Тәуелсіз ел тұғырлы

Нышангүл Әбжаппарқызы Басхожаева
И.Әбдікәрімов атындағы Қызылорда
аграрлық-техникалық колледжінің
«Қоғамдық пәндер»циклінің оқытушысы, тарих магистрі
Қызылорда қаласы

Сабақтың тақырыбы: Тәуелсіз ел тұғырлы
Сабақтың мақсаты:
а)білімділік:Оқушылардың алған білімдерін жүйелеу, білімге деген
құштарлығын арттыру, зияткерлік қабілетін дамыту. Өткен тақырыптар
бойынша алған білімдерін тереңдету, толықтыру, қорытындылау.
ә) тәрбиелік: Оқушыларды отаншылдық, демократизм идеяларына баулу;
Болашақ Қазақстанды өркендететін өздері екендігін сезіндіру.
б) дамытушылық: Оқушылардың алған білімдеріне сүйене отырып, олардың
осы мәселе жөніндегі білімдерін қайта етеріне түсіру. Одан әрі дамыту
бағытында түрлі сұрақтар беру арқылы ой-өрісін дамыту.

Сабақтың түрі: Практикалық (Семинарлық сабақ)
Сабақтың типі: Білімді бекіту (Қайталау сабағы)
Сабақтың оқыту әдістері: «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау»
технологиясының стратегиялары; талдау жүргізу,
ой қозғау, сұрақ – жауап, ауызша баяндау.
Сабақтың көрнекілігі және техникалық жабдығы: Интерактивті тақта,
буклеттер, ҚР-ның рәміздерінің суреттері, ҚР –ның Президентінің Жолдаулары,
Қазақстан -2030 стратегиялық бағдарламасы.
Пәнаралық байланыс: Саясаттану. Әлеуметтану, Дүние жүзі тарихы, Қоғамтану,
Мәдениеттану, Экономика негіздері, География
Сабақтың барысы:
а) оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, дәрісхана тазалығын ретке келтіру.
ә) Сабақтың мақсатын хабарлап, оқушылардың назарын сабаққа аудару.
Үш топқа бөлінген оқушылар жеке-жеке отырғызылады, топ лидерлері
сайланады, эксперт тобы құралады.
І-топ «Атамекен»
ІІ-топ «Бәйтерек»
ІІІ-топ «Елорда»

Сайыс жоспары.
1. «Кім жылдам?»( капитандар жарысы).
2. «Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» (Мақал мәтелдердің жалғасын
тауып, табылған жалғасының ішінен бір сөздің ағылшын, орыс тілдерінде
аудармасын береді).
3. «Тәуелсіздік шежіресі» (Семантикалық картаны толтырады).
4. «Алтын қақпа» (әр қақпаның астында тарихта елеулі ізі бар кемеңгерлер
жасырылған, сол кемеңгерлерге сипаттама береді)
5. «Тарихи криптограмма» (Бұл криптограмманы шешкенде туған жер, отан
туралы төрт шумақ өлең оқуға болады)
6. «Бас қатырғылар базары» (Бұнда оқу білім, туған жер, талап жайлы халық
мақалы, нақылы жасырылған ребустар шешеді жәнеде хронологиялық жорық
бойынша берілген даталарды ретімен орналастырады).
7. «Тендер ойыны» (Әр топ 20 жылдан кейінгі Қазақстанды суретпен
бейнелейді)
Сабақта жасалынытын әрекеттер:
- топқа бөлу
- слайдтар мен фото суреттермен жұмыс
- пысықтау, бекіту, топпен жұмыс(әр топ лидерлері, топ мүшелері берілген
сұрақтарға жауап береді)
- шығармашылық жұмыстармен таныстыру
- эксперттер тобының жұмысы (бағалау)
- оқытушының қорытынды сөзі
Оқытушының сөзі: Құрметті ұстаздар мен оқушылар! Еліміздің тәуелсіздік
алуы, халқымыздың тарихында жаңа дәуірлердің бетін ашты, бүкіл қоғамдық
өмірімізге жаңа леп, серпін ала келді.Тәуелсіздіктің ең басты –жетістігі
еркіндік. Еліміздің еркін өміріндегі бүгінгі табыстардың бәрі де
тәуелсіздіктің нәтижесі. Ел тәуелсіздігі біреулер ойлағандай құжатқа қол
қою рәсімі арқылы қол жеткендей оңайлықпен келген жоқ. Сонау «ақтабан
шұбырынды» жылдардан басталған, ел басына қауіп төндірген ауыр кезеңнен
бастап, орыс отаршылдығына қарсы жүргізілген ұлт –азаттық көтерілістер, ХХ
ғасырдың басындағы ұлт зиялыларының тәуелсіздікке деген алғашқы ұмтылысы,
тоталитарлық жүйенің нығаюы тұсындағы наразылықтар мен көтерілістер, қазақ
жастарының Желтоқсан оқиғасы кезіндегі саяси серпілісі, осылардың бәрі
ғасырларға созылған отаршылдықтан тәуелсіздікке жеткізген баспалдақтар еді.
Еліміздің тәуелсіздігі ата –бабаларымыздың асқақ арманынан туындаған,
бүгінгі ұрпақ қол жеткізген ұлы жеңіс. Сондықтан бүгінгі сабағымыз
«Тәуелсіз ел –мәңгілік ел» деп аталады.
І. Жарыс сабағымызды жүргізу үшін 3 топқа жетекшілер сайлап алайық.
Топтарға сәттілік тілейміз.
І-кезең. «Кім жылдам?»
Көңілін халқыңның таптың бүгін
Елес қой мынау бізге жат күн бүгін,
Бір бірлеп сұрақ қойып бақ сынайық.
Байқайық топ басшылар тапқырлығын –дей отырып алғашқы турды бастаймыз.

Сайысымыздың алғашқы бөлімі «Кім жылдам?» деп аталады. Ойын шарты
бойынша сұрақтар топ басшыларына қойылады.Қойылған сұрақтарға нақты әрі
жылдам жауап беріледі. Әр топқа 10 сұрақтан қойылады. Әрбір дұрыс ж
ауап 5 ұпаймен бағаланады.
І-топқа
1.Астананың символы Бәйтеректің ұзындығы қанма метр?(97м)
2.1991жылдың 10 желтоқсанынан бастап, Қазақ КСР-і қалай аталына
бастады?(Қазақстан Республикасы)
3. Мәдениетті қолдау жылы (2000ж)
4.Қазақстан Республикасының заң шығарушы органы (Парламент)
5.Н.Ә.Назарбаевтың 1999жылы жарық көрген кітабы (Тарих толқыныда)
6.ТЖМК-ның құрамына қанша адам енді? (8)
7.Қазқстанды тәуелсіз ел ретінде тұңғыш таныған мемлекет(Түркия)
8.Ұлы Абайдың 150жылдық мерей тойы ЮНЕСКО көлемінде қай жылы аталынып
өтті (1995ж)
9.Дүние жүзі қазақтарының алғашқы құрылтайы 1992 жылы қазанда қай қалада
болды? (Алматы)
10. Алғашқы Қазақстан Республикасының мемлекеттік әнұранының мәтіні
қашан бекітілді? (1992 ж. 11желтоқсан)
ІІ-топқа
1.ҚР тұңғыш конституциясы қашан қабылданды және қанша бөлімнен, қанша
тараудан, қанша баптан тұрады?(1993ж.28.01. 4бөлім,21 тарау, 131 баптан
тұрады.)
2.Туларды зерттейтін ғылым қалай аталады?(Виксикология)
3. Түркістанның 1500 жылдық тойы ЮНЕСКО көлемінде қашан аталып өтті? (
2000ж )
4.Дүние жүзі қазақтарының үшінші құрылтайы 2005жылы 28-29 қыркүйекте қай
қалада өтті? (Астана)
5. КСРО президенті М.С.Горбачев қашан қызметінен босатылады? (1991 ж.25
желтоқсан)
6.Н.Ә.Назарбаевтың 1993 жылы 9қазанда жарық көрген еңбегі қалай аталады?
(Қазақстанның болашағы –қоғамның идеалық бірлігінде.)
7.ҚР президентінің Қазақстан халықтары Ассамблеясын құру туралы жарлығы
қашан шықты? (1995 ж.1наурыз)
8.Кеңес Одағының Батыры, «Халық қаһарманы», «Ғасыр адамы» атанған
ғарышкер(Т.Әубәкіров)
9.2003-2007 жылдар аралығындағы ҚР премьер – министрі (Д.К.Ахметов)
10.Н.Ә.Назарбаевтың өкілеттігін 2000 жылға дейін ұзарту туралы
республикалық референдум қашан өткізілді? (1995ж 29 сәуір)
ІІІ-топқа
1.Қазіргі уақытта Қазақстанда қанша облыс бар? (14 облыс)
2.Н.Ә.Назарбаев 1993 жылы қандай хаттамаға қол қойды? (Лиссабон
хаттамасына)
3. 1999-2002 жылдар аралығында ҚР үкіметінің премьер –министрі
(Қ.К.Тоқаев.)
4.Отан партиясы қашан құрылды? (1999ж. қаңтарда)
5. Елтаңбаларды зерттейтін ғылым қалай аталады? (геральдика)
6.Дүние жүзі қазақтарының екінші құрылтай 2002 жылы қазанда қай қалада
өтті? (Түркістанда)
7.КСРО-ның өмір сүруі тоқтағандығы жөнінде декларация қашан жарияланды
(1991ж. 26 желтоқсан)
8.Тараз қаласының 2000 жылдық тойы ЮНЕСКО көлемінде қашан аталып
өтті(2002ж)
9. Н.Ә.Назарбаевтың 2003 жылы жарық көрген кітабы (Сындарлы он жыл)
10.Тудың авторы (Шәкен Ниязбеков)

Бүгін біз тәуелсіз ел деп Отанымыздың иесі, ана тіліміздің киелі болып, ата
тарихымыздың жүйелі болуын айтамыз. Осы ордамызға қонған құт берекеден
айырылмай, ұлт пен ұлыстар арасы ынтымақта болса ғана қолға қонған бақыт
құсы – тәуелсіздігімізді сақтай аламыз.
Орыс тілін, түсінемін білемін,
Шет тілін де хаттап оқып жүремін.
Ата-бабам қастерлеген жанындай,
Ана тілім менің нағыз жүрегім.
ІІ кезеңіміз «Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» деп аталады. Бұл
кезеңде оқушыларға мақал-мәтелдің жалғасын табу беріледі және сол табылған
жалғастың ішіндегі сөздің екі тілде аудармасын айтады. Егер жалғас дұрыс
табылып, екі тілдеде аударма дұрыс берілген жағдайда әрбір топ 30 ұпай
алады, егер бір ғана аударманы дұрыс берсе 20 ұпай, ал аудармалар берілмей
тек мақал мәтелдің жалғасы дұрыс табылса 10 ұпайдан беріледі.Әр топқа үш
мақалдан беріледі.
І-топқа.
1. Отанын сүйген отқа жанбайды, суға батпайды.
2. Орағың өткір болса, қарың талмайды
Отаның берік болса, жауың алмайды.
3. Отансыз адам, ормансыз бұлбұл.
ІІ –топқа.
1.Ел жаусыз болмас, жер таусыз болмас.
2. Өзге елдің оты
Өз еліңнің түтініне татымас
3. Елінен безген ер болмас,
Көлінен безген қаз болмас
ІІІ – топқа.
1. Ел ағасыз болмас,
Тон жағасыз болмас.
2. Опасызда отан жоқ
3. Жат елдің қаршығасынан,
Өз еліңнің қарғасы артық
ІІІ кезең. «Тәуелсіздік шежіресі» Семантикалық карта(Дұрыс жауапқа «+»
белгісін қояды)
І-топқа

Тәуелсіздік шежіресі |1991ж |2004ж |1997ж |1993ж |1998ж |желтоқсан |сәуір
|қазан |ақпан |маусым | |Жаңа астананың ресми тұсаукесері | | | | | + |
| | | | + | |Торғай,Талдықорған облыстары таратылды | | | + |
| | | + | | | | |АҚШ Қазақстанның тәуелсіздігін таныды | + | | | |
| + | | | | | | Қазақстанның халық бірлігі» одағы құрылды | | | |
+ | | | | | + | | |ҚР-да білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттікбағдарламасы» қабылданды | | + | | | | | | +
| | | |
ІІ-топқа

Тәуелсіздік шежіресі |1995ж |2007ж |1999ж |1994ж |1997ж |қаңтар |сәуір
|ақпан |мамыр |маусым | |Қазақстанның төлқұжатын азаматтарға беру басталды
| + | | | | | | | + | | | |Қ.И.Сәтпаевтың 100жылдығы | | |
+ | | | | + | | | | |Көкшетау, Жезқазған, Семей облыстары таратылды |
| | | |
+ | | | |
+ | | |Ғарышкер Т.Мұсабаев аспан көгіне 6 айлық сапарға аттанды | |
| | + | | | | | | + | | ҚР-ның премьер –министрі
болып К.Мәсімов тағайындалды | | + | | | | + | | | |
| |
ІІІ-топқа

Тәуелсіздік шежіресі |2002ж | 2006ж |2000ж |2001ж |1995ж |қаңтар |мамыр
|сәуір |желтоқсан |маусым | |Ленинск қаласы Байқоңыр болып өзгертілді | | |
| | + | | | | + | | |Қазақстанда І-Еуразиялық медия –форумы
болды | + | | | | | | | + | | | |Ұлы Жеңістің 55 жылдық мерекесі
тойланды | | | + | | | | + | | | | | Қр мемлекеттік Әнұранының жаңа
мәтіні «Менің Қазақстаным» | | + | | | | + | | | | | | Шанхай
ынтымақтастық ұйымы құрылды | | | | + | | | | | | + | |
ІҮ-кезең. «Алтын қақпа»
Көз алдымда көсіледі
Білім мінген көк дүниенің шапқаны.
Тарих-ұлтымыздың мақтаны!
Ойыншының өзіне жақсы білгені,
Бізге жақсы тапқаны!
Бірге ашайық біздің «Алтын қақпаны!
Тақтада үш қақпа тұрады. Сол алтын қақпаның артында Қазақстан тарихында
елеулі іздері бар кемеңгер адамдардың портреттері жасырылған. Балалар
портреттегі тұлғаның аты –жөнін, тарихтағы рөлін , қызмет ету кезеңін т.б
жайында естеріне түсіреді.Топ ішінде талдау 5минуттан аспайды. Өз
командасынан топтың бір адамы қорғайды.Неғұрлым толық жауап беруін
бақылаушы қадағалап отырады. Толық жауап берілген жағдайда ұпай қойылады.
Ү кезең. Траихи криптограмма. Көп оқыған, көп тоқыған, білгені мол адам
ғана намысқор, әділетті, айбынды қоғам қайраткері бола алады. Яғни қоғам
тағдыры, мемлекет тағдыры білімді ұрпақ өздеріңнің қолдарыңда. «Білімнен
асқан қазына жоқ. Қазына құпия ақыл –біліммен ғана ашылады». Бұл бөлімде
сіздердің білімдеріңізді анықтау үшін криптограммалар шешеміз. Берілген
криптограмманы шешу арқылы төрт шумақ өлең оқуға болады.Бұл жерде өлең
шумақтары әр түрлі болғанымен, қойлатын сұрақтары бірдей.

№ 1 криптограмма. (І-топқа)

17
|
20 |
3 |
17 |
5 |
8 |
15 |
1 | |
13 |
17 |
22 |
17 |
13 |
21 |
11 |
17 |
3 | |
4 |
17 |
20 |
11 |
17 |
13 | |
2 |
5 |
6 |
1 | |
13
|
17 |
9 |
17 |
3 |
8 |
17 | |
17 |
9 |
15 |
13 | |
4 |
7 |
5 |
21 |
15 |
3 | |
13 |
15 |
19 |
17 |
3 | |
12 |
18 |
16 |
6 |
14 | |
17 |
5 |
17 |
11 |
15 |
3 | |
17 |
21 |
13 |
17 |
19 |
5 |
17 |
19 | |
11 |
14 |1
0 |15 |
19 |
5 |
15 | |
4 |
7 |
23 | | | | |
9 |
15 |
14 |
8 |
17 |
19 |
10 |
17 | |
13 |
17 |
5 |
15 |
13 |
11 |
17 |
21 |15 |
3 | |
9 |
15 |
10 |
17 |
19 | |
9 |
2 |
16 |
6 |
14 | |
1.Тұңғыш қазақ алфавитінің негізін салушы – 4.17.20.11.30.19.21.15.3.7.☺.
2.Тұңғыш қазақ ғарышкері – 25.24.4.25.12.6.19.7.☺.
3. Тұңғыш қазақ суретшісі – 13.17.21.11.2.2. ☺.
4. Тұңғыш қазақ академигі –21.25.11.23.17.2. ☺.
5. Тұңғыш қазақ романы «Қалың малдың» авторы- 12.18.4.2.2. ☺.
6. Олимпиада чемпионы атағын алған тұңғыш қазақ палуаны-
28.9.12.2.1.23.6.19.7. ☺.
7. Қазақстанның тұңғыш президенті – 3.17.22.17.19.4.17.2. ☺.
8. Ұлы Отан соғысында өз қаржысына ұшақ жасатқан атақты қазақ палуаны-
1.30.14.17.20.11.23.17.21.7. ☺.
9. 2 мәрте Кеңес Одағының Батыры атағын алған ұшқыш- 4.29.16.2.5.8.29.3.7.
☺.
10. Күріш өсіруде әлемдік рекорд жасаған атақты күрішші –26.17.13.17.2. ☺.
11. Кеңес Одағының Батыры атағын алған қазақтың батыр қыздарының бірі –
1.7.5.8.17.10.30.5.7.☺.17.

№ 2 криптограмма(2-топқа)

11
|
7 |
23 |
15 |
19 |
17 |
10 |
15 |
14 | |
1
1 |
17 |
1 |
15 |
19 |
5 |
17 |
21 |
15 |
23 | |
1
2 |
6 |
3 |
8 |
6 |
16 |
6 |
1 | | | | | |
13 |
24 |
17 |
3 |
15 |
9 |
11 |
17 |
3 | |
26 |
28 |
19 |
2 |
12 | |
4 |
17 |
5 |
13 |
1
5 |
23 | |
11 |
3
0 |
19 | |
4 |
28 |
16 |
6 |
3 | | |
3 |
15 |
10 |
17 |
20 |
11 |
17 |
1 |
15 |
3 | |
2 |
5 |
8 |
6 |
16 |
1 |
3 |
6 |
14 | |
11 |
30 |
10 |
15 |
19 |
15 |
3 | | | | | | |
4 |
29 |
6 |
12 | |
30 |
21 |
11 |
17 |
23 | |
11 |
25 |
24 |
25 |
21 |
6 |
22 |
8 |
6 |
12 | |
11 |
6 |
22 |
16 |
6 |
3 |
6 |
3 | | | | |
№ 3 криптограмма(3-топқа)

11 |
30 |
19 |
17 |
10 |
15 |
14 | |
13 |
17 |
22 |
17 |
13 |
21 |
11 |
17 |
3 | |
2 |
5 |
8 |
6 | |
1 |
2 |
12 |
2 |
3 | | | | | | | | | |
21
|
28 |
20 |
16 |
2 |
1 | |
26 |
7 |
13 | |
21 |
28 |
20 |
2 | |
17 |
5 |
1 |
17 |
20 |
1 |
15 |
3 | |
26 |
2 |
19 |
8 |
6 | |
4 |
18 |
11 |
2 | | |
11 |
17 |
3 |
15 |
11 |
13 |
17 |
3 | |
4 |
17 |
19 | |
25 |
5 |
2 |
1 |
16 |
2 | |
13 |
17 |
22 |
17 |
13 | |
17 |
11 |
15 |
3 | | | | | | | |
11 |
24 |
15 |
14 |
8 |
15 | |
17 |
21 |
13 |
17 |
13 |
11 |
17 |
11 |
17 | |
26 |
2 |
5 |
4 |
6 |
19 |
2 |
11 |
2 |
1 | | | | | | | | | | |
ҮІ кезең «Бас қатырғылар базары»
Жан қиналмай жұмыс бітпес,
Талап қылмай мұратқа жетпес- дегендей, кезекті сайысымыз «Бас қатырғылар
базары» деп аталады.Бұнда оқушыларға ребус беріледі, ребусты дұрыс шешкен
жағдайда туған жер, оқу-білім, талап туралы халық мақалы мен нақылдарын
оқуға болады. Сонымен қатар оқушыларға белгілі бір оқиғаны білдіретін
даталар беріледі, олар сол даталарды ретімен қояды және сол жылдарда қандай
оқиға болғандығын айтады.
І-топқа.
1. 1465-1466 жж- Қазақ хандығы құрылды.
2. 1680-1718 ж.ж.- Тәуке ханның ел билеуі.
3. 1723ж – «Ақтабан шұбырынды алакөл сұлама» оқиғасы
4. 1916 ж –Ұлт азаттық көтеріліс
5. 1992 ж. 2-наурыз- қазақстан БҰҰ-на мүше болды.
ІІ-топқа.
1. 1538-1580 –Хақназар ханның ел билеуі.
2. 1731 ж. 10 қазан -Әбілхайыр ханның Ресей қол астына кіру туралы ант
беруі.
3. 1837-1847 ж.ж. –К.Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс.
4. 1917ж қазан-1918 ж наурыз- Қазақстанда Кеңес үкіметінің орнауы.
5. 2005 ж 4 желтоқсан –Президент сайлауы өтті.
ІІІ-топқа.
1. 1643ж-Өрбұлақ шайқасы
2. 1771-1781ж.ж- Абылай ханның ел билеуі
3. 1836-1838 ж.ж- М.Өтемісұлы мен И.Тайманов бастаған шаруалар
көтерілісі.
4. 1941-1945 ж.ж. –Ұлы Отан соғысы
5. 1993ж. 15 қараша- Ұлттық төл теңгеміз айналымға енді.

Шіркін-ай,
Бір саяға келер болсақ!
Ұшығын ұзақ жылдың көрер болсақ
Жүз мың жыл өткенннен соң, о дариға-ай,
Көгеріп жерден қайтып өнер болсақ деп жырлағандай соңғы кезеңіміз тендер
ойынына өтсек.
Соңғы кезеңіміз «Тендер ойыны» деп аталынады. Бұл кезеңде үш топ көз алдына
20 жылдан кейінгі Қазақстанды елестетіп, өзойларын плакат бетіне сурет
түрінде түсіреді. Салған суреттерін тендерлік комисссия мүшелеріне
сараптауға береді. Комиссия қай топтың жұмысы үздік деп тапса, сол топқа
жоғары ұпай беріліп, «жеңімпаз» деп танылады.

Эксперттер тобының жұмысы ( сараптау және бағалау )
Оқытушының қорытынды сөзі:
Егеменді Қазақстанның тізгіні жас ұрпақ сіздердің қолдарыңызда. Халық
жазушысы Ә.Нұршайықов: «Ұлттық тілдің, дәстүрдің, салт-сананың мызғымас
тірегі-тәуелсіздік. Тәуелді ұлт бұл байлықтың бәрінен айрылып, бейшара
болады»-деген. Бұл қанатты сөзді бойымызға сіңіре отырып, халқымыздың салт-
дәстүрін, тілін, дінін қасиет тұтуымыз керек.
Тәуелсіздіктің тірегі –білім. Дана халқымыз «Білегі мықты бірді жығады,
білімі мықты мыңды жығады» -деп баяғыда айтқан.
Қиялына қанат біткен, ойы ұшқыр, білімді жастар болатындықтарыңа
сенімдімін.
Адам елінен, жерінен тыс өмір сүре алмайды. Сіздердің жас жүректеріңіз
елім деп, жерім деп соғады. Ел үшін, халық үшін қызмет етіңіздер.
Елбасымыздың «Қазақстан болашағы, балалар сіздердің қолдарыңызда»,-деген
аталық сезімін ақтай біліңіздер.

Ту тігілді халқымның бүгін бағына,
Жас өрендер желбіретіп нық ұста!
Ғасырларға жалғастырып елдікті,
Дақ түсірме ата-баба арына!

Үлгі бізге аталардың ерлігі,
Ұлағаты, өнегелі еңбегі.
Тәуелсіздік туын ұстап жоғары
Бүгінгі ұрпақ - болар елдің ертеңі!

Үйге тапсырма :
1) МүБ.Мұхамедов, Б.Сырымбетұлы «Қазақстан
тарихы».
2) «Тәуелсіздік – тұғырым» эссе жазу
3) «Тәуелсіз Қазақстан» сөзжұмбақ құрау.