандар)

4. Тұрақтылар мен айнмалыларды көрсет, басқа мысалдар келтір?
5,5, 600, m6, aaa, mektep, 1.6e-19, 9.81, ауа райы, уақыт, мемлекет
атауы, планета атауы, жастық шақ, масса, удеу, хим.элем.аты...
Сабақты қорытындылау. (6мин)

|Білемін |Білдім |Білгім келеді |
| | | |
| | | |

IV. Оқушыларды бағалау:

V. Үйге (2мин)
Паскаль программалау тілінің алфавиті. Тілдің қарапайым объектілері.

Күні________ Сыныбы_______

Тақырыбы: Мәлімет типтері. Стандартты функциялар. Өрнектер және
олардың жазылуы.
Мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға мәліметтің типі мен стандартты типітер мен
функциялармен таныстыру, айнымалыларды сипаттау жолдарын үйрету;
Дамытушылық: Типтердің Паскаль тілінде жазылу түрлері туралы ұғымдарын
дамыту;
Тәрбиелілік: Қоршаған ортаның ортақ қасиеттері мен жеке
қасиеттерін айыра білуге тәрбиелеу.

Көрнекілігі:
Сабақ жоспарын экранда проекциялау, мульт.мед.жабдықтар, компьютер,
Паскаль-программа.

Өтілу әдісі: Мультитехникамен жабдықталған дәстүрлі сабақ.

Сабақтың барысы

І. Кіріспе. (2мин)
• Оқушыларды түгелдеу, сынып бөлмесі, тақта тазалығына назар аудару;
• Журнал толтыру;
• Оқушылардың назарын сабаққа бұру,

ІІ. Өткен сабаққа шолу. (7мин)
1. Үй жұмысын тексеру.
2. Қысқаша сұрақ-жауап;
• Паскаль тілінде программа қанша бөліктен тұрады?
• Сандардың қандай түрлері бар? мысал.
• Идентификатор деген не? Бірнеше мысал келтір.
• Паскальтілінің қарапайым объектілерін атап шық?
• := ‘ ; таңбалары Паскаль тілінде не үшін қолданылады?
• Айнымалылар деген не? түрлері, мысал.

ІІІ. Жаңа сабақ (25мин)
5. Мәліметтер типі.
Мәліметтердің немесе шамалардың типі дегеніміз олар қабылдайтын
мәндердің сипаттамасы. Мысалы: мектеп –деген шама «оқушы», «ұстаз», «Ш.
Уәлиханов» дегендей мәндер қабылдауы мүмкін. Мектеп шамасына «мұқит» немесе
«трактор» деген мәндер беру адами түйсік тұрғысынан ыңғайсыздақ тудырады.
Ал, Паскальды жасағанда, айнымалының типі қандай болса мәндер соған сәйкес
болуы үшін типтер қолданылаған. Сондықтан типі бүтін деп көрсетілген
айнымалыға ондық бөлшек сан меншіктей алмайсыз. Ондай жағдайда экранға
«қате» деген белгі шығады.
Паскаль тіліндегі стандартты типтер былай бөлінеді:
|Т И П Т Е Р |
|Қ А Р А П А Й Ы М | |К Ү Р Д Е Л І |
|Бүтін сан |Нақты сан |
|(integer) |(Real) |
|Byte |0 – 255 |Real |±1.7E38 |
|Shortint |-127 - +127 |Single |±3.4E38 |
|Integer |-32768 - +32768 |Double |±1.7E308 |
|Word |0 – 65535 |Extendet |±1.1E4932 |
|longint |±2147483648 |Copm |-2E63-1 ... |
| | | |2E1063+1 |

6. Логикалық типтер (Boolean –деп көрсетіледі) екі мән қабылдайды 1-
ақиқат (true), 0 – жалған (false).
Мысал: var x:bolean;
7. Символодық типті char деп белгілейді. Мысалы: ‘a’, ‘x’, ‘п’.
var x:char; х-айнымалысы тек символдарды ғана қабылдайтын типте
тұр.
Мәндері сөз немесе сөйлем болатын айнымалының типін string деп
көрсетеді.
Мысалы: var x:string; x:=’мектеп’; деп жазуға болады.
8. Саналатын тип стандартты типке жатпайды. Бұл типке жататын
айнымалының элементтері өз ара ретпен орналасады. Мысалы:
атау=(1-идентиф, 2-идентиф,...,n-идентиф );
kunder=(‘дүйсенбі’, ‘сейсенбі’, ..., ‘жексембі’);
ailar=(‘қаңтар’, ‘ақпан’,..., ‘желтоқсан’);
6. Диапазондық немесе ауқымдық типте шама қабылдай алатын мәндернің
алғашқысы мен соңғысы арасына екі нүкте қойып көрсетіледі. Мысал:
apta=1..7; ai=1..31; jyl=1..12; …
7. Жиі қолданылатын стандартты функциялар.
|Функция|chr(x) |round(x) |truns(x)|odd(x) |ord(x) |sqr(x) |
|Түсінді|Х-санын |Санды |Нақты |X-тың |Х-символының |x-тің |
|ру |символға|дөңгелек-те|санның |тақ |рет нөмірін |кв.түбірін|
| |аударады|йді |бүтін |екенін |береді |шығарады |
| | | |бөлігі |тексере| | |
| | | | |ді. | | |
|Мысал: |Chr(53)=|round(5,7)=|truns(5,|X=5 |ord(?)=63 |sqr(81)=9 |
| |5, |6 |7)=5 |(true) |ord(‘5’)=53 | |
| |chr(73)=| | |X=6 | | |
| |I | | |(false)| | |
| |
|Функция|sqrt(x) |frac(x) |int(x) |abc(x) |pi |Қалғандары|
| | | | | | |н қажетіне|
| | | | | | |қарай |
| | | | | | |алдағы |
| | | | | | |сабақтарда|
| | | | | | |қолданамыз|
| | | | | | |. |
|Түсінді|Х-тің |Х-санының |Х-саныны|Х-тің |ПИ саны | |
|ру |квадарат|бөлшек |ң бүтін |абсалют|3.14159265358| |
| |ы |бөлігі |бөлігі |шамасы |979 | |
|Мысал: |sqrt() |frac(15.89)|int |abc(9)=|write(pi); | |
| | |=0.89 |(15.89)=|9 |3.14159265358| |
| | | |15 |abc(-9)|979 | |
| | | | |=9 | | |

Тапсырмалар
Қызы 8, ал шешесі 38 жаста болса , қанша жылдан соң шешесі қызынан үш
есе үлкен болады?

IV. Сабақты бекіту: (8мин)
1. Стандартты типтерді талдау.
2. Пайдаланушының типтеріне мысалдар келтіру.
3. Сандардың типтерін талдау, мысалдар келтіру.
4. Саналатын және диапазондық типтерге сабақта қарастырылғаннан
басқамысалдар келтіру.
Сабақты қорытындылау. (6мин)

|Білемін |Білдім |Білгім келеді |
| | | |
| | | |

V. Үйге (3мин)
Егер х=3 , у= 5 , болса , онда (х,х+у) мәндерін экранда шығарғанда,
онда қандай мәлімет көрінеді?

№ 8 сабақ

Күні________ Сыныбы_______

Тақырыбы: Программа құрылымы.Шамаларды сипаттау бөлімі.Операторлар
бөлімі.
Мақсаты:
Паскаль-программаның шамаларды сипаттау бөлімі, мәлімет енгізу,
нәтижені экранға шығару, сызықтық программа туралы ұғымдарды
қалыптастырады;
Программа құрылымын сақтай отырып сызықтық программалар жазу дағдысын
қалыптастыру және дамыту;
Программа құрамында операторларды көрнекті жазуды талап ету,
эстетикалық талаптарды сақтауға тәрбиелеу.
Көрнекілігі:
Сабақ жоспарын экранда проекциялау, мульт.мед.жабдықтар, (кестелер),
презентация, компьютер.
Өтілу әдісі: Мультитехникамен жабдықталған дәстүрлі сабақ.
Проблеманы айқындау кезеңі:
І. Кіріспе. (2мин)
• Оқушыларды түгелдеу, сынып бөлмесі, тақта тазалығына назар аудару;
• Журнал толтыру;
• Оқушылардың назарын сабаққа бұру,
ІІ. Өткен сабаққа шолу. (10мин)
ІІІ. Проблеманы шешу: (20мин)
ПС. Паскальға сандарды, мәндерді қалай енгіземіз? Паскаль шығарған
есептің жауаптарын қалай көруе болады?
1. Шамаларды сипаттау бөлімі
Жетінші сабақтағы программа құрылымын еске түсірейік.
|1. тақырып | |program программа аты жазылады; |
|2. сипаттау бөлімі | |… |
| | |Var типтері көрсетілген |
| | |айнымалылар; |
| | |begin |
|3. операторлар | | Операторлар; |
|бөлімі | | |
| | |end. |

Мұндағы шамаларды сипаттау бөлімінде үш түрлі шаманың сипатталуын
қарастырамыз.
1. Белгілерді сипаттау. Программадағы операторды символдармен
(әріптер, сандар, аралас символдар) белгіп қоюға болады. Сонда Паскаль
программаның кез-келген жерінен осы операторға оралып оны кезектен тыс
орындай берді. Белгіні сипаттау бөлімінде былай көрсетеді:
label: 10, 200, aaa, bbb, 500; Мұнда label түйінді сөзінен кейін
программа ішінде кездесетін белгілер көрсетілген. Белгісі бар гоператорға
өту үшін goto түйіндес сөзі қолданылады. Мысалы: goto 200; 200-деген
белгісі бар операторға өтеді. Бұл оператор (200) программаның қай бөлігінде
(ортасы, соңы, бас жағы) тұрса да бәрі-бір.
1. Тұрақтыларды сипаттау. Программада тұрақтылар өз мәнімен (5, 14,
13.5...) немесе оған қойылған атау арқылы беріледі. Осы атау арқылы
оны программаның кез-келген жерінде қолдана береміз. Сипаттау
бөлімінде тұрақтылар const түйіндес сөзімен беріледі. Жазылу түрі:
Const atay1=мән, atay2=мән2, atay3=мән,...
Const p=3.14, e=1.6E-19, max=10000,...
3. Айнымалыларды сипаттау. Паскаль-программада қолданылатын
айнымалылардың атауларын сипаттау бөлімінде var түйінді сөзінің көмегімен
көрсетеміз.
Жазылу түрі (пішімі):
var айнымалылар тізімі: типі;
мысалы: var i, j, k:integer;
x, y:real; name: string; т.с.с.
2. Операторлар бөлімі
Паскаль құрылымын өткенде танысқанымыздай операторлар бөлімі begin –
end. түйінді сөздерінің аралығына, «;» таңбасымен бөлектеніп жазылады.
Паскаль программа әрқашан program түйінді сөзінен басталып жазылады.
Жазылу түрі: program атау (input, output); Кез-келген программада
кіріс (input) – шығыс (output) процедуралары қолданылатындықтан бұл екі
сөзді жазбауға болады. Егер программада басқа стандартты файлдар
қолданылатын болса олардың атын жақша ішіне жазып қоюға болады.
Сонымен кез-келген программада мына бөліктер болуы міндетті.
|1. тақырып |program атау; |
|2. сипаттау бөлімі |var айнымалылар: |
| |тип; |
|3. операторлар |begin |
|бөлімі |операторлар; |
| |end. |

3. Шығару операторы. Нәтижені немесе кез-келген ақпаратты экранға
шығару үшін write немесе writeln қарапайым операторлары қолданылады.
Пішімі: write(a1, a2, a3, …, an); мұнада жақша ішінде жәй айнымалы
немесе апострофпен қоршалған мәтіндер болуы мүмкін. Writeln-нің ерекшелігі
ол ақпаратты жаңа жолдан басып шығарады. Нақты сандарды басып шығарғанда
оларға қанша орын берілетінін көрсетуге болады. Мысалы: x –сан болсын,
write(x,n,m); Мұндағы:
х- ондық бөлшек сан,
n – х-тың барлық мәніне берілген орын саны,
m – х-мәніннің бөлшек бөлігіне берілген орын саны.
4. Енгізу операторы. Мәліметті немесе кез-келген ақпаратты компьютерге
енгізу үшін read немесе readln қарапайым операторлары қолданылады.
Пішімі: read(a1, a2, a3, …, an); мұнада жақша ішінде жәй
айнымалылар. Readln-нің ерекшелігі ол ақпаратты жаңа жолдан бастап оқиды.
Айнымалыларға мән енгізгенде мәнді пернетақтадан теріп пернесін
басамыз. Айнымалылар біреу немесе бірнешеу болса да осылай істейміз,
болмаса жақшада қанша айнымалы (әріп) тұрса сонша мәнді арасын үтірмен
бөліп жазып бірақ енгізуге болады. Тек айнмалы мен енгізілетін мәліметтің
типтері бірдей болуы керек. Мысалы: x –айнымалы болсын,
read(x); Программада осы оператор кездескенде компьютер «тоқтап»,
экранға «?» белгісін шығарып, мәлімет енгізуіімізді күтіп тұрады. Біз
тиісті мәнді (сан, сөз, т.б.) теріп -ді басамыз.
5. Сызықтық программа –дегеніміз операторлары бірінен соң бірі
жазылған және сол
ретпен атқарылатын программалар.
ЕСЕП: Берілген бүтін х, у екі санның қосындысын экранға кәдімгі жазуға
ұқсас етіп шығаратын программа жазыңыз.
program esep01;
var x,y:integer;
begin
write(‘Екі бүтін сан енгізіңіз ’);
read(x,y);
write(x,’+’,y,’=’,x+y);
end.
ІV.Проблеманың шешімін қолдану : (10мин)
Не білемін? Не білгім келеді? Мен үшін жаңа ақпарат . . .

V. Үйге
§3.2, 3.4.2, 3.4.4, 3.4.5 №5, 9, 10 есептер (74бет).

№ 9 сабақ
Сыныбы: Күні:

Сабақтың тақырыбы: Бақылау жұмысы.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың білімін бағалау.
Білімділік: Оқушылардың алған білімдерін тексеру;
Тәрбиелілік: Оқушыларды тәрбиелілікке, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа үйрету.
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциясын дамыту.

Сабақтың тұрі: Сынақ сабақ.

Сабақтың өту барысы:
1. Оқушыларды ұйымдастыру .
2. Үйге берілген тапсырманы тексеру .
3. Бақылау сұрақтарына жауап беру
4. Бақылау сұрақтарын талдау
5. Үйге тапсырма беру.

1.Есептеуіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік техника ережесі.
Жалпы қауіпсіздік талаптары:
1. Мұғалімнің рұқсатынсыз құрал-жабдықтарды орнынан қозғауға, сымдарға,
розеткаларға, штепсельдің айырына, штекерге тиісуге тыйым салынады.
1. Мұғалімнің рұқсатынсыз сынынқа кіруге және сыныптан шығуға болмайды.
2. ДК-де су киіммен және су қолмен жұмыс істеуге болмайды.
2. Корпусы мен сымдарының бүтіндігі бұзылған (ашық) ДК-де жұмыс істеуге
тыйым салынады.
3. Үстелге, ДК-дің жанына сөмке, портфель, кітап қоюға болмайды.
Үстелде тек дәптер мен қалам ғана жатуы керек.
3. Пернетақтаның үстіне ештеңе коюға болмайды.
4. Компьютер сыныбында жүгіруге, ойнауға, жолдастарыңның көңілін қажетсіз
аударуға, бөгде жұмыстарды істеуге тыйым салынады.
2. Алгоритм және оның қасиеттері.
Алгоритм дегеніміз- берілген есептің шығару жолдарын реттелген амалдар
түріне келтіру.
Мысалдар келтіру...
Алгоритм қасиеттері
1. айықындылық – алгоритмде жазалған әрбір әрекет анық, нақты,
орындаушыға түсінікті әрі бірмәнді болуы керек (мыс: «айнымалыға
нақты немесе бүтін сан беріңіз» деген жарлық дұрыс емес. Нақты мен
бүтіннің бірін ғана көрсету керек);
2. үзіктілік Алгоритмнің әрбір қадамы толық аяқталған әркеттен тұруы
тиіс (мыс: «айнымалы мәнін есептеп алып оны жауап ретінде алыңыз»
деген жарлықта екі қадам бірігіп кеткендіктен дұрыс емес. Дұрысы:
айнымалы мәнін есептеңіз; шыққан нәтижені жауап ретінде алыңыз;)
3. нәтижелік. Алгоритм белгілі бір уақытта есептің шешімін немесе «шешуі
жоқ» деген нәтижені беруі тиіс (бұл қасиеті сақталмаса алгоритмді
орындаушы «айналып» қалады)
4. жалпылық. Бір алгоритм өзара ұқсас кез-келген есептерді шешуі тиіс.
5. формалдылық. Орындаушы алгоритм мағанасын түсінбесе де әр жарлықты
орындай отырып дұрыс нәтиже шығаратындай болу керек

3. Паскаль программалау тілі.

Алгоритмнің бәрі формулалармен ғана емес сөздерменде жазылады. Ол
сөздерді компьютер қалай түсінеді? Компьютер деген машина болса, ол
командаларды қалай орындайды?
Алгоритмді компьютерде орындау үшін оны машинаға түсінікті тілде жазамыз.
Ондай тілдер өте көп. Солардың кең тараған бір түрі Паскаль. Одан басқа
АЛГОЛ, ФОРТРАН, БЕЙСИК, ДЕЛФИ... т.с.с болып кете береді. Паскаль тілін
1968-1970 жылдары швейцариялық ғалым Никалус Врит оқып-үйренуге қолайлы тіл
ретінде ұсыған.
Паскал тілінде программа үш бөліктен тұрады:
|1. тақырып |
|2. сипаттау бөлімі |
|3. операторлар |
|бөлімі |

Түйінді сөз – мағанасы алдын ала анықталған, Паскаль тілінің құрамына
кіретін ағылшын сөзі. (Оқулықтың 39 бетіндегі 2.2 кестені қара)

Мыс: program, var, begin, while…
Идентификатор – айнымалыларды белгілеу үшін және программалау үрдісінде
қолданылатын арнайы таңбалар мен белгілер көбінесе латын әріптері және
цифрлар).

Мыс:
x=9, y01:=0.1, y02:=0.5, mektep:=’Уалиханов’
мұндағы: x, y01, y02, mektep шамалары идентификатор болып табылады.

4. Өрнектерді Паскаль тілінде жазыңыз: х2-4ac; a+b/(84+45)*b;
32 div 4=?; 46 mod 9=?;

Үйге тапсырма беру: Өтілген тақырыптарды қайталау,өз бетінше «Компьютердің
пайдасы мен зияны» тақырыбына іздену.

№ 10 сабақ

Күні________ Сыныбы_______

Тақырыбы: Енгізу,шығару операторлары.Сызықтық алгоритмдерге программа
құру.
Мақсаты:
Паскаль-программаның шамаларды сипаттау бөлімі, мәлімет енгізу,
нәтижені экранға шығару, сызықтық программа туралы ұғымдарды
қалыптастырады;
Программа құрылымын сақтай отырып сызықтық программалар жазу дағдысын
қалыптастыру және дамыту;
Программа құрамында операторларды көрнекті жазуды талап ету,
эстетикалық талаптарды сақтауға тәрбиелеу.
Көрнекілігі:
Сабақ жоспарын экранда проекциялау, мульт.мед.жабдықтар, (кестелер),
презентация, компьютер.
Өтілу әдісі: Мультитехникамен жабдықталған дәстүрлі сабақ.
Проблеманы айқындау кезеңі:
І. Кіріспе. (2мин)
• Оқушыларды түгелдеу, сынып бөлмесі, тақта тазалығына назар аудару;
• Журнал толтыру;
• Оқушылардың назарын сабаққа бұру,
ІІ. Өткен сабаққа шолу. (10мин)
ІІІ. Проблеманы шешу: (20мин)
ПС. Паскальға сандарды, мәндерді қалай енгіземіз? Паскаль шығарған
есептің жауаптарын қалай көруе болады?
2. Операторлар бөлімі
Паскаль құрылымын өткенде танысқанымыздай операторлар бөлімі begin –
end. түйінді сөздерінің аралығына, «;» таңбасымен бөлектеніп жазылады.
Паскаль программа әрқашан program түйінді сөзінен басталып жазылады.
Жазылу түрі: program атау (input, output); Кез-келген программада
кіріс (input) – шығыс (output) процедуралары қолданылатындықтан бұл екі
сөзді жазбауға болады. Егер программада басқа стандартты файлдар
қолданылатын болса олардың атын жақша ішіне жазып қоюға болады.
4. Енгізу операторы. Мәліметті немесе кез-келген ақпаратты компьютерге
енгізу үшін read немесе readln қарапайым операторлары қолданылады.
Пішімі: read(a1, a2, a3, …, an); мұнада жақша ішінде жәй
айнымалылар. Readln-нің ерекшелігі ол ақпаратты жаңа жолдан бастап оқиды.
Айнымалыларға мән енгізгенде мәнді пернетақтадан теріп пернесін
басамыз. Айнымалылар біреу немесе бірнешеу болса да осылай істейміз,
болмаса жақшада қанша айнымалы (әріп) тұрса сонша мәнді арасын үтірмен
бөліп жазып бірақ енгізуге болады. Тек айнмалы мен енгізілетін мәліметтің
типтері бірдей болуы керек. Мысалы: x –айнымалы болсын,
read(x); Программада осы оператор кездескенде компьютер «тоқтап»,
экранға «?» белгісін шығарып, мәлімет енгізуіімізді күтіп тұрады. Біз
тиісті мәнді (сан, сөз, т.б.) теріп -ді басамыз.
5. Сызықтық программа –дегеніміз операторлары бірінен соң бірі
жазылған және сол
ретпен атқарылатын программалар.
ЕСЕП:
1 Берілген бүтін х, у екі санның қосындысын экранға кәдімгі жазуға ұқсас
етіп шығаратын программа жазыңыз.
program esep01;
var x,y:integer;
begin
write(‘Екі бүтін сан енгізіңіз ’);
read(x,y);
write(x,’+’,y,’=’,x+y);
end.
2 Екі санның қосындасын табу программасын құру керек.
Program kosindi;
Var a, b, x integer;
Begin
Write (‘a, b-сандарын енгіз');
Readln(a, b);
X:=a+b;
Writeln(‘x =’,x);
End.
3 Екі санның бөліндісін табу программасын құру керек.
Program bolindi;
Var a, b, x:real;
Begin
Write (‘a, b-сандарын енгіз');
Readln(a, b);
X:=a/b;
Writeln(‘x=’,x);
End.

ІV.Проблеманың шешімін қолдану : (10мин)
Не білемін? Не білгім келеді? Мен үшін жаңа ақпарат . . .

V. Үйге
Екі санның қосындысының квадраттарын және көбейтіндісін табу программасын
құру керек. х = (a+ b) [1] , у = a* b

№ 11сабақ
Күні________ Сыныбы_______

Тақырыбы: Паскаль тілінің басқару: шартты және шартсыз көшу,таңдау
операторлары.
Мақсаты:
Шарт, шарт арқылы тармақтау және таңдау операторларының жазылу
тәртібімен таныстыру, тармақтаушы алгоритмдерге программа жазу жолдарын
көрсету;
Программалау ұғымын дамыту;
Ойлау, жоспарлау және әрекет ету жүйеліне тәрбиелеу.
Көрнекілігі:
Сабақ жоспарын экранда проекциялау, мульт.мед.жабдықтар, (кестелер),
презентация, компьютер.
Өтілу әдісі: Мультитехникамен жабдықталған дәстүрлі сабақ.
Проблеманы айқындау кезеңі:
І. Кіріспе.
• Оқушыларды түгелдеу, сынып бөлмесі, тақта тазалығына назар аудару;
• Журнал толтыру;
• Оқушылардың назарын сабаққа бұру,
ІІ. Өткен сабаққа шолу.
ІІІ. Проблеманы шешу:
Тармақтаушы оператор – шарттың сақталуына/сақталмауына байланысты екі
түрлі жағдайдың бірін таңдауға мүмкіндік береді.
Паскалдағы жазылу түрі:
|Толық тармақтау |БС |
|if <шарт> then 1-оператор else 2-оператор; | |
|шарт сақталса жауабы «иә» болып 1-оператор | |
|атқарылады және керісінше. | |
|мыс: | |
|gas:=15; | |
|if jas<8 then write(‘сен менен ’,8-jas,’ | |
|кішісің’) | |
|else write(‘сен менен ’,jas-8,’ үлкенсің’); | |
|Жоғарыдағы сұаққа назар салыңдар. | |
|Қысқаша тармақтау |БС |
|if <шарт> then оператор; | |
|шарт сақталса жауабы «иә» болып оператор | |
|атқарылады, сақталмаса («жоқ») компьютер | |
|келесі операторды орындауға өтеді.. | |
|мыс: | |
|gas:=15; | |
|if jas<8 then write(‘сен менен ’,8-jas,’ | |
|кішісің’); | |

Енді жоғарыдағы сұқбатты программалап көрелік. ЕСЕП: Компьютер атыңды
сұрайтын, содан соң өзнің қанша жас кіші/үлкен екенін айтатын проргамма
жазыңыз.

ІV. Сынып жұмысы. (10мин)
ЕСЕП:
1 Клавиатурадан енгізілген бүтін сан бойынша апта күндерін анықайтын
программа жазыңыз.
program apta;
var kun:integer;
begin
write('kyn retin engiz ');
read(kun);
case kun of
1:writeln('duisembi ');
2:writeln('seisembi ');
3:writeln('sarsembi ');
4:writeln('beisembi ');
5:writeln('juma ');
6:writeln('sembi ');
1:writeln('jeksembi ');
else writeln('byndai kyn jok ');
end;
end.
2 Екі санның үлкенін табатын программа құр.
Program max;
Var a, b, max: integer;
Begin
Readln (a,b);
If a>b then max:= a else max:=b;
Writeln (‘ max= ’ , max);
End.
3 Үш кесіндінің ұзындықтары берілген. Егер бұл үш кесіндіден үшбұрыш
құру мүмкін болса, онда оның периметрін және ауданын табыңдар.
Program e5;
Var a, b, c : integer;
P1, p, s: real;
Begin
Readln (a, b, c);
If a+b>c then p1: = a+b+c ;
P:= (a+b+c)/2;
S:=sqrt (p*(p-a)*(p-b)*(p-c));
Writeln ( ‘ p1= ‘ , p1:5:2) ;
Writeln (‘ s=’,s:5:2);
End.

ІV.Проблеманың шешімін қолдану :
Не білемін? Не білгім келеді? Мен үшін жаңа ақпарат . . .

V. Үйге
Үш санның кішісін табатын программа құру керек.

№ 12 сабақ
Күні________ Сыныбы_______

Тақырыбы: Паскаль тілінің басқару: шартты және шартсыз көшу,таңдау
операторлары.

Мақсаты: Таңдау операторларының жазылу тәртібімен таныстыру,
тармақтаушы алгоритмдерге программа жазу жолдарын көрсету;
Программалау ұғымын дамыту;
Оқушыны ойлау, жоспарлау және әрекет ету жүйесіне тәрбиелеу.

Көрнекілігі:
Сабақ жоспарын экранда проекциялау, презентация, компьютер.

Өтілу әдісі: Мультитехникамен жабдықталған сабақ.

Сабақтың барысы
І. Кіріспе.
• Оқушыларды түгелдеу, сынып бөлмесі, тақта тазалығына назар аудару;
• Журнал толтыру;
• Оқушылардың назарын сабаққа бұру,
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

ІІІ. Проблеманы шешу:

ПС. Өткен сабақта екі жағдайдың бірін шарт тексеру арқылы таңдап алдық.
Егер шартқа байланысты көптеген таңдаулар жасау қажет болса қайтеміз?
Мысалы апта күні қалай аталатынын анықтау үшін бір шартты жеті рет тексеру
қажет болады.

|Осындай мақсаттарды шешу үшін |ІV. Сынып жұмысы. |
|Паскальда таңдау операторы |ЕСЕП: Клавиатурадан енгізілген бүтін сан |
|қолданылады. Жазылу түрі |бойынша апта күндерін анықайтын программа |
|мынандай: |жазыңыз. |
| |program apta; |
| |var kun:integer; |
| |begin |
| |write('kyn retin engiz '); |
| |read(kun); |
| |case kun of |
| |1:writeln('duisembi '); |
| |2:writeln('seisembi '); |
| |3:writeln('sarsembi '); |
| |4:writeln('beisembi '); |
| |5:writeln('juma '); |
| |6:writeln('sembi '); |
| |1:writeln('jeksembi '); |
| |else writeln('byndai kyn jok '); |
| |end; |
| |end. |
| | |
| | |
|ЕСЕП: №4(89бет) | ; ; |
|Тақтаға мат.мод жазу. |Үшбұрыш қабырғаларын өзара салыстырамыз. Үш |
|Не белгілі? |қабырғасы да тең болса жауап: «тең |
|Үш нүктенің координаттары, |қабырғалы», екі қабырғасы тең болса жауап: |
|x1, y2, x2, y2, x3, y3 –бүтін |«тең бүйірлі». |
|сандар. | |
|Не істеу керек? | |
|Үш бұрыштың a, b, c қабырғаларын| |
|есептеп, олардың тең бүйірлі | |
|немесе тең қабырғалы екенін | |
|анықтау. | |
|Қалай есептейміз? | |
|Координаттар бойынша үш бұрыш | |
|қабырғаларын есептейміз: | |
|; | |
| | |
| |ЕСЕП: 88-89беттер. |
| |1-қатар: №1(таңдау), №5(тармтақтау), |
| |2-қатар: №2(таңдау), №6(тармтақтау), |
| |3-қатар: №1(таңдау), №7(тармтақтау), |
| |4-қатар: №2(таңдау), №11(тармтақтау). |

ІV. Оқушыларды бағалау.

V. Үйге: Өз бетінше мәлімет іздену,тақырыпты мазмұндау

№ 13 сабақ
Күні________ Сыныбы_______

Тақырыбы: Паскаль тілінің шартты соңынан тексеретін қайталау
операторы - Repeat.

Мақсаты: 1. Дейін-қайталау командаларын Паскаль операторында программалауды
үйренеді, пысықтайды. CHAR, STRING, LENGT қызметші сөздерімен және олардың
атқаратын қызметтерімен қажеттілік туғыза отырып алдын-ала танысады.
2. Программаны ықшам, сапалы жазу дағдысын қалыптастырады. Программаның
математикалық моделі туралы түсініктерін тереңдетеді.
3. Программа мәтінін экранға және дәптерге жазудың эстетикасын сақтауды
ескертеді.

Көрнекілігі:
Сабақ жоспарын экранда проекциялау, презентация, компьютер.

Өтілу әдісі: Мультитехникамен жабдықталған сабақ.

Сабақтың барысы
І. Кіріспе.
• Оқушыларды түгелдеу, сынып бөлмесі, тақта тазалығына назар аудару;
• Журнал толтыру;
• Оқушылардың назарын сабаққа бұру
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
Қысқаша сұрақ-жауап. (1-2 ұп)
• Қайталау операторы не үшін қолданылады?
• Әзір қайталау операторы қалай орындалады
• Қайталау параметрі деген не?
• Шарт деген не? Серия деген не?
• ҚО Паскаль тілінде қалай жазылады? Әр қызметші сөздің қазақша
мағанасы қандай?
• Шартты тексермей тұрып серияны орындауға болама? Неге?
Журналдағы тізім бойынша әр оқушы бір сұраққа жауап береді. Сұрақтар
бітіп қалғанда басынан бастап қайтадан қойыла береді. Әр қайталанған сайын
сұрақтар күрделене береді. Бір дұрыс жауапқа бір ұпай.
ІІІ. Проблеманы шешу:
|I | |1. Бүгінгі сабақта қайталау операторының денесін |
| | |(тұлғасын/сериясын) шарттан бұрын орындауға мүмкіндік беретін |
| | |Паскальдың жаңа операторы мен танысамыз. |
| | |Жазылу түрі: |
| | |repeat |
| | |<серия >; |
| | |UNTIL <шарт>; |
| | |repeat–until операторының While – do-ға қарағанда үш |
| | |айырмашылығы бар. 1. шарт циклдан бұрын тексеріледі, сондықтан |
| | |серия кем дегенде бір рет атқарылады. 2. Repeat операторында |
| | |шарт ақиқат (иә) болғанда қайталау (цикл) аяқталады. 3. Repeat|
| | |операторында қайталау соңы шартпен аяқталады. |

ЕСЕП: Берілген сөйлемде орысша «а» әрібі қанша рет кездесетінін
табатын программа жазайық.
Бұл мақсатқа жету үшін сөзде қанша әріп бар, «а» әрбін қалай белгілейміз,
соны анықтап алайық. Алдымен есепте кездестін шамаларды айқындайық. Есепті
шешу үшін не белгілі деп ойлайсыңдар? «а» әрібі, сөйлем, сөйлемнің
ұзындығы. Паскалда тамаша мүмкіндіктер бар. Әріпті жеке таңба деп қарасақ
оның типін CHAR қызметші сөзімен көрсетуге болады. Мысалы: аа:char;
Сөйлемнің өзін де типі STRING болатын айнымалымен белгілейміз. String
–типімен көрсетілген сөйлемде (жолда) 1-ден 256-ға дейін таңба бола алады.
Сөйлемдегі таңбалар солдан оңға қарай 0-ден 255-ке дейін нөмірленеді. Әр
таңбаға бір нөмір сәйкес келеді. Мысалы: аа:=’Информатика’; ,болса,
aa[3]=ф, aa[7]=а, aa[11]=а болады. Енді сөздің ұзындығын ше? Яғни, тағы
бір қызметші сөз қажеттігі көрініп тұр. Сөйлемде, кез-келген таңбалар
тізбегінде қанша таңба бар екенін LENGTH(zz) қызметші сөзі көмегімен
анықтауға болады. Мұндағы zz – таңбалар тізбегі немесе сөйлем. Сонымен
мысалда келтірілген есепті шешу үшін қажет нәрсенің бәрі бізде бар.
Есептің математикалық моделіндегі бірінші сұраққа жауап беріп қойдық.
1. Не белгілі «а» әрібі, сөйлем zz-жолдық, сөйлемнің ұзындығы n – бүтін
сан
2. Не табу керек? «а» әріптерінің саны s– бүтін сан.
3. Қалай есептейміз;
Сөйлемді енгіземіз zz;
–мәнін енгіземіз, қайталау параметрі i:=1; а-лар саны s:=0;
n:=сөйлем ұзындығы;
қайталау
егер zz[i]=’a’ онда s:=s+1;
i:=i+1;
жоқ і > n иә

Программа мәтіні:
program sanau_repeat;
var s, i, n:integer;
zz:string;
begin
s:=0; i:=2;
write('Сөйлем енгіз ');
read(zz); n:=length(zz);
s:=0; i:=1;
repeat
if zz[i]='а' then s:=s+1; write(' ',zz[i]);
i:=i+1;
until i>n;
writeln('а саны =',s);
end.

ІV. Проблеманың шешімін қолдану.
|А. Осы программаны компьютерде теріп орындаңдар, (5 ұп) |
|В. Осы прогмамманы сөйлемдегі «б» (с, е..., әркімге әртүрлі) әрібін санайтындай|
|етіп өзгертіп, компьютерде орындаңдар. (10ұп) |
|С. REPEAT-UNTIL көмегімен оқулықтан №11 есептің (103) программасын жазыңдар. |
|Бүтін М (100<=M<=200) санына дейінгі жұп сандар мен тақ сандардың қосындысын |
|жеке есептеп, нәтижелерін экранға шығаратын программа жазып, компьютерде |
|орындаңыз. (15 ұп) |
|Нұсқау: Қателерін тексеріп, түрлі мән беріп бірнеше рет орындаңдар, файлды |
|сыныптарыңның «9 сын» папкасына өз фамилияларың мен есеп нөмірін файл аты етіп |
|сақтаңдар. |
|Қосымша ұпайлар: белсенділік – 2 ұп, оқу-құралдары (кітап, дәптер, қалам)|
|толық – 1 ұп, тәртібі – 2 ұп |
|1 дұрыс жауап 1 ұп. Барлығы – 10 ұп. |
|40-50 үп - «5» 20-39 ұп - «4» 3 – 19 ұп – «3» ... – 0-2 – «2» |

V. Үйге: Өз бетінше мәлімет іздену,тақырыпты мазмұндау.

№ 14 сабақ
Күні________ Сыныбы_______

Сабақтың тақырыбы: Паскаль тілінің параметрлі қайталау операторы FOR
Сабақтың мақсаты:
Біліми. Оқушылар алгебра, информатика пәндерінің арасындағы байланысты
көрсете отырып, олардың шығармашылық қабілетін дамыту, тақырыпты ғылыми
тұрғыда түсіне білуге, есептердің шешуін өрнекпен жазуға дағдыланады,
есептерді өздігімен және бірлесе шығарады.
Дамытушылық. Оқушылар есептерді шешуде логикалық тұрғыдан ойланады,
олардың тиімді тәсілдері туралы өз ойларын дәлелдейді, есеп шешуде бірнеше
варианттарды қарастырады, есеп шешу арқылы проблема шешуге дағдыланады.
Тәрбиелік. Оқушылар шағын топтар құрамында бірлесе еңбектенеді,
шығармашылық қарым-қатынас құрады, бірін-бірі үйретеді, ортақ мәмілеге
келу үшін өзара әрекеттеседі.

Пәнаралық байланыс: алгебра
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: Оқытудың интербелсенді әдісі
Сабақтың типі: жаңа сабақ түсіндіру, практикамен байланыстыру.
Қолданылатын көрнекіліктер: интерактивті тақта, электронды оқулық, Турбо
Паскаль бағдарламасы, үлестірме қағаздар.
Сабақтың барысы:
Сабақтың өту барысы:
8. Оқушыларды ұйымдастыру (3-минут)
9. Үйге берілген тапсырманы тексеру(8-минут)
10. Жаңа тақырыпы түсіндіру(10-минут)
11. Тапсырмаларды орындау (15-минут)
12. Сабақты бекіту (6-минут)
13. Оқушыларды бағалау (2-минут)
14. Үйге тапсырма беру (1-минут)

Проблеманы айқындау кезеңі:

Т-кестесі:

Проблеманың шешімін табу:
Циклдік алгоритмдер
Циклдік алгоритмдер бірнеше қайталанатын бөліктерден тұрады. Циклдік
алгоритмдерді құру үшін мынандай операторлар қолданылады. FOR, REPEAT,
WHILE.

Параметрлі FOR операторы
FOR операторы цикл параметрі өзінің алғашқы мәнінен соңғы мәніне дейін
бірлік қадаммен өзгеру барысында циклге кіретін бір немесе бірнеше
операторды қайталау ісін атқарады.
Бұл оператордың екі жалпы түрі бар:
1) for i:= n1 to n2 do <оператор>
2) for i:= n2 downto n1 do <оператор>
мұндағы, for- оператордың аты, «үшін» болып аударылады; to-
түйінді сөз (дейін); do- түйінді сөз (орындау); i- цикл параметрі санауға,
реттеуге болатын типтегі айнымалы; n1, n2- цикл параметрінің алғашқы және
соңғы мәндері; <оператор>- бірнеше рет қайталанатын оператор.

Pascal программалау тіліндегі бүтін сандардың типтері дегеніміз- әртүрлі
диапазондардағы бүтін сандар жиынын белгілеуге арналған типтер.

|Бүтін тип |Мәндер диапазоны |Жадының көлемі |
|Integer |-32 768..+32 767 |2 байт |
|Longint |-2 147 483 648..+2 147 483 647|4 байт |
|Byte |0..255 |1 байт |

Мысал:
1- ден 100-ге дейінгі натурал сандардың қосындысын табу керек, яғни
мынадай қосындыны анықтау қажет:
Program Қосынды;
Var i, s: integer;
Begin s:=0;
For i:=1 to 100 do {цикл басы}
s:=s+i; {қайталану операторы}
Writeln (‘қосынды=’,s); {қосындыны жауапқа шығару}
End.

2. есеп. N! (факториалды) есептеу алгоритмін және программасын құру
керек. (1*2*3*.. N көбейтіндісі N факториал деп аталады. Факториал !
арқылы белгіленеді.)
Шешуі.
Алг факториал (арг бүт N, program_17; {Факториал}
нәт бүт F)
var і;
n: integer;
басы бүт І f:
longint;
енгізу N begin

write (бүтін сан енгізу n=’);
F:=1
readln (n);
үшін І бастап 1 дейін N f:=1;
цб
for i:=1 to n do
F:=F*I
цс
f:= f*i;
шығару F writeln
(‘n!=’,f);
соңы end.

3 .

Program esep_1;
var x,S,AK:real; n:integer;
begin
writeln('x pen n engiz');
read(x,n);
S:=0; n:=1;
repeat
AK:=x+cos(n*x)/exp(n*ln(2));
S:=S+AK;
n:=n+1;
Until abs(AK)Writeln('S=', S:7:3, 'AK=', AK:6:3);
end.

X1=7 n1=5 S1=42.248 AK1=6.994.
X2=12 n2=54 S2=144.423 AK2=12.000.
X3=4 n3=10 S3=15.682 AK3=3.940.

Проблеманың шешімін қолдану

Программаны орындау нәтижесін анықтаңдар (компьютерсіз):
А) begin Ә)
begin
s:=0;
for x:=1 to 15 do
for i:= -4 to 1 do
begin
s:=s+i;
y:= sqr(x);
writeln (s);
writeln (x, y);
end.
end;

end.

Сабақты қорытындылау.

|Білемін |Білдім |Білгім келеді |
| | | |
| | | |

Бағалау
Үйге тапсырма:
Циклдік алгоритмдер.
n-ші мүшесінің формуласымен берілген Хn=n2+5 тізбегінің алғашқы он мүшесін
есептеу программасын құрыңдар.

№ 16 сабақ
Күні________ Сыныбы_______

Сабақтың тақырыбы: Паскаль тілінің параметрлі қайталау операторы -
For.

Мақсаты:
|1. FOR –DO операторы көмегімен программалауды үйренеді. |
|2. Программаны ықшам, сапалы жазу дағдысын қалыптастырады. Программаның математикалық |
|моделі туралы түсініктерін тереңдетеді. |
|3. Программа мәтінін экранға және дәптерге жазудың эстетикасын сақтауды ескереді. |
|Көрнекілігі: |
|Сабақ жоспарын экранда проекциялау, презентация, компьютер. |
| |
|Өтілу әдісі: Теориялық сабақ. |
|Ұйымдастыру. |
|Оқушыларды түгелдеу, журнал толтыру, оқушылардың дәптерлерін, оқулықтарын қарап шығу. |
|Сынып, тақта, парта тазалығын қарап шығу, қажет болса ескертулер жасау. |
|Оқушылардың назарын сабаққа аудару. |
|Проблеманы айқындау кезеңі: |
|Қысқаша сұрақ-жауап. (1-2 ұп) |
|Әзір-қайталау операторы не үшін қолданылады? |
|Дейі- қайталау операторы қалай орындалады? |
|Қайталау параметрі деген не? |
|Repeat – Until –дің While – do –ден қандай айырмашылығы бар? |
|Бұл оперторларда циклдің қайталану саны белгілі ме? (жоқ) |
|Қайталанатын процес саны алдын ала белігі болған жағдайда не істеуге болады? |
|Журналдағы тізім бойынша әр оқушы бір сұраққа жауап береді. Сұрақтар бітіп қалғанда |
|басынан бастап қайтадан қойыла береді. Әр қайталанған сайын сұрақтар күрделене береді. |
|Бір дұрыс жауапқа бір ұпай. |
|Проблеманың шешімін табу: |
|1. Қайталау саны алдын-ала |
|белгілі болған жағдайда For – Do және For – Downto |
|операторларын қолданған |
|ыңғайлы. Жазылу түрі: |
|For <цикл |
|параметрі>=<алғашқы мән> |
|to <соңғы мән> do |
|begin; |
|<серия>; |
|end; |
|For <цикл |
|параметрі>=<соңғы мән > to |
|< алғашқы мән > downto |
| |
| |
|For <цикл параметрі>=<алғашқы мән> to <соңғы мән> do |
|begin; |
|<серия>; |
|end; |
|For <цикл параметрі>=<соңғы мән > to < алғашқы мән > downto |
|begin; |
|серия; |
|end; |
| |
| |
| |
| |
| |
|ЕСЕП: Сөйлем сөздерден тұратыны белгілі. Клавиатурадан енгізілген сөйлемдегі ең ұзын |
|сөзді және оның қанша таңбасы бар екенін анықтайтын программа жазыңыз: |
|МАТЕМАТИКАЛЫҚ модел: |
|Не белгілі? |
|Цикл параметрі і –типі бүтін сан, сөйлем– типі жолдық, ең ұзын сөз |
|mr - типі жолдық, – ең ұзын сөздегі әріптер (таңбалар) саны –типі бүтін сан. |
|Не істеу керек? |
|mr, шамаларының мәндерін анықтау; |
|Қалай есептейміз? |
|бастапқы мәліметтерді енгіземіз s, бастапқы мәндерді меншіктейміз m=0, |
|Қайталау парамтерi i 1-бастап сөйлем ұзындығына дейін өзгереді. Әр қайталау сайын |
|кезекті таңбаны s[i] аралық шамаға жинақтаймыз, әрі оның бос орынға (пробелге) тең емес|
|екенін тексереміз. Бос орын кездессе r –шамасына сөйлемнің бір сөзі жинақталғанын |
|білеміз. Оның әріптер санын алдынғы сөздің әріптер санымен салыстырамыз да, қайсысында |
|таңба көп болса сол сөзді mr және оның таңбалар санын m сақтап қаламыз. |
|program uzynsoz; |
|var i,m: integer; |
|mr,s,r: string; |
|begin |
|writeln('Бірнеше сөзден тұратын сөйлем енгізіңіз '); |
|read(s); m:=0; |
|for i:=1 to length(s) do |
|begin |
|r:=r+s[i]; |
|if s[i]=' ' then r:=''; |
|if m|end; |
|writeln('Ең ұзын сөз: ',mr); |
|writeln('Оның ',m,' таңбасы бар'); |
|end. |
|Тапсырмалар |
|30-дан 10-ға дейінгі барлық жұп сандарды экранға шығаратын программа құрыңдар. |
|Program jup; |
|Var i: integer; |
|Begin |
|Writeln (’30-dan 10-ga deingi jup san’); |
|For i:=30 downto 10 do |
|If I mod 2=0 then |
|Writeln (i); |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
|Үйге тапсырма: |
|5- тен 1-ге дейінгі сандардың қосындысын есептеу керек. |
|Шешуі:Program kosindi; |
|Var I, s:integer; |
|Begin |
|S:=0; |
|For i:=5 downto 1 do |
|S:=S+I; |
|Writeln (‘s = ‘, s); |
|End. |
| |
| |

№ 17 сабақ
Күні________ Сыныбы_______

Сабақтың тақырыбы: Символдық мәліметтермен жұмыс істеу тәсілдері.
Символдық мәліметтерді енгізу.

Мақсаты:
|1. Символдармен, мәтінмен атқарылатын жұмыстар туралы жалпы түсінік береді, |
|программалауда Паскаль оперторларын тиімді қолдану дағдысын қалыптастырады. |
|2. Программаны ықшам, сапалы жазу дағдысын дамытады. |
|3. Программа мәтінін, нәтижелерін экранға шығару интерфейісіне эстетикалық талап|
|қоя біледі. |
|Көрнекілігі: |
|Сабақ жоспарын экранда проекциялау, презентация, компьютер. |
| |
|Өтілу әдісі: Теориялық сабақ. |
|Ұйымдастыру. 4 мин |
|Оқушыларды түгелдеу, журнал толтыру, оқушылардың дәптерлерін, оқулықтарын қарап |
|шығу. |
|Сынып, тақта, парта тазалығын қарап шығу, қажет болса ескертулер жасау. |
|Оқушылардың назарын сабаққа аудару. |
|Проблеманы айқындау кезеңі: 10 мин |
|Қысқаша сұрақ-жауап. (1-2 ұп) |
|Әзір-қайталау операторы не үшін қолданылады? |
|Дейі- қайталау операторы қалай орындалады? |
|Қайталау параметрі деген не? |
|Repeat – Until –дің While – do –ден қандай айырмашылығы бар? |
|Бұл оперторларда циклдің қайталану саны белгілі ме? (жоқ) |
|Қайталанатын процес саны алдын ала белігі болған жағдайда не істеуге болады? |
|Журналдағы тізім бойынша әр оқушы бір сұраққа жауап береді. Сұрақтар бітіп |
|қалғанда басынан бастап қайтадан қойыла береді. Әр қайталанған сайын сұрақтар |
|күрделене береді. Бір дұрыс жауапқа бір ұпай. |
|Проблеманың шешімін табу: 15 мин |
| |
| |
|1. Символдық және мәтіндік ақпараттардың типтері. |
|1, ., 0 а, б - символдар |
|01 рррр мектеп ... – сөздер |
|Паскалда символдар тізбегін жол /литер/ /строка/ дейді. Сөздермен, символдармен |
|жұмыс істейтін шамаларды жолдық немесе литерлік шамалар д.а. Паскалда жеке |
|таңбаның типі CHAR деп аталды. Ал, жолдың типі STRING д.а. |
|chr(x) – x коды бойынша таңбаны анықтайды. |
|Char – айнымалының мәні жеке символ болатынын білдіретін тип, |
|String - айнымалының мәні сөз/сөйлем екенін білдіретін тип, мәндегі символдар |
|саны 256-дан аспауы керек. |
|Text - мәтіндік тип, файл аттарын белгілеуде қолданылады. |
|Компьютердегі барлық таңбаны коды б/шы басып шығаратын программа жазыңыз: |
|ord(sh) – sh таңбасының ASC кодын анықтайды. |
| |
|Program kody; |
|Var i:integer; |
|Begin |
|I:=0; |
|Repeat |
|Writeln(I,’ ‘,chr(i)); |
|I:=i+1; |
|Until i>255; |
|End. |
|program kody2; |
|var tanba:char; |
|label 10,20,30; |
|begin |
|10:Write(‘таңба енгізіңіз ‘); |
|Read(tanba); |
|If tanba=’0’ then goto 20; |
|Writeln(tanba,’ ‘,ord(tanba)); |
|goto 10; |
|20:End. |
| |
| |
|2. Символдармен жұмыста жиі қолданылатын стандартты функциялар. |
|Атауы |
|Процедура немесе функция |
|Шаманың типі |
|әрекеті |
| |
|Chr(x) |
|функция |
|x - integer |
|Х санын сиволға түрлендіреді |
| |
|Odd(x) |
|функция |
|x - integer |
|=True,егер х -тақ, =False х -жұп болса |
| |
|Inc(x) |
|процедура |
|x - реттік |
|X-ті 1-ге арттырады |
| |
|Dec(x) |
|процедура |
|x - реттік |
|X-ті 1-ге кемітеді |
| |
|Inc(x,n) |
|процедура |
|x - реттік, |
|n - бүтін |
|X-ті n-ге арттырады |
| |
|Dec(x,n) |
|процедура |
|x - реттік, |
|n - бүтін |
|X-ті n-ге кемітеді |
| |
|Random(x) |
|функция |
|x - integer |
|0 мен x-1 аралғынан кездейсоқ сан табады |
| |
|Random |
|функция |
|  |
|(0..1) аралғынан кездейсоқ сан табады |
| |
|3. Мәтінмен /сөз-сөйлем/ жұмыста жиі қолданылатын функциялармен процедуралар. |
|Атауы |
|Процедура немесе функция |
|Шаманың типі |
|әрекеті |
| |
|Length(s) |
|функция |
|s - string |
|S –жолының ұзындығын анықтайды. /Қанша әріп бар?/ |
| |
|Copy(st,poz,n) |
|функция |
|st – string |
|poz,n-integer |
|St-сөзінің poz-нөмірінен бастап қатар тұрған n-символды көшіріп алады |
| |
|Delete(st,poz,n) |
|процедура |
| |
|St-сөзінің poz-нөмірінен бастап қатар тұрған n-символды өшіреді |
| |
|Insert(s1,s2,n) |
|процедура |
|s1,s2,- string, n - integer |
|S1-сөзін s2-cөзіне n-нөмірінен бастап тіркеп жазады |
| |
|Pos(s1,s2) |
|функция |
|S1, s2- string |
|s1 кіші сөзі s2-ұзын сөздің ішінде барма/жоқпа, соны анықтайды (егер жоқ болса |
|нәтиже 0) |
| |
|Str(i,s) |
| |
|процедура |
|s- string, i- integer, |
|і санын симол типіне өңдеп, нәтижесін s мәні ретінде жазады |
| |
|Val(s,і,code) |
|процедура |
|s - string, і - integer, real |
|code - integer |
|Сөз ретінде берілген s санын бүтін н/е нақты санға ауыстырып, нәтижені i-дың мәні|
|ретінде жазады. Қате жоқ болса code=0 |
| |
|UpCase(c) |
|функция |
|c - char |
|Латынның кіші әріптерін бас әріпке ауыстырады |
| |
|Chr(i) |
| |
|i- integer |
|і санына сәйкес смиволды /әріпті ASC-код/ береді. |
| |
|Ord(s) |
| |
|s-chr |
|S символының бүтін сан түріндегі водын береді |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
|Проблеманың шешімін қолдану: Инсерт кестесін толтыру. 10 мин |
| |
|Үйге тапсырма: |
|Оқулықтан 3.7 тақырыпты мазмұндау,өз бетінше іздену,қайталау. (96-99 бет) |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
|№ 18сабақ |
|Күні________ Сыныбы_______ |
| |
|Сабақтың тақырыбы: Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты өңдеу. |
| |
|Мақсаты: |
|1. Символдармен, мәтінмен атқарылатын жұмыстар туралы жалпы түсінік береді, |
|программалауда Паскаль оперторларын тиімді қолдану дағдысын қалыптастырады. |
|2. Программаны ықшам, сапалы жазу дағдысын дамытады. |
|3. Программа мәтінін, нәтижелерін экранға шығару интерфейісіне эстетикалық талап|
|қоя біледі. |
| |
| |
| |
| |
|Char – айнымалының мәні жеке символ болатынын білдіретін тип, |
|String - айнымалының мәні сөз/сөйлем екенін білдіретін тип, мәндегі символдар |
|саны 256-дан аспауы керек. |
|Text - мәтіндік тип, файл аттарын белгілеуде қолданылады. |
|Символдармен жұмыста жиі қолданылатын стандартты функциялар. |
|Атауы |
|Процедура немесе функция |
|Шаманың типі |
|әрекеті |
| |
|Chr(x) |
|функция |
|x - integer |
|Х санын сиволға түрлендіреді |
| |
|Odd(x) |
|функция |
|x - integer |
|=True,егер х -тақ, =False х -жұп болса |
| |
|Inc(x) |
|процедура |
|x - реттік |
|X-ті 1-ге арттырады |
| |
|Dec(x) |
|процедура |
|x - реттік |
|X-ті 1-ге кемітеді |
| |
|Inc(x,n) |
|процедура |
|x - реттік, |
|n - бүтін |
|X-ті n-ге арттырады |
| |
|Dec(x,n) |
|процедура |
|x - реттік, |
|n - бүтін |
|X-ті n-ге кемітеді |
| |
|Random(x) |
|функция |
|x - integer |
|0 мен x-1 аралғынан кездейсоқ сан табады |
| |
|Random |
|функция |
|  |
|(0..1) аралғынан кездейсоқ сан табады |
| |
|Мәтінмен /сөз-сөйлем/ жұмыста жиі қолданылатын функциялармен процедуралар. |
|Атауы |
|Процедура немесе функция |
|Шаманың типі |
|әрекеті |
| |
|Length(s) |
|функция |
|s - string |
|S –жолының ұзындығын анықтайды. /Қанша әріп бар?/ |
| |
|Copy(st,poz,n) |
|функция |
|st – string |
|poz,n-integer |
|St-сөзінің poz-нөмірінен бастап қатар тұрған n-символды көшіріп алады |
| |
|Delete(st,poz,n) |
|процедура |
| |
|St-сөзінің poz-нөмірінен бастап қатар тұрған n-символды өшіреді |
| |
|Insert(s1,s2,n) |
|процедура |
|s1,s2,- string, n - integer |
|S1-сөзін s2-cөзіне n-нөмірінен бастап тіркеп жазады |
| |
|Pos(s1,s2) |
|функция |
|S1, s2- string |
|s1 кіші сөзі s2-ұзын сөздің ішінде барма/жоқпа, соны анықтайды (егер жоқ болса |
|нәтиже 0) |
| |
|Str(i,s) |
| |
|процедура |
|s- string, i- integer, |
|і санын симол типіне өңдеп, нәтижесін s мәні ретінде жазады |
| |
|Val(s,і,code) |
|процедура |
|s - string, і - integer, real |
|code - integer |
|Сөз ретінде берілген s санын бүтін н/е нақты санға ауыстырып, нәтижені i-дың мәні|
|ретінде жазады. Қате жоқ болса code=0 |
| |
|UpCase(c) |
|функция |
|c - char |
|Латынның кіші әріптерін бас әріпке ауыстырады |
| |
|Chr(i) |
| |
|i- integer |
|і санына сәйкес смиволды /әріпті ASC-код/ береді. |
| |
|Ord(s) |
| |
|s-chr |
|S символының бүтін сан түріндегі водын береді |
| |
| |
| |
|ТАПСЫРМА: |
|А) Берілген сөзде қанша «а» әрібі бар екенін анықтайтын программа жазыңыз. |
| |
|program a_sanau; |
|uses crt; |
|var i,n,k: integer; |
|s: string; |
|begin |
|write('tanbalar tizbegin engiz, '); |
|read(s); |
|n:=length(s); k:=0; |
|for i:=1 to n do |
|if (s[i]='а') or (s[i]='a') then k:=k+1; |
|writeln('sozdegi kichi "a"-lar sany - ',k); |
|end. |
| |
|С) Оқулықтағы 121 беттегі 14 жаттығу; |
|/нұсқау: 0 мен 9 арасындағы сандардың АSC-кодтары 47- 59 аралығында жатады/. |
| |
|program sanemes; |
|var i,n:integer; |
|s:string; |
|begin |
|write('tanbalar tizbegin engiz, '); |
|read(s); |
|n:=length(s); |
|for i:=1 to n do |
|if ((ord(s[i]))>47) and ((ord(s[i]))<59) |
|then writeln(s[i],' ','san') else writeln(s[i],' ','san emes'); |
|readln; |
|end. |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
|Проблеманың шешімін қолдану: Инсерт кестесін толтыру. 10 мин |
| |
|Үйге тапсырма: Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты өңдеу. |
| |
| |
| |
| |
| |
|№ 20 сабақ |
| |
|Күні ____________ Сыныбы____________ |
| |
|Сабақтың тақырыбы: Жиымдар. Бір өлшемді жиым элементтерімен жұмыс. |
|Сабақтың мақсаты: |
| |
|Білімділік: Оқушыларға Паскаль тілінде массивтердің қалай сипатталуын жеткізе |
|білу. |
|Тәрбиелілік: Оқушыларды ұқыптылыққа,тазалыққа,жылдамдыққа үйрету. |
|Дамытушылық: Оқушылардың ойлау,есте сақтау қабілетін дамыту. |
| |
|Сабақтың түрі: практикум |
| |
|Сабақта қолданылатын көрнекі-құралдар: компьютер,интерактивті тақта,оқулық. |
| |
|Сабақ өту барысы: |
|Оқушыларды ұйымдастыру (3-минут) |
|Үйге берілген тапсырманы тексеру(8-минут) |
|Жаңа тақырыпы түсіндіру(15-минут) |
|Тапсырмаларды орындау (10-минут) |
|Сабақты бекіту (6-минут) |
|Оқушыларды бағалау (2-минут) |
|Үйге тапсырма беру (1-минут) |
|ІІ Үй тапсырмасын сұрау. |
| |
|1.Тіркестік өрнек дегеніміз не? |
|2.Жолдық тұрақты деп нені айтамыз? |
|3.Тіркестік өрнектерде қандай амалдар қолданылады? |
| |
| |
|ІІІ Жаңа сабақ түсіндірмесі: |
| |
|Паскаль тілінде мәліметтер қарапайым және күрделі типтерге жіктеледі. |
|Қарапайым типтерге – стандартты деп саналатын және шектеулі типтегі мәліметтер,ал|
|күрделі типтерге жиымдар (массивтер),жиындар(множества),жазбалар(записи), және |
|файлдар жатады.Күрделі типтің ішкі элементтерінің өзі қарапайым немесе құрамды |
|тип те болуы мүмкін. |
|Жиым- бұл бір атаумен (жиым идентификаторымен) белгіленіп біріктірілген біртекті |
|элементтер жиыны.Жиымдардың негізгі параметрлеріне оның типі |
|(сандық,символдық,логикалық), өлшемі (бірөлшемді,екіөлшемді т.с.с) және көлемі |
|(жиымдардың әрбір өлшемдегі элементтерінің саны) жатады. |
|Жиымның жазылу түрі әр тілде әрқалай бола береді.Мысалы,бір сыныптағы N оқушының|
|бойларын анықтайтын жиым алгоритмдік тілде бірөлшемді жиыммен былай беріледі: нат|
|R[1:N],N-жиым элементтерінің ең үлкен максималды нөмірі.Бұл жиым Паскаль тілінде |
|былай жазылады: R[n]. |
|Тұрмыста тізбектелген сандарды,кестелердің реттелген жолдарын,фамилия тізімін көп|
|пайдаланамыз,олар бірөлшемді (вектор) немесе екіөлшемді (матрица) жиым |
|элементтері болуы мүмкін. |
|Паскаль тілінде қарапайым айнымалылармен қатар жиым түрінде біріктірілген |
|айнымалылар да жиі кездеседі. |
|Мысалы,нақты сандардан құрылған төмендегі тізбекті |
|1,6, 14,9, -5,0, 8,5, 0,46, 2,25, -9,85, 6,27, 5,7, -3,2 |
|Бірөлшемді жиым деп,оған А деп атау беруге болады.Жиымның әр элементі жиымның |
|атымен белгіленеді де,тік жақша ішіне оның индексі қойылады,яғни жиым элементтері|
|индекстері бойынша реттеліп жазылады. |
|Оның жазылу пішімі: |
|Type <тип аты>= array[<индекс типі>] of <элемент типі>; |
|Var <идентификатор, ...> : <тип аты>; |
|Мұндағы array(жиым), of (-дан,-ден,-тан,-тен)-түйінді сөздер; |
|[индекс типі]-real,integer базалық типтерінен өзге кез келген стандартты тип,яғни|
|индекстің типі ретінде шектеулі саналатын,логикалық және литерлік типтер |
|пайдаланылады; <элемент типі>-құраушылар типі,яғни Паскаль тілінде пайдалануға |
|болатын жиым элементтерінің типі. |
|Индекс өрнек,айнымалы немесе тұрақты түрінде берілуі мүмкін. |
|Сондықтан да көбінесе жиымдарды индексті айнымалылар деп те атайды.Ал индекссіз |
|айнымалыларды жиымдардан ажырату үшін қарапайым айнымалылар деп атайды. |
|Сабақты бекіту: |
| |
|1.Жиым деп нені айтады? |
|2. Паскаль тілінде жиымдар қалай сипатталады? |
|3. Жиым элементтерінің орны қалай анықталады? |
| |
| |
|Білемін |
|Білдім |
|Білгім келеді |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
|Үйге тапсырма беру: 5,3. Жиымдар (массивтер), 125бет. |
| |
|№ 21-22 сабақ |
| |
|Күні ____________ Сыныбы____________ |
| |
|Сабақтың тақырыбы: Көпөлшемді жиымдар. Екіөлшемді жиым элементтерімен жұмыс. |
|Білімділік: Оқушыларға Паскаль тілінде массивтердің қалай сипатталуын жеткізе |
|білу. |
|Тәрбиелілік: Оқушыларды ұқыптылыққа,тазалыққа,жылдамдыққа үйрету. |
|Дамытушылық: Оқушылардың ойлау,есте сақтау қабілетін дамыту. |
|Сабақтың түрі: аралас сабақ |
|Сабақтың әдісі: Оқытудың интербелсенді әдісі |
|Сабақтың типі: жаңа сабақ түсіндіру, практикамен байланыстыру. |
|Қолданылатын көрнекіліктер: интерактивті тақта, электронды оқулық, Турбо Паскаль |
|бағдарламасы, үлестірме қағаздар. |
|Сабақтың барысы: |
|Сабақтың өту барысы: |
|Оқушыларды ұйымдастыру (3-минут) |
|Үйге берілген тапсырманы тексеру(8-минут) |
|Жаңа тақырыпы түсіндіру(10-минут) |
|Тапсырмаларды орындау (15-минут) |
|Сабақты бекіту (6-минут) |
|Оқушыларды бағалау (2-минут) |
|Үйге тапсырма беру (1-минут) |
|Жиым-бұл бір атаумен (жиым идентификаторы) белгіленіп біріктірілген біртекті |
|элементтер жиыны. Жиымдардың негізгі параметрлеріне оның типі |
|(сандық,символдық,логикалық),өлшемі(бірөлшемді,екіөлшемді т.с.с)және |
|көлемі(жиымдардың әрбір өлшемдегі элементтерінің саны) жатады. |
| |
|Екіөлшемді жиым. |
|Төртбұрышты кестені екіөлшемді жиым немесе матрица дейді. Оның элементі екі |
|индекспен берілетіні түсінікті. Baga[i,j] екіөлшемді жиымының i-жолы мен |
|j-бағанының қилысында тұрған элементтің белгіленуі. |
|Паскалда жазылу түрі: |
|:array[1..m,1..n] of <элементтер типі>; |
|ЕСЕП: Оқушылар үш топқа бөлініп, 5 сұрақ бойынша білім сайысына түсті.Топтардың |
|жинаған ұпайларын есептеп, экранға матирца түрінде басып шығаратын программа |
|жазыңыз. |
|Математикалық моделі |
|1. Екі өлшемді жиым top[1..5,1..3] элементтер типі нақты сандар; |
|жиым жолының нөмірі i және бағанның нөмірі j бүтін сандар. |
|2. Топ ұпайлар саны s1, s2, s3 нақты сандар; |
|топтың орны n - бүтін. |
|3. Қалай есептейміз немесе есептеу идеясы: |
|Кесте тақырыбына топтардың аттарын жазамыз, сұрақ нөмірлерін write операторының |
|көмегімен келтіреміз. |
|і 1-ден 5-ке дейін, j=1… 3 дейін өзгереді, әр топтың әр сұрақ бойынша алған |
|ұпайларын енгіземіз. |
|і 1-ден 5-ке дейін, j=1… 3 дейін өзгереді, баған бойынша әр топтың ұпайын |
|есептейміз, s1, s2, s3 анықталады. |
|s1, s2, s3 өз ара салыстырып топтардың орындарын анықтаймыз. |
|Программа мәтіні: |
|program jarys; |
|uses Crt; |
|var i,j:integer; |
|top:array[1..5,1..3] of real; |
|s1,s2,s3:real; |
|begin |
|writeln('Кесте элементтерін жол б-ша пробел арқылы енгізіңіз енгізіңіз '); |
|s1:=0; s2:=0; s3:=0; |
|for i:=1 to 5 do |
|for j:=1 to 3 do read(top[i,j]); {кесте енгізу} |
|for i:=1 to 5 do |
|begin |
|for j:=1 to 3 do |
|begin |
|if j=1 then s1:=s1+top[i,j]; {ұпай есептеу} |
|if j=2 then s2:=s2+top[i,j]; |
|if j=3 then s3:=s3+top[i,j]; |
|end; |
|end; |
|ClrScr; |
|write(' 1-топ',' 2-топ',' 3-топ');writeln; |
|for i:=1 to 5 do {кестені экранға шығару} |
|begin |
|write(i,'-сұрақ'); |
|for j:=1 to 3 do |
|begin write(top[i,j]:10:2);end; |
|writeln; |
|end; |
|{нәтижелерді экранға шығару} |
|writeln('ЖИНАҒАН Ұ П А Й Л А Р Ы:'); |
|writeln(s1:18:2,' ',s2:8:2,' ',s3:6:2); |
|end. |
| |
|Тапсырмалар: Екіөлшемді жиым элементтерінің қосындысын және көбейтіндісін табу. |
|program esep 1; |
|uses crt; |
|var i,j,s,k:integer; |
|A: array [l..3,1..3] of integer; |
|Begin clrscr; |
|for i:=1to 3 do |
|for j:=1to 3 do |
|begin |
|writeln(`engiz a[`,i,`,`,j,`]`); |
|readln(a[i,j]); |
|end; |
|for i:=1 to 3 do |
|begin |
|for j:=1to 3 do |
|write (a[i,j]:3); |
|writeln; end; |
|k:=1; s:=0; |
|for i:=1to 3 do |
|for j:=1to 3 do |
|s:=s+a[i,j]; |
|for i:=1to 3 do |
|for j:=1to 3 do |
|k;=k*a[i,j]; |
|writeln(`s=`,s): writeln(`k=`,k); |
|readln; end. |
| |
|2 Екіөлшемді жиым элементтерінің түбірлерін табатын программа құру керек. |
|program esep1; |
|uses crt; |
|var i,j:integer; |
|A:array[1..3,1..3] of integer; |
|begin |
|clrscr; |
|for i:=1to 3 do |
|for j:=1to 3 do |
|begin |
|writeln(`engiz a[`,i,`,`,j,`]`); |
|readln(a[i,j]); |
|end; |
|for i:=1 to 3 do |
|begin |
|for j:=1to 3 do |
|write (a[i,j]:3); |
|writeln; |
|end; |
|writeln; |
|for i:=1to 3 do |
|begin |
|for j:=1to 3 do |
|write (sgr(a[i,j]):3): |
|writeln; |
|end; |
|readln; |
|end. |
| |
|Үйге тапсырма: Екі өлшемді жиым элементтерінің квадраттарын табатын программа |
|құру керек. |
|Шешуі: program esep1; |
|uses crt; |
|var i,j:integer; |
|A:array[1..3,1..3] of integer; |
|begin |
|clrscr; |
|for i:=1to 3 do |
|for j:=1to 3 do |
|begin |
|writeln(`engiz a[`,i,`,`,j,`]`); |
|readln(a[i,j]); |
|end; |
|for i:=1 to 3 do |
|begin |
|for j:=1to 3 do |
|write (a[i,j]:3); |
|writeln; |
|end; |
|writeln; |
|for i:=1 to 3 do |
|begin |
|for j:=1to 3 do |
|write (sgr(a[i,j]):3): |
|writeln; |
|end; |
|readln; |
|end. |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
|№ 23 сабақ |
|Сабақтың тақырыбы: Бірөлшемді және екіөлшемді жиым элементтерімен жұмыс |
|Сабақтың мақсаты: |
|Біліми. Оқушылар кестелік шамалар, алгоритмдегі кестелік шамаларды Паскалда |
|программалау жолы мен әдісдері туралы түсінік қалыптастырады. ARRAY опреторы |
|арқылы программалауды үйрену, пысықтау, есептердің шешуін өрнекпен жазуға |
|дағдыланады, есептерді өздігімен және бірлесе шығарады. |
|Дамытушылық. Программаны математикалық модел құру арқылы сапалы жазу дағдысын |
|қалыптастыру. Жиым элементі, элементті берілген қасиеті бойынша іздеу, сұрыптау |
|туралы түсініктер қалыптастыру. Есептерге программалар жазып компьютерде орныдау.|
|Оқушылар есептерді шешуде логикалық тұрғыдан ойланады, олардың тиімді тәсілдері |
|туралы өз ойларын дәлелдейді, есеп шешуде бірнеше варианттарды қарастырады, есеп |
|шешу арқылы проблема шешуге дағдыланады. |
|Тәрбиелік. Оқушылар шағын топтар құрамында бірлесе еңбектенеді, шығармашылық |
|қарым-қатынас құрады, бірін-бірі үйретеді, ортақ мәмілеге келу үшін өзара |
|әрекеттеседі. |
|Пәнаралық байланыс: алгебра |
|Сабақтың түрі: аралас сабақ |
|Сабақтың әдісі: Оқытудың интербелсенді әдісі |
|Сабақтың типі: жаңа сабақ түсіндіру, практикамен байланыстыру. |
|Қолданылатын көрнекіліктер: интерактивті тақта, электронды оқулық, Турбо Паскаль |
|бағдарламасы, үлестірме қағаздар. |
|Сабақтың барысы: |
|Сабақтың өту барысы: |
|Оқушыларды ұйымдастыру (3-минут) |
|Үйге берілген тапсырманы тексеру(8-минут) |
|Жаңа тақырыпы түсіндіру(10-минут) |
|Тапсырмаларды орындау (15-минут) |
|Сабақты бекіту (6-минут) |
|Оқушыларды бағалау (2-минут) |
|Үйге тапсырма беру (1-минут) |
|Проблеманы айқындау кезеңі: |
|Үй тапсырмасын тексеру. |
|Топтық жұмыс Үй тапсырмасын тексеру «Ортақ тұжырым» тәсілі бойынша орындалады. |
|Топ ішіндегі оқушылар үй жұмысы бойынша бір мәселені (немесе есепті) таңдап алып,|
|оны талқылап, ортақ тұжырымды плакатқа жазады. Бұл тәсілдің мақсаты үй жұмысын |
|тексеруде емес, жаңа идеяларды құрастыруда. |
|Жариялау Оқушылар плакаттарын қабырғаға іліп қояды. Мұғалім бір топ оқушыларына |
|өз тұжырымын 1,5 минут ішінде қорғауды тапсырады. Басқалар олардың жұмысы туралы |
|өз ойларын ортаға салып, пікірлерін келтіреді. Осыдан кейін мұғалім оқушылардың |
|сабақ соңында үй жұмыстарын тексеруге өткізетіндігін ескертеді. |
|№1 Екі санның үлкенін табатын программа құр. |
|Program max; |
|Var a, b, max: integer; |
|Begin |
|Readln (a,b); |
|If a>b then max:= a else max:=b; |
|Writeln (‘ max= ’ , max); |
|End. |
|№2 Екі санның бөліндісін табу программасын құру керек. |
|Program bolindi; |
|Var a, b, x:real; |
|Begin |
|Write (‘a, b-сандарын енгіз'); |
|Readln(a, b); |
|X:=a/b; |
|Writeln(‘x=’,x); |
|End. |
| |
|Қысқаша сұрақ-жауап. |
|Жиым дегеніміз не? |
|Жиым параметрлеріне сипаттама бер. |
|Жиымға мысалдар келтір (сандық, символдық, жолдық). |
|Кестелердің қандай түрлері бар, мысал келтір. |
|МЕКТЕП жиымында қандай біртекті элементтер болуы мүмкін?(оқушы, ұстаз, кіпхана, |
|кітап,...) |
|АСПАН жиымында қандай біртекті элементтер болуы мүмкін |
|Паскаль тілінде жиымдар қалай жазылады. Сипаттама бер. |
|Қайталау параметрі деген не? (қайталау санын көрсететін, әр қайталау сайын 1-ге |
|артып отыратын натурла типті шама) |
|Шарт деген не? (жауабы «иә» немесе «жоқ» болатын ұйғарым) |
| |
|Проблеманың шешімін табу: |
|Жиым деп белгілі атауы бар, біртекті элементтерден тұратын кестені айтады. |
|Паскал тіліндегі жиымдар. |
|Жиымның негізгі параметрлері мыналар: типі (сандық, символдық, логикалық), өлшемі|
|(бірөлшемді, екіөлшемді ...) және көлемі (жиымдағы элементтердің саны). |
|Бірөлшемді жиымды Паскалда былай жазады: |
| : array [1..n] of <элемент типі> |
|Мұндағы: - жиым (кесте) атауы, 1 алғашқы элемент нөмірі, n- ақырғы |
|элемент нөмірі, <элемент типі>-integer, real немесе string…болатын элемент типі, |
|array- (жиым) операторды белгілеуге арналған Паскалдың қызметші сөзі. |
|Екіөлшемді жиым.Төртбұрышты кестені екіөлшемді жиым немесе матрица дейді. Оның |
|элементі екі индекспен берілетіні түсінікті. Baga[i,j] екіөлшемді жиымының i-жолы|
|мен j-бағанының қилысында тұрған элементтің белгіленуі. Паскалда жазылу түрі: |
|:array[1..m,1..n] of <элементтер типі>; |
|ЕСЕП: Оқушылар үш топқа бөлініп, 5 сұрақ бойынша білім сайысына түсті.Топтардың |
|жинаған ұпайларын есептеп, экранға матирца түрінде басып шығаратын программа |
|жазыңыз. |
|Математикалық моделі |
|1. Екі өлшемді жиым top[1..5,1..3] элементтер типі нақты сандар; |
|жиым жолының нөмірі i және бағанның нөмірі j бүтін сандар. |
|2. Топ ұпайлар саны s1, s2, s3 нақты сандар; |
|топтың орны n - бүтін. |
|3. Қалай есептейміз немесе есептеу идеясы: |
|Кесте тақырыбына топтардың аттарын жазамыз, сұрақ нөмірлерін write операторының |
|көмегімен келтіреміз. |
|і 1-ден 5-ке дейін, j=1… 3 дейін өзгереді, әр топтың әр сұрақ бойынша алған |
|ұпайларын енгіземіз. |
|і 1-ден 5-ке дейін, j=1… 3 дейін өзгереді, баған бойынша әр топтың ұпайын |
|есептейміз, s1, s2, s3 анықталады. |
|s1, s2, s3 өз ара салыстырып топтардың орындарын анықтаймыз. |
|Программа мәтіні: |
|program jarys; |
|uses Crt; |
|var i,j:integer; |
|top:array[1..5,1..3] of real; |
|s1,s2,s3:real; |
|begin |
|writeln('Кесте элементтерін жол б-ша пробел арқылы енгізіңіз енгізіңіз '); |
|s1:=0; s2:=0; s3:=0; |
|for i:=1 to 5 do |
|for j:=1 to 3 do read(top[i,j]); {кесте енгізу} |
|for i:=1 to 5 do |
|begin |
|for j:=1 to 3 do |
|begin |
|if j=1 then s1:=s1+top[i,j]; {ұпай есептеу} |
|if j=2 then s2:=s2+top[i,j]; |
|if j=3 then s3:=s3+top[i,j]; |
|end; |
|end; |
|ClrScr; |
|write(' 1-топ',' 2-топ',' 3-топ');writeln; |
|for i:=1 to 5 do {кестені экранға шығару} |
|begin |
|write(i,'-сұрақ'); |
|for j:=1 to 3 do |
|begin write(top[i,j]:10:2);end; |
|writeln; |
|end; |
|{нәтижелерді экранға шығару} |
|writeln('ЖИНАҒАН Ұ П А Й Л А Р Ы:'); |
|writeln(s1:18:2,' ',s2:8:2,' ',s3:6:2); |
|end. |
|Проблеманың шешімін қолдану |
|№1 Екіөлшемді жиым элементтерінің түбірлерін табатын программа құру керек. |
|program esep1; |
|uses crt; |
|var i,j:integer; |
|A:array[1..3,1..3] of integer; |
|begin |
|clrscr; |
|for i:=1to 3 do |
|for j:=1to 3 do |
|begin |
|writeln(`engiz a[`,i,`,`,j,`]`); |
|readln(a[i,j]); |
|end; |
|for i:=1 to 3 do |
|begin |
|for j:=1to 3 do |
|write (a[i,j]:3); |
|writeln; |
|end; |
|writeln; |
|for i:=1to 3 do |
|begin |
|for j:=1to 3 do |
|write (sgr(a[i,j]):3): |
|writeln; |
|end; |
|readln; |
|end. |
|№2 А (3,3) матрицасының оң элементтерінің қосындысын табу программасын құр. |
|Program matr; |
|Const n=3; |
|Var I,j,k:integer; |
|A:array[1..n,1..n] of integer; |
|Begin for i:=1to n do |
|for j:=1to n do |
|begin read (A[I,J]); |
|if A[I,J]>0 Then k:=k+A[I,J]; |
|end; |
|writeln (k:3): |
|end. |
|Сабақты қорытындылау. |
| |
|Білемін |
|Білдім |
|Білгім келеді |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
|Бағалау |
|Үйге тапсырма: : Бірөлшемді және екіөлшемді жиым элементтерімен жұмыс. |
|139-беттегі бақылау сұрақтары. №2 есеп. |
| |
| |
|№ 24-25 сабақ |
|Сыныбы: Күні: |
| |
|Сабақтың тақырыбы: Көмекші программалар туралы жалпы түсінік. Стандартты |
|кітапханалық модульдер. Бейстандарт функциялар мен процедуралар |

Сабақтың мақсаты:
Біліми. Оқушылар көмекші программалар туралы түсінікпен танысады,
есептердің шешуін өрнекпен жазуға дағдыланады, есептерді өздігімен және
бірлесе шығарады. . Паскальда қосалқы алгоритмдердің қалай жұмыс істейтінін
түсіндіру, процедуралар және функциялар туралы ұғым қалыптастыру.
Дамытушылық. Программаны математикалық модел құру арқылы сапалы жазу
дағдысын қалыптастыру. Жиым элементі, элементті берілген қасиеті бойынша
іздеу, сұрыптау туралы түсініктер қалыптастыру. Есептерге программалар
жазып компьютерде орныдау. Оқушылар есептерді шешуде логикалық тұрғыдан
ойланады, олардың тиімді тәсілдері туралы өз ойларын дәлелдейді, есеп
шешуде бірнеше варианттарды қарастырады, есеп шешу арқылы проблема шешуге
дағдыланады.
Тәрбиелік. Оқушылар шағын топтар құрамында бірлесе еңбектенеді,
шығармашылық қарым-қатынас құрады, бірін-бірі үйретеді, ортақ мәмілеге
келу үшін өзара әрекеттеседі.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: Оқытудың интербелсенді әдісі
Сабақтың типі: жаңа сабақ түсіндіру, практикамен байланыстыру.
Қолданылатын көрнекіліктер: интерактивті тақта, электронды оқулық, Турбо
Паскаль бағдарламасы, үлестірме қағаздар.
Сабақтың барысы:
Сабақтың өту барысы:
1. Оқушыларды ұйымдастыру (3-минут)
2. Үйге берілген тапсырманы тексеру(8-минут)
3. Жаңа тақырыпы түсіндіру(10-минут)
4. Тапсырмаларды орындау (15-минут)
5. Сабақты бекіту (6-минут)
6. Оқушыларды бағалау (2-минут)
7. Үйге тапсырма беру (1-минут)

Проблеманы айқындау кезеңі:
Үй тапсырмасын тексеру.

1. Процедура – деп бір әрекетті орындау мақсатында алдын ала анықталған
аты бойынша шақырылып атқарылатын программаның тәуелсіз бөлігін айтамыз.
Мысалы: read(x); - клавиатурадан енгізілген мәнді х айнымалысына меншіктеу
әрекетін іске асыратын Паскальдың стандартты процедурасы.
2. Функциялар – деп жұмысының нәтижесібір ғана мән болатын процедураны
айтады. Мыс: sin(x); бір есепті /синусты/ ғана шығаратын шағын программа
стандартты функция/.
Процедура мен функцияны программашының өзі де жаза алады.
Еске сақтау: Процедурадағы кірістік айнамылға (мәндік параметр) мән,
негізгі программада шақыру командасынан бұрын меншіктеледі.
3. Паскальдың кітапханалық модульдері – деп типтеріне қарай топтастырылған
стандартты процедуралар мен функциялардың жиынтығын айтады. Паскаль 6.0-ден
бастап кітапханасында 9 модуль бар. Әр модульді қажеті болса USES түйінді
сөзі арқылы қосуға болады. Мыс: uses crt; боялған мәтін шығаруға мүмкіндік
береді. uses graph; экранға сурет салуға мүмкіндік береді.
Есеп (Методикалық жетекші 89бет): Әрқайсысының координатасы х, у, массасы
m болатын 10 нүкте берілген. Жүйенің ауырлық центрін және әр нүктенің осы
центрден қашықтығын табатын программа жазыңыз.
Есептеу алгоритмі: 10 нүктенің координаталарын және массаларын (хx,уy,m
бүтін болсын) сақтайтын массив ашамыз. Координата мен массалар мәндерін әр
жолы үш саннан осы массивке енгіземіз. Массалар центрінен нүктеге дейінгі
қашықтықты табатын формуланы процедураға жазамыз. Поцедураны шақырып нәтиже
алған соң i-шы нүктенің массалар центірінен қашықтығы экранға басып
шығарамыз.
Сонда программа мынандай болады:
program nykteler_metod_89bet;
uses crt;
var xx,yy,m:array[1..10] of integer;
x,y,i:integer;
l,xm,ym,sx,sy,sm:real;
procedure syzyk;
begin
l:=sqrt(sqr(x-xm)+sqr(y-ym));
writeln(i,'-шы нуктенiн кашыктыгы -',l:3:2);
end;
begin
write('vvedite koord. x,y i massa 10 tochek ');
for i:=1 to 10 do
read(xx[i],yy[i],m[i]);
sx:=0; sy:=0;
for i:=1 to 10 do
begin
sx:=sx+xx[i]*m[i];
sy:=sy+yy[i]*m[i];
sm:=sm+m[i];
end;
xm:=sx/sm; ym:=sy/sm;
writeln('массалар центрі ',xm:3:2,', ',ym:3:2);
for i:=1 to 10 do
begin
x:=xx[i]; y:=yy[i];
syzyk;
end;
end.

Үйге тапсырма:

Берілген кез келген үш санның үлкенін және кішісін анықтайтын процедура
жаса.
Шешуі:
program procl;
label k;
var x1, x2, x3, m1, m2:real ;
function max (a,b: real):real;
begin
if a>b then max:= a else max:=b
end;
function min (a,b: real):real;
begin
if a>b then min:= a else min:=b
end;
procedure xxx(a,b,c: real; var mx, mn:real);
begin
mx:=max(max(a,b),c);
mn:=min(a,b),c);
end;
begin
k:write(`3san engiz:`); readln(x1,x2,x3);
xxx(x1,x2,x3,m1,m2);
writeln(`3sannin ylkeni=`,m1:5:2);
writeln(`3sannin kishisi=`,m1:5:2);
end.

№ 26 сабақ
Сыныбы: Күні:

Сабақтың тақырыбы: Бақылау жұмысы.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың білімін бағалау.
Білімділік: Оқушылардың алған білімдерін тексеру;
Тәрбиелілік: Оқушыларды тәрбиелілікке, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа үйрету.
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциясын дамыту.

Сабақтың тұрі: Сынақ сабақ.

Сабақтың өту барысы:
Оқушыларды ұйымдастыру .
Үйге берілген тапсырманы тексеру .
Бақылау сұрақтарына жауап беру
Бақылау сұрақтарын талдау
Үйге тапсырма беру.

1.Есептеуіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік техника ережесі.
Жалпы қауіпсіздік талаптары:
4. Мұғалімнің рұқсатынсыз құрал-жабдықтарды орнынан қозғауға, сымдарға,
розеткаларға, штепсельдің айырына, штекерге тиісуге тыйым салынады.
5. Мұғалімнің рұқсатынсыз сынынқа кіруге және сыныптан шығуға болмайды.
6. ДК-де су киіммен және су қолмен жұмыс істеуге болмайды.
5. Корпусы мен сымдарының бүтіндігі бұзылған (ашық) ДК-де жұмыс істеуге
тыйым салынады.
6. Үстелге, ДК-дің жанына сөмке, портфель, кітап қоюға болмайды.
Үстелде тек дәптер мен қалам ғана жатуы керек.
7. Пернетақтаның үстіне ештеңе коюға болмайды.
8. Компьютер сыныбында жүгіруге, ойнауға, жолдастарыңның көңілін қажетсіз
аударуға, бөгде жұмыстарды істеуге тыйым салынады.
2. Алгоритм дегеніміз не және оларды жазудың түрлі тәсілдері.
Алгоритм дегеніміз- берілген есептің шығару жолдарын реттелген амалдар
түріне келтіру.
Мысалдар келтіру...
Алгоритм қасиеттері
6. айықындылық – алгоритмде жазалған әрбір әрекет анық, нақты,
орындаушыға түсінікті әрі бірмәнді болуы керек (мыс: «айнымалыға
нақты немесе бүтін сан беріңіз» деген жарлық дұрыс емес. Нақты мен
бүтіннің бірін ғана көрсету керек);
7. үзіктілік Алгоритмнің әрбір қадамы толық аяқталған әркеттен тұруы
тиіс (мыс: «айнымалы мәнін есептеп алып оны жауап ретінде алыңыз»
деген жарлықта екі қадам бірігіп кеткендіктен дұрыс емес. Дұрысы:
айнымалы мәнін есептеңіз; шыққан нәтижені жауап ретінде алыңыз;)
8. нәтижелік. Алгоритм белгілі бір уақытта есептің шешімін немесе «шешуі
жоқ» деген нәтижені беруі тиіс (бұл қасиеті сақталмаса алгоритмді
орындаушы «айналып» қалады)
9. жалпылық. Бір алгоритм өзара ұқсас кез-келген есептерді шешуі тиіс.
10. формалдылық. Орындаушы алгоритм мағанасын түсінбесе де әр жарлықты
орындай отырып дұрыс нәтиже шығаратындай болу керек

3. Өрнектерді Паскаль тілінде жазыңыз: х2-4ac; a+b/(84+45)*b;
32 div 4=?; 46 mod 9=?;

4. Паскаль программалау тілінде алгоритмді жазу ережелері.

Алгоритмнің бәрі формулалармен ғана емес сөздерменде жазылады. Ол
сөздерді компьютер қалай түсінеді? Компьютер деген машина болса, ол
командаларды қалай орындайды?
Алгоритмді компьютерде орындау үшін оны машинаға түсінікті тілде жазамыз.
Ондай тілдер өте көп. Солардың кең тараған бір түрі Паскаль. Одан басқа
АЛГОЛ, ФОРТРАН, БЕЙСИК, ДЕЛФИ... т.с.с болып кете береді. Паскаль тілін
1968-1970 жылдары швейцариялық ғалым Никалус Врит оқып-үйренуге қолайлы тіл
ретінде ұсыған.
Паскал тілінде программа үш бөліктен тұрады:
Түйінді сөз – мағанасы алдын ала анықталған, Паскаль тілінің құрамына
кіретін ағылшын сөзі. (Оқулықтың 39 бетіндегі 2.2 кестені қара)

Мыс: program, var, begin, while…
Идентификатор – айнымалыларды белгілеу үшін және программалау үрдісінде
қолданылатын арнайы таңбалар мен белгілер көбінесе латын әріптері және
цифрлар).

Мыс:
x=9, y01:=0.1, y02:=0.5, mektep:=’Уалиханов’
мұндағы: x, y01, y02, mektep шамалары идентификатор болып табылады.

Үйге тапсырма беру: Өтілген тақырыптарды қайталау.

№ 27 сабақ
Сыныбы: Күні:

Сабақтың тақырыбы: Графикалық режимге көшу адаптерлері. CRT
модуліндегі адаптерлердің мәтіндік мүмкіндіктері.
Сабақтың мақсаты: 1. Экранның нүктелік, пикселдік өлшемдері, растрлық,
векторлық,
фракталдық графика туралы түсініктер
енгізу.

2. Графикалық ақпараттармен орындалатын
амалдар арқылы

графикалық ақпаратты өңдеудің бір
түрімен таныстыру.

3. Эстетикалық тұрғыдан көркем өңдеу
дағдысын қалыптастыру.

Сабақтың түрі: Теориялық-практикалық сабақ.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру.
1. Оқушыларды түгелдеу, журнал толтыру, оқушылардың дәптерлерін,
оқулықтарын қарап шығу.
2. Сынып, тақта, парта тазалығын қарап шығу, қажет болса ескертулер
жасау.
Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
Қысқаша сұрақ-жауап.
• Ақпарат түрлері?
• Мәтіндік ақпаратқа мысалдар келтіру,
• Дыбыстық апқпаратқа мысалдар келтіру?
• Кез-келген таңба компьютерде қалай кодталады?
• Суреттер таңбаға жатпайды, олай болса оны қалай кодтайды?

Жаңа сабақ
Компьютерлік графика түрлері.
Растрлық графика деп суреттердің нүктелер н/е пиксельдер түрінде берілуін
айтады. Базалық элементі нүкте.
Векторлық графика деп сызық, доға, шеңбер, тікбұрыштар түріндегі
геометриялық объектілер жинағынан тұратын суреттерді айтады. Базалық
элементі сызық.
Фракталдық графика деп математикалық формулалардың графиктері түрінде
берілетін суреттерді айтады. Базалық элементі математикалық формула. Мысалы
y=ax2+bx+c формуласы параболаның суретін береді.
Графикалық режимде экран жекелеген жарқырауық нүктелерге
бөлінген,олардын саны монитордын мүмкіндігімен айқындалады да,онын типі мен
режіміне тәуелді (мысалды,VGA типті экран үшін 16 түсті болғанда,
көлденеңінен-640; тігінен-480 нүкте,ал 256 түсті болғанда, көлденеңінен
-320;тігінен-200 нүкте) болады.
Бірқатар мониторлардың базалық түсінің түрлері 16 стан-дартты түсті болады
және ол келесідей 4 элеметпен: түстің үш құраушысы:
қызыл,жасыл,көк,жарықтанудың мүмкін екі денгейінін бірімен анықталады. Төрт
құраушысынын әрқайсысынын бар болуы 0 немесе 1 цифрлары ақпараты-мен
көрсетіледі. Мысалы,егер компьютрлерінде ЕGA мониторы болса, онда экрандағы
кескін жадтын 110Кбай-тын алады,мұны былай есептеуге болады:640 пен 350-ды
экран мүмкіндігін айқындайтын әрбір нүктенін түсін сипаттайтын 4 битке
көбейту керек: 640•350•4 = 112000 (байт)≈ 110(Кбайт).
Компьютер графикалық ақпаратпен,мысалы, суретпен жұмыс істегенде,сандар
жиыны мен жұмыс істеген сияқты болады, мұнда әрбір сан немесе сандар тобы
кескін элементін сипаттайды.Бұл былай түсіндіріледі:сендерде ақ-қара
фотосурет болсын.Оны сандар жиыны түрінде ұсыну ("цифрландыру")үшін оған
тікбұрышты тор салынуы керек.
Тор түйіндерінің қарайған жерлерне түскен түйіндерін 0-мен
белгілейміз.Сонда сендер нөлдер мен бірліктерден құралған тікбұрышты кесте
аласындар.Енді осы кестені компьютерге енгізсек,компьютер 1-дің орнына қара
нүкте қойып,оны экранға шығарса онда біз экраннан ізделініп отырған
кескінді көреміз.Әрине,жақындатылған түрде.Тор қаншалықты жие болса,кескің
де соншалықты нақты болып шығады.Осылай ұсынылған фотосуреттін ақпараттық
көлемінің қандай екекенің есептеуге де болады. Мысалы, егер сендерде 480 х
640 тор болса,онда сендер 307200 нөл-дер мен бірліктерден,яғни екілік
белгілерден тұратын кесте аласындар немесе,басқаша айтқанда онын ақпараттық
көлемі 307200 бит = 38400 байт ≈ 37,5Кбайтқа тең болады.
Графикалық кескінді сақтаған жағдайда жадқа еңгізілетін элементтер саны
экраннын графикалық кескін алып тұрған нүктелерінің санына сәйкес болады.
|Атауы |Мысал |Артықшылығы |Кемщілігі |
|Растрлық графика | |Түзетуге, |Суретті созғанда |
| | |әдімелеуге, |(сыққанда) сапасы|
| | |нүктелерді алып |азайады |
| | |тастауға н/е | |
| | |қоюлатуға, әр | |
| | |нүкте түсін | |
| | |өзгертуге болады.| |
|Векторлық графика| |өзгерткенде |Суретті |
| | |сапасы |нүктелермен |
| | |жоғалмайды, |кескіндегендей |
| | |көлемі |(фотосуреттей) |
| | |растрлықтан |дәл бере алмайды.|
| | |мыңдаған есе кіші| |
| | |болады | |
|Фракталдық | |Компьютер жадында|Фотосуреттер мен |
|графика | |сурет емес, оның |көркем суреттерді|
| | |формуласы |айқын көрсете |
| | |сақтаталытын-дықт|алмайды. |
| | |ан өте аз орын | |
| | |алады, жылдам | |
| | |атқарылады, | |

Үйге тапсырма Оқулықтан 7.2 (101-108 бет)

№ 28-29 сабақ
Сыныбы: Күні:
Графикалық процедуралар мен функциялар. Графикалық объектілерді құру
процедуралары. Графикалық режимде мәтін жазу процедуралары

Сабақтың мақсаты: 1. Модуль, процедура мен функция ұғымдарын Паскалдың
графикалық мүмкіндіктері негізінде қалыптастыру,.
2. Программаны ықшам, сапалы жазу дағдысын дамыту. Оқушылардың
математикалық моделдер туралы түсініктерін тереңдеу.
3. Программа бойынша графикалық нәтижелерді экранға шығарудың эстетикасын
сақтау.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: Оқытудың интербелсенді әдісі
Сабақтың типі: жаңа сабақ түсіндіру, практикамен байланыстыру.
Қолданылатын көрнекіліктер: интерактивті тақта, электронды оқулық, Турбо
Паскаль бағдарламасы, үлестірме қағаздар.
Сабақтың барысы:
Сабақтың өту барысы:
1. Оқушыларды ұйымдастыру (3-минут)
2. Үйге берілген тапсырманы тексеру(8-минут)
3. Жаңа тақырыпы түсіндіру(10-минут)
4. Тапсырмаларды орындау (15-минут)
5. Сабақты бекіту (6-минут)
6. Оқушыларды бағалау (2-минут)
7. Үйге тапсырма беру (1-минут)

1. Графикалық режим адаптерлері.
Экранға ақпарат шығару үшін бейнеадаптер және бейнемонитор деген екі
модуль қолданылады.
1-модуль . Бейнемонитор н/е дисплей электрон-сәулелік түткішеден немесе
сұйық кристаль тақтадан тұрады және оған мәтін мен графикалық бейнелер
шығарылады. Дисплей теледидар сияқты экрандағы бейнені сеундына 25 рет
өзгертіп тұрады. Бұл жылдамдықты адам көзі сезбейді де экраннан табиғи
қозғалыстарды көреміз. Бейне экранда кішкене нүктелер (пиксель) жиынтығынан
тұрады.
Экрандағы нүктелердің қатар және биіктік бойынша нүктелер саны
бейнеадаптердің жұмыс режіміне байланысты болады.
2-модуль. Бейнеадаптер – экранды басқаратын микросхемалық болок. Екі
бөліктен: электрон-сәулеліәк түтікше (CRT контроллер) және бейнебуферден
(видеопамять) тұрады. Қазіргі адаптерлерде бұған қоса графикалық контроллер
бар.
Поцедура – негізгі программада жиі қайталанатын шағын программа (ішкі
программа-көмекші алгоритм –подпрограмма)
Функция – белгілі бір әрекетті ғана орындайтын Паскалдағы дайын,
бірмақсатты шағын программа. Мысалы: Sin(x) х –санынынң синусын шығаратын
программа.
3. Экран өлшемдері.
2. Графикалық процедуралар мен функциялар.
1) Ақапаратты жаңа терезде шығару үшін CRT модулы қолданылады. (CRT -
Cathode Ray Tube Display – Электрон-сәулелік түтікше) Жазылуы USES CRT;
мысалы:
program mmm;
uses crt;
begin
write('Акпарат жана терезеге шыкты ');
end.
Мұндағы USES- программада CRT кітапханасынан процедура шақырылатынын
білдіреді.
2) Графикалық GRAPH кітапханасынан процедура шақыру үшін сипаттау
бөліміне (VAR-дың алдында) USES GRAPH; деп көрсету керек. График сызуда CRT
кітапханасынан да процедура пайдаланатын болсақ
USES GRAPH, CRT; деп жазу керек.
3) Геометриялық объектілер салу процедуралары
Нүкте салу – PutPixel(x,y:integer; color: word)
Мұндағы: x,y – нүкте координаттары, color –бояуы, word –типі.
Мысалы:
|program risunok; |Прог.аты; |
|Uses Crt, Graph; |Проц.шақыратын кітапхана ашу; |
|Var Dv, Mv, i : |Берілгендер типін анықтау; |
|Integer; |Басы |
|Begin |Граф.режімді алғаш көрсету |
|Dv:=Detect; |(инициализация.); |
|InitGraph(Dv, Mv, ''); |1-ден 200-ге дейін қайталау; |
|for i:=1 to 200 do |і,200 коорд.б/ша нүкте салу.бояуы |
|PutPixel(i,200,Red); |қызыл; |
|CloseGraph; |Граф.режімді жабу; |
|ReadLn; |-ді басқанша прог.тоқтап |
|End. |тұрады; |
| |Соңы. |

Түзу сызық салу: line(x1,y2,x2,y2:integer);
Берліген (х,у) нұктеге дейін сызу: lineto(x,y:integer);
Ағымдағы нүктеден бастап dx,dy өсімшемен сызу: LineRel(dx,dy: integer);
Сызық қалыңдығын ескеріп үлгі бойынша сызу: SetLineStyle(t,p,th: word);
Мұндағы: t –сызық түрі, p –сызық үлгісі, th –сызық қалыңдығы. (оқулық 177
бет).
Тік төрт бұрыш салу:
Мысал: Алдынғы программаға 4-бұрыш қосып толықтырайық
|program risunok; |Прог.аты; |
|Uses Crt, Graph; |Проц.шақыратын кітапхана ашу; |
|Var Gd,Gm: Integer; |Берілгендер типін анықтау; |
|Begin |Басы |
|Gd:=Detect; |Граф.режімді алғаш көрсету |
|InitGraph(Gd, Gm, ''); |(инициализация.); |
|Rectangle(250,150,350,450|Көрсетілген коорд.б/ша 4-бұрыш салу; |
|); |Граф.режімді жабу; |
|CloseGraph; |-ді басқанша прог.тоқтап |
|ReadLn; |тұрады; |
|End. |Соңы. |

Үйге тапсырма .
1 Экран бетіне желкенді кеме салатын программа жазыңдар.
2 Экран бетіне үй салатын программа жазыңдар,

№ 30 сабақ
Сыныбы: Күні:
Компьютерлік желінің негізгі түрлері. Жергілікті желілер. Байланыс
хаттамалары. Желіде жұмыс істеуге арналған жаңа ақпараттық технологиялар

Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларды «жалпы желі» ұғымымен таныстыру және олардың
электрондық поштамен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру,
электрондық адрес туралы түсінік беру, Іпіегпеі Маіі
бағдарламасымен жұмыс істеуді үйрету;
Тәрбиелілік: Оқушыларды тәрбиелілікке, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа үйрету;
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциясын дамыту.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер, оқулық, жұмыс дәптері.
Сабақтың өту барысы:
1. Оқушыларды ұйымдастыру (3-минут)
2. Үйге берілген тапсырманы тексеру(8-минут)
3. Жаңа тақырыпы түсіндіру(15-минут)
4. Тапсырмаларды орындау (10-минут)
5. Сабақты бекіту (6-минут)
6. Оқушыларды бағалау (2-минут)
7. Үйге тапсырма беру (1-минут)

Проблеманы айқындау кезеңі:
Компьютерлік желі дегеніміз не?
Желінің қандай түрлері бар?
Мультимедия дегеніміз не?
Проблеманың шешімін қолдану:
Интернет туралы ұғым.

Жиырмасыншы ғасырдың аяғында пайда болған Интернет қазір жер шарының
әр түкпірін байланыстырып сан алуан адамдарды, елдер мен құрылқтарды
біріктіріп отыр. Интернет 1960 жылдары АҚШ-та дүниеге келдi.Оны соғыс
бола қалған жағдайда бір-бірімен телефон арналары арқылы қосылған
компьютер желілерімен байланысып отыру үшін АҚШ-ның орталық барлау
басқармасының қызметкерлері ойлап тапқан.Алпысыншы жылдардың аяғында
Пентагон ядролық соғыс бола қалғанда компьютер желісінің үзілмеуі үшін
арнайы жүйе жасады, тaжiрибенiң ойдағыдай жүргiзiлу барысында ARPA net
желiсi пайда болып, ол Калифорниядағы жaне Юта штаты зерттеу
орталықтарындағы үш компьютердi ғана бiрiктiрдi.Кейiн ARPAnet бейбiт
мақсатқа қызмет еттi, оны негізінен ғалымдар мен мамандар
пайдаланды.Сексенінші жылдардың басында Интернет деген термин пайда
болды.Бұл ағылшынның халықаралық желі деген сөзі.

Жалпы желі - бүкіл әлемдегі компьютерлерді байланыстырады және ол Интернет
деп аталады.Бүкіл әлемдегі миллиондаған компьютерлерде қаншама ақпараттар
сақталған десеңізші? Интернеттен әлемнің барлық тілінде жазылған кез-келген
акпаратты табуға болады. Мұражайларды, кітапханаларды қарауға, қашықтан
оқытуға, қажетті тауарды сатып алуға, виртуальды турларға қатысуға болады
және т.б.
Интернеттегі бетті қарау үшін оның адресін енгізу қажет. Бір беттен
екінші бетке өту сілтеме (гиперссылка) арқылы орындалады. Мәтін, сурет,
фотосуреттер сілтеме (гиперссылка) бола алады.
Электрондық пошта арқылы мәтіндік, графиктік, дыбыстық, бейнелік
ақпараттарды жіберуге болады. Электрондық пошта өте жылдам жұмыс істейді.
Әлемнің кез-келген нүктесінен хатты санаулы минуттарда немесе секундтарда
алуға болады. Электрондық поштадағы хаттарды компьютерді іске қосып,
пошталық серверге қосылу арқылы оқи аламыз.
.

Проблеманың шешімін қолдану:
1. Компьютерлік желінің қандай түрлері бар? Бүкіл әлемдік желі Интернет
туралы
айтыңыз.
2. Интернеттегі беттерді қарауға арналған бағдарламалар қалай аталады?
3. Сілтеме (гиперссылка) дегеніміз не? Бір беттен баска бетке қалай
ауысамыз?
4. Әртүрлі кезеңдерде ақпаратты қалай таратты?
5. Қазіргі уақытта ақпаратты тарату қалай іске асырылады? Қандай
бағдарламалар
көмегімен?
6. Хат жазу және жіберу әрекеттері қалай орындалады?

|Білемін |Білдім |Білгім келеді |
| | | |

Үйге тапсырма: оқулықтағы 8.2. тақырыпты оқу

№ 31 сабақ
Сыныбы: Күні:
Ауқымды компьютерлік желі. Электронды пошта

Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларды электронды поята ұғымымен таныстыру және олардың
электрондық поштамен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру,
электрондық адрес туралы түсінік беру, Маіl бағдарламасымен қалай
жылдам жұмыс істеуді мүмкіндіктерін үйрету;
Тәрбиелілік: Оқушыларды ұқыптылыққа, тиянақтылыққа үйрету;
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, өз бетінше жұмыс жасау қабілетін
дамыту.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: интернет желісіне қосылған
компьютер, оқулық, жұмыс дәптері.
Сабақтың өту барысы:
1. Оқушыларды ұйымдастыру .
2. Үйге берілген тапсырманы тексеру .
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
4. Тапсырмаларды орындау
5. Сабақты бекіту.
6. Үйге тапсырма беру.

Проблеманы айқындау кезеңі:
7. Компьютерлік желінің қандай түрлері бар? Бүкіл әлемдік желі Интернет
туралы
айтыңыз.
8. Интернеттегі беттерді қарауға арналған бағдарламалар қалай аталады?
9. Сілтеме (гиперссылка) дегеніміз не? Бір беттен баска бетке қалай
ауысамыз?
10. Әртүрлі кезеңдерде ақпаратты қалай таратты?

Проблеманың шешімін табу:
Электрондық пошта арқылы мәтіндік, графиктік, дыбыстық, бейнелік
ақпараттарды жіберуге болады. Электрондық пошта өте жылдам жұмыс істейді.
Әлемнің кез-келген нүктесінен хатты санаулы минуттарда немесе секундтарда
алуға болады. Электрондық поштадағы хаттарды компьютерді іске қосып,
пошталық серверге қосылу арқылы оқи аламыз.
Кіретіндер (Входящие). Бұл бумаға барлық қабылданған хабарлар
орналасады.Шығатындар (Исходящие). Жазылған және жіберілген
хаттар осы бумада орналасады.Өшірілгендер (Удаленные). Кез-келген
бумадан өшірілген хаттар осы бумаға келіп орналасады.Жіберілгендер
(Отправленные). Шығатындар бумасынан жіберілгендердің көшірмесі осы
бумаға келіп орналасады.Шимай дәптерлер (Черновики). Егер жазылған хат
әлі жіберуге дайын болмаса да оны жабуға болады, және ол Шимай
дәптерлер (Черновики) бумасында сақталады. Келіп түскен хаттармен не
істеуге болады. Келген хабарды бірінші белгілеп одан кейін әргүрлі
әрекеттерді орындауға болады.Принтер арқылы қағазға басып шығару. Файл
- Печатъ - ОК командасын орындау арқылы.Жауап беру. Хат жолдаушыға және
осы хатты алғандардың әрқайсысына жауап жазуға, хабарды басқа
қабылдаушыға жіберуге болады.Сақтау (Сохранить как). Таңдалған хабарды
сақтауға болады, ол үшін Файл -Сохранитъ как командасын орындаймыз.

Кейде поштаға хаттар ішіне салынған файлдармен келеді. Олар өте үлкен
мәтіндік файлдар, графиктік кескіндер, дыбыс және бейнелік ақпараттар болуы
мұмкін. Егер кабылданған хатта ішіне салынған файл бар болса, онда оның
тақырыбында кішкентай түйреуіштің суреті керсетіледі.
Ішіне салынған файлдарды сақтау үшін Файл - Сохранитъ вложения немесе
Файл -Сохранитъ вложения - Все командаларын орындаймыз сол кезде бекітілген
файлды сақтайтын буманы таңдау терезесі пайда болады.
Хатты жіберу үшін құралдар тақтасындағы Отправитъ сообщение батырмасына
басамыз немесе Файл - Отправитъ командасын орындаймыз.

Проблеманың шешімін қолдану:
11. Қазіргі уақытта ақпаратты тарату қалай іске асырылады? Қандай
бағдарламалар
көмегімен?
12. Хат жазу және жіберу әрекеттері қалай орындалады?

Үйге тапсырма: Электронды почта тақырыпты оқу

№ 32 сабақ
Сыныбы: Күні:
Модельдің түрлері: таңбалық және вербальдық, ақпараттық, компьютерлік және
компьютерлік емес модельдер. Моделдеудің негізгі кезеңдері.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға модельді қандай топтарға жіктеуге болатынын жеткізе
білу.
Тәрбиелілік: Оқушыларды тиянақтылыққа,шапшаңдыққа,жылдамдыққа үйрету.
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау,есте сақтау қабілетін дамыту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақта қолданылатын көрнекі-құралдар: компьютер,интерактивті тақта,оқулық.

Сабақ өту барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі:
А) Оқушылармен сәлемдесу.
Ә) Оқушыларды түгелдеу.
Б) Назарын сабаққа аудару.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау.

1.Тіркестік өрнек дегеніміз не?
2.Жолдық тұрақты деп нені айтамыз?
3.Тіркестік өрнектерде қандай амалдар қолданылады?

ІІІ Жаңа сабақ түсіндірмесі:

Модель дегеніміз – нақты объектіні,процесті немесе құбылысты ықшам әрі
шағын түрде бейнелеп көрсету.
Модельдеу – объектілерді,процестерді немесе құбылыстарды зерттеу мақсатында
олардың моделін(макетін) құру.
Түпнұсқаның өзін зерттемей оның моделін құрудың қандай пайдасы бардеген
заңды сұрақ туындайды.Біріншеден,модельдеу арқылы шын мәнінде жоқ немесе
бұрын болып жойылып кеткен объектіні зерттеуге болады.Модельдеу үшін уакыт
ешкандай кедергі келтірмейді.Белгілі деректерге сүйене отырып,гипотеза
немесе ұқсастық әдісімен өте ерте замандағы жағдайлар мен табиғи апаттарды
модельдеуге болады.Екіншіден,түпнұсқаның қасиеті мен өзара әсері орасан зор
болуы мүмкін.Кейбір жағдайда адамды қызықтыратын объектінің бір қасиетін
зерттеу үшін,оның бірқатар қасиетін ескермей жасаған модеоьдер түпнұсқаға
қарағанда оның қасиетін зерттеуде тиімдірек болады.
Модельдерді қасиеттеріне қарай мынадай топтарға жіктейді:
1.Қолданылу аймағы.
2.Модельде уақыт факторын ескеру.
3.Білім саласына қарай топтау.
4.Модельді көрсету тәсіліне қарай топтау.
Қолданылу аймағына қарай модель не үшін және қандай мақсатқа қолданылады
деген сұраққа жауап беру мақсатында оқу,тәжірибелік,ғылыми-
техникалық,ойын,имитациялық тәрізді топтарға жіктеледі.
Оқу моделі- көрнекі оқу құралы,әр түрлі машықтандырушы,үйретуші
программалар түрінде болуы мүмкін.

Тәжірибелік модель-жобалау объектісінің кішірейтілген немесе өте майда
объектілер үшін олардың үлкейтілген көшірмесі болып табылады.Бұл модеоьдер-
объектіні зерттеу,қасиеттерін болжау,зерттеу мақсатында
қолданылады.Мысалы,үлкен теңіз кемесінің моделін алдын-ала бассейнге
жіберіп,оның тез қозғалған кездегі ауытқуын,шайқалу кезіндегі ұстамдылығын
анықтайды т.б.
Ғылыми-техникалық модельдер-процестер мен құбылыстарды зерттеу мақсатында
құрылады.Оған мысал ретінде электрондардыңжылдамдығын үдеткіш-
синхротрон,найзағайдың разрядын бақылаушы құрал және теледидар тексеруге
арналған стендтерді айтуға болады.

Сабақты бекіту:

1.Жиым деп нені айтады?
2. Паскаль тілінде жиымдар қалай сипатталады?
3. Жиым элементтерінің орны қалай анықталады?

Жеке озық оқушыларға тапсырма беру: Өтілген тақырыптардан сұрақтар
құрастырып.іздену.

Үйге тапсырма беру: 9-тарау.Модельдер және модельдеу түрлері,227бет.

№ 33 сабақ
Сыныбы: Күні:

Сабақтың тақырыбы: Бақылау жұмысы.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың білімін бағалау.
Білімділік: Оқушылардың алған білімдерін тексеру;
Тәрбиелілік: Оқушыларды тәрбиелілікке, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа үйрету.
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциясын дамыту.

Сабақтың тұрі: Сынақ сабақ.

Сабақтың өту барысы:
Оқушыларды ұйымдастыру .
Үйге берілген тапсырманы тексеру .
Бақылау сұрақтарына жауап беру
Бақылау сұрақтарын талдау
Үйге тапсырма беру.

1. Алгоритмдердің түрлері мен қасиеттері.
Алгоритм дегеніміз- берілген есептің шығару жолдарын реттелген амалдар
түріне келтіру.
Мысалдар келтіру...
Алгоритм қасиеттері
1. айықындылық – алгоритмде жазалған әрбір әрекет анық, нақты,
орындаушыға түсінікті әрі бірмәнді болуы керек (мыс: «айнымалыға
нақты немесе бүтін сан беріңіз» деген жарлық дұрыс емес. Нақты мен
бүтіннің бірін ғана көрсету керек);
2. үзіктілік Алгоритмнің әрбір қадамы толық аяқталған әркеттен тұруы
тиіс (мыс: «айнымалы мәнін есептеп алып оны жауап ретінде алыңыз»
деген жарлықта екі қадам бірігіп кеткендіктен дұрыс емес. Дұрысы:
айнымалы мәнін есептеңіз; шыққан нәтижені жауап ретінде алыңыз;)
3. нәтижелік. Алгоритм белгілі бір уақытта есептің шешімін немесе «шешуі
жоқ» деген нәтижені беруі тиіс (бұл қасиеті сақталмаса алгоритмді
орындаушы «айналып» қалады)
4. жалпылық. Бір алгоритм өзара ұқсас кез-келген есептерді шешуі тиіс.
5. формалдылық. Орындаушы алгоритм мағанасын түсінбесе де әр жарлықты
орындай отырып дұрыс нәтиже шығаратындай болу керек.

2. Анықталған бағдарламаны жазыңдар.Бағдарлама мен алгоритмнің
айырмашылығы неде?
Алгоритмнің бәрі формулалармен ғана емес сөздерменде жазылады. Ол сөздерді
компьютер қалай түсінеді? Компьютер деген машина болса, ол командаларды
қалай орындайды?
Алгоритмді компьютерде орындау үшін оны машинаға түсінікті тілде жазамыз.
Ондай тілдер өте көп. Солардың кең тараған бір түрі Паскаль. Одан басқа
АЛГОЛ, ФОРТРАН, БЕЙСИК, ДЕЛФИ... т.с.с болып кете береді. Паскаль тілін
1968-1970 жылдары швейцариялық ғалым Никалус Врит оқып-үйренуге қолайлы тіл
ретінде ұсыған.
Паскал тілінде программа үш бөліктен тұрады:
Түйінді сөз – мағанасы алдын ала анықталған, Паскаль тілінің құрамына
кіретін ағылшын сөзі. (Оқулықтың 39 бетіндегі 2.2 кестені қара)

Мыс: program, var, begin, while…
Идентификатор – айнымалыларды белгілеу үшін және программалау үрдісінде
қолданылатын арнайы таңбалар мен белгілер көбінесе латын әріптері және
цифрлар).

Мыс:
x=9, y01:=0.1, y02:=0.5, mektep:=’Уалиханов’
мұндағы: x, y01, y02, mektep шамалары идентификатор болып табылады.

3. Герон формуласы бойынша үшбұрыштың ауданын есептейтін алгоритмді
құрастырыңыз (блок-схема түрінде жазыңыз). Алгоритмнің түрін анықтаңыз.
P=(a+b+c)/2;
S=sqrt(p(p-a)*(p-b)*(p-c));
Сызықтық алгоритм

4. Алгоритм фрагментінің нәтижесінде У мәні неге тең болады?

Y=15
Y=3/5

Үйге тапсырма беру: Өтілген тақырыптарды қайталау және жеке тақырыптарға
өздігінен мәлімет іздену.

№ 34 сабақ
Сыныбы: Күні:

Сабақтың тақырыбы: Қорытынды қайталау.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың білімін бағалау.
Білімділік: Оқушылардың алған білімдерін тексеру;
Тәрбиелілік: Оқушыларды тәрбиелілікке, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа үйрету.
Дамытушыылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциясын дамыту.

Сабақтың тұрі: Сынақ сабақ.

Сабақтың өту барысы:
Оқушыларды ұйымдастыру .
2. Үйге берілген тапсырманы тексеру .
3. сұрақтарға жауап беру
4. Есептер шығару
5. Үйге тапсырма беру.

2. ЕЭМ-да есеп шығару сатылары.
1. Арифметикалық өрнектер
|Математикалық жазылуы |Паскаль тілінде жазылуы |
|ах3 + вх + с |a*sqr(x)*x + b*x + c |
| |sqrt(abs(ln(cos(x)+sin(x)))) |
| |шатасып кетпес үшін ашылған және |
| |жабылған жақсалардың сандарының |
| |теңдігін тексеру керек |
|sin2x – cos2x |sqr(sin(x)) – sqr(cos(x)) |
| |(sqr(a) + exp(sqr(x)))/(sqr(a)+ |
| |exp(-sqr(x))) |
| |((sqr(a) + |
| |sqr(b))/(a*b*sqr(sin(x))*sin(x)) |
|xylnx |exp(y*ln(x)) |
| |exp(1/3*ln(x+y)) |

ЕСЕП: Берілген бүтін х, у екі санның қосындысын экранға кәдімгі жазуға
ұқсас етіп шығаратын программа жазыңыз.
program esep01;
var x,y:integer;
begin
write(‘Екі бүтін сан енгізіңіз ’);
read(x,y);
write(x,’+’,y,’=’,x+y);
end.

№2 есеп. PROGRAM 2 ;
VAR S, I: INTEGER;
BEGIN
S:=0;
FOR I:=1 TO 3 DO
BEGIN
S:=S +SQR(I)+1;
END;
WRITE (S) ;
END.

№3 есеп . PROGRAM 3;
VAR X , Y: INTEGER;
BEGIN
X: =10;
WHILE X>=8 DO
BEGIN
Y:= X/ 2;
WRITE(Y) ;
X:= X-4;
END;
Үйге тапсырма:
ЕЭМ-да есеп шығару сатыларын жазып келу.

-----------------------

-----------------------
1-operator

1-operator

шарт

шартm

оператор

Матемтаикалық модель:
Не белгілі?
Біздің атымыз белгілі; aty – жолдық /текст/ - string
Жасымыз белгілі; jas – бутін сан - integer
Не істеу керек?
Атымызды сұрайды,
Жасымызды сұрайды,
өзінің қанша жас кіші екенін экранға шығарады.
Қалай жасау керек?
Енгіземіз;
Атымызды, жасымызды
Компьютер өз жасымен /2005/ біздің жасымызды салыстырады. Қанша жас кіші
екенін анықтайды.
Нәтижені экранға шығарады.

Паскаль - программа:

program tansu;
var aty: string;
begin
write(‘Атың кім ’);
read(aty);
writeln(aty,‘ қай жылғысың ’);
read(jas);
if jas>2005
then writeln(aty,‘ сен менен
’,jas-2005,’ жас үлкенсің ’)
else writeln(aty,‘ сен менен
’,2005-jas,’ жас кішісің ’);
end.

case шарт of
1-шарт: 1-серия;
2-шарт: 2-серия;
...
n-шарт: n-серия;
else n+1 -серия;
end;

серия

келесі

шарт

егер zz[i]=’a’ онда s:=s+1 ; i:=i+1;

begin

zz; n; s:=0; i:=1;

i > n

s

end;

Модель

A=b?

Y=a/b

Y=a*b

А=3
В=5

Серия;

ц.парам:=1;

шарт

Соңы

ц.парам:=ц.парам+1;

27 div 5 = 5
36 div 7 = 5
10 mod 3 = 3
63 mod 8 = 7
45 mod 8 = 5
x and y > 0
x y
5 2 true 1
-3 -100 false 0
50 0 false 0
x or y > 0
5 2 true 1
-3 -100 false 0
50 -5 true 1

Оңай сұрақтар

Қиын сұрақтар

Оңай сұрақтар

Қиын сұрақтар

имитациялық

ойын

оқу

тәжірибелік

ғылыми-техникалық

(639,0)

x

(320,175)

(639,349)

(0,349)

y

(0,0)

Қиын сұрақтар

Оңай сұрақтар