Абай Он жетінші қара сөз

Скачать

Тұрсынбай Ақгүлдің 8-сыныпқа әдебиет пәнінен арналған қысқа мерзімді жоспары

І топтың тапсырмасы. Осыны окындар жаксылап. Хадиша І топқа баруға тырыс . «Абайдың қара сөздері» - абайдың прозалық шығармасы. барлығы 45 сөз және «бірер сөз қазақтың түбі қайдан шыққандығы туралы» деген тарихи мақаладан тұрады. «Қара сөздер» деген атау өлең сөзден бөлек дүниелер мағынасын білдіреді. Абай өзінің ақындығының оқырмандар үшін түсінуге қиындығын сезіп, кейбір күрделі дүниетанымдық мәселелерді қарасөздерде түсіндірген. Абайдың біршама өлеңдерін қара сөздеріндегі кейбір ойларды түсініп барып қабылдауға мүмкіндік ашылады. Мысалы, «Алланың өзі де рас, сөзі де рас» деген өлеңін түсіну үшін алдымен отыз сегізінші сөзді оқыған жөн. Екеуінің айтар ойлары бір бағытта, бірінде ой поэзия тілінде, бірінде проза тілінде жеткізілген. Енді ақынның қара сөздеріне көңіл аударып көрелік. Абайдың қара сөздерінің кім үшін болса да, тәрбиелік мәні зор. Әйтсе де білімге ұмтылушы жастар үшін айрықша құнды. Өйткені ғылым да, өнер де жастар үшін. Адамның қолын бақытқа жеткізетін ілім - білімді игеру де жастардың ғана қолынан келетін іс. Қартайған адам қанша ұмтылса да, өндірері аз болмақ. Сондықтан білімге ұмтылған жастар ұлы ақынның бұл айтқандарын берік есте сақтауы қажет.

Абайдың «Алтыншы», «Сегізінші», «Он бірінші» сөздері жоғарғы ілім - білімге ұмтылуға бөгет жасайтын надандық, мақтаншақтық мінездерді шенеуге арналады. «Бірлік, тірлік» деген сөз ұғымдарының мәнін аша келіп, «Алтыншы сөзінде» Абай: «Бірлік - ақылға бірлік, малға бірлік емес», - десе, сол әңгімесінің екінші жерінде: «Ырыс - алды тірлік» дейді. Жанын қорғалап жаудан қашып, қорқақ атанып, еңбек қылудан, қызмет қылудан қашып, еріншек атанып, ез атанып, дүниеде әлгі айтылған ырысқа дұшпан болады . . .

Абайдың «Он жетінші сөзі» қайрат, ақыл, жүрек, ғылымға арналады. Алдыңғы үшеуі адам үшін өздерінің атқаратын жұмыстарын айта келіп, әр қайсысы өзін бірінші орынға қойып таласады да, ғылымға төрелікке жүгінеді. Ғылым үшеуінің де жақсылы, жаманды қасиеттерін дәл сипаттап, әділ сынайды. Жеке - жеке үшеуінде де кемшілік бар. « . . . Осы үшеуің басынды қос, оның ішінде жүрекке билет», - деп үкім шығарады. «Егер үшеуің ала болсаң, мен жүректі жақтаймын», - дейді оларға ғылым. Демек Абай жүректі, яғни адам - адамды сүю, адам үшін қызмет етуді бірінші орынға қояды. Бірақ ғылым бойынша да, Абайша да ең идеал нәрсе - осы үшеуінің бірлігі. «Осы үшеуі ( ақыл, қайрат, жүрек ) бір кісіде менің айтқанымдай табылса, табанының топырағын көзге сүртерлік қасиетті адам сол», - дейді.

Қорытындылай келе, біз ұлы ақынымыз Абай Құнанбайұлының дәуірінде айтып кеткен атама сөздерінің әлі күнге дейін өз өмірімізге қажеттілігін ұғындық. Оның адамгершілікке баулыған, тәрбиеге негізделген қара сөздері арқылы рухани азық алдық, адамдық сипатта бой түзеуге тырыстық. Демек бұл ақынның халықпен бірге жасағандығы. Ақын мұрасы - халықтың сарқылмас асыл қазынасы. Әр қазақта тәлім алар ғибратты сөздер көп болғай . . .

1. Қарасөз дегеніміз-ғылым туралы, философия туралы, дін туралы қарасөзбен жазылған еңбек.

2. Қарасөз -арабтың «ғақлия» деген сөзімен мәндес.

3. Ғақлия-көркем сөз, дана сөз, асыл сөз деген мағынаны білдіреді.

4. Абайдың қарасөзінің саны -45.

5. Бұл қарасөздер 1890-1898 жылдар арасында жазылған.

6. Қарасөздер алғаш рет Семей қаласында 1948 жылы Абай журналында жарық көрді.

7. Абайдың қарасөздері орыс, қытай, француз т. б. көптеген әлем тілдеріне аударылды.

ІІІ топ:

Кейіпкерлерге мінездеме:

Ақыл көп қырлы жақсылық пен жамандықты бірдей ұстайды.

Қайрат қатты, күшті, пайдасы да, зияны да мол, жақсылық пен

жамандықты берік ұстайды.

Жүрек адам денесінің патшасы, адам жанының мекені

Ғылым ақыл, қайрат, жүректің басын қосушы, адамға өле-өлгенше азық болатын ұғым.

Сөздікпен жұмыс:

Кәмелет - ой тоқтатқан кез

Жүгіну - бас ұру

Ғибадат - құлшылық ету (діни наным)

Абұйыр - ар- намыс

Мансап - атақ, данқ

Нәфсі - қалау, құмарлық

Ахирет - о дүние

Дөңбекшітетұғын - ойландыратын

Қырына жүру - айтқанына көну, жүру

Табанының топырағы көз сүртелік - қасиетті

Қайыр болмады - берекесі болмады

Иба тұтты - тәртіп сақтады, ізетті болды, құрметтеді

Ғақлия-көркем, дана сөз

мәдмәладқа жету-мақсатқа жету

күнәкәр-күнәлі болу

ІҮ топ:

ІІ деңгей:

1. Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста,

Сонда толық боласын елден ерек.

2. Ғылым таппай мақтанба, орын таппай баптанба.

3. Дүние де өзі, мал да өзі,

Ғылымға көңіл бөлсеңіз.

4. Жүрегіңнің түбіне терең бойла,

Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла.

5. Жүректе қайрат болмаса,

Ұйықтаған ойды кім түртпек?

6. Мұңмен шыққан оралған тәтті күйге,

Жылы жүрек қайда бар қозғаларлық?

7. Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар,

Үннің тәтті оралған мәні оятар.

8. Қайрат пен ақыл жол табар,

Қашқанға да қуғанға.

Тілші сұрақтары:

1. Абай Құнанбаев қай өңірдің тумасы? (Манарбек)

2. Абайдың артында қандай мұралар қалды? (Бибарыс)

3. Абайдың суреткерлігін қалай дәлелдейсіз? (Дулат)

4. Абайдың сазгер екенін білерсіз. Бір әнін айтып беріңізші. (Ақбота)

Бағалау парағы

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс