Ежелгі Египеттің мемлекеті және құқығы

Ежелгі Египеттің мемлекеті және құқығы
Египетте мемлекеттің пайда болуы шамамен б.э.д. V мыңжылдықта рулық құрылымның ыдырауы, ру ақсүйектерінің бөлініп шығуы (көсемдер, ақсақалдар) және құлдықтың пайда болуы нәтижесінде жүзеге аса бастады. Б.э.д. V мыңжылдықта Египетте бірнеше құрылымдар -- номдар пайда болды, олар IV мыңжылдықта екі патшалыққа -- жоғарғы Египетке және Төменгі Египетке бірікті, ал содан кейін, IV мыңжылдықтың соңында бір орталықтанған мемлекет құрылды. Бүл таптық бөліністің дамуымен және орталықтанған басшылықтың қажеттігімен байланысты болды.
Ежелгі Египеттің мемлекет және құқығының тарихының кезеңдері:
1 кезең -- Ерте патшалық (б.э.д. 3110 -- 2880 ж.ж.). Жоғарғы және Төменгі Египеттің бірігуінің нәтижесінде пайда болды. Оған тән сипат болып елдің біртүтас мемлекетке айналуы табылды.
2 кезең -- Ежелгі немесе Ескі патшалық (б.э.д. 2880 -- 2550 ж.ж.). басты ерекшелігі: Египеттің алғашқы, айқын көрініс тапқан орталықтануы жүзеге асты.
1 Бұл пирамидаларды салу уақыты.
1 ауыспалы кезең. (б.э.д. 2160 -- 2134 ж.ж.). Египет бірнеше өзара қас номдар мен ұсақ мемлекеттерге бөлінді. Бүл кезеңнің соңында, Фива қаласының билеушілерінің жеңісі нәтижесінде Египеттің бірігуі жүзеге асты.
3 кезең -- Орта патшалық (б.э.д. 2050 -- 1700 ж.ж.). Египеттің әрі қарай бірігуі жүзеге асады.
2 ауыспалы кезең -- (б.э.д. 1700 -- 1530 ж.ж.). Мемлекет қайтадан ұсақ мемлекеттерге бөлінді, ал оның басым көпшілік бөлігін гиксостар тайпасы жаулап алды.
4 кезең -- Жаңа патшалық (б.э.д. 2575 -- 1087 ж.ж.). Ерекше белгісі болып Египеттің ХҮІІІ династия перғауындарының билігі астына бірігуі табылады. (барлығы отыз перғауын). Египет ірі империяға айналады.
Бүл кезеңнің соңында Египет мемлекеті құлдырай бастайды. Оны парсылар, одан кейін Александр Македонскийдің әскерлері жаулап алады, ал б.э.д. 30 жылы Египет Рим империясының провинциясына айналады.
Қоғамдық құрылым
1. Египеттік қоғамның жоғарғы тобын абыздар, шенеуніктер мен әскери ақсүйектер құраған. Абыздар Египеттегі әртүрлі діндердің санына қарай таптарға бөлінген. Әрбір топтың басында жоғарғы абыз тұрған.
2. Египеттік қоғамның артықшылықты тобына рулық -- тайпалық ақсүйектердің ұрпақтарынан құралған египеттік аристократия мен мемлекеттің жоғары әскери және азаматтық шенеуніктері жатқан.
3. Ерекше орынды хатшылар иеленген, олардан жоғарғы шенеуніктер шыққан.
4. Еркін шаруалар -- олардың кейбіреулері мемлекеттік жерде өмір сүрді, өз жерлері болды және сол үшін рента-салық төлеген; кейбіреулері шенеуніктің немесе әскери тұлғаның жерінде жұмыс істеп, күндізгі тамақтарын ішіп, өте ауыр жұмыстарды орындаған.
5. Қолөнершілер -- мемлекеттік қазбаларда жұмыс істеген. Ерекше басқарушылардың бақылауындағы 10 адамнан туратын топтарға біріккен.
6. Қоғамдық баспалдақтың төменгі буынын құлдар құраған. Құлдықтың негізгі қайнар көздерін әскерге тұтқындық пен борышкерлік қарыздың нәтижесіндегі құлдық табылған.
Мемлекеттік құрылым. Египеттегі мемлекет деспотия нысанында болған, мұнда биліктің барлығы тек бір адамға -- патша-перғауынға тиесілі болатын. Перғауындардың барлығы бір рудан тарайтын жөне бір-бірін тақты мұрагерлікпен иемдену тәртібі нәтижесінде ауыстыратын. Египеттегі деспотияның ерекше белгісі болып мемлекет басшысы -- патша-перғауынның діни культы табылатын.
Лауазымды тұлғалар:
1) перғауынан кейін басты лауазымды тұлға болып уәзір, патшаның жақын көмекшісі табылды, оның өкілеттіктер ауқымы өте кең болған: мемлекетті басқарған, сотта басқарушы болған, жоғарғы сот органы болып табылатын ондық кеңесті басқарған, шаруашылықты басқаруға қатысқан, әскери күштердің басында тұрған, нотариустың міндеттерін орындаған;
2) келесі лауазымды тұлға -- мөрді сақтаушы немесе бас қазынашы -- табиғи сыйлықтар сақталатын мемлекеттік қоймаларды меңгерген;
3) барлық патшалық жұмыстардың басшысы -- еркін халыққа жүктелген міндеттердің орындалуын бақылаушы және сәулетшінің лауазымын орындаған.
Жергілікті басқару. Египеттің бүкіл аумағы номдарға бөлінген, олардың басында перғауынға тәуелді лауазымды тұлғалар -- номархтар басқарған. Номарх жоғарғы сот және әкімшілік билікті иеленген. Әкімшілік өкілеттіктерді, сонымен катар, шіркеулер де иеленген. Жергілікті жерлерде басқарудың төменгі органдары болып ауылдық общиналар табылған.
Әскер. Алғашқыда тұрақты әскер перғауынның жеке күзетімен және мемлекет ішіндегі көтерілістерді басуға міндетті топтармен ғана шектелген. Соғыс болған жағдайда рекруттың жүйе бойынша жинақталған әскер жиналатын. Жаңа патшалықта жалданбалы әскер жүйесі кеңінен дамыған.
Сот өндірісі. Ежелгі Египеттегі сот өндірісі алқалы түрде жүзеге асырылатын. Жаңа патшалық кезеңінде 30 судьядан құралған орталық соткенбет құрылған болатын. Жергілікті жерлерде округтер мен жекеленген қалалардың кенбеттері енгізілген.
Ежелгі Египеттегі сот әкімшіліктен бөлінбегендіктен. лауазымды тұлғалар мен номархтар бір мезетте жоғарғы судьялар болып табылатын. Жоғарғы сот инстанциясы перғауын болатын.
Құқықтың негізгі сипаттары. Ежелгі Египеттің құқығы белгілі бір дәрежеде алғашқы қауымдық құрылымның қалдықтарын сақтап қалған болатын, сол себепті де құқықтың негізгі қайнар көзі болып әдет-ғұрып табылатын. Алғашқы жазбаша заңдарды жазу б.э.д. 3000 жылы жүзеге аса бастаған.
Менес перғауын дін мәселелері бойынша қылмыстық заңнаманы құрастырса, Бокхорис перғауын қаржы мен сауда саласындағы кодексті қабылдаған, ал Амасис пайғамбар жергілікті әкімшілікті заңнамалық түрде реттеуді жүзеге асырған.
Отбасы-некелік заңнаманың ерекшелігі болып матриархаттың қалдықтарының сақталуы табылады. Әйелдер еркектермен тең құқықтарды иеленген. Неке шарт ретінде жүзеге асты, мұнда әйелдер өз атынан катысатын.
Қылмыстық құқықта аса ауыр қылмыстар ретінде перғауынның билігіне қол сұғу мен мемлекеттік төңкеріс жасау табылатын.
Жазалар айрықша қатаңдықпен ерекшеленген. Өлім жазасы екі нысанда қолданылатын: жай түрі басты шабу және дарға асу, ерекше түрі -- отқа өртеу, ағашқа керу және тірідей көму. Сонымен қатар, талион түріндегі жазалар да қолданған: бірінші түрі -- кінәлінің қылмыс жасаған мүшесіне зақым келтірілетін. екінші түрі -- кінәлінің жәбірленушіге зиян келтіруі өзіне қатысты жасалатын.