ПАСКАЛЬ ТІЛІНДЕ МӘТІНДІК АҚПАРАТТАРДЫ ӨҢДЕУ

9 - сынып

Сабақтың тақырыбы : ПАСКАЛЬ ТІЛІНДЕ МӘТІНДІК АҚПАРАТТАРДЫ ӨҢДЕУ

Сабақтың мақсаты: Білімділік:

Оқушыларды паскаль тілінде мәтіндік ақпараттарды өңдеу тәсілдерімен таныстырып, үйрету. Есептер шығаруға дағдыландыру.

Дамытушылық

Оқушылардың ойлау қабілеттерін, есте сақтауларын жетілдіріп, дамыту.

Тәрбиелік:

Оқушыларды шығармашылыққа, шапшаңдыққа, шешім қабылдағыштыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: ЖБНИ.

Сабақтың жоспары: 1. Ұйымдастыру

2. Үй тапсырмасын сұрау

3. Ж. Б. Н. И

а) дәптермен жұмыс

4. Практикалық жұмыс

5. Қорытынды. Бағалау. Үйге тапсырма.

Сабақтың барысы: Оқушыларды сабаққа бағыттап, үй тапсырмасын сұрау.

Мәтін әр түрлі символдардан тұратын жолдар тізбегінен тұрады, Әдетте, мәтіндермен жұмыс істегенде, тек символдық шамаларды пайдалану тиімсіз, өйткені көбінесе жеке символдарды емес, олардың тізбегін -сөз тіркестерінен тұратын мәтін жолдарын өңдеу қажет болады. Паскаль тілінде сөз тіркестерін пайдалануға болатыны 2-тарауда көрсетілген болатын. Символдар жолы немесе жолдық тұрақты деп символдарының саны 256-дан (0-255) аспайтын апострофтар ішіне алынған символдар тізбегін айтады. Егер сол символдар тізбегі ішінде апострофты да пайдалану қажет болса, оны екі апострофпен алмастыру керек.

Мысалы, ^‘ Бізге керегі өзің емес пе?’, ‘Ахметұлы’ және т. б символдар тізбегінде бос орын таңбасы да жеке символ ретінде қарастырылады.

Паскаль тілінде символдар тізбегінен тұратын тіркестік айнымалылар кең колданылады, олардың типін көрсету үшін алдымен айнымалы атауы, одан кейін тік жақша ішінде жолдың ең ұзыны көрсетілген string түйінді сөзі пайдаланылады.

Тіркестік айнымалының типі программаның типтерді сипаттау бөлімінде немесе тікелей айнымалыны сипаттау бөлімінде де орна-ласа береді. Оның айнымалы бөлімінде сипатталуы:

VAR

<айнымалы аты, . . . >: string [жолдың ұзындьны] ;

Мысалы. VAR

TEX1 : string [29] ;

ATJ : string [40] ;

АТАҮ : string [275] ;

A : string;

Мұндағы соңғы АТАҮ-дағы символдар ұзындығы дұрыс көрсетілмеген, себебі 275>255, сондықтан мұнда компьютер «қате» деген хабарлама береді. Егер жолдың ұзындығы (символ саны) сипаттау кезінде көрсетілмесе (А айнымалысы), онда оның ұзындығы 256 символ деп қабылданады. Сөз тіркесіндегі (мөтін жолының) символдардың нөмірі 1-ден бастап оның ең үлкен мәніне дейін өзгереді.

Апостроф ішінде орналасқан тіркестік айнымалылар мәндерінің мағынасының болуы немесе болмауы шарт емес. Мысалы, £==", А:= ^л Алматы\ В = Р?АВ\ В\ = 1999АВ^ т. б., мұнда сөз ггіркестерінің ұзьшдьны символдар санына сөйкес: 0, 6, 4, 6 байтқа, -gU болып есептеледі. Компьютер жадындағы сөз тіркестерінің ялатын көлемін байт өлшемі арқылы көрсету үшін сөз тіркесінің _еН үзынына 1-ді косу жеткілікті. Мысалы, жоғарыдағы ATJ _аТ ауына берілген символдар саны 41 байт. Қосымша байт сөз ^ркесінің алдына орналасады да, ол байтта осы сөздщ ағымдағы (сол мезеттегі) үзындығының мөні сакталады.

Сонымен, жолдың компьютер жадында орналасу схемасын төмендегідей түрде көрсетуге болады, мүнда Ү - бірінші байт:

У - жолдьщ ағымдаіы К үзындыгы сақталады;

У+1-де жолдың 1-символы,

У+2-де жолдың 2-символы,

У+А-да ағымдағы жолдьщ соңғы символы, Ү+А+1 - бос үяшық,

Ү+М - осы сөз тіркесіне берілген үзындьщтьщ ең үлкен мөні. Мүндағы У- жад үяшығының алғапщы байты, К-ағымдағы сөз тіркесінің үзьшдығы, М - осы сөз тіркесі үпгін кдбылданған ең үлкен үзындық, яғни оның ең үлкен мәнішн үзындығы.

Мысалы, тіркестік айнымалының мәні А:= 'Алматы қаласы' болса, ол жадта былай орналасады.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

13: 13

А: А

л: л

м: м

а: а

т: т

ы: ы

к: к

а: а

л: л

а: а

с: с

ы: ы

А[0] = Chr(8), A[1] =’A’, …, А[13] = ‘ы’

Алғашкы орында жол ұзындығы, қалған орындарда сөз тіркесі тұрады да, А айнымалысының мәніне ord(A[0] ), яғни 14 байт орын беріледі.

4. 3. 1. Тіркестік өрнектер. Тіркестік өрнек деп амал белгілері, тіркестік тұрақтылар, айнымалылар және функция атауларынан құралған ұзындығы 256 символдан артпайтын тізбекті айтады.

Алгоритмдік тілдерде тіркестік өрнектерді литерлік өрнектер деп те атайды. Литерлік шамалардың мәндері алгоритмдік тілдерде тырнақша ішіне алынып жазылса, Паскаль тілінде апостроф ішінде жазылады.

Тіркестік өрнектерде біріктіру және салыстыру амалдары пайдаланылады.

Біріктіру немесе конкатенация амалы, ол карапайым белгісімен белгіленеді. Бұл амал бірнеше символдардан немесе сөз тіркесінен жаңа мәтін жолын кұру үшін пайдаланылады.

SI :="Ас"; S2:="тана"; S3:=S1+S2; S4:=Sl+"қap"; S5:= S2+’көз;

Бұлардың нәтижесі: S3:= "Астана"; S4:= "Асқар"; S5:=’танакөз’.

Программа мәтініндегі сөз тіркесінен тұратын тұрақтылар бір жол бойынша жазылуы тиіс, егер оның бөлігін келесі жолға тасымалдап жазатын болсақ, қате болады. Сондықтан программа жазу кезінде бір жолға сыймайтын сөз тіркесін біріктіру амалы арқылы былай орналастыру кажет:

Mekeme := ‘Республикалық білім беруді акпараттандыру ғылыми’ + ‘-әдістемелік орталығы’;

Сөз тіркестерін біріктіру амалын Concat() функциясы арқыла да орындауға болады, мысалы: Strl := "Әйтеке"; Str2 := "би"; Ctr3 := Concat(Strl, Str2) ;

Мұның нәтижесі: Str3 := "Әйтеке би"; болады, негізінде, былай жазған дұрыс: Str3 := Concat(Strl, ‘’, Str2) ;

Салыстыру амалдары, олар: =, <>, >, >=, <, <= белгілерімен белгіленеді. Сөз тіркестерін салыстыру олардың символдарының кодтарын солдан оңға қарай біртіндеп бір-бірімен салыстыру арқылы жүзеге асырылады. Егер тіркестің алғашқы символдары бірдей болса, онда қай жолдың символы көп болатын болса, сол үлкен деп есептеледі. Егер өрнекте біріктіру мен салыстыру амалдары болса, ең алдымен біріктіру амалы, содан соң салыстыру амалы орындалады. Сөз тіркестерін салыстыру амалының нөтижесі логикалық шама (TRUE немесе FALSE) болады. Мысалдар:

Өрнек

‘MS-DOS’ < ‘MS-Dos’

‘program’ < ‘PROGRAM’

‘SAM’ = ‘SAM’

‘SAM’ > ‘SAM’

‘BBB’ < ‘BB’

‘TAM1’ > TAM2’

‘Boy’ < ‘girl’

‘100’< ‘110’

Нәтиже

TRUE

FALSE

TRUE

Тіркестік айнымалыға тіркестік өрнектер мәнін беруде меншіктеу амалы (:=) колданылады. Бірақ мұнда, егер меншіктелінетін мән ұзындығы оны сипаттауда көрсетілген ең үлкен ұзындықтан артық болса, онда артық символдар алынып тасталады. Мысалы:

Сипаттау: Сипаттау

Өрнек: Өрнек

Нөтиже: Нөтиже

Сипаттау:

A: string [5] ;

В: strihg [3] ;

С: strihg [8] ;

Өрнек:

А:='КАЛАМҚАС’ В:= ‘ТАМАША’

С:= ‘Аканұлы’

Нөтиже:

‘ҚАЛАМ’

‘ТАМ’

'Аканұлы'

Мәтін ұзындығын анықтау операциясы. Бұл операция алгоритмдік тілде ұзын (длин - length) түйінді сөзі арқылы орындалады. Мәтін ұзындығы оны құрайтын символдар санымен анықталады. Мысалы: алгоритмдік тілде ұзын ("информатика") = 11, ал Паскаль тіліндегі ұзындығы LENGTH ("информатика") = 11.

Бір де бір символы жоқ мәтін бос мәтін болып саналады. Оның ұзындьны 0-ге тең: Үзын («») «= 0, яғни мұндай мәтін алгоритмдер мен программаларда 0 рөлін атқарады.

Көп жағдайларда өрнек құрамына тіркестік тұрақтылар, айнымалылар, тіпті символдар да енуі мүмкін.

Мысалы:

PROGRAM BK1;

VAR L : CHAR;

S : STRING [5] ;

R : STRING [25] ; BEGIN

WRITELN (‘L, S мөндерін енгізіндер:’) ;

READLN (L, S) ;

R:=L+S+ "біздікі";

WRITELN (R)

END.

Программа орындалғанда L-ге "A", S-ке "-сынып" деген мән берсек, нәтижеде "А-сынып біздікі" сөзі шығады. Жолдың символдарын олардың орналасу орны (индексі) бойынша табуға болатынын айттық. Индекстің типі бүтін болады, ол айнымалы атауынан соң тік жақша ішіне алынып жазылады. Мысалы, S = "Алматы" болса, онда S[2] = "л", S[4] = "а" болады.

Сөз тіркестерін өңдеуге арналған стандартты функциялар мен процедуралар. Паскаль тілінің стандартты функциялары : CHR(I) - I санына (кодына) сәйкес символды береді. Мысалы, CHR(l) = ‘!’ CHR(250) = ‘з’ CHR(255) = "ч"

- S символыньщ бүтін сан түріндегі кодын береді.

…

ORD(S) - S символының бүтін сан түріндегі кодын береді.

Мысалы,

ord(!) =l ord(a) =250 ord(4) =255.

COPY (St, Poz, N) - St сөз тіркесінің Poz нөмірлік (позициялық)

символынан бастап катар тұрған N символ көшіріліп алынады. St - тіркестік айнымалы, Poz, N- бүтін сандар. Егер сөз тіркесі ұзындығынан N артық болса, нәтиже бос символ (бос орын) болады,

Мысалы:

PROGRAM BOLY;

VAR N, M: INTEGER;

S: String [12] ; R: string [8] ;

Begin

Writeln (‘N, M, S мәндерін ентізіңдер:') ;

Readln (N, M, S) ;

R:=copy(S, N, M) ; Write (‘R=’, R) End.

Егер бұл программа орындалғанда N= 4, M= 6, S='Алматылық’ мәндері берілсе, онда нөтиже R='атылық' болады.

CONCAT (SI, S2, . . . , SN) - жақша ішіндегі тіркестік айнымалылар мәндерін орналасқан орындары бойынша біріктіреді. Мысалы, Concat ('а', ' в’, ‘c’) =’abc’

Мысал

. PROGRAM BIRIGU;

VAR S : string [14] ; M: string [9] ; R: string [7] ;

BEGIN

Writeln('R, M енгізу:') ; Readln (R, M ) ; S:= concat (R, M ) ; Write(S) END.

Егер R мен М-ге сәйкес 'Алматыда', '_тұрамыз' мәндері берілсе, онда нәтиже 'Алматыда тұрам' болады. Себебі, S жолы үшін 14 символға орын берілді, сондықтан 14 символдан артық символ жазылмайды.

LENGTH(S) -S тіркестік айнымалысының мәніндегі символдар санын береді. Мысалы,

Length ('ABCD') = 4; Length (‘a f 5 1’) = 7.

Ұқсас жұмыстар

Үйге тапсырма

Паскаль - программалау тілі

Жолдан ішкі жолды

Паскаль тілінде мәтіндік ақпаратты өңдеу

Паскаль – бағдарламалау тілі

Паскаль тілінде

Күнтізбелік - тақырыптық жоспар

Графиктік процедуралар. 8 сынып

Паскаль - программалау тілі. Паскаль тілінің негізгі элементтері. Тілдің алфавиті.