Қазақ тілі - ұлттық мәдени, рухани асыл мұра

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Тақырыбы
Қазақ тілі - ұлттық мәдени, рухани асыл мұра

Мақсаты
Қазақ тілінің қоғамдағы рөлі туралы ақпарат қалыптастыру, ойын жүйелі жеткізуге дағдыландыру
Күтілетін нәтиже
Қазақ тілінің қоғамдағы орны туралы ақпарат алады және ойын көркем де жүйелі жеткізуге дағдыланады.
7 модульдің қолданылуы
Оқытудағы жаңа тәсілдер, СТО, Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Қолданылатын әдіс-тәсілдер
Миға шабуыл, <<Ирек>> стратегиясы, Суреттер сөйлейді, Сөздер пойызы, Эссе, Бес жолды өлең, Екі жұлдыз бір тілек.

Қолданылатын ресурстар
Оқулық, маркерлер, суреттер, тақта, стикерлер, ноутбук
Ұйымдастыру кезеңі

Сабақ барысы
Амандасу, сынып оқушыларын түгендеу, оқу құралдарының түгел болуын қадағалау, сыныптың сабаққа дайындығын қадағалау.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Сабақ кезеңдері
Тапсырма. Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушылардың іс-әрекеті

Білу

Қызығушылық
тарын ояту
Миға шабуыл. Тақырыпта кіру үшін сұрақтар қоямын.Сол арқылы сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашқызамын.
Сұрақтар:
Біздің ұлттық тіліміз қай тіл?
Ұлттық тілді қалай бағалайсыңдар?
Қазақ тілі қандай тіл?
Бүгінгі танысатын тақырыбымыз не туралы болмақ?
Бұл тақырып бойынша алдымызға қандай мақсат қоямыз?
Сұрақтарға жауап береді. Сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашады.
Түсіну
<<Ирек>> стратегиясы. Тақырыпқа қатысты ақпаратты оқушыларға үлестірмелі карточка түрінде бөліп беремін. Өзіне берілген ақпаратты түсініп оқуды тапсырамын.
Өзіне берілген ақпаратты түсініп оқиды. Қалған оқушыларға түсіндіреді. (Қандай формада түсіндіреді: әңгіме, сызба, тест өз еркі)
Қолдану
<<Суреттер сөйлейді>> оқушыларға бірдей сурет таратамын. Берілген сурет бойынша қазақ тілінің байлығын көрсете отырып әңгіме немесе өлең құрастыруды тапсырамын.

Берілген суреттер бойынша әңгіме немесе өлең құрастырады. Өзара бағалау жүргізеді.
Сергіту сәті
<<Сөздер пойызы>> ойыны. Сөздер айтамын.
Оқушылар сол сөздердің синонимдерін антонимдерін, болса омонимдерін табады.
Талдау
Оқулықпен жұмыс. 2-жаттығу. Төмендегі дәйексөздермен танысып, әр пікірге қатысты ойларыңды қысқаша тұжырымдап жазыңдар.
Тапсырманы берілуі бойынша орындайды.
Жинақтау
Әдеби тіл деген ұғымды, мемлекеттік тіл деген ұғыммен байланыстырып эссе жазыңдар.
Алған ақпаратты жинақтай отырып эссе жазады.
Бағалау
<<Қазақ тілі>> сөзіне бес жолды өлең құрастыруды тапсырамын.
Бес жолды өлең:
1. Зат есім
2. Сын есім
3. Етістік
4. Сөйлем
5. Зат есім - Синоним
Қазақ тілінің байлығын бағалай отырып бес жолды өлең құрастырады.
Рефлексия
Екі жұлдыз, бір тілек. Парақшаны таратамын.
Екі жұлдыз, бір тілек

<<Екі жұлдыз, бір тілек>> парақшасын толтырады.
Өзі үшін тиімді болған 2 нәрсені жұлдызға, 1 ұсынысты немесе түсініксіз ақпаратты жүрекке жазады.
Үй тапсырмасы
8-бет, 4-жаттығу. Берілген дәйексөзді эпиграф ретінде пайдаланып, <<Туған тілім>> деген тақырыпта өлең, эссе не мақала жазыңдар.
Қазақстанның болашағы - қазақ тілінде.
(Н. Назарбаев)
Шығармашылық тапсырманы өз қалаулары бойынша орындайды.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Тақырыбы:
Әдеби тілдің грамматикалық нормалары

Жалпы мақсат
Оқушыларға әдеби тіл және оның нормалары жайлы толық мәлімет бере отырып, олардың ой-пікірін қалыптастыру, күнделікті өмірде әдеби тілдің нормаларын сақтау дағдыларын дамыту.
Мақсат
Әдеби тілдің грамматикалық нормалары туралы ұғыну, күнделікті грамматикалық нормаларды дұрыс қолдану
Күтілетін нәтиже
Әдеби тілдің грамматикалық нормалары туралы ұғынады, күнделікті грамматикалық нормаларды дұрыс қолдануды үйренеді.
7 модульдің қолданылуы
СТО, Көшбасшылық, АКТ, ОүБ және оқуды бағалау
Қолданылатын әдіс-тәсілдер
Миға шабуыл, Постер қорғау, Кестемен жұмыс, Топтастыру, Аяқталмаған сөйлем, ББҮ
Қолданылатын ресурстар
Флипчарт, маркерлер, портреттер, тақта, стикерлер, ноутбук
Сабақ барысы
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті
Ұйымдастыру кезеңі

Алтын ереже құру
Бағалау парағын таратып беру.
<<Сандарды бейнеле>> ойыны
арқылы психологиялық ахуалды жақсарту
Тәртіп ережелері талданып , сол арқылы сыныптың ережесін құрады.
Бағалау парағы арқылы оқушылар бір-бірін бағалап отырады.
Өздеріне берілген сандарды дене мүшелерімен, қимылымен бейнелеу.
Білу

Миға шабуыл. Интерактивті тақтадағы сұрақтар арқылы оқушылардың кезекпен жауап беруі сұралады.
Қазақ тілі қандай тіл?
Әдеби тіл деген не?
Әдеби тілдің қолданылу аясы?

Оқушылар интерактивті тақтадан кез-келген ұяшықты таңдайды да, кезектесіп жауап береді. Оқушылар еске түсіреді, талдайды.

Түсіну

Постер қорғау. Осы көрсетілген жаңа тақырыпты оқушыларға жинақтау үшін жаңа материалдарға байланысты ресурстар беру, өз беттерінше дайындық жасату. Кітаппен жұмыс жасату Постер арқылы тақырыптарын қорғату. Ақпарат:
Грамматикалық норма дегеніміз - тіліміздегі грамматикалық тұлғалардың бір ізге,бір қалыпқа түсіп,дағдыға айналып жұмсалуы.
Айталық,сөзге алдымен жұрнақ,содан кейін жалғаудың жалғануы,жалғаулардың өзінің бірізділігі: әуелі көптік,сосын тәуелдік,содан кейін септік жалғауларының жалғануы грамматикалық норма болып табылады.Осы ережеге бағынбайтын мынадай сөздер бар: апаларым - апамдар,әкелерің - әкеңдер.Тек туысқандық қатынасты білдіретін ата,әже,көке,аға,апа сияқты зат есімдерге ғана жалғауларды осылай норманы бұзып жалғауға болады.Сонда олардың мағыналары екі түрлі болады:апаларым,аталарым,дегенде,олардың көптігін білдірсе,апамдар,атамдардегенде ол кісілердің қасындағыларды да қоса қамтып,солардың көптігін білдіреді.
Тілдік тұлғаларды белгілі бір стильдік мақсатта пайдалануды нормадан жөнімен ауытқу дейміз.Бұл көбінесе көркем әдебиетте кездеседі.Мысалы,болымсыз етістіктің келер шақтың тұлғасының І жақта ма-й-мын болуы - грамматикалық норма.Ол ауытқып,ман түрінде жұмсалады:
Ескі бише отырман бос мақалдап,
Ескі ақынша мал үшін тұрман зарлап.
Мұнда - ман қосымшасы ерекше стильдік қызмет атқарып,істі істеуден қайсарлықпен үзілді-кесілді бас тартқандықты білдіреді.
Тілдегі сөздер бір-бірімен қалай болса солай тіркесе салмайды,олардың арасында міндетті түрде мағыналық байланыс болуы шарт.Сөздердің бір-бірімен тіркесу мүмкіндігі бірдей емес.Мысалы, биік және жоғары сөздері бір-бірімен мәндес,мағыналас болғанымен,үнемі бірінің орнына бірі жүре бермейді. Сол себептен биік жартас,биік мұрат,биік тау дегенде,биік сөзінің орнына жоғары сөзін қойып айтуға болмайды(жоғары жартас емес,жоғары мұрат емес,жоғары тау емес).Сөздерді жалғаусыз тіркестіру қатеге жатады.
Әдеби тілдің грамматикалық нормаларына сөйлем мүшелерінің дұрыс орналасуы да жатады.Сөз өз орнында тұрмаса,сөйлем мағынасы өзгеріп кетеді және құлаққа тосаң естіледі,көзге оғаш көрінеді.
Сөйлем құрағанда тілдің ішкі ережелерін ескеріп,әр сөзді орнына қойып айтудың үлкен мәні бар,Қазақ тілінде сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі тұрақты:баяндауыш сөйлемнің ең соңында,бастауыш сөйлемнің басында не ортасында,анықтауыш,пысықтауыш,толықтауыш өздері қатысты сөздерден бұрын тұрады.
Оқушылардың мақсаты мұғалімді тыңдау, өз ойлары мен пікірлерін айту
Постер арқылы бар білімдерін талқылап ортаға оқушы шығып, тапсырманы постер арқылы қорғайды және өз пікірлерін ортаға салады., бір-біріне түсіндіреді.
Қолдану

Кестемен жұмыс . Алынған ақпаратты қолдана отырып төмендегі нормаларға бағынбай тұрған сөздерді көркем шығармалардан тауып кестеге толтырыңдар.
Грамматикалық нормаға
бағынбай қолданылған сөздер
Сөзжасамдық норма
Морфологиялық
норма
Синтаксистік
норма

Көркем шығармамен жұмыс жасай отырып кестені толтырады.
Талдау

7-жаттығуды орындау. Мына сөздердің қайсысы әдеби нормаға сай келеді? Дұрыс нұсқасына сөйлем құрап жазыңдар.
Оқушылар жаттығуды орындайды
Сергіту сәті
Сөздер банкісі

Жалпы сөздер Тақырыпқа қатысты
орналастырылған сөздерді таңдап алады
Тақырыпқа қатысты сөздерді тез-тез кезектесіп тақтадағы тақырыптың астына іледі, кім көп дұрыс жапсырса сол оқушы жеңіске жетеді.
Жинақтау

Топтастыру. Грамматикалық норма дегеніміз. Бір-бірін қайталамай тақтаға алған ақпаратты жинақтайды. Грамматикалық норма дегеніміз (ортада)

Топтастыру стратегиясы арқылы алған ақпаратты жинақтайды.
Бағалау

Аяқталмаған сөйлем. Грамматикалық норманы білу маңызды/қажеті жоқ. Себебі, ...
Керек сөздің астын сызады. Себебін түсіндіре отырып, тақырыпты бағалайды.
Рефлексия
БББ кестесі
Осыған дейін білдім
Осыдан кейін білдім
Білгім келеді...

Оқушылар кері байланыс арқылы өздерінің сабақтан алған әсерлерін, ұсыныс, тілектерін жазады
.
Үйге тапсырма
13-бет, 8-жаттығу. Берілген фразеологизмдердің мағынасына үлгі бойынша түсінік беріңдер.

Фразеологиялық сөздікпен жұмыс жасайды.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Тақырыбы:
Әдеби тілдің грамматикалық нормалары

Жалпы мақсат
Оқушыларға әдеби тіл және оның нормалары жайлы толық мәлімет бере отырып, олардың ой-пікірін қалыптастыру, күнделікті өмірде әдеби тілдің нормаларын сақтау дағдыларын дамыту.
Мақсат
Күнделікті өмірде грамматикалық нормаларды дұрыс қолдану

Күтілетін нәтиже
Күнделікті өмірде грамматикалық нормаларды дұрыс қолдануды үйренеді.
7 модульдің қолданылуы
СТО, Көшбасшылық, АКТ, ОүБ және оқуды бағалау
Қолданылатын әдіс-тәсілдер
Ыстық орындық, Тез ойлан!, Эссе, Дөңгелек үстел, Блоб ағашы
Қолданылатын ресурстар
Флипчарт, маркерлер, портреттер, тақта, стикерлер, ноутбук
Сабақ барысы
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті
Ұйымдастыру кезеңі

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Білу

Ыстық орындық. Өткен сабаққа байланысты сұрақтар құрастыртамын, <<Ыстық орындыққа>> кезектесіп оқушыларды отырғызамын.
Қазақ тілі қандай тіл?
Әдеби тіл деген не?
Әдеби тілдің қолданылу аясы?

Оқушылар ыстық орындықта кезектесіп жауап береді. Оқушылар еске түсіреді, қайталайды.

Түсіну

Өткен сабақта танысқан әдеби тілдің грамматикалық нормалары туралы ережені топтаса отырып өз сөздерімен түсіндіріп беруді және дәлелдеме, мысал келтіруді сұраймын.

Оқушылардың мақсаты ережені өз сөзімен түсіндіру, ойлары мен пікірлерін айту
Қолдану

М. Өтемісұлының <<>>Ереуіл атқа ер салмай>> өлеңіндегі грамматикалық нормаға бағынбай тұрған сөздерді тауып, нормаға сай қайтадан жазып шығу.
Көркем шығармамен жұмыс жасай отырып
Талдау

7-жаттығуды орындау. Мына сөздердің қайсысы әдеби нормаға сай келеді? Дұрыс нұсқасына сөйлем құрап жазыңдар.
Оқушылар жаттығуды орындайды
Сергіту сәті
Тез ойлан! Жұмбақтар жасыру
Тез ойланып, жұмбақтарды шешу
Жинақтау

Эссе. Алған ақпаратты жинақтай отырып, әдеби тілдің нормаларын сақтап <<Менің арманым>> деген тақырыпты эссе жазыңдар. Бағалау критерийлері бойынша бір-біріңнің жұмыстарыңды бағалаңдар.
Бағалау критерийлері:
Сөз саны 40-50 болу - 1 ұпай
Грамматикалық нормалардың орынды қолданылуы - 1 ұпай
Әдеби тілде жазылуы - 1 ұпай
Топтастыру стратегиясы арқылы алған ақпаратты жинақтайды.
Бағалау

Дөңгелек үстел. Нормаларды сақтау керек пе?
Оқушылардан осы төңірегінде пікірін сұраймын. Ортақ шешім шығартамын.

Әр кім өзінің пікірін, көзқарасын айтады, бірлесе отырып тақырыпты бағалап, ортақ шешімге келеді.
Рефлексия
<<Блоб ағашы>> арқылы сабаққа рефлекция жасайды. Кері байланыс жүзеге асады.

Оқушылар кері байланыс арқылы өздерінің сабақтан алған әсерлерін, ұсыныс, тілектерін жазады.
Бояиды және Неліктен? деген сұраққа жауап береді.

Үйге тапсырма
16-бет, 15-жаттығу. Мәтінді түсініп оқыңдар. Теледидарда немесе өз орталарыңда айтылып жүрген морфологиялық және синтаксистік нормаға жатпайтын сөз тұлғаларына мысалдар жазыңдар.

Үй тапсырмасын орындау жолдарымен, берілуімен танысады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Тақырыбы

Әдеби тіл нормалары және нормадан ауытқу
Жалпы мақсат
Оқушыларға әдеби тіл және оның нормалары жайлы толық мәлімет бере отырып, олардың ой-пікірін қалыптастыру, күнделікті өмірде әдеби тілдің нормаларын сақтау дағдыларын дамыту.
Мақсаты
Әдеби тіл нормалары туралы түсінік қалыптастыру, мәтін ішінен әдеби тіл нормасынан ауытқыған сөздерді табу
Күтілетін нәтиже
Әдеби тіл нормалары туралы түсінік қалыптасады, мәтін ішінен әдеби тіл нормасынан ауытқыған сөздерді таба алады.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Қолданылатын әдіс-тәсілдер
Ойлан-бөліс-бірік, Тірек сызба, Эссе
Қолданылатын ресурстар
Флипчарт, маркерлер, портреттер, тақта, стикерлер, ноутбук
Сабақ барысы
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті
Ұйымдастыру кезеңі

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Білу

<<Ойлан-бөліс-бірік>> стратегиясы.
Төмендегі ережені оқушыларға таратып беремін. Жеке оқытамын, түсінгендерін бір-бірімен бөлісуге шақырамын, біріге отырып ережені өз сөздерімен түсіндіріп беруді тапсырамын.
Тілдік норма дегеніміз - тілдік таңбалардың (сөз, қосымша, сөйлем), тілдік амал-тәсілдер қолданысының бірізділігі мен реттілігі, белгілі бір тілдік ұжымның дұрыс деп таныған жүйесі.
Ережені біледі, өз сөздерімен айтып береді.
Түсіну

Тірек сызба жасау. Оқулықта берілген қосымша ақпаратты оқиды. Түсінгендерін топтаса отырып тірек сызбаға түсіреді. Тірек сызбада мына мәселелерді қарастыру керек: Әр оқушыға мына тақырыпшаларды бөліп беремін.
Нормадан жөнімен ауытқу
Сөйлем мүшелерінің қалыптасқан орын тәртібі
Жіктік жалғауының түсіріліп айтылуы
Әр кім өзіне берілген мәселелерді тірек сызбаға түсіреді. Түсінгендерін ортада қорғайды. Басқаларына түсіндіреді.
Қолдану

Алған ақпаратты қолдана отырып 16-жаттығудағы өлең үзінділерінен нормадан ауытқыған қосымшаларды теріп жазыңдар. Қазіргі тілдің нормасына сай емес екендігін дәлелдеңдер. Олар:
Тигей ме, жүргей ме, мінгей ме, достым, дұспаным, дегей ме, сүйетұғын, күйетұғын, жүретұғын.
Грамматикалық нормадан ауытқыған сөздерді теріп жазады. Нормаға сай еместігін дәлелдейді.
Талдау

Әдеби тіл нормасының сақталу деңгейі туралы талқылаңдар. Мына кестеден не түсіндік, талқылайық.
Қолданыс аясы
Тіл нормасының сақталуы
Шешендік өнер
Толық сақталады
Көркем әдебиет, мерзімдік баспасөз материалдарынан мысал келтіріңдер, салыстырып көріңдер.
Ауызекі сөйлеу стилі
Нормадан ауытқушылық болады

Газет-журнал, теледидар ақпараттар стиль
Норма толық сақталады.

Кестедегі әдеби тіл нормасының қолдану аясымен танысады, топта талқылайды.

Жинақтау

<<Әдеби тіл>> деген сөзге бес жолды өлең құрастыруды тапсырамын.
1. бір зат есім
2. екі сын есім
3. үш етістік
4. төрт сөзден құралған бір сөйлем
5. зат есім бірінші қатарға синоним
Алған ақпаратты жинақтай отырып бес жолды өлең құрастырады.
Бағалау

Күнделікті өмірде әдеби тілде сөйлейдің маңызы бар ма? Әдеби тіл бізге не үшін керек?
Сұрақтарға жауап бере отырып тақырыпты бағалайды.
Рефлексия
<<Жетістік сатысын>> толтыру

Оқушылар кері байланыс арқылы өздерінің сабақтан алған әсерлерін, ұсыныс, тілектерін жазады. Жетістік сатысының қай жерінде жүргенін белгілеп, пікірін жазады.
Үйге тапсырма
21-бет, 18-жаттығу. <<Тіл мәдениеті: сөйлеу және жазу>> тақырыбында ұйымдастырылған дөңгелек үстелде айтылған пікірлер негізінде <<Тіл тазалығы>> атты эссе жазыңдар.
Берілген тақырып бойынша эссе жазады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Жаттығу жұмыстары

Жалпы мақсат:
Оқушыларға әдеби тіл және оның нормалары жайлы толық мәлімет бере отырып, олардың ой-пікірін қалыптастыру, күнделікті өмірде әдеби тілдің нормаларын сақтау дағдыларын дамыту.
Мақсат:
Тапсырманы тілдік талдау көмегімен, тақырыпты зерттеу жəне малғұматтар арқылы тәжірибеде орындау.
Оқу нәтижесі:
Тапсырманы тілдік талдау көмегімен, тақырыпты зерттейді жəне алған малғұматтар арқылы тәжірибеде орындайды.
7 модульдің қолданылуы
Оқытудағы жаңа тәсілдер, СТО, Көшбасшылық, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту
Оқыту әдістері:
Керек емес, Сөздер банкісі, РАФТ әдісі, Аяқталмаған сөйлем.
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Керек емес! Өздері үй тапсырмасында жазып келген сөздерін стикерге жазғызамын. Сөз жазылған стикерді умаждатып, қоқыс салғышқа салғызамын. Яғни біз енді бұл нормадан ауытқыған сөздерден құтылғанымызды, осыдан былай әдеби тілде сөйлеу керектігін түсіндіремін.
Стикерге сөздерді жазады.
Қоқыс салғышқа салады.
Неліктен салғанын түсіндіреді.
Қызығушылықты ояту
Сөздер банкісі

Жалпы сөздер Тақырыпқа қатысты
орналастырылған сөздерді таңдап алады
Тақырыпқа қатысты сөздерді тез-тез кезектесіп тақтадағы тақырыптың астына іледі, кім көп дұрыс жапсырса сол оқушы жеңіске жетеді.
Білу
Түсіну

1. Төменде берілген мәтіндерден грамматикалық нормадан ауытқыған қосымшаларды табыңдар.
2. Өз орнында тұрмаған сөздерді тауып,қайсысы әдеби тіл нормасына жатпайтынын түсіндіріңдер!
3. Әдеби тіл нормасына жататын сөздерге сөйлем құрастырыңдар.
Сым, тұрман, айтпан, айтпаймын, тыңдаман, болғай ма? Болмай ма? тұрмаймын, жырламан, жырламаймын, барғын , келгін, жүрсей, жүрсеңші, барсаңшы.
Грамматикалық нормадан ауытқыған қосымшаларды табады.
Әдеби тіл нормасына жатпайтын сөздерді түсіндіреді.
Сөйлем құрастырады.
Сергіту сәті
<<Ағылшын жаңбыры>> атты сергіту жасату. Жаттығудың алгоритмін түсіндіремін.
Оқушылар сергіп, демалады
Қолдану Талдау

Жинақтау

Бағалау

22-жаттығу. Берілген тіркестерді қатыстыра отырып, әңгіме құраңдар. Өз мәтіндеріңнен сөздердің тіркесуіне, мағыналық үйлесіміне мысал келтіріңдер.

23-жаттығу. <<Әдеби тіл нормаларын сақтау - тіл тұғырлығын нығайтуға қосатын үлесім>> тақырыбында эссе жазыңдар.

РАФТ әдісі. Оқушыларға рөлді бөліп беремін.
Тақырыпты өзім ұсынамын.
Әдеби тілде сөйлеу

Әңгіме құрастырады. Мысал келтіреді.
Алған мәліметті жинақтап эссе жазады.

РАФТ әдісі арқылы әркім өзіне берілген тапсырманы орындап, тақарыпқа баға береді.
Бағалау

Үйге тапсырма беру
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.

24-беттегі Ойтұжырым тапсырмасын үйде орындауды тапсырамын.
Үй тапсырмасын орындау жолдарымен танысады.
Рефлексия
Аяқталмаған сөйлем әдісі арқылы рефлекция жасатамын.
Бүгінгі сабақта маған... қиын болды.
Мен жақсы түсіндім...
Мен түсінбедім...
Маған ұнады...
Кері байланыс парағын толтырады.
Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Тақырыбы
Диктант <<Қараша күз белгісі>>
Жалпы мақсаттар
Оқушыларға әдеби тіл және оның нормалары жайлы толық мәлімет бере отырып, олардың ой-пікірін қалыптастыру, күнделікті өмірде әдеби тілдің нормаларын сақтау дағдыларын дамыту.
Мақсаты
Сауатты жазу дағдыларын қалыптастыру.
Оқыту нәтижелері
Сауатты жазуға дағдыланады.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Негізгі идеялар
Диктант- сауаттылықты тексеру жұмысы, оқушылар жұмыстарының қалай бағаланатын біледі.
Дереккөздер,сілтемелер
<<Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы>> 5-9 сыныптар М.С.Атабаева: <<Білім>> баспасы 2006ж, -бет

Ынтымақтастық атмосфера тудыру
Мұғалім жазбалары

Еркін әңгімелесу.
Мектепке келе жатып нені байқадыңыздар?
Ауа- райы қалай? Көңіл-күйіміз қалай?
Тұсаукесер
* Өтілген ережелер бойынша сұрақтар, диктант мақсатымен таныстыру, бағалау критерийлерін бірігіп жасау.
* Мәтінге кіріспе сұрақтар беру.
Мағынаны тану
Ескіден жаңаға көшу, меңгеру қадамдары.
Диктант мәтіні. Қараша күз белгісі
Қараша күз келді. Солтүстіктен ызғырық жел соғып тұр. Айдын беті қиқулаған құс. Көпті көрген сары тіс аңшы айдындағы құстар тобына аңыра қарап, дүниенің басқа бір қызығын тамашалап кетіп еді. Өзі құс ату саятына көп шықпаса да, қаз-үйрекке қаршыға, ителгі салғанды, бөдене ме шүрегейге қырғи мен күйкентай салғанды талай-талай тамашалаған. Ол ғана емес, құстар дүниесі, олардың өмірі, әсіресе, ұзақ-ұзақ сапарлары, жолдары Қамбарбек жанының құпиялы ғашығы, ынтызары еді. Міне, бүгін де күн шықпай шығыстан сәуле көтерілген сайын құстардан тыныштық кете бастады. Олар тағы да ұзақ сапарға тартпақ. Ең алдымен көл бетіндегі аққулар тобы, сапарға шыққан ұшақтардың моторын қыздырғаны сияқты, қанаттарымен көл толқындарын сабалап, бірін-бірі қуып, қанат-топшысын қыздыра бастады. Аққулардың ұшуға әзірлігін сезгендей, қаздар мен үйректер де қиқу сап, ұрандасып өз тобын жинап жатты. Әсіресе, күздің ең суығын ала келетін қараша қаздар да сапарға әзірленіп, қым-қиғаш қиқу мен қаңқылға басты.
(С. Бақбергенов, 142 cөз)

Жазу кезеңі
Қосымша тапсырмалар
Қайталап оқу, тексеру, тыныс белгілерін қою.
Үй тапсырмасы
Әдеби тіл мен диалект сөздерге ВЕНН диаграммасын құрастыру

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Синтаксис. Сөйлем туралы түсінік
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Мақсаты:
Синтаксис туралы түсінік қалыптастыру, сөйлемнің негізгі қасиетін анықтау арқылы білімдерін тереңдету
Оқу нәтижесі:
Синтаксис туралы түсінік қалыптасады, сөйлемнің негізгі қасиетін анықтау арқылы білімдерін тереңдетеді.
7 модульдің қолданылуы
АКТ, Оқытудағы жаңа тәсілдер, СТО, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Мен үйде және мен сабақта, Кім жылдам, Ашық микрофон,
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

4. <<Мен - үйде>> және <<Мен - сабақта>> жаттығуы (3 минут)
Қазір сіздер парақты екі бағанға бөліңіздер. Бірінші бағанаға <<Мен үйде>> деп, ал екінші бағанаға <<Мен жұмыста>> деп жазыңыздар. Осы екі бағананы сол жердегі мінез-құлықтарыңыз бен жүріс - тұрыстарыңызды жазыңыздар.
Талқылау:
1. Осы жағдайлардағы мінез-құлықтарыңыз бен жүріс-тұрыстарыңыздың ұқсастықтары мен айырмашылықтары туралы қорытынды жасаңыз.
2. Қай бағананы толтырған оңайға соқты? Қай бағана көптеу болды?
3. Не себепті айырмашылықтар болады?
Ал біз бүгінгі сабақта өзімізді қалай ұстауымыз керек? Қай бағанға сәйкес келеді?
Тренингті орындай отырып, ортада психологиялық ахуал қалыптасады.

Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Білу
Түсіну
Төмендегі мәліметті оқушыларға беремін. Әр қайсысы жеке-жеке оқиды. <<Ашық микрофон>> әдісімен тақырыпты жан-жақты талқылайды.

Сөйлем туралы түсінік. Сөйлем дегеніміз - сөздердің әр алуан тұлғада өзара тіркесіп, біршама тиянақталған ойды білдіруі. Сөйлем адамдардың бір-бірімен түсінісіп, пікір алысуы үшін, қарым-қатынас жасауы үшін қажет.
-Оқып жүргеніңді Кенжетай айтып еді. Оқуларың бүгін басталды ма?
-Бүгін төрт сағат оқыдық. (С.М.)
Мұнда екі адам сөйлесіп, қарым-катынасқа түскен, пікір алысқан. Бұл сөйлесуде біршама тиянақты ойды білдірген үш сөйлем бар. Алғашқы сөйлемде -- Кенжетайдың айтқаны туралы ой, екіншісінде - оқуларының басталған-басталмағанын білуді мақсат еткен ой, соңғысында тыңдаушының оған қайтарған жауабы түріндегі ой берілген. Сөйлем өзімен сырттай ұқсас тілдік құбылыстардан, ең алдымен, коммуникативтік қызметі (қарым-қатынас жасау құралы болу), яғни бірдеме жайында хабарлау қызметі жағынан ажыратылады. Мысалы, сүт пісірілді деген мен сүт пісіру деген мысалдарды салыстырудан мынаны аңғаруға болады: біріншісінде (сүт пісірілді) бастауыш пен баяндауыштың құрылымдық үлгісі бар, ол бірдеме жайында хабар беру үшін кұрастырылған. Ал екінші мысалдағы синтаксистік құрылым бірдемені атау үшін құрастырылған. Сондықтан біріншісі - сөйлем, екіншісі - сөз тіркесі. Сөз тіркесінде номинативті қызмет болса, сөйлемде хабарлау қызметі бар. Сөз тіркесі сөйлем құраудың материалы болады: сөздер өзара тіркесіп, белгілі синтаксистік қарым-қатынасқа түсіп, сөйлем құрамында жұмсалады.
Тілімізде әр түрлі мағыналарды білдіретін, мысалы, сәлем беру, рақмет айту, тілек білдіру, кешірім сұрау (Кеш жарық! Кешіріңіз! Жаңа жылыңызбен! мақұлдау мен теріске шығару (Иә, солай, жарар), әр түрлі эмоцияны білдіру (Бәрекелді! Ойпырмай!), жалпы сұрақты білдіру және оған жауап айту (Бұл қалай? Ештеңе емес, т.б.) сияқты айтылыстар бар. Бірақ бұлар өздігінен мәлімет бере алмайды, сөйлем бола алмайды, өйткені оларға бастауыш-баяндауыштық құрылым тән емес. Сөйлем болу үшін, оның грамматикалық негізі, яғни тұрлаулы мүшелері болу керек.

Қосымша
Қолдану Талдау
Кітаппен жұмыс. 25-25-жаттығу.
Мәтінді оқып, мазмұнын талқылаңдар. Сөйлемдерді сөз тіркестеріне талдап, байланысу түрін анықтаңдар.
Берілуі бойынша жаттығуды орындайды.
Шығармашылық жұмыс
Жинақтау

Алған мәліметті жинақтай отырып топта тақырыпқа қатысты ақпараттарды топтастырады. Ортада қорғайды.

Алған мәліметті жинақтап топтастыру жасайды.

Бағалау
<<Сөйлем>> сөзіне бес жолды өлең құрастыруды тапсырамын.
1. бір зат есім
2. екі сын есім
3. үш етістік
4. төрт сөзден құралған бір сөйлем
5. зат есім бірінші қатарға синоним
Бес жолды өлең құрастырады.
Үй тапсырмасын беру. Бағалау
27-бет, 26-жаттығу, ережені қайталау
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Рефлексия
Екі жұлдыз, бір тілек. Парақшаны таратамын.
Екі жұлдыз, бір тілек

<<Екі жұлдыз, бір тілек>> парақшасын толтырады.
Өзі үшін тиімді болған 2 нәрсені жұлдызға, 1 ұсынысты немесе түсініксіз ақпаратты жүрекке жазады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Сөйлем түрлері
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақ мақсаты:
Сөйлем туралы түсінік қалыптастыру, сөйлемнің құрамын, ерекшелігін анықтау
Оқу нәтижесі:
Сөйлем туралы түсінік қалыптасады, сөйлемнің құрамын, ерекшелігін анықтайды.
7 модульдің қолданылуы
СТО, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Психологиялық ахуал, Үлестірмелі парақша, Ойлан-бірік-бөліс, Деңгейлік тапсырма, Эссе, БББ кестесі
Сабақ барысы

Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Көңілді күн>> видеоролигін ұсынады.

Қимылдарды бірге жасайды.
Қызығушы лықты ояту
Жеке жеке сөздер таратамын. Ол сөздерден сөйлемдер құрастыруды тапсырамын.
Сол арқылы сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашқызамын..
Сөздерден сөйлемдер құрастырады.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын анықтайды.
Жаңа тақырып
Білу
Түсіну
Ойлан-бірік-бөліс. Алдарына төмендегі кестені таратып беремін, кестемен танысып, ережесін өз сөздерімен айтып беруді тапсырамын. Ақпаратты өздері бөліп алып, таныстырады.

Айтылу мақсатына қарай сөйлемнің төрт түрі болады.
Түрі
Тыныс белгісі
Мысалы
Хабарлы сөйлем
Нүкте
Ертең қаладан келемін.
Сұраулы сөйлем
Сұрақ белгісі
Сен қашан келесің?
Бұйрықты сөйлем
Нүкте көтеріңкі көңілді білдірсе леп белгісі
Жылдам, ойлан!
Қалған жұмысты сендер атқарыңдар.
Лепті сөйлем
Леп белгісі
Алақай, жаз келді!

Сөйлем
Сөйлемдегі оқиға белгілі бір шақта жүзеге асырылады.
Бұл оқиға өткелі де үш жылдың жүзі болыпты
Бұрын болған әрекет

Жырдан үзінді айтып жатыр.
Болып жатқан әрекет

Болашақта туған мекеніңе ораларсың.
Әлі жүзеге аспаған әрекет

Қолдану
Талдау
28-жаттығу. Мәтінді оқып жеке жеке берілген тапсырмаларды бөліп алып орындаңдар. (Деңгейлік тапсырма)
1-оқушы хабарлы сөйлемді сұраулы, бұйрықты, лепті сөйлемдерге айналдырады;
2-оқушы бір сөйлемді сөз тіркестерінің байланысу түріне талдайды;
3-оқушы соңғы сөйлемнен орын тәртібі арқылы байланысқан сөз тіркестерін теріп жазады.
Шығармашы лық жұмыс
Жинақтау
30-жаттығу. Елбасы пікірін негізге ала отырып, <<Тіл және мен>> тақырыбында ойтолғау жазыңдар. Өз мәтіндеріңдегі сөйлемдерді айтылу мақсатына қарай ажыратыңдар.
Ойтолғау жазады, сөйлемдерді айтылу мақсатына қарай ажыратады.
Бағалау

Сөйлем түрлерінің біз үшін пайдасы қаншалықты? Неліктен? деген сұрақтарға жауап алу
Сұрақтарға жауап береді және өздері де бір біріне сұрақтар құрастырып қояды,
Үйге тапсырма беру

Бағалау
31-бет, 32-жаттығу. Алған білімдеріңді жинақтай отырып, <<Сөйлемнің айтылу сипаты мен сазы>> тақырыбында тұжырымдама жазыңдар. Өз мәтіндеріңді айтылу мақсаты мен сазына қарай сөйлемнің барлық түрінің болуын ескеріңдер.

Оқушыларды бағалаймын.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Рефлексия
БББ кестесі
Осыған дейін білдім
Осыдан кейін білдім
Білгім келеді...

Оқушылар кері байланыс арқылы өздерінің сабақтан алған әсерлерін, ұсыныс, тілектерін жазады

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Хабарлы сөйлем
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақ мақсаты:
Хабарлы сөйлем туралы түсінік қалыптастыру, сөйлемнің тыныс белгісін, ерекшелігін анықтау.
Оқу нәтижесі:
Хабарлы сөйлем туралы түсінік қалыптасады, сөйлемнің тыныс белгісін, ерекшелігін анықтайды.
7 модульдің қолданылуы
Оқытудағы жаңа тәсілдер, СТО, Көшбасшылық, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту
Оқыту әдістері:
Сиқырлы қобдиша, Постер қорғау, Бес жолды өлең, Аяқталмаған сөйлем
Сабақ барысы

Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

<<Сиқырлы қобдиша>> жаттығуы.
Нұсқау: Қатысушылар шеңбер құра отырады. Ортада сиқырлы қобдиша тұрады. Сыйлықтар - қағазға жазылған адамгершілік қасиеттер.
Жаттығу шарты: Қобдишадан әр қатысушы кезекпен бір сыйлықты таңдап алып, ішінде жазылған сөзді лайықты деп санаған адамға сыйлайды. Сыйлықтар үлестірілгеннен кейін, шеңбер бойынша өзінің сыйлығын айтады.
Рефлексия: сонымен, қоршаған орта да осы қасиетке сізді лайық деп таныса, жеке-жеке қошемет көрсетейік. Сыйлықтарыңыз құтты болсын!
Қимылдарды бірге жасайды.
Қызығушы лықты ояту
Тақтада бірнеше сөйлем көрсетемін. Ол сөйлемдердің айтылу мақсатына қарай қай сөйлемге жататынын сұраймын.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын бірлесе отырып ашамыз.
Сөздерден сөйлемдер құрастырады.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын анықтайды.
Жаңа тақырып
Берілген ақпаратты түсініп оқу.

Хабарлау, баяндау, суреттеу мақсатында айтылған сөйлемді хабарлы сөйлем дейміз.
Хабарлы сөйлем іс-әрекеттің болғандығын, белгілі бір шақта (өткен шақ, осы шақ, келер шак) жүзеге асқандығын немесе жүзеге асатындығын білдіреді. Мысалы:
Ойпаттар дегдіп, қыраттар кебе бастады. Күзде жыл құстары жылы жаққа қайтады, сөйтіп, олар да қыстан аман шығуға әрекет жасайды. (С.М.) Хабарлы сөйлем оқиғаның, іс-әрекеттің болымсыздығын да білдіреді. Мысалы: Жер жыртуға гпоймайды, от отынеа тоймайды, кісі ойва тоймайды, бөрі цойеа тоймайды.
Хабарлы сөйлем бір нәрсе жайында хабарлап қана қоймайды, айтушының іс-әрекетке көзқарасын, ой-пікір-лерін білдіреді. Мысалы: Ақ сутін беріп, аялап әсірген ананы қалай суйсец, еліцді де солай сую - цасиетпгі борышыц. (С.А.)
Хабарлы сөйлемде дауыс ырғағы бірте-бірте көтеріліп, сөйлемнің соңына қарай бәсеңдейді.
Хабарлы сөйлемнен кейін нүкте қойылады.
Сызбасы:



Берілген ақпаратты қолдана отырып Постер қорғау.

Шығармашы
лық жұмыс
34- жаттығу. Берілген өлең үзінділерін қарасөзге айналдырып, хабарлы сөйлем құраңдар. Қандай өзгерістерді байқадыңдар?
Жаттығуды берілуі бойынша орындайды.
Бағалау
<<Хабарлы сөйлем>> сөзіне бес жолды өлең құрастыруды тапсырамын.
1. бір зат есім
2. екі сын есім
3. үш етістік
4. төрт сөзден құралған бір сөйлем
5. зат есім бірінші қатарға синоним
Бес жолды өлең құрастырады.
Үй тапсырма беру. Бағалау
34-бет, 36-жаттығу. Берілген мәтіннің сөз тіркестерін пайдалана отырып, мәтін мазмұнына қатысты <<Ұстаз сыры>> тақырыбында (айтылу мақсатына сай сөйлем түрлерін ойластыра отырып) эссе жазыңдар.

Оқушыларды сабақтағы белсенділігіне қарай бағалаймын.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Рефлексия
Аяқталмаған сөйлем әдісі арқылы рефлекция жасатамын.
Бүгінгі сабақта маған... қиын болды.
Мен жақсы түсіндім...
Мен түсінбедім...
Маған ұнады...

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Сұраулы сөйлем
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақ мақсаты:
Сұраулы сөйлем туралы түсінік қалыптастыру, сөйлемнің тыныс белгісін, ерекшелігін анықтау.
Оқу нәтижесі:
Сұраулы сөйлем туралы түсінік қалыптасады, сөйлемнің тыныс белгісін, ерекшелігін анықтайды.
7 модульдің қолданылуы
Талантты және дарынды балаларды оқыту, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
<<Жүйрік ой>> жаттығуы, Үлестірмелі парақша, Суреттер сөйлейді, Қайта байланыс жаттығуы
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

<<Жүйрік ой>> жаттығуы
Мынадай сауалдарға ойша өзіңізге ғана іштей жауап беріңіз: /музыканың ақырын әуені ойналады/
- Маған қажет қасиеттер, мыналар......
- Сол қасиеттердің кейбіреуі менің бойымнан табылады. Олар: ......
- Әлі де жетіспейтін, түзетуді қажетсінетін қасиеттерім, мыналар .....
- Менің жанымнан мына адамдардың табылғанын қалар едім, себебі .....
Рефлексия: бұл жаттығуды орындап болғаннан кейін қандай сезімде болғаныңызды айтыңыз.
Жаттығуды алгоритмі бойынша орындайды.
Қызығушы лықты ояту
Үлестірмелі парақшаға сұрау есімдіктерін жазып таратамын.
Мен бұл сөздерді неліктен тараттым? Бұлар қандай мағына береді? Бұл сөздер қандай сөйлем жасауға негіз болады?
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын бірлесе отырып ашамыз.
Сұрақтарға жауап береді.
Сабақтың тақырыбын табады.
Мақсатын бірлесе отырып құрастырады.
Жаңа тақырып
Бір нәрсе жайында сұрап білу мақсатында айтылған сөйлемді сұраулы сөйлем дейді. Сұраулы сөйлемдер негізгі сұрақты, жетек сұрақты, анықтауыш сұрақты білдіреді.
Бір нәрсе, оқиға, іс туралы мәлімет алу үшін қойылған бастапқы сұрақты негізгі сұрақ дейміз.
Мысалы: Сен тамақ іштің бе? Үйде кім бар?
Негізгі сұрақ сұрау есімдіктерінен (Қашан? Кім? Қанша? Қайда? Неге? Кімде? т.б.) және ма, ме, ба, бе, па, пе шылауларының қатысуымен жасалады.
Негізгі сұраққа жауап алу үстінде қосымша туған ойға байланысты сұрақты жетек сұрақ дейміз.
Мысалы:
-Кеште кімдер өлең айттъі?
-Ұлдар өлең айтты.
-Қыздар ше?
Жетек сұрақтар толымсыз болып қүралады, көбіне тек сүрақ мағыналы сөзден ғана тұрады. Жетек сұрақ ше шылауының қатысуымен жасалады.
Сергіту сәті
<<Суреттер сөйлейді>> әдісі
Интербелсенді тақтадан суреттер көрсетемін. Сол суреттерге кезектесіп жабық және ашық сұраулы сөйлем құрастыруды тапсырамын
Көрсетілген суреттерге сәйкес сұраулы сөйлем құрастырады. Кідіріс жасап, тоқтап қалған оқушы жеңіледі.
Шығармашы лық жұмыс

38-жаттығу. Берілген жұмбақ әңгімедегі сұраулы сөйлемнің жасалуына орай сұрақтың түрін анықтаңдар. Жұмбақты шешіңдер. Өздеріңде осы сияқты жұмбақ әңгіме құрастырып көріңдер.

39-жаттығу. Өлең жолдарындағы жауапты қажет етпейтін сұрақтың ерекшелігін түсіндіріңдер.
Сұраулы сөйлемнің түрін анықтайды. Жұмбақты шешеді. Жұмбақ әңгіме құрастырады.
Ол сөйлемдер неліктен жауапты қажет етпейді дәлелдейді.
Үйге тапсырмасын беру.
Бағалау
34-беттегі ережені қайталап, сұраулы сөйлемге көркем шығармадан мысалдар жазып келуді тапсырамын.
Сабаққа қатысуына қарай бағалаймын.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Рефлексия
<<Қайта байланыс>> жаттығуы
Оқушылар шеңбер құра отырады да, допты әр қайсысы кезекпен кезек ала отырып сабақтың өткізілуіне байланысты өз ойларын білдіреді:

- Сабақта ең бірінші не ұнады?

- Не ұнаған жоқ?

- Өзің жаңадан не білдің?
Осы сұрақтарға жауап береді.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Лепті сөйлем
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Лепті сөйлем туралы түсінік қалыптастыру, сөйлемнің тыныс белгісін, ерекшелігін анықтау.
Оқу нәтижесі:
Лепті сөйлем туралы түсінік қалыптасады, сөйлемнің тыныс белгісін, ерекшелігін анықтайды.
7 модульдің қолданылуы
Оқытудағы жаңа тәсілдер, СТО, Көшбасшылық, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
<<Менің бойымдағы құнды қасиеттер>> тренингі, Суреттер сыр шертеді, Блоб ағашы,
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

<<Менің бойымдағы құнды қасиеттер>> тренингі
Әр адамның алға қойған мақсат - мұраты, тілектері болады. Адам бойында болуға тиісті 10 құнды қасиет бар. Осы қасиеттердің қайсысы өз бойыңда бар деп ойлайсыздар . Соны белгілейміз.
Менің бойымдағы құнды қасиеттер
1. Өмірге риза болу
2. Ақылдылық 3. Ұқыптылық
4. Кең пейілділік 5. Қарапайымдылық
6. Әділдік 7. Ашықтық
8. Өз бетінділік 9. Принциптілік
10. Шыншылдық
Өзінің бойындағы құнды қасиеттерді белгілей отырып, көңіл күйі көтеріледі.

Қызығушылықты ояту
<<Суреттер сыр шертеді>> әдісі
Тақтадан көңіл күйді білдіретін суреттерді көрсетемін. Осы суретке сәйкес көңіл күйді білдіретін сөз ойлап табуды тапсырамын. Ойлап тапқан сөзінен келесі оқушы сөйлем құрастырады. Сол сөздермен байланыстыра отырып сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашқызамын. Және ережесін шығаруды тапсырамын.
Сөз ойлап табады, сөйлем құрастырады.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашады.
Жаңа тақырып

Жаттығумен жұмыс
Айтушының түрлі көңіл-күйін білдіру мақсатымен айтылған сөйлемді лепті сөйлем дейміз. Лепті сөйлемдер-бір нәрсеге таңданғанда,өкінгенде,сұқтанғанда, күйінгенде, сүйсінгенде,қорыққанда,қуанғанда айтылатын сөйлемдер.
Лепті сөйлемнің жасалу жолдары
Сөйлемде ақ,ау, ғой,ай шылауларының қатысымен
Көңіл күйді білдіретін одағай сөздердің қатысуымен жасалады.
Көтеріңкі дауыс ырғағы арқылы жасалады
Аты ат-ақ екен!
Па,шіркіннің сөзі!
Жау жойылды!

41-жаттығу. Айтылу мақсатына қарай сөйлем түрін анықтап, қай шаққа тән екеніне тоқталыңдар. Лепті сөйлемдер қандай көңіл күйді танытып тұрғанын түсіндіріңдер. Мәтіндегі қарамен жазылған сөздерге мағыналық талдау жасап, кесте бойынша жіктеп жазыңдар.

43-жаттығу. Лепті сөйлемнің (бұйыру, қуану, ұран, сескену) әр түріне мысал тауып жазып, интонациялық ерекшеліктеріне тоқталыңдар.
Шығармашылық жұмыс

Өз-өзіңе сұрақ қойып,өзіңмен іштей жан тоғанысымен сөйлесетін кезің болды ма? Ойланып көріңдер де, қағазға түсіріңдер. Ішінде лепті сөйлем болатын болсын.
Ойланып ішкі толғанысын қағазға түсіреді. Лепті сөйлемдер туралы түсінік береді.
Үй тапсырмасын беру.
Бағалау
41-бет, 44-жаттығу. Сұрақтарға жауап жазыңдар.
Сабаққа қатысуына қарай оқушыларды бағалаймын.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Рефлексия
<<Блоб ағашы>> арқылы сабаққа рефлекция жасайды. Кері байланыс жүзеге асады.

Оқушылар кері байланыс арқылы өздерінің сабақтан алған әсерлерін, ұсыныс, тілектерін жазады.
Бояиды және Неліктен? деген сұраққа жауап береді.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Бұйрықты сөйлем
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Бұйрықты сөйлем туралы түсінік қалыптастыру, сөйлемнің тыныс белгісін, ерекшелігін анықтау.
Оқу нәтижесі:
Бұйрықты сөйлем туралы түсінік қалыптасады, сөйлемнің тыныс белгісін, ерекшелігін анықтайды.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, СТО, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
<<Ақсақ маймыл>> жаттығуы, Кім жылдам? Жауынгердің даусы, Эссе, Екі жұлдыз, бір тілек.
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

3. <<Ақсақ маймыл>> жаттығуы (5 минут)
Қатысушылар өздерін емін-еркін сезініп, жайғасып отырады. Жүргізуші (психолог): <<Қазір мен сіздерге тапсырма берем, бұл тапсырманы менің <<бастаймыз>> деген сөзімнен кейін орындаймыз, <<тоқтаймыз>> деген кезде тоқтаймыз. Егер берілген ережені белгілі себептермен бұзып алсаңыз, бір рет қолды шапалақтап белгі беріңіз.Басқа нәрсеге алаңдасаңызда осылай жасаймыз>> Енді бәріміз көзімізді жұмамыз да <<Ақсақ маймыл>> туралы ойламаймыз. <<Бастаймыз>>.
Талқылау:
Тапсырма орындау барысында қандай жағдайлар кедергі болды?
Қандай әсер алдыңыз?
Ойды игеру мүмкін ба екен? Ендеше өз ойымызды игере отырып, сабаққа белсенді қатысамыз.

Жаттығуды берілген нұсқау бойынша орындайды. Психология лық ахуал қалыптасады.

Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын беремін.
Қайталау сұрақтарына жауап береді, жаңа тақырыптың тақырыбы мен мақсатын анықтайды.
Жаңа тақырып

Кітаппен жұмыс:
Біреуге бұйыру не бірдеңені талап ету мақсатымен айтылатын сөйлемдерді бұйрықты сөйлем дейміз. Бұйрықты сөйлемдер бұйыруды, іске қосуды,кеңес беруді,жалынуды,тілек-өтінішті білдіреді. Бұйрық мәнін беретін-дауыс ырғағы және баяндауыш тұлғалары. Мысалы: Үйден шықпаңдар! Отты байқап отырсын.

45- жаттығу. Жамбылдың Құлмамбетпен айтысындағы сөйлем түрлерін айтылу мақсатына қарай анықтаңдар. Бұйрықты сөйлемдерде теріп жазып, баяндауыштарының жасалу жолына, мағынасына түсінік беріңдер.

46-жаттығу. Өлең үзіндісін көшіріп жазып, жаттап алыңдар. Бұйрықты сөйлемдерді мағынасына қарай талдаңдар.

Сергіту сәті
<<Жауынгердің даусы>> атты жаттығу жасау
Лепті, бұйрықты сөйлемдер жазылған парақша таратамын. Жауынгердің немесе сиқыршының даусына салып оқуды тапсырамын.
Берілген сөйлемдерді жауынгердің немес сиқыршының даусына салып оқиды.
Шығармашылық жұмыс

Эссе. Мен бір күнде қанша бұйрықты сөйлем қолданамын.

Өз өзін бақылайды және қағазға түсіреді. Қандай тыныс белгісі қолданылатынын анықтайды.
Үйге тапсырмасын беру.
Бағалау
44-бет, 47-жаттығу. Өздеріңе таныс ақындардың шығармаларын пайдалана отырып, өлеңдерінен бұйрықт ысөйлемдерді теріп жазыңдар.

Сабаққа қатысуына, тапсырмаларды орындауына қарай бағалаймын.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Рефлексия
Екі жұлдыз, бір тілек. Парақшаны таратамын.
Екі жұлдыз, бір тілек

<<Екі жұлдыз, бір тілек>> парақшасын толтырады.
Өзі үшін тиімді болған 2 нәрсені жұлдызға, 1 ұсынысты немесе түсініксіз ақпаратты жүрекке жазады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Сөйлем түрлерінен өткенді қайталау

Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Сөйлем түрлері туралы алған білімдерін қайталай отырып тақырып төңірегіндегі білімдерін толықтыру.
Оқу нәтижесі:
Сөйлем түрлері туралы алған білімдерін қайталай отырып тақырып төңірегіндегі білімдерін толықтырады.
7 модульдің қолданылуы
Талантты және дарынды балаларды оқыту, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
<<Мен - үйде және мен - сабақта>> жаттығуы, <<Суреттер сыр шертеді>> әдісі, Жұмбақ, Көрініс, Сөзжұмбақ, Аяқталмаған сөйлем
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

4. <<Мен - үйде>> және <<Мен - сабақта>> жаттығуы (3 минут)
Қазір сіздер парақты екі бағанға бөліңіздер. Бірінші бағанаға <<Мен үйде>> деп, ал екінші бағанаға <<Мен жұмыста>> деп жазыңыздар. Осы екі бағананы сол жердегі мінез-құлықтарыңыз бен жүріс - тұрыстарыңызды жазыңыздар.
Талқылау:
1. Осы жағдайлардағы мінез-құлықтарыңыз бен жүріс-тұрыстарыңыздың ұқсастықтары мен айырмашылықтары туралы қорытынды жасаңыз.
2. Қай бағананы толтырған оңайға соқты? Қай бағана көптеу болды?
3. Не себепті айырмашылықтар болады?
Ал біз бүгінгі сабақта өзімізді қалай ұстауымыз керек? Қай бағанға сәйкес келеді?
Тренингті орындай отырып, ортада психологиялық ахуал қалыптасады.

Қызығушылықты ояту
<<Суреттер сыр шертеді>> әдісі
Тақтадан көңіл күйді білдіретін суреттерді көрсетемін. Осы суретке сәйкес көңіл күйді білдіретін сөз ойлап табуды тапсырамын. Ойлап тапқан сөзінен келесі оқушы сөйлем құрастырады. Сол сөздермен байланыстыра отырып сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашқызамын. Және ережесін шығаруды тапсырамын.
Сөз ойлап табады, сөйлем құрастырады.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашады.
Тақырыпты қайталау

Төмендегі жұмбақтарды жасырамын
1. Өзім сөзден тұрамын,
Біткен ойды құрамын. (сөйлем)
2.Қоя салсаң бір тары,
Жаңалықты жеткізімін.
(хабарлы сөйлем)
3.Ойды аяқтап орақ тұрады,
Жауап сөз қалап тұрады.
(сұраулы сөйлем)
4. Ұ ранды,шаттықты,
Өкініш, аптықты,
Білдіріп ойын талайдың
Шарға ине қадаймын (лепті сөйлем)
"Кімнің ойы жүйрік"
Сендердің тапқырлықтарыңды байқау үшін ауыстырылған сөздерден сөйлем құрау тапсырмасы беріледі.
(қима қағаздарды әр оқушыға тарату)
1. Жарысы басталды ат.
2.Алда кім келе жатқан?
3.Бас, қамшыны бас, Болат!
Орны ауыстырылған сөздерді орнына қойып сөйлем құрастырады.
Шығармашылық жұмыс

Көрініс: Сөйлемнің түрлері. Рөлдерді бөліп беремін.
Нүкен:
Ей кішкентай ғана нүкте! Сенің осы керегің жоқ - ау түкке
Керек болсаң,айта қойшы,
Сырыңды менен бүкпе.
Нүкте:
Мен сөйлемнің соңында тұрам
Сөйлемдердің жігін ажыратып,
Кідіріс белгісі орында тұрам
Тиянақты ойды біткенін білдірем
Сөйлем соңына таман,
Дауысыңды бәсеңдетіп үлгерем
Мен емес пе бөліп тұрған ой арасын
Сұраған:
Аузыңды ашып сұрайсың да тұрасың,
Осы саған не керек?
Сұрақ белгісі:
Киноға барасың ба?
Газет аласың ба?
Деген сенімді сөйлемдерді
Кейде оқушы мен сенімді
Тыныс белгі қоймай кетеді,
Өзің айтшы білсең ,
Осылардың соңында, қандай белгі келеді?
Ілебай:
Осы сен неге айқайлай бересің!
Сөйлемде қандай мағына бересің?
Жөн-жосығыңды түсіндірші, Жазуға қандай жерге келесің!
Леп белгісі:
Мен ылғи айғайлай бермеймін,
Қуана да, күле де біліемін.
Кейде өкініп, ренжісем де,
Көбінесе көтеріңкі, көңілді жүрем.
Кезектесіп оқиды. Қалғандары не екенін тауып алады.
Үйге тапсырмасын беру.
Бағалау
Сөйлем түрін қайталап, сөзжұмбақ құрастыру

Оқушыларды бағалаймын.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Рефлексия
Аяқталмаған сөйлем әдісі арқылы рефлекция жасатамын.
Бүгінгі сабақта маған... қиын болды.
Мен жақсы түсіндім...
Мен түсінбедім...
Маған ұнады...
Кері байланыс парағын толтырады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Тақырыбы
Диктант <<Қаблан>>
Жалпы мақсаттар
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Мақсаты
Сауатты жазу дағдыларын қалыптастыру.
Оқыту нәтижелері
Сауатты жазуға дағдыланады.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Негізгі идеялар
Диктант- сауаттылықты тексеру жұмысы, оқушылар жұмыстарының қалай бағаланатын біледі.
Дереккөздер,сілтемелер
<<Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы>> 5-9 сыныптар М.С.Атабаева: <<Білім>> баспасы 2006ж, -бет
Ынтымақтастық атмосфера тудыру
Мұғалім жазбалары

Сәлемдесу. Кезекшімен сұхбат. Жазба жұмыс дәптерлерін таратып беру.
Тұсаукесер
* Өтілген ережелер бойынша сұрақтар, диктант мақсатымен таныстыру, бағалау критерийлерін бірігіп жасау.
* Мәтінге кіріспе сұрақтар беру.
Мағынаны тану
Ескіден жаңаға көшу, меңгеру қадамдары.
Диктант мәтіні. Қаблан
Көктем шығуы-ақ мұң екен, Қабланның да барлық мінезі, жүріс-тұрысы, күнделікті әдеті, төңірекке көз қарасы - бәрі-бәрі де өзгеріп сала берді. Оның біздің есіктің алдына келгеніне, міне, төрт ай болды. Осы төрт айдың ішінде Қаблан көз алдымызда жүрсе де, бәрімізден ұрланып ер жеткен секілді. Осы көктем шығып, наурыз торғай келгенге дейін ол көзі шыныдай жылт-жылт етіп, алдындағы адамға тек балалық қызығушылықпен, таңданушылықпен басын қалт-қалт еткізіп, қарап отыратын кіп-кішкентай сүйкімді күшік еді.
Алды адамнан бастап, өмірдегі тірі мақұлықтың бәрін белгілі дәрежеде есейтетін, ой қосатын, тіпті, барлық мінезінің күрт өзгеруіне тікелей әсер ететін үлкенді-кішілі кездесетін сол өмірдегі оқиғалар ғой. Қабланның мінезіне де күрт өзгеріс енгізген сондай бір уақиға болды.
Қар кетіп, жер бусанған шақта, бір күні әкем, ежелден келе жатқан салт бойынша, Қабланның бүкіл жүріс - тұрысына, қимылына ерекше бір сүйкімділік бітіріп тұратын селтеңдеген құлағы мен шұбатылған әдемі құйрығын табалдырыққа қойды да, ұстарамен ғырт-ғырт еткізіп кесті де тастады. Қаблан қыңқ деп дыбыс шығарған жоқ. Екі құлағын кесіп болып, әкем енді құйрығын кесіп жатқанда, оның сүйкімді, ойлы көздерінде айырықша бір шыдамдылық пен сабырлылық пайда болып, құлағынан сорғалаған қою күрең қанды елемегендей, артына жай бір бұрылып қарады да, қоя салды.
(Д. Исабеков, 151 сөз)

Жазу кезеңі
Қосымша тапсырмалар
Қайталап оқу, тексеру, тыныс белгілерін қою.
Үй тапсырмасы
Сөйлемнің мағыналық түрлері туралы ережелерді қайталау

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Сөйлем құрамы. Сөйлем мүшелері туралы түсінік
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Сөйлем мүшелерінің құрамын меңгеру, мысалдар арқылы салыстыру және білімдерін бекіту
Оқу нәтижесі:
Сөйлем мүшелерінің құрамын меңгереді, мысалдар арқылы салыстырады және білімдерін бекітеді

7 модульдің қолданылуы
АКТ, СТО, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Көңілді күн, Ыстық орындық, Ойлан-бірік-бөліс, кім тез тауып оқи алады?, Постер қорғау
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Көңілді күн>> видеоролигін ұсынады.

Қимылдарды бірге жасайды.
Қызығушылықты ояту
<<Ыстық орындық>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатамын. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Қайталау сұрақтарына жауап береді.
Жаңа тақырыпқа көшеді.
Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын
1. Сөйлемдер айтылу мақсатына қарай нешеге бөлінеді?
2. Хабарлы сөйлем дегеніміз не?
3. Сұраулы сөйлем дегеніміз не?
4. Лепті сөйлем дегеніміз не?

б) Жаңа сабақты түсіндіру. Кестені беремін. <<Ойлан-бірік-бөліс>> әдісі арқылы топта талқылайды, өз сөздерімен ережені айтып береді.
Сөйлем мүшелері дегеніміз - сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы сөздер.
Сөйлем мүшесінің белгілері

Сөйлем мүшелерінің бірінің сұрауына жауап береді.
Сөйлемдегі басқа сөзбен байланысып тұруы керек

Толық мағыналы сөз болуы керек

Сөйлем мүшелері құрамына қарай үшке бөлінеді.
Толық мағыналы бір сөзден болған мүшені дара мүше
Күрделі сөзден, тұрақты тіркестен,шылаулы тіркестен болған мүшені күрделі мүше
Кемінде екі не одан көп сөзден құралып,бастауыштық-баяндауыштық қатынастан тұратын,бір сөйлем мүшесінің қызметін атқаратын сөздер тобы үйірлі мүше болады.

Сөйлем мүшелері атқаратын қызметіне қарай екіге бөлінеді
Тұрлаулы мүше??
Тұрлаусыз мүше??

50-жаттығу. Сөйлем мүшелерін құрамына (дара, күрделі, үйірлі) қарай бөліп, синтаксистік қызметін анықтаңдар.
Сергіту сәті
<<Кім тез тауып, оқи алады?>> ойыны
Тақырыпқа байланысты орын тәртібі ауысып жазылған сөйлемдерді таратамын. Оны тиісті тәртібіне келтіріп, кім тез оқи алады? Сол жеңіске жетеді.
Орын тәртібі ауысқан сөздерді реттеп, дұрыс сөйлем құрастырады.
Шығармашылық жұмыс

Сөйлем мүшелері туралы түсінік. Алған ақпаратты жинақтай отырып Постер құрастыруды тапсырамын.
Өз білгеніңмен бөліс

Постер жасайды, ортаға шығып қорғайды.

Үйге тапсырмасын беру

Бағалау
46-бет ережені оқу, 54-жаттығу. Тапсырмаларды жазбаша түрде орындаңдар. Сөйлем мүшелеріне талдап, үйірлі мүшенің қалай жасалғанын анықтаңдар. Тыныс белгісін қойып, сөйлем мүшесі болмайтын сөздердің асытн сызып көрсетіңдер. Сабаққа қатысулары, тапсырмаларды орындаулары бойынша бағалаймын.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Рефлексия

Неліктен? ...
Смайликтер арқылы рефлекция жасайды.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Тұрлаулы мүшелер және олардың түрлері туралы түсінік қалыптастыру
Оқу нәтижесі:
Тұрлаулы мүшелер және олардың түрлері туралы түсінік қалыптасады, сөйлемнен ажырата алады.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, СТО, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
<<Сиқырлы қобдиша>> жаттығуы, Сұрақты қағып ал, Кестемен жұмыс, Әріптік сергіту, Екі жұлдыз, бір тілек
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

<<Сиқырлы қобдиша>> жаттығуы.
Нұсқау: Қатысушылар шеңбер құра отырады. Ортада сиқырлы қобдиша тұрады. Сыйлықтар - қағазға жазылған адамгершілік қасиеттер.
Жаттығу шарты: Қобдишадан әр қатысушы кезекпен бір сыйлықты таңдап алып, ішінде жазылған сөзді лайықты деп санаған адамға сыйлайды. Сыйлықтар үлестірілгеннен кейін, шеңбер бойынша өзінің сыйлығын айтады.
Рефлексия: сонымен, қоршаған орта да осы қасиетке сізді лайық деп таныса, жеке-жеке қошемет көрсетейік. Сыйлықтарыңыз құтты болсын!
Қимылдарды бірге жасайды.
Өткен тақырыпты қайталау
Қызығушылық ты ояту
Шеңбер бойында тұрып <<Сұрақты қағып ал>> әдісі арқылы өткен тақырыпты қайталатамын.
Ашық сұрақтар қойылуын бақылаймын.

Тек бастауыш пен баяндауыштан құралған сөйлемді тақтада көрсетемін. Құрамына қарай талдаймыз.
Бұл сөйлем қандай мүшелерден тұрады?
Бастауыш пен баяндауыштан ғана тұрса қандай сөйлем деп атаймыз деп ойлайсыңдар?
Осы сұрақтар арқылы тақырыпты ашады. Бірлесе отырып сабақтың мақсатын құрастырып, жазып қоямыз.
Сұрақтар қояды және сұрақтарға жауап береді.

Сөйлемді талдайды. Сұрақтарға жауап береді.
Тақырыбын ашады, сабақтың мақсатын құрастырады.
Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс

Сөйлем мүшелері атқаратын қызметі жағынан тұрлаулымүшелер және тұрлаусыз мүшелер болып екі үлкен топқа жіктеледі.
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері

Сөйлем құрауға негіз болатын мүше
Бастауыш пен баяндауыш. Мысалы: Біз қуанып қалдық.
Жеткізу - мақсат

Жаттығумен жұмыс: 59-жаттығу. Берілген сөйлемдердегі ойды кеңейтіп, толықтырып жазыңдар. Қандай сөйлем мүшелері қосылғанын талдаңдар.

Тақтамен жұмыс: Берілген сөздерді бастауыш етіп,баяндауышын әр түрлі сөз табынан жасап, тұрлаулы сөйлем құрастырыңдар.
Өзім, олар, бұл, сіз, жер, ел, оралмандар,үшеуміз.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
1. Сөйлем мүшелерін тіл білімінің қай саласы қарастырады?
2. Сөйлем мүшелерін нешеге бөлеміз?
3. Сөйлем мүшелері құрамына қарай нешеге бөлінеді?
4. Сөйлем мүшесінің белгілері қандай?
Сергіту сәті
Әріптік сергіту
Бір әріпті айтамын.
Тұрлаулы мүшелердің сол әріптен басталатын қасиетін атайды.
Шығармашылық жұмыс

Сөйлем мүшелерінің қандай түрлерін білесіңдер?

Кестені толтырады.
Үйге тапсырмасын беру
52-бет, 63-жаттығу.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Және де өзара бағалау, өзін өзі бағалау жүзеге асады.
Рефлексия
Екі жұлдыз, бір тілек.
Оқушыларға кері байланыс парағын толтыруды ұсыну
Ұсынылған кері байланыс парағын толтырады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Бастауыш
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Бастауыш туралы түсінік қалыптастыру, сөйлем ішінен анықтай алуға дағдыландыру.
Оқу нәтижесі:
Бастауыш туралы түсінік қалыптасады, сөйлем ішінен анықтай алуға дағдыланады.
7 модульдің қолданылуы
Талантты және дарынды балаларды оқыту, Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Табиғат тамашалары, Ыстық орындық, Кім жылдам?
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.
Видеороликті тамашалайды.
Қызығушылық ты ояту
<<Ыстық орындық>> стратегиясы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатамын.. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс
Бастауыш сөйлемде атау септігінде тұрып,іс-оқиғаның несін білдіреді.Кім? Не? деген сұрақтарға жауап береді.- Сен оқыдың да,білім аддың,ұстаз көрдің.Біз надан өстік. Құнанбай да тысқа шықты. Бұл сөйлемдерде бастауыштар - сен,біз,Құнанбай.Бірінші сөйлемде бастауыш (сен) баяндауыштармен (оқыдың,білім алдың,көрдің) 2-жақта жекеше түрде қиыса байланысқан.Екінші сөйлемде бастауыш (біз) баяндауышпен (өстік) 1-жақта көпше түрде қиыса байланысқан.Үшінші сөйлемде бастауыш (Құнанбай) баяндауышпен (шықты) 3-жақта жекеше қиыса байланысқан.
Бастауыштар құрылысына қарай былайша бөлінеді:
Құрылысына қарай
Сұрақтары: Кім? Не? Кімдер?Нелер? Кімім? Нем? Кімің? Нең?
Дара
Омар қырман басында жүр.
Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін.
Күрделі
Туған жерім - әйгілі Шалқар өңірі.
Күле беру ыңғайсыз.
Үйірлі
Жұмысы жоқтық аздырар адам баласын.
Билеті барлар орындарына жайғасты

Бастауыш болатын сөз таптары
Сөйлемдер
Зат есім
Абайлар Қарашоқыға түс ауа жетті
Есімдік
Өзіміз де жүргелі отырмыз.
Сын есім
Көп қорқытады,терең батырады.
Сан есім
Берерменге бесеу көп.
Есімше
Әке көрген - оқ жонар,
Ана көрген - тон пішер.
Тұйық етістік
Тыңдау - мәдениеттіліктің белгісі.
Одағай
<<Ә,құдай!>> - күйзелгеннің белгісі.
Үстеу
Шапшаң асықтырады,соңыра кешіктіреді.

66-жаттығу. Бастауышы әр түрлі сөз табынан (зат есімнен, тұйық етістіктен, есімдіктен, сан есімнен, есімшеден, күрделі сөзден, үстеуден) болған сөйлемдер құрап жазыңдар.

69-жаттығу. Көшіріп жазып, талдаңдар. Бастауыштың қандай сөз табынан болып тұрғанын, құрамына қарай түрлерін анықтаңдар.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Сергіту сәті
Кім жылдам?
<<Бастауыш>> деген сөздің құрамындағы әріптерден тез сөз ойлап тауып, тақтаға жазғызу.
Берілген тапсырманы жылдам орындайды, кім тез, көп орындаса сол оқушы жеңіске жетеді.
Шығармашылық жұмыс

<<Бастауыш>> сөзіне бес жолды өлең құрастыруды тапсырамын.
1. бір зат есім
2. екі сын есім
3. үш етістік
4. төрт сөзден құралған бір сөйлем
5. зат есім бірінші қатарға синоним
Бес жолды өлең құрастырады.
Үйге тапсырмасын беру
56-бет, 71-жаттығу
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия
<<Басбармақ>> әдісі арқылы

<<Басбармақ>> әдісі арқылы рефлекция жасайды.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Баяндауыш
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Баяндауыш туралы түсінік қалыптастыру, сөйлем ішінен анықтай алуға дағдыландыру.
Оқу нәтижесі:
Баяндауыш туралы түсінік қалыптасады, сөйлем ішінен анықтай алуға дағдыланады.
7 модульдің қолданылуы
СТО, Көшбасшылық, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Кім жылдам, Суреттер сөйлейді, Бес саусақ
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.
Видеороликті тамашалайды.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс

Баяндауыш - сөйлемдегі тұрлаулы мүшенің бірі.
Баяндауыш сөйлемдегі бастауыштың іс-әрекетін,қимылын,жай-күйін,оқиғаның қай шақта болғанын білдіреді.Баяндауыш сөйлемді аяқтап,ойды тиянақтайды.Кейде сөйлемде бастауыш айтылмаса да,баяндауыш бар жерде бастауыш жоғалмайды.
Баяндауыш құрылысына қарай былайша жіктеледі:
Құрылысына қарай
Сұрақтары:Не істеген? Не қылған? Қайтті? Не болмақ? Немене? Қалай? Кімдікі? Ненікі?
Дара
Заман өзгерген,білім күшейген.
Қазына - халықтікі.
Күрделі
Абай күрсініп қояды.
Олжабек шалқасынан түсе жаздады.
Үйірлі
Қиыны бұл дүниенің - қолы тарлық.
Есті адамдарда бар қасиет - уайым жеу.
Баяндауыш болатын сөздер көбінесе жіктік жалғауларында,кейде атау тұлғада,тәуелдік,септік тұлғада тұрады.
Баяндауыш болатын сөз таптары мыналар:
Баяндауыш болатын сөз таптары
Сөйлемдер
Етістіктер
Мен өте қуандым
Сен қайда жүрсің?
Сын есімдер
Бәріміз бір кісінің баласындай татумыз.
Ел тоқ.
Зат есімдер
Сендер бақытты адамсыңдар.
Ат - көлік, қамшы - қару.
Сан есімдер
Ер кезегі - үш.
Үш жердегі үш - тоғыз.
Есімдіктер
Медеуі - мен.
Өтегені - өзі.
Көмекші етістік пен еліктеуіш сөз
От жылт еті.
Мылтық тарс етті.

73-жаттығу. Көшіріп жазып, күрделі баяндауыштардың жасалу жолын түсіндіріңдер.(жүріп кел жатыр, ауылдың шеті, сексен бір, бел байладық, жирек қасқа)
Сергіту сәті
Суреттер сөйлейді
Интербелсенді тақтадан суреттер көрсету.
Көрсетілген суреттерге тақырыпқа байланыстырып, сөйлемдер құрастыру
Шығармашылық жұмыс

Баяндауыш туралы не білесіңдер?

Ойын жинақтай отырып, не білетіні, не түсінгені туралы жазады.
Үй тапсырмасын беру
58-бет, 76-жаттығу. Мәтін мазмұнын талқылап, баяндауыштарды тұлғасына және құрамына қарай талдаңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия

<<Бес саусақ>> әдісі арқылы рефлекция жасайды, сабаққа кері байланыс береді.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Жаттығу жұмыстары
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Әр түрлі тапсырмаларды орындау арқылы өткен тақырыптарды пысықтау.
Оқу нәтижесі:
Әр түрлі тапсырмаларды орындау арқылы өткен тақырыптарды пысықтайды
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, СТО, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
<<Жүйрік ой>> жаттығуы, <<Білгіштер бекеті>> ойыны, ВЕНН диаграммасы, Әріптік сергіту, Қайта байланыс
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

<<Жүйрік ой>> жаттығуы
Мынадай сауалдарға ойша өзіңізге ғана іштей жауап беріңіз: /музыканың ақырын әуені ойналады/
- Маған қажет қасиеттер, мыналар......
- Сол қасиеттердің кейбіреуі менің бойымнан табылады. Олар: ......
- Әлі де жетіспейтін, түзетуді қажетсінетін қасиеттерім, мыналар .....
- Менің жанымнан мына адамдардың табылғанын қалар едім, себебі .....
Рефлексия: бұл жаттығуды орындап болғаннан кейін қандай сезімде болғаныңызды айтыңыз.
Жаттығуды алгоритмі бойынша орындайды.
Қызығушылықты ояту
<<Білгіштер бекеті>> ойыны арқылы интербелсенді тақтадан ұяшықтарды таңдатамын. Сол ұяшықтағы сөйлемнің тұрлаулы мүшелеріне қатысты жасырылған сұрақтарға жауап береді. Көп ұпай жинаған оқушы жеңіске жетеді.
Ұяшықтарды таңдайды, жасырылған сұрақтарға жауап береді.
Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс

ВЕНН диаграммасын құрастырту. Оқушылар топтаса отырып Венн диаграммасын толтырады. Ортақ қасиеттері мен айырмашылықтарын анықтайды.

Бастауыш
Ортақ қасиеті
Баяндауыш

78-жаттығу.Мәтіннен дара және күрделі баяндауыштарды тауып, жасалу жолдарын түсіндіріңдер. Қандай сөз табынан жасалғанына назар аударыңдар.

78-жаттығу. Берілген сөздерді баяндауыш ретінде пайдалана отырып, сөйлемдер құрап жазыңдар.
Айтты, жақсы, бақыт, барады, келесің бе, жиырма, осы, тарт, болсын.
Сергіту сәті
Әріптік сергіту
Бір әріпті айтамын.
Тақырыпқа сол әріптен басталатын түсініктеме (немесе қасиетін айтады) береді.
Шығармашылық жұмыс

Тұрлаулы мүшелер туралы ертегі құрастыру.
Ерте, ерте, ертеде бір Тұрлаулы мүше деген патша өмір сүріпті. Оның...
Ойын жинақтай отырып, не білетіні, не түсінгенін кірістіре отырып, ертегіні жалғастырады.
Үй тапсырмасын беру
60-бет, 81-жаттығу. Бастауыш пен баяндауышты салыстырыңдар, мысал келтіре отырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын санамалап жазып шығыңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия
<<Қайта байланыс>> жаттығуы
Оқушылар шеңбер құра отырады да, допты әр қайсысы кезекпен кезек ала отырып сабақтың өткізілуіне байланысты өз ойларын білдіреді:

- Сабақта ең бірінші не ұнады?

- Не ұнаған жоқ?

- Өзің жаңадан не білдің?
Осы сұрақтарға жауап береді.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықша
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықша туралы түсінік қалыптастыру, сызықшаны дұрыс қолдану дағдыларын дамыту.
Оқу нәтижесі:
Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықша туралы түсінік қалыптасады, сызықшаны дұрыс қолдану дағдыларын дамытады.
7 модульдің қолданылуы
ОүБ және оқуды бағалау, СТО, АКТ, Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту
Оқыту әдістері:
<<Көбелек>> жаттығуы, Кім тез тауып оқи алады?, Кесте, Жетістік ағашы
Сабақтың барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

<<Көбелек>> жаттығуы>> арқылы сергіту
-Қандай түсті көбелектерді ұнатасыңдар? (2 түс)
-Ендеше сол үш түсті кезектесіп атайық, сол түсті көбелек боламыз және менің айтқанымды қайталап, қимылын жасаймыз.
-Таңертең көбелек оянды, тартылды,
- Қанаттарын бұлғады, терең тыныс алды,
-Азғана айналып, барлығына күліп,
-Ақ көбелек ақ гүліне, көк көбелек көк гүліне, сары көбелек сары гүліне қайта оралды,- деп сынып оқушыларын орындарына отырғызу.
Сынып оқушылары орындары нан тұрып, "Көбелек" жаттығуын орындайды және орындарына жайғасады.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс

Тақтамен жұмыс
Бастауыш пен баяндауыштың қай сөз табынан болғанына қарай және интонация арқылы байланысуына қарай мына жағдайларда бастауыштан кейін сызықша қойылады:
1. Бастауыш та,баяндауыш та атау тұлғалы зат есім болса,араларына сызықша қойылады.астық - біздің байлығымыз.(<<Тербеледі тың дала>>.) Күдіренов Айтым - аға шопан. Ерлік - бүгінгі өмір талабы. (<<Дала дауылпаздары>>)
2. Бастауыш сілтеу есімдігінен немесе жіктеу есімдігінің ІІІ жағынан болып,баяндауыш зат есімнен болса,бастауыштан кейін сызықша қойылады.Бұл - үлкен қуаныш Ол - қазір звено бастығы.
3. Бастауыш заттанған сын есімнен,сан есімнен және есімшеден болып,баяндауыш зат есімнен болса,бастауыштан кейін сызықша қойылады.Қыздардың үлкені - Майра,кішісі - сайра. Үш - тақ сан. Ұзын белдің бойында биік таудай мұнартқан - Қарағанды.
4. Бастауыш тұйық етістіктен (дара я күрделі) болып,баяндауыш зат есімнен болса немесе керісінше,бастауыш зат есім,баяндауыш тұйық етістіктен болса,араларына сызықша қойылады.Менің ұмтылған тілегім - қалайда пайдалы адам блып шығу. Қой бағу - қиын кәсіп.
5. Бастауыш та, баяндауыш та сан есім болса,араларына сызықша қойылады: Бес жерде бес - жиырма бес.
6. Сілтеу есімдігі мен жіктеу есімдігінің ІІІ жағынан болған бастауышты ,сондай-ақ зат есім,сын есім,есімшеден болған бастауыштарды көршілес тұрған зат есімнен болған сөйлем мүшесінің анықтауышы деп шатастырмас үшін,бастауыштан кейін сызықша қойылады: Бұл - жазушының байқағыштығын көрсетеді.жақсы - ісімен жақсы.Көрмес - түйені де көрмес.
7. Сан есімнен болған бастауышты күрделі сан есімнен болған мүшеден ажырату үшін,соңынан сызықша қойылады. Жүз - жиырма беске бөлінеді.Жүз жиырма - беске бөлінеді

83-жаттығу. Мәтінді оқып, сызықшалардың қойылу себептерін түсіндіріңдер.
84-жаттығу. Тұрлаулы мүшелерді анықтап, қажет болса бастауыштан кейін сызықша қойып көшіріңдер.

Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік,морфологиялық талдау жүргізеді.

Сергіту сәті
<<Кім тез тауып, оқи алады?>> ойыны
Сөздердің орын тәртібі ауысып жазылған сөйлемдерді оқушыларға таратамын.
Оны тиісті тәртібіне келтіріп, тез тауып оқи алған оқушы жеңіске жетеді. Тыныс белгілеріне назар аударады.
Шығармашылық жұмыс

Кестені толтыр
Сөйлем мүшелері
Сұрағы
Мысал жаз

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
62-бет, 86-жаттығу. Мысалдар келтіре отырып, <<Сызықша қоюдан қателеспейік>> тақырыбында ауызша талдау ұйымдастырыңдар. (ақпарат жинап, дайындалып келу.)
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия
Жетістік ағашы
<<Жетістік ағашы>> кері байланыс парағын тарату
<<Жетістік ағашын>> бояиды. Неліктен ол жерді бояған себебін түсіндіреді.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Тіл ұстарту

Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Өткен тақырыптар бойынша ережелер мен анықтамаларды пайдалану оны мәтінмен жұмыс жасауда орнымен қолдану
Оқу нәтижесі:
Өткен тақырыптар бойынша ережелер мен анықтамаларды пайдаланады оны мәтінмен жұмыс жасауда орнымен қолданады
7 модульдің қолданылуы
Көшбасшылық, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, СТО, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
<<Менің бойымдағы құнды қасиеттер>> тренингі, Сатылай кешенді талдау, Қасиеттер жиыны, Тест, Екі жұлдыз, бір тілек
Сабақтың барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

<<Менің бойымдағы құнды қасиеттер>> тренингі
Әр адамның алға қойған мақсат - мұраты, тілектері болады. Адам бойында болуға тиісті 10 құнды қасиет бар. Осы қасиеттердің қайсысы өз бойыңда бар деп ойлайсыздар . Соны белгілейміз.
Менің бойымдағы құнды қасиеттер
1. Өмірге риза болу
2. Ақылдылық 3. Ұқыптылық
4. Кең пейілділік 5. Қарапайымдылық
6. Әділдік 7. Ашықтық
8. Өз бетінділік 9. Принциптілік
10. Шыншылдық
Өзінің бойындағы құнды қасиеттерді белгілей отырып, көңіл күйі көтеріледі.

Қызығушылықты ояту
"Екі дос" мәтінін оқу
Ертеде ел арасында жаугершілік жиі болатын кезде қазақтың екі жауынгері төс қағысып дос болды.
Бірде әскерлер бір өзеннің бойында шатыр тігіп, дамылдапты.Тұтқиылдан жаудың қалың қолы шабуыл жасапты.Тонаған мал-мүліктерін тиеп кетіпті.Қолға түскен азаматтарды айдап әкетіпті.Әлгі екі досьың біреуі жау қолына түседі.Досының қолға түсіп қалғанын естіген екінші батыр күздің қара суығына қарамастан,өзенді малтып өтіп,жау жатқан жағаға келеді.Анталаған жау әскерлері оны тарпа бас салады.Жауынгер өзін қол басыларына апаруды өтінеді.Алып келген соң ол жаудың қол басына:
-Мен қолдарыңа түскен бір жаугерге құн төлеп, сатып алуға келдім.Менің оған айырбасқа беретін малым, мүлкім жоқ.Бір-ақ нәрсе беремін.Ол-өзімнің өмірім.Досымды босатыңдар,ол үшін өзімнің өмірімді қияр едім,- дейді.
Қолбасы ойланып отырып, оны сынамақ болды да:
-Жарайды, мен сені қыршыныңнан қимай-ақ қояйын.Маған сол өміріңнің бір бөлігін ғана берсең болды,-дейді.
-Ол не?-дейді досын құтқаруға асыққан жігіт.
-Маған сенің көздерін керек,-дейді қолбасы,-екі көзіңді ойып аламын.
-Ол да болсын, көзімді тезірек ал да, досымды босат,-дейді.
Жігіт бұл сыннан толқусыз өтеді.Әлгі жауынгер тұтқыннан босаған досының иығына қолын қойып, зағип күйі қуанып, күлімдеп келе жатады.
Мұны көрген жаудың қолбасы: "Мынадай ерлері бар халықты тұтқиылдан келіп, қапыда бас салған жағдайда болмаса, бетпе-бет ұрыста қиынға соғады",-деп түйеді.Сөйтіп, өз әскерлеріне шегінуге бұйрық берген екен.
Тапсырмалар

Өткен тақырыпқа шолу жасау
1. Мәтіндегі негізгі ой анықтату.
2. Мәтіндегі тірек сөздерді белгілету.
3. Мәтінді мағыналық бөліктерге бөлу.

Мәтіндегі үш сөйлемге сатылай кешенді талдау жүргізу
Мәтіндегі ойды анықтайды. Тірек сөздерді белгілейді. Мәтінді мағыналық бөліктерге бөліп, жоспар құрастырады.
Сөйлемдерді сөйлем мүшесіне талдайды.
Сергіту сәті
Қасиеттер жиыны.
Мен әріптерді айтамын.
Оқушылар сол әріптен басталатын тұралаулы мүшелердің қасиеттерін, ерекшеліктерін айтады.
Шығармашылық жұмыс

"Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні"атты әдістемелік ойын жүргізіледі.Мұғалім оқыған мақалдардың есіңде қалған біреуіне арнап ситуациялық жағдайды шағын әңгіме түрінде құрау. Әңгіменің түйінің бір ғана мақал ашу керек.
Адал достық алтыннан қымбат
Достан сырынды жасырма,
Дұшпанды басыңнан асырма,
Досың мың болса да- аз,
Дұшпаның біреу болса да-көп.
Көп ақшан болғанша,
Бір досың болсын.
Доссыз адам, тұссыз тағам.

Мақал-мәтелмен түйіні ашылатындай әңгіме құрау

Үйге тапсырмасын беру
Тұрлаулы мүшелер тақырыбын қамтып тест құрастыру (5-10)
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия
Екі жұлдыз, бір тілек. Парақшаны таратамын.
Екі жұлдыз, бір тілек

<<Екі жұлдыз, бір тілек>> парақшасын толтырады.
Өзі үшін тиімді болған 2 нәрсені жұлдызға, 1 ұсынысты немесе түсініксіз ақпаратты жүрекке жазады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Тұрлаусыз мүшелер және олардың түрлері туралы түсінік қалыптастыру
Оқу нәтижесі:
Тұрлаусыз мүшелер және олардың түрлері туралы түсінік қалыптасады, сөйлемнен ажырата алады.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау, АКТ
Оқыту әдістері:
<<Ақсақ маймыл>> жаттығуы, Кім жылдам? ВЕНН диаграммасы, Екі жақты күнделік, Қайта байланыс.
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

3. <<Ақсақ маймыл>> жаттығуы (5 минут)
Қатысушылар өздерін емін-еркін сезініп, жайғасып отырады. Жүргізуші (психолог): <<Қазір мен сіздерге тапсырма берем, бұл тапсырманы менің <<бастаймыз>> деген сөзімнен кейін орындаймыз, <<тоқтаймыз>> деген кезде тоқтаймыз. Егер берілген ережені белгілі себептермен бұзып алсаңыз, бір рет қолды шапалақтап белгі беріңіз.Басқа нәрсеге алаңдасаңызда осылай жасаймыз>> Енді бәріміз көзімізді жұмамыз да <<Ақсақ маймыл>> туралы ойламаймыз. <<Бастаймыз>>.
Талқылау:
Тапсырма орындау барысында қандай жағдайлар кедергі болды?
Қандай әсер алдыңыз?
Ойды игеру мүмкін ба екен? Ендеше өз ойымызды игере отырып, сабаққа белсенді қатысамыз.
Жаттығуды берілген нұсқау бойынша орындайды. Психология лық ахуал қалыптасады.

Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Сұрақтарға жауап береді.
Мағынаны тану

Тапсырмалар
Сөйлемде бастауыш пен баяндауыштың төңірегіне топтасып, бірі - ойды анықтау үшін,екіншісі - ойды толықтыру үшін,үшіншісі - ойды пысықтау үшін алынған сөздерді сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері дейміз.

Тұрлаусыз мүше
Ережесі
Мысалы
Үш түрі бар: толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш
Өздігінен сөйлем құрай алмайтын, тек сөйлемдегі ойды толықтырып тұратын мүше.
Орал көлемді романды тез оқып шықты.

Топтаса отырып, тұрлаулы мүше мен тұрлаусыз мүшені салыстырып, ВЕНН диаграммасын құрастыру.

87-жаттығу. Мәтінді көшіріп жазып, сөйлем мүшелеріне талдаңдар.

88-жаттығу. Сөйлемді тұрлаусыз мүшелермен толықтырыңдар.

Сергіту сәті
<<Қара жорға>> сергітуі
Оқушылармен бірге сергіту сәтін жасау
Интербелсенді тақтадағы бейнероиктегідей жаттығулар жасайды.
Шығармашылық жұмыс

Екі жақты күнделік

Менің тұрлаусыз мүшелер туралы білетінім

Болашақта білгім келеді

Оқушылар екі жақты күндеікті толтырады.

Үйге тапсырмасын беру
64-бет, 89-жаттығу. Мақал-мәтелдерді жатқа жазып, сөйлем мүшелеріне талдаңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия
<<Қайта байланыс>> жаттығуы
Оқушылар шеңбер құра отырады да, допты әр қайсысы кезекпен кезек ала отырып сабақтың өткізілуіне байланысты өз ойларын білдіреді:

- Сабақта ең бірінші не ұнады?

- Не ұнаған жоқ?

- Өзің жаңадан не білдің?
Осы сұрақтарға жауап береді.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Тақырыбы
Бақылау диктант. <<Қоштасу>>
Жалпы мақсаттар
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Мақсаты
Сауатты жазу дағдыларын қалыптастыру.
Оқыту нәтижелері
Сауатты жазуға дағдыланады.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Негізгі идеялар
Диктант- сауаттылықты тексеру жұмысы, оқушылар жұмыстарының қалай бағаланатын біледі.
Дереккөздер,сілтемелер
<<Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы>> 5-9 сыныптар М.С.Атабаева: <<Білім>> баспасы 2006ж, -бет

Ынтымақтастық атмосфера тудыру
Мұғалім жазбалары

Еркін әңгімелесу.
Мектепке келе жатып нені байқадыңыздар?
Ауа- райы қалай? Көңіл-күйіміз қалай?
Тұсаукесер
* Өтілген ережелер бойынша сұрақтар, диктант мақсатымен таныстыру, бағалау критерийлерін бірігіп жасау.
* Мәтінге кіріспе сұрақтар беру.
Мағынаны тану
Ескіден жаңаға көшу, меңгеру қадамдары.
Диктант мәтіні. Қоштасу
Күн шыққан жоқ. Қиқу үдей түсті. Көкжиекке күннің алтын иегін арта бергені-ақ мұң екен, Балқаш айдынынан ең алдымен ырғала-ырғала қаңқылдап, қоштаса сұңқылдап, үнін әсемдікпен әндете созып, аққулар тобы көтерілді. Олар көлден тіп-тіке күнге қарай көтерілді де, керуен басы алға шығып, санын түгендеп алған соң, тұп-тура оңтүстікке: Қаратауға, Сырға, Аралға, Каспийге бет алды. Аққулар тізбегі көл үстін бір айналып өтіп, бетін өз бағытына қарай бұрған шақта, ұшқыр үйректер топ-топ боп, өздерінше тізбек-тізбектер жасап, жол бастаған аққу-арулардың соңынан асығыс ұшты. Ең соңында қараша қаздар қалбақтап, көл үстінде у-шу боп, бейберекет көтерілді де, жоғарылай-жоғарылай келіп, сапын түзей бастады. Кейбірі тым көп қаңқылдап, керуен басылыққа таласты. Бірін-бірі итермелеп, сапты түзеп, батыры мен батылы алға шықты. Аққулар салған керуен жолына түсіп ап, оңтүстікке қарай бұлар да самғай тартты. Сәске түске дейін көл үсті бұлан-талан боп, көшкен құстан айықпады.
(С.Бақбергенов, 145 сөз)

Жазу кезеңі
Қосымша тапсырмалар
Қайталап оқу, тексеру, тыныс белгілерін қою.
Үй тапсырмасы
Сөйлемнің мағыналық түрлері туралы ережелерді қайталау

Күні:
Пәні: қазақ тілі

Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Тоқсандық қайталау

Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Өткен тақырыптар бойынша ережелер мен анықтамаларды тест орындау барысында орнымен пайдалану
Оқу нәтижесі:
Өткен тақырыптар бойынша ережелер мен анықтамаларды тест орындау барысында орнымен пайдаланады.
7 модульдің қолданылуы
Оқытудағы жаңа тәсілдер, СТО, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Көңіл-күйлерін сұрау.
Тест жұмысын тарату
Сәлемдеседі.
Тест тапсырмаларымен танысады.
1.Дара бастауыш неше сөзден тұратынын анықтаңыз.
А) Екі сөзден
В) Бес сөзден
С) Бір сөзден
D) Үш сөзден
Е) Төрт сөзден
Дұрыс жауап: С

2.Күрделі баяндауышты табыңыз.
Сен бүгін кітапханаға барып кел.
А) Сен.
В) Бүгін.
С) Кітапханаға.
D) Кел.
Е) Барып кел.
Дұрыс жауап: Е
3.Бастауыш пен баяндауыштың арасына сызықша қойылатын сөйлемді анықтаңыз.
A) Кітап алды.
B) Жақсы ісімен жақсы.
C) Семей полигоны жабылды.
D) Адамға зор денсаулық керек.
E) Бұл үлкен жетістікке жеткізеді.
Дұрыс жауап: В

4.Сөйлем мүшелерінің саны қанша екенін анықтаңыз.
A) 6.
B) 4.
C) 5.
D) 2.
E) 3.
Дұрыс жауап: С

5.Заттың меншіктілігін, ретін, түрін, түсін, сапасын білдіретін сөйлем мүшесін көрсетіңіз.
A) Бастауыш.
B) Бастауыш.
C) Толықтауыш.
D) Пысықтауыш.
E) Анықтауыш.
Дұрыс жауап: Е

6.Не? сұрағына жауап беретін сөзді көрсетіңіз.
A) Каз.
B) Баланың.
C) Әке-шешесіне.
D) Үйді.
E) Қаладан.
Дұрыс жауап: A

7.Асты сызылған сөздің сұрағын анықтаңыз.
Ақшалар - өз елінің тарихынан, мәдениетінен хабар береді.
A) Несі?
B) Қашан?
C) Несінен?
D) Кімге?
E) Не істеді?
Дұрыс жауап: C

8.Жасалған іс-әрекетті, қимылды, білдіретін сөзді көрсетіңіз.
A) Ашық.
B) Әдемі.
C) Жазып отыр.
D) Көшеде.
E) Менде.
Дұрыс жауап: C
9.Асты сызылған сөздің сұрағын анықтаңыз.
Біз отаншыл болуымыз керек.
A) Қашан?
B) Кім?
C) Кімде?
D) Қандай?
E) Қай?
Дұрыс жауап: D

10.Дұрыс құрастырылған сөйлемді анықтаңыз.
A) Мен келдім кеше таңертең Астанадан.
B) Келдім кеше таңертең Астанадан мен.
C) Астанадан келдім таңертең мен кеше.
D) Кеше Астанадан келдім таңертең кеше.
E) Мен кеше таңертең Астанадан келдім.
Дұрыс жауап: E

11.Сөйлемді аяқтайтын баяндауышты белгілеңіз.
Адамның бәрі ең жоғары мұратқа ....
A) Дайында.
B) Ұмтылады.
C) Байланысты.
D) Жету.
E) Көреміз.
Дұрыс жауап: B

12.Күрделі бастауышты көрсетіңіз.
A) Астана қаласы - Қазақстанның бас қаласы.
B) Жаңбыр құйып кетті.
C) Өтеген он төрт жаста.
D) Оқушылар мектептен қайтты.
E) Күн жылынды.
Дұрыс жауап: A

13.Дара бастауышы бар сөйлемді анықтаңыз.
A) Үй іші ұзақ жым-жырт болды.
B) Менің айтып отырғаным - ақыл.
C) Астанада жаңа елшілік ашылды.
D) Қазақ халқы табиғатынан шешен халық.
E) Қазақстан Республикасы Еуразия құрлығында орналасқан.
Дұрыс жауап: C

14.Дара баяндауышы бар сөйлемді белгілеңіз.
A) Машина баяу жүріп келе жатыр.
B) Ол барлық сыныпты тазалады.
C) Ол сурет өнерін жақсы көретін адам еді.
D) Келе жатқан үшеу екен.
E) Біздің сыныптағы оқу озаттары он бір.
Дұрыс жауап: B

Дұрыс жауаптары:
1.С 2.Е 3.В 4.С 5. Е 6.А 7. С 8.С 9. Д 10.Е 11.В 12. А 13.С
14.B
Рефлексия
Не қиын болды?
Неліктен қиын болды?

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Толықтауыш
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Тапсырмаларды орындау арқылы толықтауыштың ережелерін меңгеру және деректер арқылы мәтінмен жұмыс істеуге дағдылану
Оқу нәтижесі:
Тапсырмаларды орындау арқылы толықтауыштың ережелерін меңгереді және деректер арқылы мәтінмен жұмыс істеуге дағдыланады
7 модульдің қолданылуы
Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау, СТО
Оқыту әдістері:
Көңілді күн, Кім жылдам?, Әріптік сергіту, Бес жолды өлең, Басбармақ
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Көңілді күн>> видеоролигін ұсынады.

Қимылдарды бірге жасайды.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып

Оқулықпен жұмыс
Сөйлемде бастауыш пен баяндауыштың төңірегіне топтасып, бірі - ойды анықтау үшін,екіншісі - ойды толықтыру үшін,үшіншісі - ойды пысықтау үшін алынған сөздерді сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері дейміз.
Толықтауыш тұрлаусыз мүшелердің бірі.
Толықтауыш пен баяндауыш білдіретін амал-әрекеті,іс-оқиғаны заттық мағына жағынан толықтыру үшін жұмсалатын сөйлем мүшесін атаймыз.
Толықтауыш көбінесе баяндауышпен байланысқа түседі.
Толықтауыш тұратын септіктер және толықтауыштың түрлері
Толықтауыштың сұрақтары
Мысалдар
Тура толықтауыш табыс септігінде
Кімді? Нені?
Жаман - сыйлағанды білмес. Оқушылар емтихан тапсырды
Жанама толықтауыштар
Барыс септігінде
Жатыс септігінде
Шығыс септігінде
Көмектес сптігінде

Кімге? Неге?
Кімде? Неде?
Кімнен? Неден?
Кіммен? Немен?

Күресуге дәрмен жоқ.
Халықта жер бар.
Күштіден істі озды.
Бала тоқсанды беспен бітірді.

1.Күрделі зат есімнен,сын есімнен,сан есімнен,етістіктен: Көрсетпе көз жасыңды (нені) Жүз - жиырма беске (неге?) бөлінеді.
2.Негізгі сөз бен көмекші есім не көмекші етістік арқылы: Бұл соншалық сенімді айтылғанбайлау үй ішіне (кімдерге?) мақұл көрінеді.
3.Туралы,жөнінде,жайында шылауларының қатысуы арқылы: Сіз жөнінде (кім жөнінде?) көп естігенмін.
Үйірлі мүшеден болған толықтауышты үйірлі толықтауыш дейміз.Мысалы: Көкірегісезімді,көңілі ойлыға (кімге?),Бәрі де анық тұрмай ма ойлағанда? Жасау дегеннен (неден?) көзтұнады.

93-жаттығу. Толықтауыштың жасалу жолдарын көрсетіңдер.
Үлгі: әрнеге - әрне-ге - барыс септігі жалғану арқылы жасалған.

95-жаттығу. Көшіріп жазып, толықтауыштардың астын сызыңдар. Талдап, жасалу жолын түсіндіріп беріңдер.
Сергіту сәті
Әріптік сергіту
Бір әріпті айтамын.
Толықтауыштың сол әріптен басталатын қасиетін атайды.
Шығармашылық жұмыс

<<Бастауыш>> сөзіне бес жолды өлең құрастыруды тапсырамын.
1. бір зат есім
2. екі сын есім
3. үш етістік
4. төрт сөзден құралған бір сөйлем
5. зат есім бірінші қатарға синоним
Бес жолды өлең құрастырады.
Үйге тапсырмасын беру
- жаттығу.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия
<<Басбармақ>> әдісі арқылы

<<Басбармақ>> әдісі арқылы рефлекция жасайды.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Анықтауыш
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Тапсырмаларды орындау арқылы анықтауыштың ережелерін меңгеру және деректер арқылы мәтінмен жұмыс істеуге дағдылану
Оқу нәтижесі:
Тапсырмаларды орындау арқылы анықтауыштың ережелерін меңгереді және деректер арқылы мәтінмен жұмыс істеуге дағдыланады
7 модульдің қолданылуы
СТО, Көшбасшылық, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Сиқырлы қобдиша, Сөздер банкісі, Мінездеме, Салыстыру кестесі, Смайликтер арқылы рефлекция
Сабақтың барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

<<Сиқырлы қобдиша>> жаттығуы.
Нұсқау: Қатысушылар шеңбер құра отырады. Ортада сиқырлы қобдиша тұрады. Сыйлықтар - қағазға жазылған адамгершілік қасиеттер.
Жаттығу шарты: Қобдишадан әр қатысушы кезекпен бір сыйлықты таңдап алып, ішінде жазылған сөзді лайықты деп санаған адамға сыйлайды. Сыйлықтар үлестірілгеннен кейін, шеңбер бойынша өзінің сыйлығын айтады.
Рефлексия: сонымен, қоршаған орта да осы қасиетке сізді лайық деп таныса, жеке-жеке қошемет көрсетейік. Сыйлықтарыңыз құтты болсын!
Қимылдарды бірге жасайды.
Қызығушылықты ояту
Сөздер банкісі

Жалпы сөздер Тақырыпқа қатысты
орналастырылған сөздерді таңдап алады
Тақырыпқа қатысты сөздерді тез-тез кезектесіп тақтадағы тақырыптың астына іледі, кім көп дұрыс жапсырса сол оқушы жеңіске жетеді.
Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Сөйлемде зат есімнен немесе заттық ұғымда жұмсалған басқа да сөз таптарынан болған мүшелерді сындық,сапалық,сандық,иелік жағынан сипаттайтын тұрлаусыз мүшені анықтауыш дейміз.Соған сәйкес сұраулары: Қандай? Қай? Қанша? Неше?Кімнің? Ненің? Керімбаланың осы әніне орай қып,Оралбай да бір кербез әнге шырқай жөнелді.Оның әні - <<Гауһар тас>>. Бірінші сөйлемде әніне деген толықтауышты екі анықтауыш сипаттап тұр.
Анықтауыш өзі анықтайтын мүшесімен қабыса,матаса байланысады.Мысалы, Керімбаланың әніне дегенде матаса байланысқан, осы әніне дегенде қабыса байланысқан.
Анықтауыш бірнеше сөз таптарынан болады.Анықтауыштар құрылысына қарай дара,күрделі және үйірлі болады (кестеге қараңдар)
Анықтауыштар құрылысына қарай
Мысалдар
Дара
Құстар шыршалы орманды жақсы көреді
Күрделі
Қылқан жапырақты ағаштың ең үлкені - алып қарағай.
Үйірлі
Ыстық шаңға құмыққан Байжан купенің терезесін қайта түсіріп жіберді.
Талабы бар жігіт жерде қалмайды.

Анықтауыш болатын сөз таптары
Мысалдар
Сын есімдер
Қысқа жіп - күрмеуге келмес.
Зат есімдер
Сәндікке күміс жүзік тағатын болды.
Сан есімдер
Адамның үш жұрты болады: ағайын жұрты,нағашы жұрты,қайын жұрты.
Есімдіктер
Есімше
Осы жылқы - жүйрік.
Жалбыраған бұтақтары жерге тиіп тұрады.
Ілік септікте тұрған есім сөздер
Шыршаның қабығы жырым-жырым,ал майқарағайдың діңі жып-жылтыр.

101-жаттығу. Нақыл сөздерді оқып, анықтауыш болып тұрған сөздерді құрамына қарай бөліп, кестеге жазыңдар.

Дара анықтауыш
Күрделі анықтауыш
Үйірлі анықтауыш

104-жаттығу. Сөйлемдердегі анықтауыштарды құрамына қарай талдап, байланысу түрін көрсетіңдер. Анықтауыштардың қандай сөз таптары мен тіркестерінен жасалғанын айтыңдар.

Шығармашылық жұмыс

Көрші отырған оқушыға мінездеме жазуды тапсырамын. Мінездеме ішінде анықтауыштардың қолданылуына назар аударуды сұраймын.

Салыстыру кестесі
Анықтауыш
Ортақ
Толықтауыш

Жанында отыратын оқушыға мінездеме жазады. Жазған мінездемесінен анықтауыштарды анықтайды.

Үйге тапсырмасын беру
73-бет, 106-жаттығу. Мәтінді түсініп оқыңдар. Анықтауыштарды тауып, жасалу жолына қарай және қай сөйлем мүшесін анықтап тұрғанын талдаңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия

Неліктен? ...
Смайликтер арқылы рефлекция жасайды.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Пысықтауыш
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Тапсырмаларды орындау арқылы пысықтауыштың ережелерін меңгеру және деректер арқылы мәтінмен жұмыс істеуге дағдылану
Оқу нәтижесі:
Тапсырмаларды орындау арқылы пысықтауыштың ережелерін меңгереді және деректер арқылы мәтінмен жұмыс істеуге дағдыланады
7 модульдің қолданылуы
Оқытудағы жаңа тәсілдер, СТО, ОүБ және оқуды бағалау, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту
Оқыту әдістері:
<<Жүйрік ой>> жаттығуы, <<Шығыс базары>>, ББҮ кестесі
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

<<Жүйрік ой>> жаттығуы Мынадай сауалдарға ойша өзіңізге ғана іштей жауап беріңіз: /музыканың ақырын әуені ойналады/
- Маған қажет қасиеттер, мыналар......
- Сол қасиеттердің кейбіреуі менің бойымнан табылады. Олар: ......
- Әлі де жетіспейтін, түзетуді қажетсінетін қасиеттерім, мыналар .....
- Менің жанымнан мына адамдардың табылғанын қалар едім, себебі .....
Рефлексия: бұл жаттығуды орындап болғаннан кейін қандай сезімде болғаныңызды айтыңыз.
Жаттығуды алгоритмі бойынша орындайды.
Қызығушылықты ояту
<<Шығыс базары>>
Әр оқушының аты жазылған парақты оқушыларға таратып беремін.
Өзіне аты тарыған оқушыға өткен тақырып бойынша сұрақтар құрастырып қояды. Сұраққа жауап береді.
Мағынаны тану.
Жаңа сабақты түсіндіру.
Пысықтауыш - етістіктен болған баяндауышты мекен,мезгіл,қимыл-сын мен себеп,мақсат жағынан айқындайтын сөйлемнің тұрлаусыз мүшесі.Мысалы: <<Ол үйге жүгіріп кірді>> деген сөйлемде жүгіріп деген сөз Қайтіп? Деген сұраққа жауап беріп,қимылдың сынын білдіріп тұр.
Пысықтауыштың негізгі белгілері: 1.Іс-қимылды мезгіл,мекен,мақсат,сын-қимыл,себеп,мөлшер ждағынан пысықтап тұрады. 2.Қашан? Қайда? Қалай? Неге? Не үшін? Неліктен? т.б. сұрақтарға жауап береді. 3.Байланысу түрлері - меңгеру,жанасу және қабысу.
Пысықтауыштың мағыналық түрлері және олардың жасалу жолдары:
Пысықтауыштың мағыналық түрлері
Сұраулары
Мысалдар
1
2
3
Мезгіл пысықтауыш
мезгіл үстеуінен
жатыс септігіндегі
мезгіл мәнді зат
есімнен
- септік шылаулы сөзден
Қашан?
Қай кезде?
Қай уақытта?
Ол бүгін келеді.
22 наурызда күн мен түн теңеледі.
Таңертеңгі шайдан соң Абай әке қасынан шығып,Майбасарға келе жатты (М.Ә.)
Мекен пысықтауыш
мекен үстеуінен
атау,ілік,табыстан басқа септіктерде тұрған зат есімдерден
Қайда?
Қай жерде?
Қай жақта?
Қайдан?

Әжесі үйде қалды.
Қайсар биыл мектепке барады.

Біз қала маңынан келдік.
Мақсат пысықтауыш
мақсат үстеуінен
-ғалы,-гелі,-п тұлғалы көсемшелерден
Үшін шылауымен келген есім сөзден
Кім үшін?
Не үшін?
Неге?
Қандай мақсатпен?

Сәуле зат алғалы келді.
Ол әдейі кірді.
Мен осыны айту үшін сөйлестім.
Амал пысықтауыш
қимыл-сын үстеулерінен
еліктеуіштен
көсемше тұлғалы етістіктен
Қалай?
Қайтіп?
Қалайша?

Жиналыста шапшаң сөйледі.
Бала жүгіре-жүгіре шаршады. Бұл сөзді естігенде,ол сылқ-сылқ күлді.
Себеп пысықтауыш
-өткен шақтық есімшеден
Неліктен? Не себептен?
Сен түсінбегендіктен айта алмадық. Ол қуанғаннан қозғалмай қалды.
Мөлшер пысықтауыш
- мөлшер үстеулерінен
- мөлшер мәнді сын есімдерден
Қанша?
Қалай?
Сабақта ұзақ сөйледі
Емтиханға жаппай кірді.
Тақтайды ұзын кес.
Оқулықпен жұмыс:
108 -жаттығу. Мақал-мәтелдерді жатқа жазып, пысықтауыштарды мағыналық түрлеріне қарай ажыратыңдар.
109 - жаттығу. Жұмбақ мәтіннің шешуін тауып, сол сөйлемге морфологиялық және синтаксистік талдау жасаңдар.
Сергіту сәті
<<Кірпі биі>> атты жаттығу жасату
Оқушылармен бірге сергіту сәтін жасау
Интербелсеңді тақтадағы бейнероиктегідей жаттығулар жасайды.
Шығармашылық жұмыс

Шығармашылық жұмыс: Мына үстеулерді қатыстырып сөйлем құраңдар да, пысықтауыштың қай түрін жасағандарыңды табыңдар.
Күзде, қуаныш үстінде, тұс-тұстан, артта, арнайы, үйрену үшін, жатпай-тұрмай, күмілжіп
Сөйлем құрастырады, пысықтауыштың жасалу жолын түсіндіреді.
Үйге тапсырмасын беру
78-бет, 111-жаттығу. Жаңылтпаш мәтіндерін сөйлем мүщелеріне талдаңдар. Өздерің де осы үлгіде жаңылтпаш жазыңдар.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия
ББҮ кестесі.
Оқушыларға ББҮ кестесін толтыруды ұсыну
Ұсынылған кестені толтыру

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Тұрлаусыз мүшелерден өткенді қайталау

Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Өткен тақырыптармен байланыстыра отырып қосымша деректер арқылы тақырыптарды тереңірек ұғындыру.
Оқу нәтижесі:
Өткен тақырыптармен байланыстыра отырып қосымша деректер арқылы тақырыптарды тереңірек ұғынады.
7 модульдің қолданылуы
СТО, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Сөздер банкісі, Талдау - табыс кілті, Мақал - сөз мәйегі, Ойланыңыз, ізденіңіз, табыңыз!, Аяқталмаған сөйлем.
Сабақтың барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

1.Оқушылармен амандасып, зейіндерін сабаққа аудару.
2.Бүгін біз сабағымызда сөйлем мүшелерінен алған білімімізді қайталаймыз.
Сәлемдеседі.
Сабаққа дайындалады.
Қызығушылықты ояту
Сөздер банкісі.

Жалпы сөздер Тақырыпқа қатысты
орналастырылған сөздерді таңдап алады
Тақырыпқа қатысты сөздерді тез-тез кезектесіп тақтадағы тақырыптың астына іледі, кім көп дұрыс жапсырса сол оқушы жеңіске жетеді.
І бөлім <<Талдау - табыс кілті>>
Әр оқушыға <<Толықтауыш>>, <<Анықтауыш>>, <<Пысықтауыш>> тақырыптарында жоба қорғауды тапсырамын.
Жоба жасайды және өзі ортаға шығып қорғайды.
ІІ бөлім << Мақал - сөз мәйегі >>
Берілген мақал-мәтелдерді оқып, І оқушы сол оқылған мақал-мәтелден толықтауышты, ІІ оқушы анықтауышты, ІІІ оқушы пысықтауышты табуды тапсырамын.
І оқушы (толықтауыш)
1. Темірді қызған кезде соқ.
2. Талаптыға нұр жауар.
3. Қайғысыз қара суға семірер.
ІІ оқушы ( анықтауыш )
1. Жаман жолдас жауға қалдырар.
2. Гүл - жердің көркі,
Қыз - елдің көркі.
3. Байлықтың атасы - еңбек, анасы - жер.
ІІІ оқушы (пысықтауыш):
1. Қорыққан бұрын жұдырықтар.
2. Ер жігіт елі үшін туады, елі үшін өледі.
3. Болат қайнауда шынығады, батыр майданда шынығады.
Берілген мақал-мәтелдерді оқып, І оқушы сол оқылған мақал-мәтелден толықтауышты, ІІ оқушы анықтауышты, ІІІ оқушы пысықтауышты табады.

ІІІ бөлім Ойланыңыз, ізденіңіз, табыңыз!

Сызба бойынша сөйлем құрастырып, сөйлем мүшелеріне талдау:
1. Анықтауыш - бастауыш - пысықтауыш - пысықтауыш - баяндауыш.
2. Пысықтауыш - бастауыш - пысықтауыш - баяндауыш.
3. Бастауыш - толықтауыш - пысықтауыш - баяндауыш
Сызба бойынша сөйлем құрастырып, сөйлем мүшелеріне талдайды
Үйге тапсырмасын беру
Тұрлаусыз мүшелердің ережесін қайталау
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия
Аяқталмаған сөйлем әдісі арқылы рефлекция жасатамын.
Бүгінгі сабақта маған... қиын болды.
Мен жақсы түсіндім...
Мен түсінбедім...
Маған ұнады...
Кері байланыс парағын толтырады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Сөйлемнің айқындауыш мүшелері
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Сөйлемнің айқындауыш мүшелері туралы түсінік қалыптастыру, сөйлем ішінен ажырата білуге дағдыландыру
Оқу нәтижесі:
Сөйлемнің айқындауыш мүшелері туралы түсінік қалыптасады, сөйлем ішінен ажырата білуге дағдыланады
7 модульдің қолданылуы
Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау, АКТ
Оқыту әдістері:
Сұрақты қағып ал!, Кім шапшаң!, Блоб ағашы
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
<<Сұрақты қағып ал!>> әдісі арқылы өткен тақырыпты қайталату. Жаңа тақырыпқа қадам жасатып, сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашқызу.
Сұрақ құрастырады, сұраққа жауап береді.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын бірлесе ашады.
Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс
Сөйлемде кейде бір заттық жағынан айқындап,түсіндіріп тұратын сөз я сөздер тобы болады.Осыны айқындауыш дейміз. Мысалы: Біздерге,қарттарға,жастар сияқты өмір сүруге тура келеді. Осы сөйлемдегі айқындауыш - қарттарға,ол біздерге деген толықтауышты айқындап тұр.Есіктен қарт шахтер Бейсен кірді. Бұл сөйлемде айқындуыш - қарт шахтер; ол Бейсен деген сөзді нақтылап тұр
Айқындауышш
Қосарлы айқындауыш
Оңашаланған айқындауыш

Оңашаланған айқындауыштың анықтауыштан айырмашылығы бар: анықтауыш өзі анықтайтын сөзінен бұрын тұрса,оңашаланған айқындауыш онан кейін тұрады да,өзі айқындайтын сөздің мағынасын нақтылайды. Оңашаланған айқындауыш өзі айқындайтын мүшесімен қызметтес әрі тұлғалас болады.Сондықтан оңашаланған айқындауыш сөйлемде бастауышты,баяндауышты,пысықтауышты,толықтауышты,кейде анықтауышты айқындайды.
Отарбай,жас мұғалім,сабақты жақсы өткізуге тырысты.Бұл сөйлемде жас мұғалім деген айқындауыш бастауышты айқындап тұр.Оңашаланған айқындауыш та,айқындалатын сөз де атау септігінде тұр.
Айқындауыш, әдетте,сөйлемде екі жағынан да үтірмен,кейде айқындауыштар тізбегінде үтір болса,онда екі жағынан сызықшамен ажыратылады.
Мысалы: Олардың бірі - сары сақал,арық,боз - өз ойының жүйріктігін көрсетуге тырысады.Осында айқындауыш - сары сақал,арық,боз.Айқындауыш өз ішінде үтірмен белгіленгендіктен,екі жағынан сызықшамен ажыратылған.
Қосарлы айқындауыш өзі айқындайтын мүшесіне қосалқы атау болады.Амангелді батыр,Ер Тарғын,Ақан сері, Біржан сал,әнші Күләш,т.б.
Кейбір қосарлы айқындауыштар өздерінің айқындайтын сөзінен,қос сөздер сияқты,дефис арқылы бөлінеді: жер-ана,әйел-ана,панфиловшы-ұландар,инженер-техник,пәтер-мұражай, т.б.

116-жаттығу. Берілген қосарлы айқындауыштарды қатыстырып, сөйлем құраңдар. Жазған сөйлемдеріңе синтаксистік талдау жасаңдар.

117-жаттығу. <<Абай жолы>> романынан келтірілген сөйлемдерден айқындауыш мүшелерді тауып, мағынасы, жасалу жолы, орын тәртібі және дауыс ырғағы жағынан сипаттаңдар.
Сергіту сәті
<<Кім шапшаң?>>
<<Айқындауыш>> деген сөздің құрамындағы әріптерден тез сөз ойлап тауып, тақтаға жазғызу.
Берілген тапсырманы жылдам орындайды, кім тез, көп орындаса сол оқушы жеңіске жетеді.
Шығармашылық жұмыс

Бүгінгі сабақтан есіңде қалған 10 тірек сөзді параққа жаз. Оқып бер.
Мысалы: айқындауыш, қосарлы, оңашаланған
Тірек сөздерді анықтайды және жазады.
Үйге тапсырмасын беру
83-бет, 118-жаттығу. Айқындауыш мүшелердің тынысбелгілерін қойып, сөйлемдерді көшіріп жазыңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия
<<Блоб ағашы>> арқылы сабаққа рефлекция жасайды. Кері байланыс жүзеге асады.

Оқушылар кері байланыс арқылы өздерінің сабақтан алған әсерлерін, ұсыныс, тілектерін жазады.
Бояиды және Неліктен? деген сұраққа жауап береді.
.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Сөйлемнің бірыңғай мүшелері
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Сөйлемнің бірыңғай мүшелері туралы түсінік қалыптастыру, сөйлем ішінен ажырата білуге дағдыландыру
Оқу нәтижесі:
Сөйлемнің бірыңғай мүшелері туралы түсінік қалыптасады, сөйлем ішінен ажырата білуге дағдыланады
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Ыстық орындық, <<Кім тез тауып, оқи алады?>> ойыны, Басбармақ әдісі
Сабақтың барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
<<Ыстық орындық>> әдісі арқылы өткен тақырыпты қайталатқызу. Жаңа тақырыпқа қадам жасатып, сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашқызу.
Сұрақ құрастырады, сұраққа жауап береді.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын бірлесе ашады.
Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс
Жаңа сабақты түсіндіру.
Сөйлемдегі қызметі,тұлғасы,сұрақтары бірдей және бір ғана ортақ мүшемен байланысатын сөздер бірыңғай мүшелер болады.
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері де,тұрлаусыз мүшелері де бірыңғай мүше түрінде келе алады.
Мысалы: Түйе,жылқы,өгіз көлік ретінде пайдаланылады,оны шанаға,арбаға жегеді,мінеді. (<<Жеті қазына>>)
Бірыңғай бастауыштар
Не?
түйе,жылқы,өгіз
Бірыңғай толықтауыштар
Неге?
шанаға,арбаға
Бірыңғай баяндауыштар
Қайтеді?
жегеді,мінеді

Жылқы - қазақтың кәделі,бағалы,қымбат қазынасы дегендегі кәделі,бағалы,қымбат - бірыңғай анықтауыштар, сұрағы - Қандай?
Сиыр терісінен илеп,барлық ат әбзелдерін оюлап,өрнектеп,өріп жасайды.Мұнда оюлап,,өрнектеп,өріп - бірыңғай пысықтауыштар,сұрағы - Қалай?
Бірығай мүшелер жалғаусыз да,жалғаулықтар арқылы да (мен,да,және,әрі,я,не,немесе) байланысады.мысалы: Арба да,дөңгелектер де,адамдар да қызғылт шаңның ішінде. Жалғаулық шылаулар қайталанбай бір - ақ рет келсе,арасына үтір қойылмайды. Жақып пен Ербол жолға шықты.
Кейде бірыңғай мүшелердің алдында немесе соңында жалпылауыш сөздер болады.жалпылауыш сөздер ретінде жалпылау,сілтеу есімдіктері және сан есімдер жұмасалады.Үйге Әсия,шешем,мен - үшеуміз ғана кірдік. Мінезі де,түрі де - бәрі өзім.
Егер жалпылауыш сөз бірыңғай мүшелердің алдынан келсе,ондажалпылауыш сөзден кейін қос нүкте,сөйлемнің бірыңғай мүшелерінің арасына үтір қойылады.мысалы: Өнеркәсіпке керекті заттар мыналар: тас көмір,мұнай,мыс,жез,қорғасын - барлығы қазақстан жерінен табылады.

124-жаттығу. Мәтінді оқып шығып, мазмұны бойынша сұрақтар дайындап, диалог құрыңдар. Сөйлемнің бірыңғай мүшелерін тауып, қандай сөйлем мүшелерінің қызметін атқарып тұрғанын айтыңдар.

125-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазып, бірыңғай мүшелер мен жалпылауыш сөздердің астын сызыңдар.
Сергіту сәті
<<Кім тез тауып, оқи алады?>> ойыны
Тақырыпқа байланысты орын тәртібі ауысып жазылған сөйлемдерді таратамын. Оны тиісті тәртібіне келтіріп, кім тез оқи алады? Сол жеңіске жетеді.
Орын тәртібі ауысқан сөздерді реттеп, дұрыс сөйлем құрастырады.
Шығармашылық жұмыс

1. Сөйлегенде не жазғанда сөйлемнің бірыңғай мүшелері не үшін қолданылады?
2. Сөйлемнің бірыңғай мүшелері барлық сөз таптарынан бола бере ме?
3. Жалпылауыш сөздер не үшін керек?
Оқушылар сұрақтарға жауап береді.
Үйге тапсырмасын беру
88-бет, 126-жаттығу. Берілген сөздер мен сөз тіркестерін қатыстырып, бірыңғай мүшелі бірнеше сөйлем құраңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия
<<Басбармақ>> әдісі арқылы

<<Басбармақ>> әдісі арқылы рефлекция жасайды.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Бірыңғай мүшелердің тыныс белгілері
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Бірыңғай мүшелердің тыныс белгілері туралы түсінік қалыптастыру, сөйлем ішінде тыныс белгілерін дұрыс қолдануға дағдыландыру
Оқу нәтижесі:
Бірыңғай мүшелердің тыныс белгілері туралы түсінік қалыптасады, сөйлем ішінде тыныс белгілерін дұрыс қолдануға дағдыланады
7 модульдің қолданылуы
СТО, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Миға шабуыл, ағылшын жаңбыры, Суреттер сыр шертеді, Екі жұлдыз, бір тілек.
Сабақтың барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
<<Миға шабуыл>> әдісі арқылы өткен тақырыпты қайталату. Жаңа тақырыпқа қадам жасатып, сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашқызу.
Сұрақ құрастырады, сұраққа жауап береді.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын бірлесе ашады.
Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс
Жаңа сабақты түсіндіру
Бірыңғай мүшелердің тыныс белгісі
Жазуда бірыңғай мүшелердің арасына үтір қойылады. Бірақ үтір бірыңғай мүшенің бәріне қойыла бермейді. Үтір мынадай жағдайда қойылады:
1. Бірыңғай мүшелер өзара жалғаулықсыз байланысса, араларына үтір қойылады. Аспан айқын, ашық. [О, О].
2. Егер жалғаулық шылаулар бірыңғай мүшенің әрқайсысымен қайталанып айтылса, араларына үтір қойылады. Инженер де, мұғалім де, еңбегі асқан екпінді де осы үйден табылады. (О де, О де, Оде). Кейде шортан, кейде шабақтар ілігіп қалады. (кейде О, кейде О.) Егіс мәдениетін әрі өсірем, әрікеңейтем. (әрі О, әрі О).
3. Бірыңғай мүшелер бірақ деген қарсылық жалғаулығы арқылы байланысса, араларына үтір қойылады: Орта бойлы, бірақ толықша қара сұр жігіт еді. (О, бірақ О).
Мынадай жағдайда бірыңғай мүшелердің арасына үтір қойылмайды :
1. Бірыңғай мүшелердің арасын пен, және жалғаулықтары бір-ақ рет байланыстырса, үтір қойылмайды. Күні-түні қолынан кітап пен қарындаш түспейтін. (О пен О). Қарағандының өзінде орысша және қазақша драмалық театр, бірнеше кинотеатр бар. (О және О).
2. Да, әрі, не, немесе, яки жалғаулықтары қайталанбай, бірыңғай мүшелердің арасында бір-ақ рет келіп тұрса, үтір қойылмайды. Төрт бөлмелі тас үй салқын да жайлы. (О да О). Көбінің жүзі ақшыл не қызғылт сарғыш келген. (О не О).

128-жаттығу. Тыныс белгілерін қойып, өлең үзінділерін көшіріп жазыңдар.

131-жаттығу. Өлеңді оқып, бірыңғай мүшелер туралы ереже шығарыңдар, өлеңде айтылған ортақ белгілерге өз ойларыңнан мысал келтіріңдер.
Сергіту сәті
<<Ағылшын жаңбыры>> атты сергіту жасату. Жаттығудың алгоритмін түсіндіремін.
Оқушылар сергіп, демалады
Шығармашылық жұмыс

Сурет бойынша жұмыс: компьютерде жылдың төрт мезгіліне байланысты табиғат көріністері /пейзаж: қыс, көктем, жаз, күз/ бейнеленген. Тапсырма шарты - бірыңғай мүшелерді қатыстырып, мәтін құрау, тыныс белгілерін орнымен, дұрыс қолдану
Бірыңғай мүшелерді қатыстырып суретке сәйкес мәтін құрастырады.
Үйге тапсырмасын беру
90-бет, 129-жаттығу. Сөйлемдерден бірыңғай мүшелерді тауып, атқарып тұрған синтаксистік қызметіне қарай астын сызыңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Тапсырмаларды орындау деңгейіне қарай оқушыларды бағалаймын.
Рефлексия
Екі жұлдыз, бір тілек. Парақшаны таратамын.
Екі жұлдыз, бір тілек

<<Екі жұлдыз, бір тілек>> парақшасын толтырады.
Өзі үшін тиімді болған 2 нәрсені жұлдызға, 1 ұсынысты немесе түсініксіз ақпаратты жүрекке жазады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Жаттығу жұмыстары

Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Мақсат:
Тапсырманы тілдік талдау көмегімен, тақырыпты зерттеу жəне малғұматтар арқылы тәжірибеде орындау.
Оқу нәтижесі:
Тапсырманы тілдік талдау көмегімен, тақырыпты зерттейді жəне алған малғұматтар арқылы тәжірибеде орындайды.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, СТО, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Керек емес, Сөздер банкісі, РАФТ әдісі, Аяқталмаған сөйлем.
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
Сөздер банкісі

Жалпы сөздер Тақырыпқа қатысты
орналастырылған сөздерді таңдап алады
Тақырыпқа қатысты сөздерді тез-тез кезектесіп тақтадағы тақырыптың астына іледі, кім көп дұрыс жапсырса сол оқушы жеңіске жетеді.
Білу
Түсіну

Дубляж тәсілі: компьютерден дыбысы алынып, үнсіз кинофильмдер көрсетіледі. Оқушылар олардың қимыл, іс-әрекеттеріне қарап, бірыңғай мүшелерді немес айқындауыш сөздерді қолдана отырып өздерінің сөйлемдерін айтады. Олардың ойлары фильмдегі оймен сәйкес келе ме, келмей ме дауысын шығарып тексереміз. /<<Көксерек>> және <<Менің атым -- Қожа>> фильмдері/
Болжап жауап айтады, дұрыс жауаппен салыстырады.
Сергіту сәті
<<Ағылшын жаңбыры>> атты сергіту жасату. Жаттығудың алгоритмін түсіндіремін.
Оқушылар сергіп, демалады
Қолдану Талдау

Жинақтау

Бағалау

132-жаттығу.Cұрақтар мен тапсырмаларды топ болып орындаңдар. Мына сөйлемде екі бірдей сызықша тұр. Олардың қойылуы дұрыс па? Себебін түсіндіріңдер. Үнемі бірыңғай мүшелердің алдына келетін қай жалпылауыш сөз? Қайталанып келген сөздер бірыңғай мүше бола ма? Мысалы:

<<Бірыңғай мүшелерді орынды қолдану - тіл тұғырлығын нығайтуға қосатын үлесім>> тақырыбында эссе жазыңдар.

РАФТ әдісі. Оқушыларға рөлді бөліп беремін.
Тақырыпты өзім ұсынамын.
Бірыңғай мүшенің сөйлемдегі маңызы

Әңгіме құрастырады. Мысал келтіреді.

Алған мәліметті жинақтап эссе жазады.

РАФТ әдісі арқылы әркім өзіне берілген тапсырманы орындап, тақарыпқа баға береді.
Бағалау

Үйге тапсырма беру
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.

Бірыңғай мүшенің ережесін, тыныс белгілерін қайталау
Үй тапсырмасын орындау жолдарымен танысады.
Рефлексия
Аяқталмаған сөйлем әдісі арқылы рефлекция жасатамын.
Бүгінгі сабақта маған... қиын болды.
Мен жақсы түсіндім...
Мен түсінбедім...
Маған ұнады...
Кері байланыс парағын толтырады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Тақырыбы
Диктант. <<Ертіс өзені>>
Жалпы мақсаттар
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Мақсаты
Сауатты жазу дағдыларын қалыптастыру.
Оқыту нәтижелері
Сауатты жазуға дағдыланады.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Негізгі идеялар
Диктант- сауаттылықты тексеру жұмысы, оқушылар жұмыстарының қалай бағаланатын біледі.
Дереккөздер,сілтемелер
<<Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы>> 5-9 сыныптар М.С.Атабаева: <<Білім>> баспасы 2006ж, -бет

Ынтымақтастық атмосфера тудыру
Мұғалім жазбалары

Еркін әңгімелесу.
Мектепке келе жатып нені байқадыңыздар?
Ауа- райы қалай? Көңіл-күйіміз қалай?
Тұсаукесер
* Өтілген ережелер бойынша сұрақтар, диктант мақсатымен таныстыру, бағалау критерийлерін бірігіп жасау.
* Мәтінге кіріспе сұрақтар беру.
Мағынаны тану
Ескіден жаңаға көшу, меңгеру қадамдары.
Диктант мәтіні. Ертіс өзені
Табиғаттың адамға, оның мінез - құлқына ететін әсері туралы айтқанда, есіме Ертіс өзені, Шыңғыстау аймағы түседі. Ертіс - сұлу, сылқым өзен. Сонау Зайсаннан бастап, алтынды аймақ кербез Алтайды қақ жарып өтеді. Ерке мінезді, сылаң қағып ағатын өзен. Арнасы кең, тоғайы мол өңірді жара ағып, алысқа кетіп жатқан үлкен өзен өз өңіріндегі елге, жерге, тіпті, ерге талай мінез, талай сый берген. Кейде толқып, кейде кенересінен аса төгіліп, неше түрлі бұраңға, бұлтарысқа салып ағатын сұрғылт түсті асау ағын өз тұрғындарына талай ой салып, жанын тербеген болар.

Ертіс жағасында өскен Темірбек бойында сол өзі туған жердің суреті, жүрегіне салған ізі бардай. Байыпты, байсалды, кей кездегі екпінді, желдей ескен ағын да сонау бір туған жердің қанына құйған қасиеті еді. Оның ән салған кезіндегі күмістей сылдыраған әсем сұлу үн қайдан алынды деп ойлайсыз. Мүмкін, бұл сол Ертіс толқынының түнгі сылдыры шығар, мүмкін, бұл жағада өскен балауса көк құрақтың желмен шайқалған кездегі сәнді ызыңы болар.
(С. Бақбергенов, 148 сөз)

Жазу кезеңі
Қосымша тапсырмалар
Қайталап оқу, тексеру, тыныс белгілерін қою.
Үй тапсырмасы
Сөйлемнің мағыналық түрлері туралы ережелерді қайталау

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Сөйлем мүшесі болмайтын сөздер тобы. Оқшау сөздер
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Сөйлем мүшесі болмайтын сөздер тобы туралы бұрынғы білетіндерін еске түсіре отырып, оқшау сөздер туралы тереңірек түсінік қалыптастыру
Оқу нәтижесі:
Сөйлем мүшесі болмайтын сөздер тобы туралы бұрынғы білетіндерін еске түсіре отырып, оқшау сөздер туралы тереңірек түсінік қалыптасады.
7 модульдің қолданылуы
ОүБ және оқуды бағалау, Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту
Оқыту әдістері:
Кім жылдам? Кесте, Күннің сәулесі кімге түседі? Бес саусақ
Сабақтың барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс
Жаңа сабақты түсіндіру.
Сөйлемнің құрамына өзге сөздермен байланысқа түспейтін,сондықтан сөйлем мүшесі қызмеиін атқара алмайтын сөздер мен сөз тіркесі болады.Бұларды оқшау сөздер дейді.
Мысалы: Өлеңім,шарла,ауылды.
Тыңда,дала,Жамбылды!
Осындағы өлеңім,дала деген сөздер - сөйлем мүшесі емес,ақынның өз сөзіне елдің көңілін аудару үшін келтірген сөздері.Бұлар сөйлемдегі басқа мүшелерден оқшауланып тұрады.
Оқшау сөздер қызметіне қарай үш түрге бөлінеді.
Оқшау сөздер

Қаратпа сөздер
Одағай сөздер
Қыстырма сөздер

133-жаттығу. Көшіріп жазып, оқшау сөздердің астын сызыңдар.

134-жаттығу. Өз сыныптастарыңның жиі қолданатын оқшау сөздерін жазып, талдаңдар.
Сергіту сәті
Күннің сәулесі кімге түседі? сергіту сәті.
Ортақ қасиеттерін немес ортақ белгілерін атаймын. Орындарын ауыстырып, қозғалысқа түседі.
Ортақ белгілері бойынша орындарын ауыстырып, қозғалысқа түседі, орынсыз қалған оқушы ойынды жүргізеді.
Шығармашылық жұмыс

Оқшау сөздердің түрлерін қатыстырып сөйлемдер құрайды.
1 - оқушы: ----------------------------- 2 - оқушы:
Пай - Пай, Әттең, Тәйт ------------- Бала, Қарағым.
Ата. Әттең.Тәйт. --------------------- Шіркін. Бәрекелді.
Балалар. Отағасы. Апа. Сірә. ---- Сонымен. Ернұрдың.
Әрине. Қысқасы. Меніңше. ------- айтуынша.
3-оқушы екеуінің жауабын бағалайды.

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Оқшау сөздер дегеніміз не?
Оқшау сөздер нешеге бөлінеді?
Оқшау сөздерге қандай тыныс белгілері қойылады?
Оқушылар сөйлем құрастырады. Қосымша сұрақтарға жауап береді.

Үйге тапсырмасын беру
95-бет, 136-жаттығу. Мәтіннен оқшау сөздерді тауып, түрлерін ажыратыңдар. Оқшау сөздің қай түрі көбірек қолданылған?
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.

Рефлексия

<<Бес саусақ>> әдісі арқылы рефлекция жасайды, сабаққа кері байланыс береді.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Оқшау сөздің тыныс белгілері
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Сөйлем ішінен оқшау сөздің тыныс белгілерін анықтай алу және сөйлем құрау барысында дұрыс қолдану, тыныс белгілеріне қарап ажырату
Оқу нәтижесі:
Сөйлем ішінен оқшау сөздің тыныс белгілерін анықтай алады және сөйлем құрау барысында дұрыс қолданады, тыныс белгілеріне қарап ажыратады
7 модульдің қолданылуы
СТО, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Сөздер банкісі, Постер қорғау, <<Кім тез тауып, оқи алады?>> ойыны, Деңгейлік тапсырма, Екі жұлдыз, бір тілек.

Сабақтың барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
Сөздер банкісі

Жалпы сөздер Тақырыпқа қатысты
орналастырылған сөздерді таңдап алады
Тақырыпқа қатысты сөздерді тез-тез кезектесіп тақтадағы тақырыптың астына іледі, кім көп дұрыс жапсырса сол оқушы жеңіске жетеді.
Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс
1. Қалқам, -------------------------- .
---------------, апай, --------- .
----------------------------, балалар.
2. Меніңше, -------------------------- .
---------------, әрине, --------- .
----------------------------, бәлкім.

3. Шіркін, -------------------------- .
---------------, түу, --------- .
----------------------------, уһ.
4. Әй, әже-ай, жоқты сұрайсың.
5. Пай! Пай! Пай!
Киелі неткен жер!
3. Жастар! Болашаққа самғаған қанаттарың талмасын!
Осы мысалдарды оқушылардың алдына беремін, сол мысалдарға қарап оқшау сөздің тыныс белгілерінің қойылу ережелерін шығаруды сұраймын. Ережені негізге алып Постер қорғайды.

139-жаттығу. Оқшау сөздерді қосып, мәтінді қайта мазмұндаңдар. Өз мәтіндеріңнен бірнеше сөйлем жазып, оқшау сөздің тыныс белгілерін қойыңдар.
Сергіту сәті
<<Кім тез тауып, оқи алады?>> ойыны
Тақырыпқа байланысты орын тәртібі ауысып жазылған сөйлемдерді таратамын. Оны тиісті тәртібіне келтіріп, кім тез оқи алады? Сол жеңіске жетеді.
Орын тәртібі ауысқан сөздерді реттеп, дұрыс сөйлем құрастырады.
Шығармашылық жұмыс

Деңгейлік тапсырма
141-жаттығу. Оқшау сөздің тыныс белгілері ережесін кесте түрінде (мысалдарымен) қорытындылаңдар.

І деңгей. Оқшау сөздердің астын сыз, тыныс белгісін қой.
-Уа Жиренше анау қаңбақ қайдан келеді,қайда барады екен?
-Сізге бәлкім бұл таныс болмас.
-Менің ойымша сіздің халық - ақын халық.
-Жә көрген-білгеніңді тез айт.
ІІ деңгей. Берілген сызба арқылы көрсетілген оқшау сөзді қатыстырып сөйлем құрау.
1. ................... , ақсақал.
2. ................... , қап!
ІІІ деңгей. "Туған жер" тақырыбына мәтін құрау. Оқшау сөздерді кірістіру.
Ережені кестеге түсіреді, мысал арқылы дәлелдейді.

Өздеріне берілген тапсырмаларды орындайды.
Үйге тапсырмасын беру
96-бет, 140-жаттығу. Оқшау сөздердің тыныс белгілерін қойып, мәтінді көшіріп жазыңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.

Рефлексия
Екі жұлдыз, бір тілек. Парақшаны таратамын.
Екі жұлдыз, бір тілек

<<Екі жұлдыз, бір тілек>> парақшасын толтырады.
Өзі үшін тиімді болған 2 нәрсені жұлдызға, 1 ұсынысты немесе түсініксіз ақпаратты жүрекке жазады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Қаратпа сөз. Тыныс белгілері
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Қаратпа сөз туралы түсінік қалыптастыру, сөйлем ішінен қаратпа сөздің тыныс белгілерін анықтай алу және тыныс белгілеріне қарап ажырату, сөйлем құрау барысында дұрыс қолдану
Оқу нәтижесі:
Қаратпа сөз туралы түсінік қалыптасады, сөйлем ішінен қаратпа сөздің тыныс белгілерін анықтай алады және тыныс белгілеріне қарап ажыратады, сөйлем құрау барысында дұрыс қолданады
7 модульдің қолданылуы
Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау, АКТ
Оқыту әдістері:
Күн сәулелері, Шығармашылық диктант, Көбелек жаттығуы, Тест, БББ кестесі
Сабақтың барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
<<Күн сәулелері>> - Барлығымыз өзімізді күн сәулесіміз деп елестетіп көрейік. Әрбір күн сәулесіне бүгін сабақта не үйренгің келетінін жазып іл.
Бүгін не үйренгісі келетінін жазып іледі.
Мағынаны тану

Бекіту тапсырмалары
Сөйлегенде біреудің назарын өзіне аудару үшін айтылатын сөздер болады. Ондай сөздер қаратпа сөздер деп аталады.
Мысалы: Дина, кітабыңды берші.
Ережемен жұмыс
Қаратпа сөз - біреудің назарын аудару үшін қолданылатын сөздер. Ол сөйлемнің басында, ортасында, аяғында келеді. Мысалы:
1. Балалар, сабақтарыңды оқыңдар.
2. Сабақтарыңды, балалар, оқыңдар.
3. Сабақтарыңды оқыңдар, балалар.
4. Жолдастар! Бейбітшілік сақталсын!
Қаратпа сөздің тыныс белгілері.
1. Қаратпа сөз сөйлемнің басында келсе, одан кейін үтір қойылады.
2. Қаратпа сөз сөйлемнің ортасында келсе, үтір оның екі жағынан қойылады.
3. Қаратпа сөз сөйлемнің соңында келсе, үтір оның алдынан қойылады.
Қаратпа сөз сөйлемнің ішінде көтеріңкі дауыс ырғағымен айтылса, леп белгісі қойылады.

Шығармашылық диктант.
1 Өмір жасың ұзақ болсын,...!
2. Ой,...,...! Ойналық та күлелік.
2...., бұдан былай мақтанба, әркімнің өз өнері, өз орны бар.
4. Рақмет,...!
Керекті сөздер: Сәкен қарағым, балалар, балалар, балақай, балам.

143-жаттығу. Берілген қаратпа сөздерді қатыстырып, бірнеше сөйлем құраңдар.

144-жаттығу. Қаратпа сөздердің тыныс белгілерін қойып, мәтінді көшіріп жазыңдар.
Сергіту сәті
<<Көбелек жаттығуын>> орындату
-Қандай түсті көбелектерді ұнатасыңдар? (2 түс)
-Ендеше сол үш түсті кезектесіп атайық, сол түсті көбелек боламыз және менің айтқанымды қайталап, қимылын жасаймыз.
-Таңертең көбелек оянды, тартылды,
- Қанаттарын бұлғады, терең тыныс алды,
-Азғана айналып, барлығына күліп,
-Ақ көбелек ақ гүліне, көк көбелек көк гүліне, сары көбелек сары гүліне қайта оралды,- деп сынып оқушыларын орындарына отырғызу.
Сынып оқушылары орындарынан тұрып, "Көбелек" жаттығуын орындайды және орындарына жайғасады.
Шығармашылық жұмыс

Қорытынды

Қаратпа сөздердің орнын ауыстырып жазу.Қандай тыныс белгісі қойылады?
Әр оқушыға екі сөйлемнен беріледі.
1. Ойбай-ау, ағатай-ау, екі-үш айға бір-ақ төлеп едік қой.
2. Ата-ау, неғып жүрсіз қараңғыда?
3. Ақсақал,баяғыны қоя тұрыңыз. Ол ескіліктің қалдығы.
4. Апыр-ай,апай - ай, қалай шаршамайсыз?
5. Жалғыз сен ғана емессің ғой, қалқам.
6. Ол жағына қам жеме, інішек, өзің де сақ бол!
Тест сұрақтарына жауап беру.
1. Сөйлемнің басында тұрған қаратпа сөзді көрсетіңіз.
А) Кеше жаңбыр жауды. В) Сенің атың қалай, балам? С) Қап, әттеген-ай! Д) Асқар, бүгін күн жылы ма? Е) Оян, қазақ!
2. Құрамында қаратпа сөзі бар сөйлемді табыңыз.
А) Ол, сірә, бүгін келмейді. В) Кел, балалар, оқылық! С) Мен дүкенге бардым. Д) Піскен алма жерге түсті. Е) Паһ, шіркін!
3. Сөйлемнің ортасында келген қаратпа сөзді табыңыз.
А) Бәйтерек- өте биік ағаш. В) Үйге кір, балам, шай ішіп кет. С) Қарағым, қашан келдің?
Д) Бүгін сабаққа дайынсың ба, Абай? Е) Әжем сандықты ашты.
4. Қаратпа сөзге байланысты қойылып тұрған үтірді көрсетіңіз.
А) Уа, туған жер, аша бер құшағыңды. В)Уа туған жер аша бер, құшағыңды. С) Уа туған жер,аша бер құшағыңды. Д) Уа туған жер, аша бер, құшағыңды. Е) Уа, туған жер аша бер, құшағыңды.
5.Сөйлемдерден қаратпа сөздің тыныс белгісі дұрыс қойылғанын анықтаңыз.

A) Алмас, екеуіміз баққа барайық. B) Алмас екеуіміз баққа барайық. C) Алмас екеуіміз, баққа барайық. D) Алмас екеуіміз баққа, барайық. E) Алмас екеуіміз! баққа барайық.
Дұрыс жауап: А
Қаратпа сөздердің орнын ауыстырып жазады. Тыныс белгілеріне назар аударады.

Тест сұрақтарына жауап береді.
Үйге тапсырмасын беру
100-бет, 148-жаттығу. Көп нүктенің орнына қажетті қаратпа сөздерді қойып, сұхбатты толықтырыңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.

Рефлексия
БББ кестесі
Осыған дейін білдім
Осыдан кейін білдім
Білгім келеді...

Оқушылар кері байланыс арқылы өздерінің сабақтан алған әсерлерін, ұсыныс, тілектерін жазады

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Қыстырма сөз. Оның мағыналық түрлері

Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Қыстырма сөз туралы түсінік қалыптастыру, сөйлем ішінен қыстырма сөздерді анықтай алу және мағыналық түрлерін ажырату, сөйлем құрау барысында дұрыс қолдану
Оқу нәтижесі:
Қыстырма сөз туралы түсінік қалыптасады, сөйлем ішінен қыстырма сөздерді анықтай алады және мағыналық түрлерін ажыратады, сөйлем құрау барысында дұрыс қолданады
7 модульдің қолданылуы
ОүБ және оқуды бағалау, Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту
Оқыту әдістері:
Күн сәулелері, Терме диктант, Көбелек жаттығуы, Бос ұяшыққа сал, Аяқталмаған сөйлем
Сабақтың барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
<<Күн сәулелері>> - Барлығымыз өзімізді күн сәулесіміз деп елестетіп көрейік. Әрбір күн сәулесіне бүгін сабақта не үйренгің келетінін жазып іл.
Бүгін не үйренгісі келетінін жазып іледі.
Мағынаны тану

Бекіту тапсырмалары
Сөйлемдегі ойға сөйлеушінің қалай қарайтынын білдіретін бірақ өздері сөйлем мүшесі болмайтын сөздер бар. Ондай сөздерді қыстырма сөздер деп атайды. Мағынасына қарай төмендегідей топтарға бөлінеді:
1.Қуанышты, ренішті, аяушылықты, өкінішті
2.Сенушілі, мақұлдау, мойындау
3.Ойдың кімнен, қайдан шыққанын білдіреді
4,Ойдың долбармен, шамамен ғана я сенер - сенбестікпен айтылғанын білдіреді
5.Ойдың алдыңғы жақта айтылған оймен байланысатын қорыту ретінде айтылады
6.Ой тәртібін білдіреді

Терме диктант.
(Мұғалім оқи отырып, оқушылар ішінен қыстырма сөздерді теріп жазады.)
Оқушылар күзгі каникулда жиналып, саяхатқа шықты. Байқаймын, олардың қуанышында шек жоқ. Демек, олар бұл саяхатты асыға күткендей. Әрине, қуанбағанда қайтсын, демалыстарын жақсы өткізгісі келетінін жасырмайды. Олар мұражайды аралады. Әуелі, оларға ескі көне заттар қатты қызықтырды.
Бос орынға тиісті сөзді қойыңыз:
1. , ертең тоған басындағы суды бұзуға баратыныңызды ескертіп қояйын.
2.Осы жағдай жайлы білмеген шығар, .
3. , ол енді осы ауылға оралмай ма?
4. Бүлдіріп қойған соң, , мен жасадым деп мойындаушы ма еді?
Керекті сөздер: айтпақшы, мүмкін, сіздіңше, әрине.
150-жаттығу. Қыстырма сөздерді мағыналық түрлеріне қарай бөліп жазыңдар.
151-жаттығу. Берілген қыстырма сөздерді қатыстырып, бірнеше сөйлем құраңдар. Мағыналық түрлерін анықтаңдар.
Сергіту сәті
<<Көбелек жаттығуын>> орындату
-Қандай түсті көбелектерді ұнатасыңдар? (2 түс)
-Ендеше сол үш түсті кезектесіп атайық, сол түсті көбелек боламыз және менің айтқанымды қайталап, қимылын жасаймыз.
-Таңертең көбелек оянды, тартылды,
- Қанаттарын бұлғады, терең тыныс алды,
-Азғана айналып, барлығына күліп,
-Ақ көбелек ақ гүліне, көк көбелек көк гүліне, сары көбелек сары гүліне қайта оралды,- деп сынып оқушыларын орындарына отырғызу.
Сынып оқушылары орындарынан тұрып, "Көбелек" жаттығуын орындайды және орындарына жайғасады.
Шығармашылық жұмыс

Әр қатардан қыстырма сөзді тауып, бос ұяшыққа салыңыз:
Әрине
Тайынша
Бірге
Шындық
әркім
Жеңеше
Біреу
Шын
Әрекет
Көрпеше
Бірнеше
Шын сөзі
әрқашан
меніңше
біріншіден
Шынын айтсам

Қыстырма сөздерді тауып, бос ұяшыққа орналастырады.

Үйге тапсырмасын беру
101-бет, 153-жаттығу. Қыстырма сөздерді кірістіре отырып, <<Менің сүйікті кейіпкерім>> тақырыбында мәтін жазыңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.
Рефлексия
Аяқталмаған сөйлем әдісі арқылы рефлекция жасатамын.
Бүгінгі сабақта маған... қиын болды.
Мен жақсы түсіндім...
Мен түсінбедім...
Маған ұнады...
Кері байланыс парағын толтырады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Одағай оның мағыналық топтары
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Одағай сөзді басқа оқшау сөздерден ажырату, мағыналық түрлері туралы түсінік қалыптастыру
Оқу нәтижесі:
Одағай сөзді басқа оқшау сөздерден ажыратады, мағыналық түрлері туралы түсінік қалыптасады
7 модульдің қолданылуы
Оқытудағы жаңа тәсілдер, СТО, ОүБ және оқуды бағалау, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту
Оқыту әдістері:
Жұмбақ, Рөлдік оқу, Үлестірмелі парақша, Кім жылдам? Бес жолды өлең, Басбармақ әдісі
Сабақтың барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
Жұмбақ шешу.
Сөйлем ішінде келсе де,
Сөйлем мүшесі емес.
Айтылған ойға қатынасын білдіреді де,
Тұра береді өзі дербес.
Мұны тапқан баланың,
Жолдастары жаман емес.
(Оқшау сөздер)
Жұмбақтың шешуін табады, тақырыпты болжайды және мұғаліммен бірлесе мақсатын құрастырады.
Мағынаны тану

Бекіту тапсырмалары

Оқулықпен жұмыс
Одағай - кісінің (сөйлеушінің) сезімін, көңіл күйін, еркін білдіретін, дербес грамматикалық тұлғалары жоқ сөздер. Мағыналық түрлері:
Көңіл-күй одағайы
Жекіру одағайы
Шақыру одағайы
Шаттану, таңырқау, аңсау, қуану, ұнату, ренжу, түңілу,өкіну,шошыну,назар аудару сияқты мәнді білдіреді.
Жекіру,тиым салу,бұйыру,сыйяқты мәнды білдіреді.
Мал, ит,құсты шақыру, қууымен байланысты мәнді білдіреді.
Пәлі,ойпырай,алақай,пай-пай,бәрекелді,түу,уһ, аһ,әй,еһе,әттең-ай,ой,қап,әттеген-ай,беу,ау,т.б.
Тәйт,тек.жә,т.б.
Құрау-құрау,шөре-шөре,көс-көс,аухау-аухау,моһ-моһ,кә-кә,т.б.
Одағай сөйлем басында да,ортасында да,соңында да келе береді.
І тапсырма. Ертегіні рөлге бөліп оқу. Одағай сөздерді тауып, мағыналық тобын атаңдар.
<<Қаңбақ шал>> ертегісі .
Бір күні шал кемпіріне:
- Әй, кемпір! Ертең дәулер қонаққа келеді,- деп айтты.
- Ойбай, немізді береміз?
- Тәйт! Ойбайламай:
- Үйде ет жоқ,нені асамыз?
(Дәулер келеді)
Кемпір:
- Ойпырым-ай, шал-ай, нені асамыз,үйде дым жоқ?
- Түу, сол да сөз боп па, басқы дәудің басын, ортаңғы дәудің төсін ас,болмаса, досым дәудің өзін ас!
Дәулер:
- Астапыралла, қашайық! (Бәрі шығып кетеді)

ІІ тапсырма. Көп нүктенің орнына одағай сөзді жазыңдар. Әр оқушыға екі тапсырмадан беремін.
1 ... келгенің жақсы болды ғой! 2 Келе қойшы, лағым, ...
4 ...Жауыннан бұрын кетіп қалмаған екенбіз! 5 ... нағыз әнші мұнан шықты, міне! 6... ондай сөзді айтпа!

157-жаттығу. Одағай сөздері бар мысалдар тауып, бағандарға толтырыңдар.

162-жаттығу. Одағайды қатыстырып, мәтін құраңдар.
Сергіту сәті
Кім жылдам?
<<Одағай>> деген сөздің құрамындағы әріптерден тез сөз ойлап тауып, тақтаға жазғызу.
Берілген тапсырманы жылдам орындайды, кім тез, көп орындаса сол оқушы жеңіске жетеді.
Шығармашылық жұмыс

<<Одағай>> сөзіне бес жолды өлең құрастыруды тапсырамын.
1. бір зат есім
2. екі сын есім
3. үш етістік
4. төрт сөзден құралған бір сөйлем
5. зат есім бірінші қатарға синоним
Бес жолды өлең құрастырады.
Үйге тапсырмасын беру
105-бет, 163-жаттығу. Одағайлардың тыныс белгілерін қойып, мәтінді көшіріп жазыңдар. Одағайдың қай түрі екенін айтыңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.
Рефлексия
<<Басбармақ>> әдісі арқылы

<<Басбармақ>> әдісі арқылы рефлекция жасайды.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Жаттығу жұмыстары

Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Мақсат:
Тапсырманы тілдік талдау көмегімен, тақырыпты зерттеу жəне малғұматтар арқылы тәжірибеде орындау.
Оқу нәтижесі:
Тапсырманы тілдік талдау көмегімен, тақырыпты зерттейді жəне алған малғұматтар арқылы тәжірибеде орындайды.
7 модульдің қолданылуы
СТО, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Сөздер банкісі, Шығыс базары, Деңгейлік тапсырмалар, ББҮ кестесі
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
Сөздер банкісі

Жалпы сөздер Тақырыпқа қатысты
орналастырылған сөздерді таңдап алады
Тақырыпқа қатысты сөздерді тез-тез кезектесіп тақтадағы тақырыптың астына іледі, кім көп дұрыс жапсырса сол оқушы жеңіске жетеді.
Мағынаны тану
<<Шығыс базары>> әдісі арқылы төмендегі сұрақтарды оқушыларға қоямын. Қайталау жасаймыз.
Оқшау сөздер деген не?
Олар сөйлем мүшесі бола ала ма?
Оқшау сөздердің сөйлемге қандай қатысы бар?
Қаратпа сөз деген не?
Қаратпа сөздердің жасалуы, құрамы, орын тәртібі, тыныс белгілері туралы айт.
Қыстырма сөз деген не?
Қыстырма сөздің қаратпа сөзден айырмашылығы неде?
Одағай сөздер қандай жағдайда қолданылады?
Одағайдың сөйлемдегі орын тәртібі мен тыныс белгілерін айтып беріңдер.
Сұрақтарға жауап береді, естеріне түсіреді.
Жеке тапсырма 1

Жеке тапсырма 2

Оқулықпен жұмыс
1-оқушы. 1.1-тапсырма.
Сөйлемдерді көшіріп, қаратпа сөздердің астын сызу.
- Әже, ана кісілер не істеп жүр?
- Ей, Бұқар, Шалқұйрық атым астымда, Сарыарқаның сары белін қақ жарып, жалғыз өзім жортып келеді екенмін.
2-оқушы. 1-тапсырма.
Сөйлемдерді көшіріп, қыстырма сөздердің астын сызу.
- Байқауымша, абай ақыныңыз да көзі ашық, көкірегі тұнық кісі болған-ау, сірә.
- Үшіншіден, сырғаның қай түрі де бауырға, өт қабынуына әсер етеді деген пікір бар екенін ескертеміз.
3-оқушы. 1-тапсырма
Сөйлемдерді көшіріп, одағай сөздердің астын сызу.
- Уа, би інім, жүрісің суыт көрінеді, қайдан келесің? - деп сұрады Досбол амандықтан соң.
- Ей, не істер ең сен өкімет болсаң?

1-оқушы. 2-тапсырма.
Сөйлемдердің ара жігін ажыратып, тиісті тыныс белгісін қойыңдар. (қаратпа сөздер)
- Ал құрметті Темір аға сезіп отырмын сырыңды
- Жүріп барам ақан аға хатыңыз ба
- Өзім барып әкеле қояйын, қайда жүр екен өзі жануар... деп мияулап сөйлеген сығырайған шал айнала қарады.

2-оқушы. 2-тапсырма.
Сөйлемдердің ара жігін ажыратып, тиісті тыныс белгісін қойыңдар. (қыстырма сөздер)
- Алайдар түрлі жыртқыш аңдарды будандастыру арқылы жаңа тұқым алу тәжрибесі көптен бері жүргізіліп келеді
- Ә мүмкін жауын жауып егін жаппай шығар
- Сөз ұшқыны әрине Нұрқаттың өзінен тараған
3-оқушы. 2-тапсырма
Сөйлемдердің ара жігін ажыратып, тиісті тыныс белгісін қойыңдар. (одағай сөздер)
- Ойбай бізде не қауқар бар
- Қап мынаның баласы
- Апыр-ау бұл кімнің қызы болды екен

164-жаттығу. Оқшау сөздердің барлық түрін сөйлемнің басында, ортасында, аяғында келтіріп, сөйлемдер жазыңдар.
Сөйлемдерді көшіріп, қаратпа сөздердің астын сызады.

Сөйлемдердің ара жігін ажыратып, тиісті тыныс белгісін қояды.

Жаттығуды орындайды.
Бағалау

Үй тапсырмасы
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.

106-бет, 165-жаттығу. Оқшау сөздердің сөйлемдегі рөлі туралы ойларыңды тұжырымдап жазыңдар.
Үй тапсырмасын орындау жолдарымен танысады.
Рефлексия
ББҮ кестесі
Оқушыларға ББҮ кестесін толтыруды ұсыну
Ұсынылған кестені толтыру

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Тақырыбы
Диктант. <<Құс патшасы>>
Жалпы мақсаттар
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу
Мақсаты
Сауатты жазу дағдыларын қалыптастыру.
Оқыту нәтижелері
Сауатты жазуға дағдыланады.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Негізгі идеялар
Диктант- сауаттылықты тексеру жұмысы, оқушылар жұмыстарының қалай бағаланатын біледі.
Дереккөздер,сілтемелер
<<Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы>> 5-9 сыныптар М.С.Атабаева: <<Білім>> баспасы 2006ж, -бет
Ынтымақтастық атмосфера тудыру
Мұғалім жазбалары

Сәлемдесу. Еркін әңгімелесу. Жазба жұмыс дәптерлерін таратып беру.
Тұсаукесер
* Өтілген ережелер бойынша сұрақтар, диктант мақсатымен таныстыру, бағалау критерийлерін бірігіп жасау.
Мағынаны тану
Ескіден жаңаға көшу, меңгеру қадамдары.
Диктант мәтіні. Құс патшасы
Бәріміз де үнсіз қалыппыз. Жанбай атаның әңгімесін жанымызбен беріле тыңдап, әрқайсымыз терең ой құшағында отырмыз.
Жұпар жақын отырған Жанбай атасын мойнынан еркелей құшақтады.
Ата, айтыңызшы, Жасылкөлден аққулар енді еш жаққа кетпейді ғой? Жанбай ата оның шашын емірене иіскеді:
- Әрине, кетпейді, балам! Тек оларды үркітпей, қамқорлыққа алып жүру керек. Тау-тастың, өзен-көлдің тыныштығы болса, олар ешқайда кетпейді, біржола бауыр басады.
- Жасылкөлден енді аққу кетпейді!
- Табиғат тынышытығын ешкім де бұзбайды!
- Бұдан былай жиі келіп тұрамыз! - дестік біз.
Жанбай ата ризалық кейіппен жымия бір күлімсіреп қойды да:
- Ана бір беткейдегі құмырсқаның илеуін көремісіңдер?- деді біздің назарымызды күнгей жақ бөктерге бұрып.
- Сол жерде таңқурай қалың, теріп келе қойыңдар.
Айтқандай-ақ, құмырсқаның илеуі таңқурайға толы екен. Жапа-тармағай бас қойдық. Жанбай ата мән-жайды түсіндіріп жүр.
- Бұдан былай, құмырсқаның илеуін көрсеңдер, бұзбай, қорғап жүріңдер. Бұл жәндіктердің айналасындағы өсімдіктерге пайдасынан басқа еш зияны жоқ.

Жазу кезеңі
Қосымша тапсырмалар
Қайталап оқу, тексеру, тыныс белгілерін қою.
Үй тапсырмасы
Оқшау сөздер туралы ережелерді қайталау

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Жай сөйлемнің түрлері

Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру

Сабақтың мақсаты:
Жай сөйлем туралы түсінік қалыптастыру. Жай сөйлемнің түрлерімен таныстыру.
Оқу нәтижесі:
Жай сөйлем туралы түсінік қалыптасады. Жай сөйлемнің түрлерімен танысады.
7 модульдің қолданылуы
Оқытудағы жаңа тәсілдер, СТО, Көшбасшылық, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Күн сәулелері, Қасиеттер жиыны, Топтастыру, Шағын тест, Жетістік ағашы.
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылық ты ояту
<<Күн сәулелері>> - Барлығымыз өзімізді күн сәулесіміз деп елестетіп көрейік. Әрбір күн сәулесіне бүгін сабақта не үйренгің келетінін жазып іл.
Бүгін не үйренгісі келетінін жазып іледі.
Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс
Жаңа сабақты түсіндіру.
Сөз не сөз тіркестерінен құралып, біршама тиянақты бір ғана ойды білдіретін сөйлемнің түрі жай сөйлем деп аталады.
Жай сөйлемнің құрылысы және көлемі әрқашан бір сипатта бола бермейді.
Далба тауында атақты Бұқар жырау күмбезі бой көтерді.(Ә.Кекіл.) деген сөйлемде тұрлаулы мүшелері (күмбезі бой көтерді) түгел қатысып тұр. Мейрамның Мұздыбайға соға кеткісі келді (Ғ.Мұст.) деген сөйлемде бастауышы жоқ,тек баяндауыш қана (соға кеткісі келді) қатысып тұр.Үскірік.Аяз.Тұлданған күн деген сөйлемдер іс-оқиғаны баяндамайды,тек атап қана қояды.
Жай сөйлемдердің осындай ерекшеліктеріне қарай мынадай түрлері болады: 1) жақты сөйлем және жақсыз сөйлем; 2) жалаң және жайылма сөйлем; 3) толымды сөйлем және толымсыз сөйлем; 4) атаулы сөйлем.

Жақты жақсыз толымды
Жай сөйлемнің түрлері

толымсыз жалаң

жайылма
атаулы

166-жаттығу. Мәтінді мұқият оқып, бір-біріңе мазмұндап беріңдер. Қарамен берілген жай сөйлемдерді көшіріп жазып, жай сөйлемнің қай түріне жататынын анықтаңдар.

Сергіту сәті
Қасиеттер жиыны.
Мен әріптерді айтамын.
Оқушылар сол әріптен басталатын ақынның немесе өлеңдерінің қасиеттерін, ерекшеліктерін айтады.
Шығармашылық жұмыс

Шағын тест

Жай сөйлем туралы не білесіңдер?

1.Қандай сөйлемнің құрлысы және көлемі әрқашан бір сипатта бола бермейді?
а)жай б)құрмалас в)дұрыс жауабы жоқ
2.Жай сөйлем айтылуы мақсатына қарай нешеге бөлінеді?
а)үш түрге б)төрт түрге в)бес түрге
3.Жай сөйлемнің сөйлем мүшелерінің қатысына қарай нешеге бөлінеді?
а)алты түрге б)жеті түрге в)сегіз түрге
4.Жақты сөйлем дегеніміз не?
а)Бір ғана интонациямен айтылатын, бір ғана ойды білдіретін сөйлем.
б)Баяндауыштың бір өзі сөйлемге негіз болатын жай сөйлемнің түрін айтамыз.
в)Бастауышы бар, жасырын тұрғанда баяндауышы арқылы табуға болатын сөйлем.
5.Төмендегі мысалдардың ішінде қайсысы жай сөйлем
а)Қонақтар келді. б)Бүгін циркке бардық
в)Астана-әдемі қала.
Топтастыруды толтырады.

Тест тапсырмаларын орындайды.

Үйге тапсырма беру
109-бет, 169-жаттығу. <<Мен шығарған таңғажайып оқиға>> тақырыбында мәтін жазыңдар. Өз туындыларыңда таныстыру барысында жай сөйлемнің түрлерін атап беріңдер.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.
Рефлексия
<<Жетістік ағашы>> әдісі
<<Жетістік ағашы>> кері байланыс парағын тарату
<<Жетістік ағашын>> бояиды. Неліктен ол жерді бояған себебін түсіндіреді.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Жақты сөйлем
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Жақты сөйлем туралы түсінік ала отырып, жасалу жолын меңгеру. Өз бетімен талдап үйрену.
Оқу нәтижесі:
Жақты сөйлем туралы түсінік алады, жасалу жолын меңгереді. Өз бетімен талдап үйренеді.
7 модульдің қолданылуы
СТО, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Кім жылдам? Эссе, <<Бес саусақ>> әдісі
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Ұяшық таңдайды, сұрақтарға жауап береді.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатын анықтайды.
Мағынаны тану

Оқулықпен жұмыс
Жақты сөйлем дегеніміз - бастауышы бар,жасырын тұрғанда да баяндауышы арқылы табуға болатын сөйлем.Мысалы: Арада сүт пісірімдей уақыт өтеді.Кенет отқа көзі түсіп кеткен Апақ таң қалып отыра кетеді: қара тастар жалын шашып жанып жатыр! Бұл сөйлемдердің бәрінде де бастауыш қатысқан: уақыт,Апақ,тастар.
Кейде бастауыш айтылмай,түсіп те қалады.Бірақ оны баяндауыш арқылы оңай табуға болады.Дос жүрегіне сенеді ... Басқаны ауызға да алдырмаймын. Бұл сөйлемдерде бастауыш айтылмағанмен,баяндауышына қарап,бірінші сөйлемде бастауыш - ол, екінші сөйлемде - мен деген жіктеу есімдігі екенін табуға болады.Ол дос жүрегіне сенеді.мен басқаны ауызға да алдырмаймын.
Сонымен,құрамында бастауышы қатысқан жай сөйлемнің түрін жақты сөйлем дейміз.

171-жаттығу. Мәтінді оқып, тарихи мәліметтермен танысыңдар. Бастауышы жасырын тұрған жақты сөйлемдерді көшіріп жазып, сөйлем мүшелеріне талдаңдар.

173-жаттығу. Мәтіннен бірнеше жай сөйлемдерді теріп жазыңдар. Барлық сөйлемдегі бастауыштарды жасырын түрде қолдану мүмкін бе? Өз ойларыңды ортаға салыңдар..

Шығармашылық жұмыс

Бірыңғай жай сөйлемдерді қолдана отырып, <<Менің бір күнім>> тақырыбында эссе жазуды тапсырамын.

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Сөйлемдер құрылысына қарай нешеге бөлінеді?
+ Жай сөйлем дегеніміз не?
+ Жақты сөйлем қалай жасалады?
+ Бастауыш жасырын тұрса қалай табуға болады?

Эссе жазады, жақты сөйлемге мысал келтіреді.
Оқушылар сұрақтарға жауап береді

Үйге тапсырмасын беру
113-бет, 174-жаттығу. Мәтінді мұқият оқыңдар. Мазмұнын қысқартып, өз сөздеріңмен жазып шығыңдар. Өз мәтіндеріңе синтаксистік талдау жасаңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.
Рефлексия

<<Бес саусақ>> әдісі арқылы рефлекция жасайды, сабаққа кері байланыс береді.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Жақсыз сөйлем
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Тақырып туралы ақпараттарды меңгеру, және өз сөзімен сипаттау, мәтін ішінен ажырату
Оқу нәтижесі:
Тақырып туралы ақпараттарды меңгереді, және өз сөзімен сипаттайды, мәтін ішінен ажырата алады.
7 модульдің қолданылуы
ОүБ және оқуды бағалау, Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту
Оқыту әдістері:
Күн сәулелері, Әріптік сергіту, ВЕНН диаграммасы, Жүк журналы, Аяқталмаған сөйлем
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
<<Күн сәулелері>> - Барлығымыз өзімізді күн сәулесіміз деп елестетіп көрейік. Әрбір күн сәулесіне бүгін сабақта не үйренгің келетінін жазып іл.
Бүгін не үйренгісі келетінін жазып іледі.
Жаңа тақырып
Мағынаны тану
Кейбір жай сөйлемдерде бастауыш мүлдем болмайды.Ондай жағдайда баяндауыштың өзі сөйлемге негіз болып тұрады. Менің айтқаным келді.бір жерде көргенім бар.
Баяндауыштың бір өзі сөйлемге негіз болатын жай сөйлемнің түрін жақсыз сөйлем дейміз.
Жақсыз сөйлемнің жасалу жолдары
-қы,-ғы,-кі,-гі жұрнақтары қалау райлы етістіктен болады
Барыс септік жалғауы тұйық етістіктен соң бол,жара,тура,кел
деген көмекші етістіктердің келуі арқылы жасалады
Атау немесе барыс септік тұлғалы тұйық етістіктен соң керек,жөн,мүмкін деген бейтарап сөздердің тіркесіп келуі арқылы жасалады
-ып,-іп,-п жұрнақтары көсемшеден кейін бол деген көмекші етістіктің болымсыз тұлғада келуі арқылы жасалады
Құрамында бастауыш тұлғалы сөзі бар идиомдар жақсыз сөйлем болады
Абайдың ұғына түскісі келді
Енді сізге айтуға тура келді.
Біздің ашық сөйлесуіміз керек.
Нені айтып отырғанын түсініп болмайды
Енді біраздан кейін көз байлануға айналады.

Оқулықпен жұмыс

Тапсырма 1

176-жаттығу. Мәтіндегі жақты сөйлемдерді жақсыз сөйлемге айналдырып, жасалу жолын түсіндіріңдер.
Үлгі: Парламенттің жалпы отырысына Үкімет басшысы қатысып отырды. Парламенттің жалпы отырысына Үкімет басшысының қатысуы мүмкін.

178-жаттығу. <<Сөйлемге негіз болған баяндауыштың хикаясы>> тақырыбындағы оқиғаны өздерің аяқтаңдар.

Төменде берілген күрделі сөздерді баяндауыш етіп,жақсыз сөйлем құраңдар.
Барғым келмеді, түсуге болмайды, кездесуі мүмкін, түсініп болмайды, сөйлесуің керек, айтуға тура келді.

Сергіту сәті
Әріптік сергіту
Бір әріпті айтамын.
Жақсыз сөйлемдердің сол әріптен басталатын қасиетін немесе ерекшелігін атайды.
Шығармашылық жұмыс

ВЕНН диаграммасы. Жақты сөйлем мен жақсыз сөйлемді салыстыруды тапсырамын.

<<Жүк журналы>> әдісі.

Болжам
Жаңа ақпарат
Тақырып бойынша бұрыннан не білемін?
Бұл туралы енді не білдім? Қандай маңызды нәрселерді мен енді анықтадым?

Жақты сөйлем мен жақсыз сөйлемді салыстырып, ВЕНН диаграммасын толтырады.

Ақпаратты жинақтай, бағалай отырып кестені толтырады.

Үйге тапсырмасын беру
117-бет, 179-жаттығу. Жақсыз сөйлемнің жасалу жолдарының әрқайсысына екі мысалдан жазыңдар.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.
Рефлексия
Аяқталмаған сөйлем әдісі арқылы рефлекция жасатамын.
Бүгінгі сабақта маған... қиын болды.
Мен жақсы түсіндім...
Мен түсінбедім...
Маған ұнады...
Кері байланыс парағын толтырады.

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Жалаң сөйлем
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Сөйлемнің жалаң, жайылма болып бөлінуі тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерге байланысты екенін меңгерту, жалаң сөйлем туралы түсінік қалыптастыру, жалаң сөйлемдерді мәтін ішінен ажырата алу
Оқу нәтижесі:
Сөйлемнің жалаң, жайылма болып бөлінуі тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерге байланысты екенін меңгереді, жалаң сөйлем туралы түсінік қалыптасады, жалаң сөйлемдерді мәтін ішінен ажырата алады.
7 модульдің қолданылуы
Оқытудағы жаңа тәсілдер, СТО, Көшбасшылық, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Оқыту әдістері:
Шығыс базары, <<Кімнің ойы жүйрік>> ойыны, Салыстыру кестесі,
Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
<<Шығыс базары>> әдісі арқылы төмендегі сұрақтарды оқушыларға қоямын. Қайталау жасаймыз.
Жай сөйлем деген не?
Жақты сөйлемнің ережесін айтып бер.
Жақсыз сөйлем деген не?
Бүгінгі тақырыппен таныстырып, алға мақсат қоямыз.
Сұрақтарға жауап береді, естеріне түсіреді.
Тақырыпты анықтайды, мақсат қояды.
Мағынаны тану кезеңі

Оқулықпен жұмыс

Жай сөйлемнің жалаң және жайылма болуы тұрлаусыз мүшелердің қатысу-қатыспауына байланысты.
Кейбір жай сөйлемдердің құрамында тұрлаусыз мүшелер болмайды.Мысалы: Жаңбыр сіркіреп тұр.жер су. - Жаңбыр ашылды ма?
Тұрлаусыз мүше қатыспаған жай сөйлемді жалаң сөйлем дейміз.
Жалаң сөйлем құрылысына қарай жақты да,жақсыз да сөйлем болуы мүмкін.Ойын қызық.Үй жлы.Қарағың келеді.айтуға бола ма?

Тұрлаулы мүшелер
Сөз табы
Бастауыш
Баяндауыш
Сөз табы
Зат есім
Әсел
биледі.
Етістік
Заттанған сын есім
Ақ
Қара
Үлкеніміз -
Кішісі -
жеңеді.
жеңілер.
Ержан.
сен.
Етістік

Зат есім
Есімдік
Есімдік
Сен
айттың.
Етістік
Есімдік (жіктеу, сілтеу)
Ол (мынау)
қуаныш!
Зат есім
Зат есім
Есімдік
Ел
Бұлар
тоқ.
тату.
Сын есім
Зат есім
Мақсат -
Міндет -
біреу.
үшеу.
Сан есім
182-жаттығу. Сыныптағы достарыңның қандай өнері бар екенін тек тұрлаулы мүщелерден тұратын сөйлемдермен жазып шығыңдар.

183-жаттығу. Мәтін мазмұнын қысқаша жазып шығыңдар. Жалаң сөйлемдерді көбірек пайдалануға тырысыңдар.
Сергіту сәті
<<Кімнің ойы жүйрік>> ойыны
Сендердің тапқырлықтарыңды байқау үшін ауыстырылған сөздерден сөйлем құрау тапсырмасы беріледі.
(қима қағаздарды әр оқушыға тарату)
1. Жарысы басталды ат.
2.Алда кім келе жатқан?
3.Бас, қамшыны бас, Болат!
Орны ауыстырылған сөздерді орнына қойып сөйлем құрастырады.
Шығармашылық жұмыс

Төменде берілген сөйлемдерге тұрлаусыз мүшелерді қосып толық сөйлем құраңдар.
Нұрмағамбет тілін алды. Ол киіне бастады. Нұрмағамбет көзге түсті. Ойын-той болмайды. Сәні болмайды. Андрей шақырылады. Саусақтары жетпейді. Саусақтары ырқына көнбейді. Ол біледі.
Салыстыру кестесін толтыру.
Жай сөйлем түрлері
Жақты
Жақсыз
Жалаң
Қысқаша ережесі

Мысал

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
1. Сөйлемдер құрылысына қарай нешеге бөлінеді?
2. жай сөйлем дегеніміз не?
3. жақты сөйлем қалай жасалады?
4. жақсыз сөйлем қандай жолдармен жасалады?
5. Жалаң сөйлем деген не?
6. Жалаң сөйлем қалай жасалады?
Тек тұрлаулы мүшеден құралған сөйлемдерге тұрлаусыз мүшелер қосып, толықтырып жазады.

Салыстыру кестесін толтырады, мысалдар арқылы дәлелдейді.

Сұрақтарға жауап береді, қайталап еске түсіреді.
Үйге тапсырмасын беру
120-бет, 184-жаттығу. Мәтіндегі сөйлемдерді жалаң сөйлемдерге айналдырып жазыңдар.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Тақырыбы
Бақылау диктант. <<Аққулы көлде>>
Жалпы мақсаттар
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Мақсаты
Сауатты жазу дағдыларын қалыптастыру.
Оқыту нәтижелері
Сауатты жазуға дағдыланады.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау
Негізгі идеялар
Диктант- сауаттылықты тексеру жұмысы, оқушылар жұмыстарының қалай бағаланатын біледі.
Дереккөздер,сілтемелер
<<Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы>> 5-9 сыныптар М.С.Атабаева: <<Білім>> баспасы 2006ж, -бет

Ынтымақтастық атмосфера тудыру
Мұғалім жазбалары

Еркін әңгімелесу.
Мектепке келе жатып нені байқадыңыздар?
Ауа- райы қалай? Көңіл-күйіміз қалай?
Тұсаукесер
* Өтілген ережелер бойынша сұрақтар, диктант мақсатымен таныстыру, бағалау критерийлерін бірігіп жасау.
* Мәтінге кіріспе сұрақтар беру.
Мағынаны тану
Ескіден жаңаға көшу, меңгеру қадамдары.
Диктант мәтіні. Аққулы көлде
Жаз. Жер жүзі көгеріп, жасыл ала жібекке оранып құлпырады. Аққулы көлдің жағасында тізіле қонып алты ауыл жатыр.Жаздың алтын нұры ойнаған шуақ күні еді.Көл мөлдір сулы.Аққулы көлдің жасыл ала қамыстары көк жібекке тіккен жасыл ала өрнекті кесте сияқты. Аққулы көлдің жағасы кілем жайнағандай балбыраған кез еді.
Көл ортасында қалың жасыл ала қамыстың айналасы - айнадай жалтыраған кең жайқын.Сол жайқында аппақ боп шақиып екі аққу сыланып,ақырын әсем жүзіп көлбеңдейді.Екі аққу ұзын, сұлу мойындарын иіп,көл ортасында сыңқылдап,аппақ денесін күміс суға төсеп, әсем, нәзік, сұлу үнмен сыңқылдап жүзген күміс сызығынан сылдырлап,меруерт,гауһар моншақ тізіледі. Қаңқылдап ұшып-қонған қоңыр қаздар.Шулаған шағалалар.Көлді айнала қорыған қара ала қанат,әдемі айдарлы,сақ құлақ қызғыштар.Көкке шығып,зыр қағып безектеп сұңқылдаған ұзын аяқ, біз тұмсық тауқұдіреттер, тағы да толып жатқан неше түрлі құстар көл басын сұлу күйлі думан қып жатты.
(С. Сейфуллин, 140 сөз)

Жазу кезеңі
Қосымша тапсырмалар
Қайталап оқу, тексеру, тыныс белгілерін қою.
Үй тапсырмасы
Сөйлемнің мағыналық түрлері туралы ережелерді қайталау

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Тақырыбы
Тест жұмысы
Жалпы мақсаттар
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Мақсаты
Өтілген тақырыптарды тәжірибеде дұрыс қолдануға дағдыландыру.
Оқыту нәтижелері
Өтілген тақырыптарды тәжірибеде дұрыс қолдануға дағдыланады.
7 модульдің қолданылуы
Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау, СТО

Ынтымақтастық атмосфера тудыру
Мұғалім жазбалары

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Тест жұмысын тарату
Тест жұмысы
1.Тек қана тұрлаулы мүшелерден тұратын жай сөйлем түрін көрсетіңіз.
А) Жалаң.
В) Жайылма.
С) Толымсыз.
D) Толымды.
Е) Жақсыз.
Дұрыс жауап: А
2.Тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелері қатысқан жай сөйлем түрін көрсетіңіз.
А) Жайылма.
В) Жалаң.
С) Толымды.
D) Толымсыз.
Е) Жақсыз.
Дұрыс жауап: А
3.Жақсыз сөйлемді табыңыз.
А) Нарықтық экономикаға бет бұрдық.
В) Елімізде көптеген кәсіпорындар пайда болды.
С) Кәсіпкерлік жылдам дамыды.
D) Демократиялық істерді жүзеге асырамыз.
E) Бұл жерде суға түсуге болмайды.
Дұрыс жауап: Е
4.Берілген жай сөйлемнің түрін анықтаңыз.
Бұл жерде суға түсуге болмайды.
А) Жақты сөйлем.
В) Атаулы сөйлем.
С) Сұраулы сөйлем.
D) Жақсыз сөйлем.
E) Жалаң сөйлем.
Дұрыс жауап: D
5.Жалаң сөйлемді белгілеңіз.
А) Мен мектепке тез жиналдым.
В) Күн шықты.
С) Кәсіпорын жұмысын бастады.
D) Мұғалім балаларды мектепке кіргізді.
E) Жаңа мектеп маған өте ұнады.
Дұрыс жауап: В
6.Жақты сөйлемді анықтаңыз.
A) Кітап алғым келеді.
B) Біз нарықтық экономикаға бет бұрдық.
C) Бүгін демалыс.
D) Уақытты жоспарлай білу керек.
E) Үлкен жетістік.
Дұрыс жауап: В
7.Жақсыз сөйлемді анықтаңыз.
A) Өзгерістер көп.
B) Бұл жерде суға түсуге болмайды.
C) Жері байдың - елі бай.
D) Зор денсаулық тілейміз.
E) Үлкен жетістікке жетті.
Дұрыс жауап: В
8.Жалаң сөйлемді анықтаңыз.
A) Жаңбыр жауды.
B) Бүгін күн суық.
C) Адам үшін ең қымбат нәрсе - уақыт.
D) Уақыт алтыннан да қымбат.
E) Үлкен жетістікке жеттік.
Дұрыс жауап: А
9.Жайылма сөйлемді анықтаңыз.
A) Уақыт жоқ.
B) Күн шықты.
C) Мен мектепке тез жиналдым.
D) Денсаулық керек.
E) Уақыт бітті.
Дұрыс жауап: С
10.Лепті сөйлемді анықтаңыз.
A) Қазақ жері кенге бай.
B) Бұл қандай көл.
C) Елдің бірлігі, ынтымағы нығая береді.
D) Күн қандай тамаша.
E) Қазақстан әлем елдерімен бейбіт өмір сүреді.
Дұрыс жауап: D
11.Сұраулы сөйлемді анықтаңыз.
A) Әр елдің салты басқа.
B) Бұл қандай дәстүр.
C) Елдің бірлігі, ынтымағы нығая берсін.
D) Гүлдей бер, туған жерім.
E) Қазақстан - тәуелсіз мемлекет.
Дұрыс жауап: В
12.Хабарлы сөйлемді анықтаңыз.
A) Қандай тамаша жер.
B) Бұл қандай дәстүр.
C) Елдің бірлігі, ынтымағы нығая берсін.
D) Гүлдей бер, туған жерім.
E) Қазақстан - тәуелсіз мемлекет.
Дұрыс жауап: Е
13.Бұйрықты сөйлемді анықтаңыз.
A) Қазақ жері кенге бай.
B) Бұл қандай көл.
C) Елдің бірлігі, ынтымағы нығая берсін.
D) Күн қандай тамаша.
E) Қазақстан - тәуелсіз мемлекет.
Дұрыс жауап: С
14.Жалаң сөйлемді көрсетіңіз.
A) Біз нарықтық экономикаға бет бұрдық.
B) Ол жүгіре жөнелді.
C) Демократиялық істерді жүзеге асырамыз.
D) Елімізде көптеген кәсіпорындар пайда болды.
E) Олар мемлекетке салық төлеп тұрады.
Дұрыс жауап: B
15.Тұрлаусыз мүшелердің болу-болмауына қарай жай сөйлемдердің бөлінуін көрсетіңіз.
A) Жақты, жақсыз.
B) Атаулы.
C) Толымды, толымсыз.
D) Жалаң, жайылма.
E) Жай, құрмалас.
Дұрыс жауап: A
16.Жалаң сөйлемді көрсетіңіз.
A) Халық бар жерде - тіл де бар.
B) Еліміз Елтаңбасымен еңселі.
C) Зерттеулер баcталды.
D) Елдіктің белгісі еспетті.
E) Ақылды қария - ағып жатқан дария.
Дұрыс жауап: C
17.Жайылма сөйлемді көрсетіңіз.
A) Асқар - инженер.
B) Ол үйге кірді.
C) Алматы - астана.
D) Мал жайылды.
E) Бала - болашақ.
Дұрыс жауап: B
18.Жайылма сөйлемді көрсетіңіз.
A) Қалың қар.
B) Қар жауды.
C) Қарлы тау.
D) Қар қалың жауды.
E) Қар жауып тұр.
Дұрыс жауап: D
19. Бастауыш зат есімнен, баяндауыш атау тұлғалы сан есімнен болғанда, екеуінің арасына
қандай белгі қойылады?
А) сызықша қойылады В) тыныс белгісі қойылмайды С) қос нүкте қойылады
Д) сызықша және үтір қойылады Е) үтір қойылады
20. Бірыңғай анықтауышты табыңыз.
А) Далада қызыл-сары гүлдер жайқалып тұр.
В) Шаршаған кішкентай боталар артта қалып қойды.
С) Біз таудың ең биік шыңына шықтық.
Д) Мырзабайдың баласы ақылды, бірақ еріншек.
Е) Кең әрі ұзын көшелер қалаға көркін беріп тұр.

Рефлексия
Не қиын болды?
Неліктен қиын болды?

Күні:
Пәні: қазақ тілі
Сынып: 8
Мұғалім: Ерлан А.
Сабақ тақырыбы:
Тоқсандық қайталау
Жалпы мақсат:
Сөйлем оның түрлері туралы түсінік бере отырып, оқушының тіл байлығын дамыту арқылы тілдік құрлымдарды өз бетінше талдап меңгере білу,іс-әрекет,ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың мақсаты:
Тоқсан бойына өтілген ақпараттарды жүйеліп еске түсіру, тапсырмалар орындау барысында орнымен қолдану
Оқу нәтижесі:
Тоқсан бойына өтілген ақпараттарды жүйеліп еске түсіреді, тапсырмалар орындау барысында орнымен қолданады
7 модульдің қолданылуы
ОүБ және оқуды бағалау, Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, Талантты және дарынды балаларды оқыту
Оқыту әдістері:

Сабақ барысы
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Сәлемдесу.
Сабаққа дайындықтарын тексеру.
Психологиялық ахуал тудыру.
Сәлемдеседі.
Сабаққа қажет құралдарын шығарады.
Қызығушылықты ояту
<<Ашық микрофон>> әдісі арқылы тоқсан бойы өткен тақырыптарға шолу жасатамын, қосымша сұрақтар қоямын, өздеріне де сұрақтар қоюға мүмкіндік беремін.
Тақырыптарға шолу жасайды.
Сұрақтарға жауап береді, өздері де сұрақтар қояды.

Топтастыру

Тоқсан барысында өткен негізгі тақырыптарды топтастыру. Өте жақсы түсінгендерін қызылмен, орташа түсінген тақырыптарын жасылмен, түсініксіз болған тақырыптарды сарымен бояуды тапсырамын.

Біз не өттік?
Тақырыптарды топтастырады, меңгеру деңгейіне байланысты түс таңдап бояиды.
Салыстыру

1-оқушы: Тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелерді салыстыру. Ерекшелігін атау.

2-оқушы: Оқшау сөздердің түрлерін салыстыру, әрқайсысына тән қасиетті сипаттау.

3-Жақты және жақсыз сөйлемдерді салыстыру.

Әркім өзіне берілген тақырып бойынша салыстыру жұмысын жүргізеді.
Сәйкестендіру
Cөйлем түрлерін анықта ( кейбір сұрақтың 2-3 жауабы бар.)
1.Жақты А) Білдім.
2.Толымды В)Біз нарықтық экономикаға бет бұрдық.
3. Жалаң С) Біз нарықтық экономикаға бет бұрдық.
4.Жақсыз. D) Уақытты жоспарлай білу керек.
5.Толымсыз E) Менің кітап алғым келеді.
6. Жайылма. F) Жаз. Қайнаған күн.
7. Атаулы G) Қыс түсті.
Сәйкестендіру тапсырмаларын орындайды.
Сергіту сәті
<<Тақырыптық теннис>> ойыны. Оқушылардың қолына боп беріліп, шеңберге тұрғызылады.
Осы тоқсанда өткен терминдерді атап, допты келесі оқушыға лақтыру керек. Тоқтап қалған ойыншы ойыннан шығып, ойын жалғасады. Кім соңында қалады, сол оқушыға жеңіс беріледі.
Ойынның шартымен танысу. Терминдерді атайды, жарысқа қатысады, сергіп қалады.
Шығармашылық жұмыс

Эссе. <<Менің демалысым>> тақырыбында эссе жазуды тапсырамын. Эссе жазу барысында тоқсан бойы өткен ережелерге мысалдар келтіреді.
Тақырыппен танысады. Ережелерді назарға ала отырып эссе жазады.
Үй тапсырмасын беру
Ережелерді қайталау
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Сабақтағы белсенділігіне, тапсырманы орындауына қарай бағалаймын.
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Жалаң және жайылма сөйлемдер
Жалпы мақсат:
а) Жалаң және жайылма сөйлем туралы түсінік бере отырып, оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Жай сөйлемнің жалаң және жайылма болуы тұрлаусыз мүшелердің қатысу-қатыспауына байланысты.
Кейбір жай сөйлемдердің құрамында тұрлаусыз мүшелер болмайды.Мысалы: Жаңбыр сіркіреп тұр.жер су. - Жаңбыр ашылды ма?
Тұрлаусыз мүше қатыспаған жай сөйлемді жалаң сөйлем дейміз.
Жалаң сөйлем құрылысына қарай жақты да,жақсыз да сөйлем болуы мүмкін.Ойын қызық.Үй жлы.Қарағың келеді.айтуға бола ма?
Ж айылма сөйлем тұрлаусыз мүшелердің қатысуы арқылы жасалады.Едіге ұзақ жол жүрді.Алыстан мұнар тау көрінеді.Алғашқы сөйлемді ұзақ деген мөлшер пысықтауыш жайылма сөйлемге айналдырса,соңғы сөйлемді анықтауыш (мұнар) пен мекен пысықтауыш (алыстан) қатысып,жайылма сөйлемге айналдырып тұр.
Тұрлаусыз мүше қатысқан жай сөйлемді жайылма сөйлем дейміз.
Жайылма сөйлемдер де құрылысына қарай жақты не жақсыз бола береді. Таспен ұрғанды аспен ұр. - жақты сөйлем. - Сонда менің ауданға баруым керек пе? - жақсыз сөйлем.

Жаттығумен жұмыс: 77-жаттығу. Көшіріп жазып, сызықшаның қойылу себебін анықтаңдар. Жай сөйлемдердің қайсысы жалаң,қайсысы жайылма екенін көрсетіңдер
Шығармашылық жұмыс: Төменде берілген сөйлемдерді жайылма сөйлемдерге айналдырыңдар.
Нұрмағамбет тілін алды. Ол киіне бастады. Нұрмағамбет көзге түсті. Ойын-той болмайды. Сәні болмайды. Андрей шақырылады. Саусақтары жетпейді. Саусақтары ырқына көнбейді. Ол біледі.
Сергіту сәті
Күнде аспанға қараймыз,
Қайтқан құсты санаймыз.
Үшбұрыш боп тырналар,
Көк жүзінде сырғанар.
Боран соғар оң жақтан,
Боран соғар сол жақтан
Қар лақтырып ойнасақ,
Суық өтер қолғаптан.

Оқушылар сергіп, демалады
Шығармашылық жұмыс

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
1. Сөйлемдер құрылысына қарай нешеге бөлінеді?
2. жай сөйлем дегеніміз не?
3. жақты сөйлем қалай жасалады?
4. жақсыз сөйлем қандай жолдармен жасалады?
5. Жалаң және жайылма сөйлемдер қалай жасалады?

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
78-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Толымды және толымсыз сөйлемдер
Жалпы мақсат:
а) Білімділік: Толымды және толымсыз сөйлемдерден алған теориялық білімдерін практикада қолдану; ауызша,жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып,білімдерін бекіту.
ә) дамытушылқ: ойлау қабілеттерін,қиялдарын дамыту; ой қорытып, нақты шешім жасауға үйретіп,өздеріне сенімдерін арттыру.
б) тәрбиелік: сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу;топпен жұмыс жасап, бір-бірін тыңдай білуге үйрету;сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Геометриялық фигураларды алуын сұраймын.

Алған фигуралар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Ойға қатысты сөйлем мүшелерінің барлығы қатынасқан сөйлемдерді толымды сөйлем дейміз. Мысалы: Шашубай мерген еді.Ол шиті мылтықпен кешке киік атып әкелді.
Бұл екі сөйлемде де айтушыға керекті сөйлем мүшелері түгел қатысқан.Бірінші сөйлем тек бастауыш пен баяндауыштан тұрса да,ой толық жеткізілген.Екінші сөйлемде ойға қажетті толықтауыш,анықтауыш,пысықтауыш,бастауыш,баяндауыш - түгел бар.Сондықтан бұлар - толымды сөйлемдер.
Толымсыз сөйлем деп ойға қатысты сөйлем мұшесінің бірі түсіп қалған сөйлемнің түрін айтамыз.Толымсыз сөйлемнің басты ерекшелігі түсіп қалған немесе қажет болған сөзді орнына қойғанда,толымды сөйлемге айналады.
Мысалы:
Төбе би кім болады?
Кім сайлайды бұны?
Ояздар ел кеңесіне беріп отыр дейді.
Жақсылар ынтымағы кімді ұйғарар екен?
Тобықты ола ма? Сыбан,Керей,Уақ бола ма?
Жауап сөзде тура толықтауыш (сайлауды),келесі сұраулы сөйлемде жанама толықтауыш (төбе биге),соңғы сұрақта бастауыштар (төбе би) түсіп қалған.
Толымсыз сөйлемнің жасалу жолдары екі түрлі:
1) Өзара желілес сөйлем тобында.
Қарлығаштар тағы (қайда?)келді. (нелер?),(қайда?) Тағы кетті. (нелер?) Қайта-қайта (қайда) келе берді.(нелер?) Келген сайын,ұяның аузы бүріліп,тарыла берді.
2) Сөйлемнің қажетті мүшелерінің айтылмай қалуы,әсіресе диалог <<екі не бірнеше адамның сөйлесуі) жағдайында жиі кездеседі.қажетті мүшенің айтылмауы көбінесе оның алдыңғы сөйлемде айтылғандығына,жалпы,оның не екені белгілі болып тұруына байланысты.
Жаттығумен жұмыс: 80-жаттығу. Берілген сөйлемдердің толымды-толымсыз кекендігін анықтап, толымды сөйлем құрауға қатысқан сөйлем мүшелерін және толымсыз сөйлемдердің жетпейтін мүшелерін табыңдар.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік,морфологиялық талдау жүргізеді.

Шығармашылық жұмыс

1. Жақсыз сөйлем қандай жолдармен жасалады?
2. Жалаң және жайылма сөйлемдер қалай жасалады?
3. Толымды және толымсыз сөйлем қалай жасалады?

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
81-жаттығу

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Атаулы сөйлем
Жалпы мақсат:
а) Білімділік: Толымды және толымсыз сөйлемдерден алған теориялық білімдерін практикада қолдану; ауызша,жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып,білімдерін бекіту.
ә) дамытушылқ: ойлау қабілеттерін,қиялдарын дамыту; ой қорытып,нақты шешім жасауға үйретіп,өздеріне сенімдерін арттыру.
б) тәрбиелік: сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу;топпен жұмыс жасап,бір-бірін тыңдай білуге үйрету;сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Кейбір жай сөйлемдер іс-оқиғаны баяндамайды,тек заттың,құбылыстың,мезгілдің,мекеннің атауын ғана білдіреді.
Дала.Егін даласы.Егін даласы рақат құшағында. (Ә.Ә.)
Атаулы сөйлемдер арқылы беріліп тұрған ойды басқа сөйлемнен былайша білдіруге болады:
Міне,дала көрінеді.Бұл - егін даласы.Бұл сөйлемдерде құбылыс аталмайды,баяндалады.
Іс-оқиғаның жайында баяндамай,тек соған байланысты жағдайы (мезгіл,мекен,т.б.) атап көрсететін жай сөйлемнің түрін атаулы сөйлем дейміз.
Атаулы сөйлем,негізінен,зат есімнен болады.Тоғай.Егін.Шалғын.Жабағыдай ұйысқан қалың көктен машинаның кейде жаны ғана көрінеді. (Ғ.Мұст.)
Құрамы жағынан атаулы сөйлем жеке бір сөзден де,екі немесе одан да көп сөздердің тіркесінен де бола береді.Бала күнім.Жер сіреу қар.Ызбарланып аспанның ажары бір кірмейді. (Ж.Айм.) Мағынасы жағынан атаулы сөйлем мезгілді,мекенді,жағдайы және басқа да әр түрлі заттың атын білдіреді.Қазан айы.Түнерген кеш.Баяу ескен қоңыр жел.Өлке бойындағы қалың тал мен әредік қамыс ақырын қозғалып сыбырлайды. (С.Сейф.)
Жаттығумен жұмыс: 85-жаттығу. Берілген сөйлемдерден атаулы сөйлемдерді табыңдар.
86-жаттығу.Мәтіннен ыңғайы келген сөйлемдерді атаулы сөйлем етіп жазыңдар. Атаулы сөйлемдерді бір сөзден, сөз тіркесінен, күрделі сөздерден жасаңдар.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге сатылай кешенді талдау жүргізеді.

Сергіту сәті
Күнде аспанға қараймыз,
Қайтқан құсты санаймыз.
Үшбұрыш боп тырналар,
Көк жүзінде сырғанар.
Боран соғар оң жақтан,
Боран соғар сол жақтан
Қар лақтырып ойнасақ,
Суық өтер қолғаптан.

Оқушылар сергіп, демалады
Шығармашылық жұмыс

1. Жақсыз сөйлем қандай жолдармен жасалады?
2. Жалаң және жайылма сөйлемдер қалай жасалады?
3. Толымды және толымсыз сөйлем қалай жасалады?
4. Атаулы сөйлем дегеніміз не?

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
87-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Жай сөйлем түрлерінен өткенді қайталау
Жалпы мақсат:
білімділік - оқушылардың өткен тарау жай сөйлемнің түрлері тақырыбынан алған теориялық білімін пысықтау;
дамытушылық - оқушылардың іскерлігі мен біліктілік дағдыларын жетілдіре отырып,ойлау қабілетін,сөздік қорын дамыту;
тәрбиелігі - оқушыларға туыстық атаулар туралы ұғым бере отырып,алыс-жақынын тани білуге шақыру.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаттығумен жұмыс: 87-жаттығу. Мәтіндегі сөйлемдерді мағынасына және құрылымына қарай талдаңдар. Нені арман ететінімізді мәтінге сүйене отырып , кеңейтіп айтып көріңдер.
Топпен жұмыс: 88-жаттығу. 1-топ: Әңгімедегі жай сөйлемнің түрлерін талдаңдар.
2-топ: Бейнелі сөздерді, фразелогизмдерді табыңдар.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге сатылай кешенді таладау жүргізеді.
1. Қайсысы жақсыз сөйлемнің жасалу жолына жатпайды?
А) - ғы,-гі,-қы,-кі тұлғалы қалау райлы етістік
В) Құрамында бастауыш тұлғалы сөзі бар идиомалар
С) Атау немесе барыс септігіндегі тұйық етістіктен соң <<керек>>, <<мүмкін>> сөздерінің тіркесуі
Д) Баяндауышы зат есімнен басталады.
Е) Барыс септігіндегі тұйық етістіктен соң <<бол>>, <<жара>>, <<тура>>, <<кел>> көмекші етістіктерінің тіркесіп келуі.
2Жақсыз сөйлемді тап.
А) Бүгін емтиханға дайындалу керек. В) Жартастың басынан қарауытқан бір нәрселер көрінеді.
С) Ойнап сөйлесең де,ойлап сөйле. Д) Ауыл маңы тып-тыныш Е) Оқу -- білім бұлағы
3. Жақты сөйлемді тап.
А) Сенің балмұздақ жегің келе ме? В) Оның айтқандарын түсініп болмайды
С) Бұл оқиғаны енді айтпасқа болмайды Д) Оның үрейден төбе шашы тік тұрды.Е) Ертең сабаққа келесің бе?
4. Жалаң сөйлем дегеніміз не?
А) Бастауыш пен баяндауыштан ғана құралған сөйлем.
В) Тұрлаулы мүшелерімен қатар,тұрлаусыз мүшелері де бар сөйлем
С) Мазмұны толық берілген сөйлем. Д) Бастауышы жоқ сөйлем Е) Бастауышы әрдайым жасырын тұратын сөйлем
5. Жайылма сөйлемді тап.
А) Мен барамын. В) Айдала С) Ол -- сері жігіт Д) Үй жап-жарық Е) Сендер қараңдар
6. Қай сөйлем түрі екеуара сөйлескенде жиі қолданылады?
А) Толымсыз сөйлем В) жақсыз сөйлем С) жалаң сөйлем Д) атаулы сөйлем Е) жайылма сөйлем
7. <<Кең зал.Құжынаған халық.>> -қандай сөйлем?
А) Жақты сөйлем В) жақсыз сөйлем С) жайылма сөйлем Д) атаулы сөйлем Е) Толымды сөйлем
8. Бастауышы жасырын тұрған сөйлем қалай аталады?
А) жалаң В) жайылма С) жақты Д) жақсыз Е) толымды
9. Тұрлаусыз мүшелердің болу-болмауына қарай жай сөйлемдер қалай бөлінеді?
А) жақты,жақсыз В) атаулы С) толымды,толымсыз Д) жалаң,жайылма Е) жай,құрмалас
10.Жалаң сөйлемге жетпей тұрған сөзді көп нүктенің орнына қойыңыз. <<........оқып шықсын>>.
А) тез В) ол С) оған Д) сенімен Е) қайратпен

Шығармашылық жұмыс

Жай сөйлем құрастырып жазыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
Қайталау

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Құрмалас сөйлем туралы түсінік. Салалас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары
Жалпы мақсат:
а) Білімділік: Құрмалас сөйлемдерден алған теориялық білімдерін практикада қолдану; ауызша,жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып,білімдерін бекіту.
ә) дамытушылқ: ойлау қабілеттерін,қиялдарын дамыту; ой қорытып,нақты шешім жасауға үйретіп,өздеріне сенімдерін арттыру.
б) тәрбиелік: сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу;топпен жұмыс жасап,бір-бірін тыңдай білуге үйрету;сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Құрмалас сөйлем екі я одан да көп жай сөйлемдерден құралады.Атқаратын қоғамдық қызмет жағынан жай сөйлем мен құрмалас сөйлем бір:екеуі де ойды (бірі - жалаң ойды,екіншісі - күрделі ойды) білдіреді,ойды жарыққа шығарады,оны басқаларға білдіреді,сол арқылы қоғам мүшелерінің өзара түсінісу қызметін атқарады.Сөйлемнің бір-бірінен өзгешеліктері олардың сыртқы құрылыстары мен ішкі мазмұндарында болады.
Құрамы жағынан алғанда,жай сөйлем жеке сөздерден құралады.Бұл - жай сөйлем мен құрмалас сөйлемнің бір-бірінен мағыналық өзгешелігі - жай сөйлемнің жеке бір ойды білдіріп,құрмаластың күрделі ойды білдіруінде.
Жай сөйлемдер: Зұлқия келген жұмысын баяндап отыр.Оның алдында бірнеше хаттар жатыр.
Құрмалас сөйлем: Басқарма мәжілісінен шығып,мамыт пәтеріне қарай беттеп келе жатты.
Екі немесе одан да көп жай сөйлемдерден құралып,күрделі ойды білдіретін сөйлемдерді құрмалас сөйлем дейміз.
Құрмалас сөйлемнің құрылысына қарай 3 түрі бар: салалас құрмалас сөйлем,сабақтас құрмалас сөйлем және аралас құрмалас сөйлем.Олардың ерекшеліктері төмендегідей:
түрі
ереже
Салалас құрмалас сөйлем
Құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты болып,өзара тең дәрежеде (салаласа) байланысады.
Сабақтас құрмалас сөйлем
Жай сөйлемдердің алғашқысының баяндауышы тиянақсыз болып,екінші сөйлемге бағына (сабақтаса) байланысады.
Аралас құрмалас сөйлем
Кемінде үш сөйлемнен құралып,бір-бірімен салаласа да,сабақтаса да байланысады.
Жаттығумен жұмыс: 93-жаттығу. Берілген сөйлемдерден қайсысы жай сөйлем, қайсысы құрмалас сөйлем екенін ажыратыңдар.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап құрмалас сөйлем құрастырып жазыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
94-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Ыңғайлас салалас
Жалпы мақсат:
а) ыңғайлас салалас туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Құрамындағы жай сөйлемдерінің бірінде айтылған ойға екіншісінде айтылған ойдың мезгілдес,бағыттас,ыңғайлас мәнде қарым-қатынаста болуын ыңғайлас салалас дейміз.Мысалы:
Қостың ар жағынан қара кер аттың басындағы жүген сылдырлары,шөп суылдады. Көмірден май да шығады,темір қорытатын кокс те шығады.Мен бұл арада үнемдедім және үндеуді қажет те көрмедім.
Бастапқы ыңғайлас саласта жүгеннің сылдырлауы мен шөптің суылдауы бір мезгілде болғандығы туралы айтылған.Екінші ыңғайлас салаласта бірінші жай сөйлемде айтылған ойдың екінші жай сөйлемге де ортақ екендігі байқалады және екі сөйлемнің баяндауышы да шығады деген сөз болып тұр.Соңғы ыңғайлас салаластағы жай сөйлемдер істің,оқиғаның жүзеге аспауы жағынан бірыңғай біркелкі айтылған.Мұндағы жай сөйлемдердің баяндауыштары (үндемедім,қажет те көрмедім) етістіктің болымсыз түрімен берілген.
Ыңғайлас салаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір-бірімен жалғаулық шылаулар арқылы да,жалғаулық шылаусыз,іргелес тұрып байланыса береді.жалғаулық шылаулардың қатысу-қатыспауына қарап,ыңғайлас салаластарды жалғаулықсыз ыңғайлас салалас деп екіге бөлеміз.
Жалғаулықсыз ыңғайлас салаластағы кейбір жай сөйлемдер бір мезгілде қатар болған я болатын істерді білдіреді.Мұндайда олардың баяндауыштары көбінесе бір шақта тұрады.
Тысқа Төрекеңмен ере шықтым.Ол кісі ойға қарай шұбатылған жолмен төмен кетті,мен жарға асылған жолмен жоғары кеттім.жастардың қолы қырықтықта,аузы әнде.
Ыңғайласа байланысқан кейбір жай сөйлемдер бірінен соң бірі болатын я болған істерді білдіреді.
Күн батты,тауды қара көлеңке басты.Екі құшақ жүнді Молдақым мен Әндіжан таразыға апарып өлшеп еді,жеті кило он төрт грамм болды.
Жалғаулықты ыңғайлас салалас және, да/де, әрі деген ыңғайлас мәнді жалғаулықтардың қатысуы арқылы жасалады.Мұның өзінде да,әрі жалғаулықтары ыңғайлас салаластың құрамындағы жай сөйлемдердің әрқайсысымен қайталанып немесе қайталанбай,олардың арасында бір-ақ рет келіп те тұра береді.
Ал және жалғаулығы ешқашан да қайталанбай,құрмаласқан жай сөйлемдердің арасында бір-ақ рет келіп тұрады.
Мысалы: 1.Олардың негізгі табысы сүттен екен.Сиырдың тұқымы да жақсы,бабы да келіскен екен. 2. Қадырдың киімі жұқа әрі денсаулығы да мықты емес. 3. Келгендер арасында Абай бұрынан білетін Дәндібай,Еренай сияқты қарттар бар және екі-үш орта жастағы адам бар. Меңдіқыз Хакімге қарады да,Әлібек Меңдіқыздың бетіне қарады.
Және жалғаулықты шылаумен келгенде,әрі шылауы қайталанбай бір-ақ рет келгенде,жай сөйлемдердің арасына үтір қойылмайды.Қалған жағдайларда жай сөйлемдер арасына үтір қойылады.

Жаттығумен жұмыс: 99-жаттығу. Көшіріп жазып тиісті тыныс белгілерін қойыңдар.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік және морфологиялық талдау жүргізеді.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап жаңа тақырыпқа сай сөйлемдер құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
100-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Себеп-салдар салалас
Жалпы мақсат:
а) себеп-салдар салалас туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Құрамындағы жай сөйлемдердің алдыңғысы соңғысының немесе соңғысы алдыңғысының себебін білдіретін салалас құрмаластың түрін себеп-салдар салалас дейміз.Жайлаудың көлдеріне сене беруге болмайды,құрғақшылық жылы олардың көбі тартылып қалды.Қайыр сөзді әрі қарай тереңдеткісі келмеді,сондықтан әңгіме желісін бұрып жіберді.
Бірінші құрмаласта соңғы сөйлем алдыңғы сөйлемнің себебін білдіріп тұрса,екінші құрмаласта алғашқы сөйлем соңғы сөйлемнің себебін білдіріп тұр.
Себеп-салдар салаластағы жай сөйлемдер жалғаулықсыз іргелес те,жалғаулық шылаулар арқылы да байланысады.Ол жалғаулықтар мыналар: өйткені,себебі,сондықтан,неге десеңіз.
Себеп мәнді жай сөйлем
Сондықтан
Сол себепті
Салдар мәнді жай сөйлем
Салдар мәнді жай сөйлем
Өйткені
Себебі
Неге десеңіз
Себеп мәнді жай сөйлем

Қазір ол сақалын да қырған,киімін де өзгерткен,сондықтан кескін-кейпі де өзгерген.Сен танкіге үйренген адам едің,тракторға кетіп барасың.Жойқын алыптарды үңгірде,көрде тұрғызу - салт-сананың ең ескі түрінің бірі: үңгір - адам баласының ежелгі тұрағы.Кешен,кешене,кесене - қазақ ортасында қолданған сәулет өнерінің бір түрі,өйткені ерте заманда биік жерге салған күмбездердің барлығы <<кесене>> деп аталған.
Себеп-салдар салаластағы жай сөйлемдердің орындарын ауыстырып айта беруге болады. Жалғаулықсыз себеп-салдар салаласта жай сөйлемдердің қайсысы бұрын тұрғанын тыныс белгілері арқылы айырамыз.Егер себеп мәнді сөйлем салдар мәндіден бұрын тұрса,арасына үтір қойылады. Керісінше,салдар мәнді сөйлем себеп мәндіден бұрын айтылса,арасына қос нүкте қойылады.
Бұл егіннің дәнін қолымнан мен септім ғой,өзгеңнен гөрі менің жаным қаттырақ ауырар еді.Өзгеңнен гөрі менің жаным қаттырақ ауырар еді:бұл егін дәнін қолымнан менсептім ғой.
Жалғаулықты себеп-салдар салаласта жай сөйлемдердің қайсысы бұрын тұрғанын шылауларына қарай білеміз.Егер сондықтан,сол себепті деген жалғаулықтар тұрса,себеп мәнді жай сөйлем бұрын орналасып, салдар мәндісі соң орналасқан болады.
Себебі,өйткені,неге десеңіз деген шылаулар тұрса,салдар мәнді жай сөйлемі бұрын орналасып,себеп мәндісі соң орналасқан болады.Мысалы: Жаз айларында ондай шұбарлы жердің масасы мен сонасы қалың болады,сол себепті мұндай шыбыны көп шөл даланы ешбір ауыл жайламайды.Күріш тұқымы суға қолмен себіледі,өйткені тұқым сепкіш суға жүре алмайды.
Жаттығумен жұмыс: 101-жаттығу Сөйлемдердің баяндауыштарын тауып, тиянақты,тиянақсыз екнін анықтаңдар.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік және морфологиялық талдау жүргізеді.
Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап тақырыпқа сай сөйлем құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
102-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Қарсылықты салалас
Жалпы мақсат:
а) Білімділік: Қарсылықты салаластан алған теориялық білімдерін практикада қолдану; ауызша,жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып,білімдерін бекіту.
ә) дамытушылқ: ойлау қабілеттерін,қиялдарын дамыту; ой қорытып,нақты шешім жасауға үйретіп,өздеріне сенімдерін арттыру.
б) тәрбиелік: сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу;топпен жұмыс жасап,бір-бірін тыңдай білуге үйрету;сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Құрамындағы жай сөйлемдердің біріндегі іс,оқиға екіншісіндегі іс,оқиғаға қарама-қарсы болатын салаластың түрін қарсылықты салалас дейміз.
Ән басылып қалды,бірақ гитара сазы тоқталған жоқты.Ағаңның да сенің алдыңнан шықпақ ойы бар еді, - жұмыстан қолы тимеді.
Алғашқы салаластың бірінші сөйлемінде әннің басылып қалғаны туралы ой айтылса,екінші жай сөйлемінде гитара сазның тоқталмағандығы жайында ой айтылып,бір-біріне қарама-қарсы қатынаста тұр.Екінші салаластың құрамындағы жай сөйлемдер қарама-қарсы мәнде айтылған:бірінші жай сөйлемде істің жүзеге асуы туралы ой айтылса,екінші жай сөйлемде оның орындалмай қалғандығы баяндалады.
Салаласа байланысқан жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты болып келіп,өзара іргелес тұру арқылы да,бірақ,алайда,дегенмен,сонда да, әйтсе де деген жалғаулық шылаулар арқылы да байланысады.Мысалы:Жүзінде қайғы да жоқ,қасірет те жоқ, - қорқыныш қана бар.Бас болмақ оңай,бірақ бастамақ қиын.Біріншісінде жай сөйлемдер жалғаулықсыз байланысқан,ондай жағдайда үтір мен сызықша қойылады; екінші мысалда жай сөйлемдер бірақ деген жалғаулық шылаумен байланысқан,мұндайда араларына үтір ғана қойылады.
Қарсылықты салаластың құрамындағы жай сөйлемдердің іргелес тұрып не жалғаулық шылаулар арқылы байланысына қарай ол жалғаулықсызы қарсылықты салалас және жалғаулықты қарсылықты салалас деп екіге бөлінеді.
Жалғаулықты қарсылықты салалас сөйлемінің баяндауыштары көбінесе антоним сөздерден және болымды-болымсыз формадағы сөздерден жасалады.жалғаулықсыз қарсылықты салаластың аражігі үтір мен сызықша арқылы ажыратылады. Сөз бергенге ерме, - бөз бергенге ер.Баршагүл сәлем беріп еді, - ол қырын қарап кетті.
Жалғаулықты қарсылық салалас бірақ,сонда да,дегенмен,алайда,әйтсе де,сөйтсе де деген қарсылық мәнді жалғаулық шылаулардың қатысуы арқылы жасалады.Бұл жалғаулықтар құрмаласқан жай сөйлемдердің арасында қайталанбай,бір-ақ рет келеді.Мұндай жай сөйлемдердің арасы үтірмен бөлінеді.Мысалы: Кітабымен жүрегіңді жылытқан жазушының бәрін де жақсы көресің,бірақ солардың ішінде өз көңіліңе өте ұнап,өзгелерден ыстық боп танылғандары болады.
Жаттығумен жұмыс: 105-жаттығу. Жетіспей тұрған тыныс белгілері болса,дәлелдеп қойып шығыңдар.
Шығармашылық жұмыс: 106-жаттығу. Берілген жай сөйлемдерге ойларыңнан қарама - қарсы мәнді жай сөйлем ойлап жазып,қарсылықты салалас құраңдар.
Шығармашылық жұмыс

Суретке қарап мәтін құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
107-жаттығу.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Түсіндірмелі салалас
Жалпы мақсат:
а) Білімділік: Түсіндірмелі салаластан алған теориялық білімдерін практикада қолдану; ауызша,жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып,білімдерін бекіту.
ә) дамытушылқ: ойлау қабілеттерін,қиялдарын дамыту; ой қорытып,нақты шешім жасауға үйретіп,өздеріне сенімдерін арттыру.
б) тәрбиелік: сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу;топпен жұмыс жасап,бір-бірін тыңдай білуге үйрету;сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Құрамындағы жай сөйлемдердің алдыңғысы соңғысына нұсқап,ал соңғысы алдыңғы сөйлемнің мазмұнын ашатындай,талдап түсіндіріп тұратын құрмаласты түсіндірмелі салалас дейміз.
Түсіндірмелі салаластың жай сөйлемдері жалғаулықты шылаусыз,іргелес байланысады.Бірінші жай сөйлемде көбінесе сілтеу есімдіктері мен сілтеу мәнді сөздер (мынаны,мынау,сол,соншалық,сондай) болады.
Түсіндірмелі салаластың аражігіне қос нүкте не сызықша қойылады.Сызықша сонша,соншалық,сондай деген баяндауышы бар сөйлемде жиі кездеседі.Мысалы: Әйел де ай сәулесі сияқты:есікті жапсаң,түндіктен түседі .Жамандық жалын секілді:өзін де,өзгені де жалмай береді.Тұманның қалыңдығы сонша - түк те көрінбейді.Сіздерге де айтарым сол:сағат төртте осында келіңіздер.

Жаттығумен жұмыс :110-жаттығу. Түсіндірмелі салаластың жасалу жолдарын түсіндіріңдер. Тыныс белгісінің қойылу себебін анықтаңдар.

Тақтамен жұмыс: 111-жаттығу. Қос нүкте қойылған сөйлемдердің қайсысы түсіндірмелі,қайсысы себеп-салдар салалас екенін анықтаңдар.
Шығармашылық жұмыс:Түсіндірмелі салаласқа байланысты айтылған нақыл сөздерден мысалдар жазады.
Мысалы: Үш нәрсемен қоңсы қонба: күйдірер отпен, ағызар сумен, атақты әкіммен.
(Ж. Баласағұни)
Шығармашылық жұмыс

Суретке қарап, ауызша әңгіме құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
112-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Талғаулы салалас
Жалпы мақсат:
а) оқушыларға талғаулы салалас сөйлем туралы түсінікті тілмен оқушыларды қатыстыра отырып жан-жақты мәлімет беру;
ә) сөйлемнің түрлерін түсіндіре отырып ұжымдық,деңгейлік тапсырмалар арқылы оқушылардың адамдық қасиеттерін дамыту;
б) оқушылардың белсенді ойлау қабілеттерін жандандырып, ОҮӨӘЖПТ арқылы сауатты жазу,оқу дағдыларын жетілдіру
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Талғаулы салаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір-біріне тәуелсіз,дербес әрекеттерді баяндайды да,солардың тек біреуі ғана жүзеге асатынын білдіреді. Жай сөйлемдер салаласа ғана және тек жалғаулықты шылаулар арқылы байланысады,араларына үтір қойылады.
Сөйлемге талғаулық мағына беретін және жай сөйлемдерді бір-бірімен құрмаластыратын жалғаулықтар:не, немесе,я,яки,болмаса,я болмаса,әйтпесе,әлде.
Мысалдар: Мен не бұл адамдардың ортасынан кетуім керек,не болмаса барша жанға тынышсыз болатын зұлымдықты қоюым керек екен ғой.Өзі кетіп құтылды,әйтпесе өзіміз-ақ тастатқлы жүр едік.Сөз бен қылық суық көңілді жылытады немесе жылы көңілді суытады.
Жаттығумен жұмыс: 114-жаттығу. Мәтіннен талғаулы салаласты теріп жазыңдар да, қалай құрмаласып тұрғандарын түсіндіріңдер.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік және морфологиялық талдау жүргізеді.
Шығармашылық жұмыс: 115-жаттығу. Екі топтағы жай сөйлемдерді талғаулы салалас етіп құрап, тыныс белгілерін қойыңдар.
Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлемдер жазыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
Ережелерді жаттау.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Кезектес салалас
Жалпы мақсат:
а) оқушыларға кезектес салалас сөйлем туралы түсінікті тілмен оқушыларды қатыстыра отырып жан-жақты мәлімет беру;
ә) сөйлемнің түрлерін түсіндіре отырып ұжымдық,деңгейлік тапсырмалар арқылы оқушылардың адамдық қасиеттерін дамыту;
б) оқушылардың белсенді ойлау қабілеттерін жандандырып, сауатты жазу,оқу дағдыларын жетілдіру
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Құрамындағы жай сөйлемдері арқылы берілген істің, оқиғаның кезектесіп білдіретін құрмаластың түрін кезектес салалас дейіз.
Кезектес салаластың құрамындағы жай сөйлемдер тек салаласа байланысады.Құрамындағы жай сөйлемдербірде, біресе, кейде деген кезектес мәнді жалғаулық шылаулар арқылы байланысады, араларына үтір қойылады.
- Хорезмшах,екінің бірі. Не әкемді босатыңыз,не мені дарға асыңыз.Қазан тұрып біресе атын мақтады, бірақ айналып келгенде, бәрі де Бегілдің өнерін сөз етісті. Қазан аспаның аузында от кейде жылтылдайды, кейде қызып жанып лапылдайды.
Жаттығумен жұмыс: 117-жаттығу. Баяндауыштарды тиянақты етіп, сөйлемдерді салаластыра байланыстырыңдар.
Топтастыру стратегиясы:

Ыңғайлас себеп-салдар

Салалас құрмалас сөйлем
қарсылықты талғаулы

түсіндірмелі кезектес
Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
119-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары
Жалпы мақсат:
а) Са бақтас құрмалас сөйлемнің түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Құрамындағы жай сөйлемдерінің алғашқысы тиянақсыз болып,соңғысына бағына байланысқан құрмалас сөйлемнің түрін сабақтас құрмалас сөйлем дейміз.
Сабақтас құрмалас сөйлемдегі баяндауышы тиянақсыз болып келген бірінші сөйлемді бағыныңқы сөйлем дейді.Ал баяндауышы тиянақты болып келген екінші сөйлемді басыңқы сөйлем дейді.
Сабақтас құрмаласты былай көрсетуге болады.
Бағыныңқы
Басыңқы
,
Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдарының сызбасы
Бағыныңқының баяндауышы
Тұлғалық белгісі
Сызбасы
1.Шартты рай
-са, -се
бағыныңқы басыңқы
/.................../ барса, /................./.
2.Көсемше
-а, -е, -й, -ып, -іп - п, -қалы, -келі,
-ғалы, -гелі
/.................../ келе, /.................../.
/.................../ ойлап, /.................../
/................../ естігелі, /..................../.
3.Есімше
-ған-ша, -ше
(ген) -дай (-дей)

-ған -да,-де
(-ген) -мен
-дықтан
ған (-діктен)
(-ген) сайын
Соң
кезде (шақта,уақытта)
-ған -ға
шейін
(-ген+ге)
бері
-ған + нан кейін
(-ген + нен бұрын
/..................../ көргенше, /- - - - - - - - /.

/...................../ оқығандай, /- - - - - - - - /.
/....................../ жазғанда, /- - - - - - - - -/.
/...................../ білгенмен, /- - - - - - - - - /.
/......../ танығандықтан, /- - - - - /.
/........./ оқыған сайын, / - - - - - /.
/........../ барған соң, / - - - - - - /.

/........../ естіген кезде, / - - - - /.
/................/ келгенге шейін, /- - - - /
/.............../ айтқаннан бері, / - - - - - /
4. Етістік негізді
-ысымен (ісімен)
/......................... келісемін, / - - - - - - - /.

Жаттығумен жұмыс: 120-жаттығу. Мәтінді оқып шығып, құрмалас сөйлемдердің қайсысы салалас,қайсысы сабақтас екенін анықтаңдар.Сабақтас құрмалас сөйлемдерді теріп жазыңдар.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге сатылай кешенді талдау жүргізеді.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
121-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Шартты бағыныңқы сабақтас
Жалпы мақсат:
а) Білімділік: Шартты бағыныңқы сабақтас сөйлемдерден алған теориялық білімдерін практикада қолдану; ауызша,жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып,білімдерін бекіту.
ә) дамытушылқ: ойлау қабілеттерін,қиялдарын дамыту; ой қорытып,нақты шешім жасауға үйретіп,өздеріне сенімдерін арттыру.
б) тәрбиелік: сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу;топпен жұмыс жасап,бір-бірін тыңдай білуге үйрету;сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Шартты бағыныңқы сабақтас деп құрамындағы жай сөйлемдердің біріншісі екіншісіндегі істің жүзеге асу я аспау шартын білдіретін құрмаласты айтамыз.Мысалы: Екпей,егін бітпес;үйренбей,білім бітпес.Бір елді бір ел жақсы білсе,жақсы өнегесін де алар еді. Келтірілген мысалдың екеуінде де бірінші сыңардағы іс-әрекеттердің жүзеге асуына шарт ретінде алынған.Жасалу жолдарын,сұрақтарын былай көрсетуге болады:
Бағыныңқының баяндауышы
Тұлғалық белгісі
сұрауы
Сөйлемдердің сызбасы
1.Шартты рай
-са, -се
Қайтсе? (Не етсе?)
/........./ тыңдаса, /- - - - - - - /.
2. Көсемше
-ма + й (-ма + й)
-майынша (-мейінше).
Қайтпей? (Не етпей?)
Қайтпейінше?
(Не етпейінше?)
/.........../ таппай / - - - - - /.
/............./ үйренбейінше / - - - - - - - /.
3.Есімше
-ған + да (-ген, + де)
Қайткенде?
(Не еткенде?)
/.................../ болмағанда
/- - - - - - - - - /.

Шартты бағыныңқы сабақтас құрамындағы жай сөйлемдер сабақтаса байланысады.Бағыныңқы сыңардың баяндауышы тиянақсыз болып келеді.Тағы да екі-үш күн бөгейтін амалын тапсаң өзің,қозыдай көгендеп қолыңа берейік.
Сабақтаса байланысқан жай сөйлемдер баяндауыштары шартты бағыныңқы сабақтаса жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей формаларда тұрады.
1. Ол заманда ұл балаға бас кеспесе,қан төкпесе,ат қойылмайтын еді.2. Сын тезі құрылмай,әдебиет сөзі сыңар болып (мінсіз болып) шыға алмайды.3. Дәл осы минутта мұғалім кіріп келмегенде,мұның аяғы жақсылықпен тына қоюы екіталай еді.4.Оның өскен ортасын білмейінше,жұмбақ қаиетін де түсінуге болмайды.
Шартты бағыныңқы сабақтас сөйлем сыңарларының арасына үтір қойылады.
1
-са,-се + жіктік жалғауы
-май, -мей, -пай, -пей, -бай, -бей
-майынша, -иейінше, -пайынша, -пейінше, -байынша, -бейінше
-ғанда,-генде, -қанда, -кенде
Сабақ оқысаң,бес аласың.
2

Сабақ оқымай,бес алмайсың.

3.

Сабақ оқымайынша,бес алмайсың
4

Сабақ оқығанда,бес алар едің.

Жаттығумен жұмыс: 124-жаттығу. Төменде берілген шартты мәнді құрмалас сөйлемдердің сыңарының баяндауыштарын кестеде көрсетілген жолдармен жасап көріңдер.
1. Алдыңа бір қарасаң, артыңа бес қара
2. Егер жау берілмесе оны құртар болар.
3. Ат өнері білінбес,бәйгеге түсіп жарыспай.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырыңдар.Ат пен күшіктің диалогын құрастырыңдар.

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
1. Сабақтас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
2. Шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем қалай жасалады?
3. Салалас құрмалас сөйлемнен қандай айырмашылығы бар?

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
125-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Қарсылықты бағыныңқы сабақтас
Жалпы мақсат:
а) Білімділік: қарсылықты бағыныңқы сабақтас сөйлемдерден алған теориялық білімдерін практикада қолдану; ауызша,жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып,білімдерін бекіту.
ә) дамытушылқ: ойлау қабілеттерін,қиялдарын дамыту; ой қорытып,нақты шешім жасауға үйретіп,өздеріне сенімдерін арттыру.
б) тәрбиелік: сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу;топпен жұмыс жасап,бір-бірін тыңдай білуге үйрету;сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
) Жаңа сабақты түсіндіру:
Басыңқыдағы іске бағыныңқыда айтылған іс немесе бағыныңқыдағы іске басыңқыдағы іс қарсы қойыла айтылған сабақтасты қарсылықты бағыныңқы сабақтас дейміз.
Қарсылықты бағыныңқылар Қайтсе де? Не етсе де? Қайткенмен? Не еткенмен? деген сұрақтарға жауап береді.
1
-са да, -се де
-ғанмен,-генмен, -қанмен,-кенмен
(-а,-е,-й)+ тұра
(-ғанына,-геніне,-қанына,-кеніне) + қарамай (қарамастан)
(-ғаны,-гені,-қаны,-кені) + болмаса
-ғанша,-генше,-қанша,-кенше
Қыс келсе де,қар жаумады.
2

Қыс келгенмен,қар жаумады.
3

Қыс келе тұра,қар жаумады.
4

Қыс келгеніне қарамастан,қар жаумады.

5

Қыстың келгені болмаса,қар жаумады.
6

Далаға шығып жаурағанша,үйде отыр.
Қарсылықты бағыныңқының баяндауыштары мынадай жолдармен жасалады:
а) шартты райлы етістікке да (де) шылауы жалғас келу арқылы: Абай Дәндібай сөзінен жақсы пейілді аңғарса да,ол кезде көмектерін алмаған-ды.
ә) шартты райдың болымсыз түрінен: Таң алдында бір сағат мызғығаны болмаса,Абай бұл түнді ұйқысыз өткізді.
б) есімшеге көмектес септік (-мен) жалғауы қосылуы арқылы: Ұлберген кедей болғанмен,киім-кешектерін таза ұстайтын еді. ; есімшенің бұл түріне кейде да,де шылауы қосылып та қарсылқты бағыныңқы сабақтас жасалады: Қасен байбаламдағанмен де,ойын тоқтала қоймады;
в) есімшеге -ша,-ше жұрнағы жалғану арқылы: Бір сөзді қайталай бергенше,менің комбайнды жүргізгенімді айтсаңшы.
г) - а,-е,-й жұрнақтары көсемше түрінен болады: Жастар білім жағынан артық бола тұра,тәжірибелі жұмысшылардың жәрдеміне мұқтаж болады екен.
ғ) келер шақ есімшенің болымсыз түріне шығыс септік жалғауының (-тан,-тен) жалғануы арқылы жасалады: Отыз екі жасқа келгеніне қарамстан,осы жазда капитан Енакиевтің самайына ақ кірді.
Қарсылықты бағыныңқы сабақтастың жасалу жолдары
Бағыныңқының баяндауышы
Тұлғалық белгісі
Сұрауы
Сызбасы
1
2
3
4
1. Шартты рай
-са да (-се де)
Қайтсе де? Не істесе де?
/.........../ шаршаса да,
/- - - - - - /
2. Көсемше
ған мен
(-ген) ша
ше
-ғаны бол-
(-гені) ма-
са-
-ғаны + ы + на (-гені +і+не) қарамастан,қарамай-

Қайткенмен?
Не еткенмен?
Қайткенше?
Не еткенше?
қайткені(не еткені) болмаса?
қайткеніне (не еткеніне)
қарамастан? (қарамай)
/...../ естігенмен, /- - - - /
/..../ ұрысқанша, /- - - - - /
/............/ шаршағаны болмаса, / - - - - - - - - -/
/................./ шаршағанына қарамастан
(қарамай) /- - - - - - -/
3. Есімше
-а (-е,-й) тұра
Қайте (не ете) тұра?
/.........../ көре тұра, /- - - -- - - - /
Жаттығумен жұмыс: 129-жаттығу.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
125-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Мезгіл бағыныңқы сабақтас
Жалпы мақсат:
а) мезгіл бағыныңқы сабақтас туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Құрамындағы жай сөйлемдердің біріншісінде айтылған іс екіншісінде айтылған істің мезгілін білдіретін құрмаластың түрін мезгіл бағыныңқы сабақтас дейміз.Мезгіл бағыныңқы сабақтастың құрамындағы жай сөйлемдер бір мезгілде болған әрекеттерді не болмаса бір мезгіл ішіндегі көріністі,жай-күйді баяндайды.Абай үйге кіргенде,Әбіш конверттегі бар қағазды оқып шыққан еді.Еселі далаға шықса,таң құланиектеніп атып келеді екен.Бірінші сөйлемде бір мезгіл ішінде болған әрекеттер баяндалса,екінші сөйлемде бір уақыт ішінде байқалған,көрініп тұрған жайттардан мәлімет беріледі.
Құрамындағы жай сөйлемдерді сабақтаса байланысқан мезгіл бағыныңқы сабақтастың бағыныңқы сыңарының баяндауыштары - ша,-ше жұрнақтары есімшеден (-ған+ша,-ген+ше), жатыс жалғауы есімшеден (-ған+да,-ген+де), есімшеге септеулік шылауларының (-ған,-ген+соң,кейін,сайын,бері,шейін), мезгіл мәнді көмекші сөздердің (-ған,-ген+кезде,шақта,уақытта) тіркесуі арқылы,көсемшеден (-ғалы,-гелі,-а,-е,-й) және етістіктің түбіріне - са,-се, -ысымен - ісімен деген қосымшаның жалғануы арқылы жасалады.
Мезгіл мәнді құрмаластың сұраулары: Қашан? Қашанға шейін?Қашаннан бері? Мысалы: Аттылар жалт-жалт қарасқанда,жақын жерде отырған көп адамның жиыны көрінді.Қарағанды көмірін тапқалы,жүзге жуық жылдар өтіп барады.Ауыл осы қонысқа келіп орналасқаннан бері,бір күн дамыл алып тыныққан емес.Үйдегілер тысқа шықса,таң аппақ болып атқан екен.Тимур үйге қайтып келісімен,оны нағашысы жанына шақырып алады.Біраз отырған соң,күндіз көп жүріп шаршаған Асан ұйықтап қалды.
1

Мен айт
-ғанда,-генде,-қанда, -кенде
ол жазды.
2

(-ғанға,-генге, -қанға,-кенге) + дейін,шейін
ол жазды.
3

(-ғаннан,-геннен, қаннан, -кеннен) + кейін,соң
ол жазды.
4

(-ған,-ген,-қан,-кен) + сайын
ол жазды.
5

(-ған,-ген, -қан, -кен) + кезде,сәтте,уақытта.
ол жазды.
6

(-ған,-ген,-қан,-кен) + -ша,-ше
ол жазды.
7

(-ма,-ме,-па,-пе,-ба,-бе) + с + бұрын
ол жазды.
8

-ысымен,-ісімен,-сымен,-сімен
ол жазды.
9

-арда,-ерде,-рда
ол жазды
10

-ғалы,гелі,-қалы, -келі
ол жазып жүр.
11

(-ғаннан,-геннен,-қаннан,-кеннен) + бері
ол жазып жүр.
12
-са,се + жіктік жалғауы
Ол келсе,сабақ аяқталыпты

Жаттығумен жұмыс: 132-жаттығу. Мезгіл бағыныңқы сабақтастардың бағыныңқы, басыңқы сыңарларын сызып ,бағыныңқы болып тұрған баяндауыштардың жасалу жолдарын түсіндіріңдер.
Кітаппен жұмыс: 133-жаттығу. Төмендегі берілген сөйлемдердің басыңқы сыңарларын өздерің тауып , мезгіл бағыныңқы сабақтас жасаңдар.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
Мезгіл бағыныңқы сабақтас сөйлемдерге мысалдар жазып келу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Себеп бағыныңқы сабақтас
Жалпы мақсат:
1) себеп бағыныңқы сабақтас туралы түсінік беру,жасалу жолдарын ұғындыру,сздердің өзге байланысу түрлерінен ажырата білуді үйрету;
2) өзіндік практикалық әрекет ортасын қалыптастыру,сауатты,әдемі жазуға бейімдеу,ойлау,есте сақтау қабілеттерін ажырату;
3) оқушылардыпатриоттыққа,жігерлікке,жаңашылдыққа, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Бағыныңқысы басыңқыда айтылған ойдың себебін білдіретін сабақтастың түрін себеп бағыныңқы сабақтас дейміз. Мысалы: Жұмыстың ең ауыры осында болғандықтан,Ермек мұнда әдейі тіленіп келді. Осында алғашқы сөйлем соңғы сөйлемнің себебін білдіріп тұр.Себеп бағыныңқы сабақтас Неліктен? Не себепті? Неге? Не деп? Деген сұрауларға жауап береді.
Себеп бағыныңқының баяндауыштары мынадай жолдармен жасалады.
а) есімшенің өткен шақ формасына - дықтан (-дық+тан) деген жұрнақ пен жалғаудың қосылуы арқылы жасалады.Бұл түн менің ең соңғы көрген дүнием болғандықтан,көп нәрселер әлі көз алдымда тұрады.
ә) есімшенің өткен шақ формасына соң шылауы тіркесуі арқылы жасалады.Жіберген жоқшылары осындай хабар әкелген соң,Жарасбай түні бойы күйіп,қорланудан тыныштық ала алмады.
б) көсемшенің - й жұрнағына біткен болымсыз түрінен жасалады.Сол жылы Асқардың стипендиядан басқа қаражаты болмай,бір мезгіл пристаньда қара жұмыс істейтін еді.
в) ашық райлы етістікке деп көмекші етістігінің тіркесуі арқылы жасалады.Ер төстік жалмауыздың қолында қалды деп,елі мүлде күдер үзіп қояды.
Себеп бағыныңқы сабақтас құрмаласта жай сөйлемдердің арасына үтір қойылады.
1
-ғандықтан,-гендіктен,-қандықтан,-кендіктен
Күн жылы болғандықтан,біз серуенге шықтық.
2
(-ғаны,-гені,-қаны,-кені) + үшін
Күн жылы болғаны үшін,біз серуенге шықтық.
3
(-ма,-ме,-па,-пе,-ба,-бе) + й
Күн жылы болмай,біз серуенге шықпадық.
4
-ып,-іп,-п
Күн жылы болып,біз серуенге шықтық.
5
үш шақтағы етістік + деп
Күн жылы болады деп,біз серуенге шықтық.
6
(-ған,-ген,-қан,-кен) + соң
Күн жылы болған соң,біз серуенге шықтық.

Жаттығумен жұмыс: 134-жаттығу. Төмендегі себеп бағыныңқы сабақтастардың бағыныңқы сыңарларының баяндауыштарын тауып,қалай жасалғанын анықтаңдар.
Кітаппен жұмыс: 135-жаттығу. Төмендегі берілген сөйлемдердің басыңқы сыңарларын өздерің тауып , себеп бағыныңқы сабақтас жасаңдар.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге сатылай кешенді талдау жүргізеді.
Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
136-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас
Жалпы мақсат:
1) себеп бағыныңқы сабақтас туралы түсінік беру,жасалу жолдарын ұғындыру,сөздердің өзге байланысу түрлерінен ажырата білуді үйрету;
2) өзіндік практикалық әрекет ортасын қалыптастыру,сауатты,әдемі жазуға бейімдеу,ойлау,есте сақтау қабілеттерін ажырату;
3) оқушыларды патриоттыққа,жігерлілікке,жаңашылдыққа,ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Құрамындағы жай сөйлемдердің бағыныңқысы басыңқыдағы істің,қимылдың қалай орындалғандығын білдіретін құрмаластың түрін қимыл-сын бағыныңқы сабақтас дейміз.
Қимыл-сын бағыныңқы сабақтастың сыңарлары тек сабақтаса,яғги бірінші жай сөйлемнің баяндауышы тиянақсыз болып,екіншісіне бағына байланысады.
Қимыл-сын бағыныңқы сабақтастың бағыныңқы сыңарының баяндауыштары мынадай жолдармен жасалады:

Мысалдар: Адамдары,малдары,күркелері де қосылып,бір ауылдан бір ауылды айырып та болмайды.Ат өнері білінбес,бәйгеге түсіп жарыспай.Тұла бойы шымырлап,төбе шашы жиырылып бара жатқандай болып,Қалиша да үйіне жөнелді.Хакім кітапты ұстаған күйі,Әбдірахманның сөздерін қыбыр етпестен тыңдады.Жаңа ғана талып қалғандай,Әбіш ешбір белгі бермей сұлық жатты.
1
-а,-е,-й,-ып,-іп,-п
Екі қолы дірілдеп,Оспан ішке кірді.
2
(-ма,-ме,-па,-пе-ба-бе)+с+(-тан,-тен)
Екі қолы дірілдеместен,Оспан ішке кірді.
3
(-ған,-ген,-қан,-кен)+күйі,қалпы,бойы
Екі қолы дірілдеген күйі,Оспан ішке кірді.
4
(-ған,-ген,-қан,-кен)+(-дай,-дей)+болып
Екі қолы дірілдегендей болып,Оспан ішке кірді.

Жаттығумен жұмыс: 141-жаттығу. Құрмалас сөйлемнің айтылмай қалған баяндауыштың орныныа қажетті баяндауыш болатын сөздерді жазып, сөйлемді аяқтаңдар.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік және морфологиялық талдау жүргізеді.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
142-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Мақсат бағыныңқы сабақтас
Жалпы мақсат:
а) Мақсат бағыныңқы сабақтас туралы түсінік бере отырып,оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
мақсат бағыныңқы сабақтастың құрамындағы сөйлемдердің алғашқысы соңғыдағы істің мақсатын білдіреді.
Мақсат бағыныңқы сабақтасты құрайтын жай сөйлемдер бір-біріне бағына,тек сабақтаса байланысдаы.
Бағыныңқының баяндауыштары тұйық етістікке,кейде болжалды келер шақ есімшенің болымсыз түріне үшін шылауының тіркесуі арқылы (көру үшін,көрмес үшін,), -мақ,-мек жұрнақты етістіктен кейін болып деген көмекші етістіктің (-мақ болып), етістіктің шартты,қалау және бұйрық райының 3-жағынан кейін деп көмекші етістіктігінің (айтсам деп,айтайын деп,айтсын деп) тіркесуі арқылы жасалады.
Мақсат бағыныңқы сабақтастың сұраулары: Не үшін? Не мақсатпен? Не деп? Неге? Мақсат бағыныңқы сабақтастың жай сөйлемдері үтір арқылы бөлінеді.
Мысалдар: Дәуіт ұшып кетпеу үшін,қарлығаш оның қанатын қырқып қояды.Адам жазым,ат жазым болып жүрмес үшін,көкпар шығармай,айналма бәйгемен тынбаққа келісті.Ат тұяғының дүбірі естілмесін деп,бұлар ауылдың ық жағына қарай бұрыла жүрді.
Абай бүгін әдейі бір үй іші кеңесті оңаша сөйлесейін деп,Мағаш,Әбіштерді осында шақыртқан.Абайлар Ойқұдықтағы ауылға жете қонбақ болып,аттарын шоқыта,сар желіске сала жөнелді.Білмегенін білсем деп,оқушылар ынтығар.
1
(-мақ,-мек,-пақ-пек,-бақ,-бек) + -шы,-ші + болып
Ол оқымақшы болып қалаға келді.
2
-у + үшін
Ол оқу үшін,қалаға келді.
3
(шартты,қалау,бұйрық райлар) + деп
Ол оқысам деп,қалаға келді.
4
(-қы,-кі) + тәуелдік жалғау + келіп
Оның оқығысы келіп,қалаға келді.

Жаттығумен жұмыс: 145-жаттығу. Сөйлемдерді ыңғайына қарай құрмаластырып,мақсат бағыныңқы сабақтас жасаңдар.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік және морфологиялық талдау жүргізеді.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастыр.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
146-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Аралас құрмалас сөйлем
Жалпы мақсат:
а) оқушыларға кезектес салалас сөйлем туралы түсінікті тілмен оқушыларды қатыстыра отырып жан-жақты мәлімет беру;
ә) сөйлемнің түрлерін түсіндіре отырып ұжымдық,деңгейлік тапсырмалар арқылы оқушылардың адамдық қасиеттерін дамыту;
б) оқушылардың белсенді ойлау қабілеттерін жандандырып,ОҮӨӘЖПТ арқылы сауатты жазу,оқу дағдыларын жетілдіру
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Құрамындағы жай сөйлемдері бір-бірімен салаласып та,сабақтасып та байланысқан құрмаластың түрін аралас құрмалас сөйлем дейміз.
Амантай Серғазыларға ақылдасып еді,Жамантайдың науқасының түрі жаман болғандықтан,олар ырық бере қоймады.
Аралас құрмалас сөйлемнің құрамында кемінде үш жай сөйлем болады.Олардың екеуінің баяндауышы тиянақты да,біреуінің баяндауышы тиянақсыз болып келеді.Баяндауышы тиянақсыз сөйлем бірде аралас құрмаластың бас жағына орналаса,бірде тиянақты жай сөйлемдердің арасына орналасады.
Мысалдары:
1. Күн шығып,ел тұра бастады, - Нұрлан әлі жоқ.
Сызбасы: бағыныңқы,басыңқы,басыңқы.
2.Қорған кезінде топырақ араластыра тастан қаланған екен де,бұл кезде қорғанның үстіне жыңғыл мен шеңгел араласа шығып,өзінше ол да бір сән беріп тұр.
Сызбасы: басыңқы,бағыныңқы,басыңқы.
Аралас құрмалас кейде төртжай сөйлемнің құрмаласуы арқылы да жасалады.Мұндайда екі жай сөйлемнің баяндауышы тиянақсыз болып келеді.Тиянақсыз сөйлемдер бірде аралас құрмаластың бас жағына бірыңғай орналасса,бірде тиянақты сөйлемдердің арасына орналасады немесе тиянақсыз сөйлем мен тиянақты сөйлемі кезектесе орналасады.
1.Ақбоз алдыңғы екі аяғын ербитіп,көзі шатынап тұра бергенде,Шолақ құлағын төмен қарай тұқырта басып қалып еді - ат етпетінен түсті.
Сызбасы: бағыныңқы,бағыныңқы,басыңқы,басыңқы.
2. Дастархандай қағаздағы шимайда не сиқыр жатқанын Шәрипа мен Нұрбай біле алған жоқ,бірақ дән шығындалу тыйылған соң,екеуі де инженерге ден қойып,оның аузынан шыққан сөз атаулыны бас шұлғи мақұлдады.
Сызбасы: басыңқы,бағыныңқы,бағыныңқы,басыңқы.
3. Кеген ауданына келгенінше,мен де аңшы емес едім,мұнда келген соң,еріксіз үйрендім.
Сызбасы: бағыныңқы,басыңқы,бағыныңқы,басыңқы.
Аралас құрмалас сөйлем - кемінде үш сөйлемнен құралып,бір-бірімен салаласа да,сабақтаса да байланысатын құрмалас түрі.
Аралас құрмалас сөйлемнің сызбасы төмендегідей:
Басыңқы,бағыныңқы,басыңқы
Қарағандының қары биыл бұрқан-тарқан қауырт еріп еді,сай салалар суға толып,қырдың тентек өзендері сақылдап тасығалы кемерлеп тұр.
Бағыныңқы,басыңқы,басыңқы.
Көзін сәулеге үйреткен Асқар терезеден қараса,аспан айдай ашық екен де,шуақты күн түске тармасып қалған екен.
Бағыныңқы,басыңқы,бағыныңқы, басыңқы.
Лиза ойнап есік алдына шығып кетсе,әке-шешесінің дауыстары үздіксіз шығады да,Лиза үйге қайтса,сөздерінің аяқталмай тоқталғаны аңдалады.
Басыңқы,бағыныңқы,бағыныңқы, басыңқы.
Ол бастықтың бөлмесіне келген еді,бірақ басқа келгендер болып,көпке дейін кезек келмей,есік алдында күтіп қалды.
Жаттығумен жұмыс: 152-жаттығу. .
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөйлемдерге синтаксистік және морфологиялық талдау жүргізеді.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап жаңа тақырыпқа сай сөйлем құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
Қайталау,тест құрастыру
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Құрмалас сөйлемнің тыныс белгілері
Жалпы мақсат:
1) құрмалас сөйлемнің тыныс белгілері туралы түсінік беру,жасалу жолдарын ұғындыру,сөздердің өзге байланысу түрлерінен ажырата білуді үйрету;
2) өзіндік практикалық әрекет ортасын қалыптастыру,сауатты,әдемі жазуға бейімдеу,ойлау,есте сақтау қабілеттерін ажырату;
3) оқушылардыпатриоттыққа,жігерлікке,жаңашлдыққа,ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Салалас құрмаластардың тыныс белгілері.
Салаластың құрамындағы жай сөйлемдердің арасына ретіне қарай үтір,қос нүкте,сызықша және үтір мен сызықша қойылады.Бұл сияқты әр түрлі тыныс белгілерінің қойылуы,біріншіден,салаластың жалғаулық шылау арқылы немесе жалғаулықсыз құрмаласқан салаластың,әр түрлі мағыналық қатынасты білдіруіне байланысты.
1.Жалғаулық шылаулар арқылы құрмаласқан салаластың барлық түріне,мағыналарының әр түрлі болғанына қарамасытан үтір қойылады.Ешбір өзгеріссіз су да ақырын тербеледі,қалтқы да жыбыр-жыбыр қозғалады.
Егер салаластағы жай сөйлемдер және шылауымен байланысса,олардың арасына ешбір тыныс белгісі қойылмайды Күріш жапырағының өзегі оның өз түсіндей болады және сол өзекшеден бірнеше талшықтар тарап жатады.
2. Жалғаулықсыз ыңғайлас салалас үтірмен бөлінеді.Олжабек бұл жолы бөгелген жоқ,жауапты қолма-қол қайырды.Ай таяқ бойы көтеріліпті,маңдай алда дөп-дөңгелек болып толықсып тұр.
3.Жалғаулықсыз себеп-салдар салаластың себеп мәнді жай сөйлемі бұрын орналасса,соңынан үтір қойылады.
Бимендінің әкесінің аты - Сыздық еді,ауылды Сыздық ауылы дейтін.
4.Жалғаулықсыз қарсылықты салаластың арасына үтір мен сызқша қойылады.Сен дайын ереже ұсынасың, - менің оған көнгім келмейді.
5. Түсіндірмелі салаластың бірінші жай сөйлемінің баяндауышы сонша, соншалық, сондай деген сөздерден болса,олардан кейін сызықша қойылады.райханның зәресі ұшқаны сондай - үні шықпай қалды.
6. Жалғаулықсыз ыңғайлас салалас істің,оқиғаның мезгіл жағынан өте тез,қас қаққандай уақыт ішінде болғандығын білдірсе не ол іс-оқиғаның өзара шарттас мәнде айтылғанын көрсетсе,құрамындағы жай сөйлемдерінің арасына сызықша қойылады.Шатырлап тұрған қурай лап етті - қара түтін бұрқ етті.
7. Түсіндірмелі салаластың құрамындағы жай сөйлемдерінің арасына қос нүкте не сызқша қойылады.
Екеуі де жастықты жаңа заманнан бастаған: дала жаңаша гүлдейді,дала адамы жаңаша өмір сүреді.
8. Жалғаулықсыз себеп-салдар салаластың салдар мәнді жай сөйлемі себеп мәндісінен бұрын тұрса,араларына қос нүкте қойылады.Малшы сырын білем мен: қолында өскем жасымнан.
ІІ.Сабақтас құрмаластардың тыныс белгілері.
1. Сабақтастың құрамындағы жай сөйлемдердің арасына ,негізінде,үтір қойылады: Ол отқа жақындап келгенде,қараңғыда кісінеген жылқының дауысы естілді.
2. Бағыныңқы сөйлем басыңқы сөйлемнің ортасында айтылса,оның екі жағынан үтір қойылады. жанпейіс үйге кіріп кеткенде,Асқар мен Ержан тыста қалды, - Асқар мен Ержан,Жанпейіс үйге кіріп кеткенде, тыста қалды.
ІІІ.Аралас құрмаластың тыныс белгілері.
Аралас құрмаластағы жай сөйлемдердің арасына қойылатын тыныс белгі,негізінен,салаласа және сабақтаса құрмаласқан сөйлемдерге қойылатын тыныс белгілерден құралады.
1.Егер араластың құрамында қарсылық мәнді жай сөйлемдер болса,ол басқаларынан үтір мен сызықша арқылы ажыратылады.
2.Араластың құрамында түсіндірмелі мәнді не себеп мәнді сөйлемдер болса,олар басқаларынан не қос нүкте,не сызықша арқылы ажыратылады.
3.Қалған жағдайлардың бәрінде араларына үтір қойылады.
IV. Көп бағыныңқылы құрмаластың тыныс белгісі.
Бағыныңқы сөйлем басыңқы сөйлемнің ортасында айтылса,бағыныңқы сөйлемнің екі жағынан үтір қойылады.
Жаттығумен жұмыс: 155-жаттығу. Оқып шығып, тыныс белгісінің қойылу себебін түсіндіріңдер.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
<<Әр қилы тағдырлар>> деген тақырыпта құрмалас сөйлемдерді қатыстыра отырып шығарма жазыңдар.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Төл сөз. Төлеу сөз.
Жалпы мақсат:
білімділік - Төл сөз және төлеу сөз туралы түсінік беру;
тәрбиелік - тілді құрметтеуге,сүюге,белсенділік пен қызығушылыққа тәрбиелеу;
дамытушылық - оқушыларға қазақ тілін оқыту арқылы ой-өрісін,таным,қабілетін, төл сөз туралы түсініктерін дамыту.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Адам сөйлегенде не жазғанда сол өзі бяндап отырған мәселеге байланысты немесе соған қатысы бар басқа біреулердің сөзін,пікірін келтіретіні болады.Мысалы:
Абай:
Бес нәрседен қашық бол,
Бес нәрсеге асық бол, - деп адамдық,адамгершілік жайын қозғайды.(З.Ахм.) Осы мысалда сөйлеуші өз сөзінің ішінде Абайдың айтқан ақыл сөзін келтірген.
Біреудің сөзі екі түрлі жолмен беріледі: а) ешбір өзгеріссіз,дәл сол айтылған күйінде жеткізу.Біреудің сөзінің мұндай жолмен берілуін төл сөз дейді.Жоғарыда келтірілген мысалда біреудің сөзі төл сөз түрінде беріліп тұр; ә) сөйлеуші тарапынан өзгеріске ұшырап,біредуң сөзінің тек мазмұнын ғана сақтап жеткізу.Мысалы,жоғарыда Абай айтқан сөзді мына түрде де айтуға болады: Абай бес нәрседен қашық болып,бес нәрсеге асық болуды айтады.Біреудің сөзінің мұндай жолмен берілуін төлеу сөз дейді.
Төл сөзді болсын,төлеу сөзді болсын жеткізуде оларға жанама түсінік беретін сөйлеушінің өз сөзін автор сөзі дейді.Жоғарыда келтірілген мысалдағы Абай ... деп адамдық,адамгершілік жайын қозғайды дегендер - автор сөздері.
Ауызекі сөйлегенде төл сөз автор сөзінен дауыс ырғағы арқылы бөлініп тұрса,жазуда олардың арасы тыныс белгісі арқылы ажыратылады.Ал төлеу сөз ауызекі сөйлегенде болсын,жазуда болсын автор сөзінен ажыратылмай,біртұтас сөйлем құрамына енеді. Мысалы: Біржан құп тыңдап,өзі де сүйсіне көтеріліп:
- Шіркін, айтушы мен болғанда, үнемі ұқтырушым сен болсайшы, Абай! - деді.
Біржан құп тыңдап, өзі де сүйсіне көтеріліп,айтушы өзі болғанда, үнемі ұқтырушысы Абай болуын өтінді.
Осы мысалдағы төл сөз: Шіркін,айтушы мен болғанда,үнемі ұқтырушым сен болсайшы,Абай; төлеу сөз: айтуш өзі болғанда үнемі ұқтырушы Абай болуын.Төл сөздегі автор сөзі: Біржан құп тыңдап,өзі де сүйсіне көтеріліп,деді; төлеу сөздегі автор сөзі: Біржан құп тыңдап,өзі де сүйсіне көтеріліп,өтінді.Төл сөз бен автор сөзі қос нүкте,леп белгілі мен сызықша арқылы бөлініп тұрса,төлеу сөз бен автор сөзінің арасында ешқандай тыныс белгілері жоқ.
Жаттығумен жұмыс: 156-жаттығу. Берілген мысалдардан төл сөзді бірбөлек, төлеу сөзді бір бөлек топтап жазыңдар.
Кітаппен жұмыс: Көркем шығармалардан төл сөзді тауып тыныс белгілерінің қойылу себебін түсіндіреді.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
157-жаттығу.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Төл сөз бен төлеу сөз жайында түсінік.
Жалпы мақсат:
білімділік - Төл сөз бен автор сөзі туралы түсінік беру;
тәрбиелік - тілді құрметтеуге,сүюге,белсенділік пен қызығушылыққа тәрбиелеу;
дамытушылық - оқушыларға қазақ тілін оқыту арқылы ой-өрісін, таным,қабілетін, төл сөз туралы түсініктерін дамыту.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Сөйлеуші өз сөзінің ішінде біредің айтқан сөзін өзгертпей,сол айтылған күйінде беруін төл сөз дейміз.
Мысалы: Майқы би баласы - Үйсінге: <<Хан ақылды,әділ болса,қарашы батыл,ынтымақты болса,қара жерден су ағызып,кеме жүргізеді!, - деп батасын береді.Осы мысалда сөйлеуші Майқы айтқан сөзді төл сөз етіп отыр.
Төл сөзбен байланысты айтылған сөйлеушінің өз сөзін автор сөзі дейміз.
Жоғарыдағы алынған мысалдағы Майқы би баласы - Үйсінге ... деп батасын береді деген - автор сөзі: мұнда сөйлеуші төл сөзді кімге қаратып айтқаны жайында түсінік береді.
Төл сөзбен автор сөзі де көмекші етістігі арқылы байланысады,ол үнемі автор сөзінің құрамында болады және деді,дейді,деп,деген,деген екен (болатын),дей жаздады,дегендей, т.б. тұлғада тұрып қолданылады.
Мысалы: Майқы ақсақ - өмір бойы арбамен жүретін және арбасын жаяу адамға жетектетіп жүретін кісі екен.
Оған мені апарыңдар,мен көрейін, - дейді Майқы би.Бала Майқыны кргеннен-ақ орнынан атып тұрып:
Ассалаумағалейкум,хан біткеннің қызығы,бұқара жұрттың қазығы,азығы, - деп сәлем береді.
Төл сөздің мазмұны автор сөзінің ыңғайына қарай біреудің айтқан сөзі ғана еес,оның ойлаған ойы,айтуға оқталған сөзі де болып келеді.мсалы: Ішінен: <<Қандай жақсы ырым еді,жүрегімді жүрегің қан жайлаудың қалың елінің арасынан қараңғы кеште адаспай танып,шақырып алғаны қалай еді>> - деп,Керімбалаға алғыс пейілін бағыштап келеді.Бұл мысалда Керімбаланың айтқан сзі емес,ойлаған ойы төл сөз ретінде берілген. <<Қошқардан туатын баланың аты Жәнібек болсын,ол дүниенің төрт бұрышын билейтін адам болады,бақ-дәрежесі жеті атаға жетеді>>, - деп аян береді.Мұнда Шақшақ батырдың түсі төл сөз ретінде берілген.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
Сөйлемдерді талдап келу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Төл сөздің тыныс белгілері.
Жалпы мақсат:
Білімділігі: оқушыларға төл сөздің тыныс белгілері туралы түсінік беру,теориялық білімдерін практикамен ұштастыру,оқушы білімін есепке алу.
2.Дамытушылық: әдеби жанрлардың түрлерінен мысалдар келтіру арқылы пәнге деген қызығушылығын дамыту,ізденімпаздық қасиетін қалыптастыру,шығармашылыққа баулу,тіл байлығын жетілдру.
3.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке,ізеттілікке,әдептіліке,шапшаңдыққа тәрбиелеу,ұлттық салт-дәстүрді қадірлеуге баулу,өз елін,тілін сүюді үйрету.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
) Жаңа сабақты түсіндіру:
Жазуда төл сөз автор сөзінен арнаулы белгілер арқылы бөлінеді.Төл сөздің тыныс белгілері автор сөзі мен төл сөздің орын тәртібіне және төл сөзді сөйлемнің хабарлы,сұраулы және лепті болуына қарай әр түрлі қойылады.
Төл сөз автор сөзінен бұрын орналасса, төл сөз тырнақшаға алынады не оның алдынан сызықша қойылады да,төл сөз бас әріптен бастап жазылады,төл сөздің соына,егер ол хабарлы сөйлем болса,леп белгісі қойылады да,одан кейін автор сөзінің алдынан сызықша қойылады.Мысалы:
1) <<Сонан қалмақ Сарыарқаға басқан жоқ>>, - дейді жыр.
2) - Көктемде неге желікті? - деп сұрадым мен.
3) - Алма,сен жақсы салдың еске! - деді Жанат,есіне жаңа түскендей.
Төл сөз автор сөзінен кейін тұрса,автор сөзінен соң қос нүкте қойылады,одан кейінгі төл сөз тырнақшаға алынады не алдынан сызықша қойылады.Мысалы:
Абай былай деді: <<Баланың жақсысы - қызық,жаманы - күйік>>.
Аздан соң тағыда өзі сөйледі:
- Менің аңғаруымша,сіз тарихқа ат салыспаған сияқтысыз. Ол - ғылымдардың анасы ғой.
Төл сөз автор сөзінің арасына орналасса,бірінші және екінші тармақтарда көрсетілген тыныс белгілері түгел қатысады.Мысалы:
Абай Ақылбайдан:
- Қалада не хабар бар? - деп сұрады.
Автор сөзі төл сөздің арасына орналасса,автор сөзінің алды-артынан тыныс белгілері былай қойылады: а) автор сөзінің алдынан да,соңынан да үтір және сызықша қойылады,мұндайда төл сөздің екінші бөлігі кіші әріппен басталып жазылады.
Бір төл сөздің ішінде екінші төл сөз айтылса,алғашқысының алдынан сызықша қойылады да,соңғысы тырнақшаға алынады.
Жаттығумен жұмыс: 159-жаттығу. Көшіріп жазып төл сөзге қатысты тыныс белгілері қойылмаған. Төл сөз бен автор сөзін ажыратып ,төл сөзге қатысты тыныс белгілерін қойып жазыңдар. .
Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастыру.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
Көркем шығармадан мысалдар тауып, тыныс белгілерінің қойылу себебін түсіндіреді.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Төл сөзді төлеу сөзге айналдыру жолдары.
Жалпы мақсат:
Білімділігі: оқушыларға төлеу сөз туралы түсінік беру,теориялық білімдерін практикамен ұштастыру,оқушы білімін есепке алу.
2.Дамытушылық: әдеби жанрлардың түрлерінен мысалдар келтіру арқылы пәнге деген қызығушылығын дамыту,ізденімпаздық қасиетін қалыптастыру,шығармашылыққа баулу,тіл байлығын жетілдру.
3.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке,ізеттілікке,әдептіліке,шапшаңдыққа тәрбиелеу,ұлттық салт-дәстүрді қадірлеуге баулу,өз елін,тілін сүюді үйрету.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Біреудің сөзінің автор тарапынан өзгеріске ұшырап берілуін төлеу сөз дейміз.
Біреудің сөзі төлеу сөз ретінде берілгенде,бастапқы сөйлемдік қасиеті жойылып,автор сөзімен тұтасып айтылады.Мысалы: Бұл күнге шейін Абай шығарған өлең мен әннің барлығын білем деп жүрген Мұхамбетжан мына сөзді бұрын естімегенін айтты.Бұл сөйлемдегі төлеу сөз - мына сөзді бұрын естімегенін;автор сөзі - Бұл күнге шейін әннің барлығын білем деп жүрген Мұхамбетжан . . . айтты.
Төл сөзді төлеу сөзге айналдырғанда,негізгі өзгеріс төл сөздің тұрлаулы мүшелерінде болады; екіншіден,бір жақтың орнына екінші жақ айтылады;үшіншіден,автор сөзіндегі де етістігінің орнна айт,сөйле,сұра,бұйыр деген сияқты етістіктердің бірі айтылады.
1. Төл сөздің баяндауышы етістіктің ашық райынан болса,төлеу сөзде ол сәйкес шақтағы есімшеге айналып,оған - дық,/ -дік жұрнағы,тәуелдік жалғауы және табыс септігі жалғанады да,толықтауыш болады.
Төл сөз.Төлеу сөз.
Одан арғы тағдырын мен білмеймін, - деді Медников.
Медников одан арғы тағдырын өзінің білмейтіндігін айтты.
2.Төл сөздің баяндауышы етістіктің бұйрық райынан болса,төлеу сөзде ол тұйық етістікке айналып,оған табыс не барыс септік жалғауы,болмаса туралы,жөнінде,жайында шылауларының бірі қосылып айтылады.
3. Төл сөздің баяндауышы есім сөздерден не тұйық етістіктен болса,төлеу сөзде ол сөзге тіркес екенін деген көмекші етістік айтылады.Төл сөздің бастауышы төлеу сөзде ілік септік жалғаулы анықтауышқа айналады.
4. Төл сөзде белгілі бір жақта тұрған сөз (І не ІІ жақ) төлеу сөзде автор тарапынан басқа бір жақта тұрып айтылады.
5. Төл сөз сұраулы сөйлем болып,оның құрамында сұрау есімдігі болса,төлеу сөзде сұрау есімдігі сол күйінде сақталады; егер сұраулы сөйлем - ма,/-ме сұрау шылауы арқылы жасалса,төлеу сөзде шылаумен айтылған сөз болымд-болымсыз түрде не антоним түрінде қосарланып айтылады.
6. Төл сөзді төлеу сөзге айналдырғанда автор сөзіндегі де етістігінің орнына айт,сұра,ойла,бұйыр,талап ет,ескертдеген сияқты айту,ойлау мәнді етістіктердің бірі айтылады.
Жаттығумен жұмыс: 160-жаттығу. Төл сөзді төлеу сөзге айналдырыңдар.
Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап жаңа тақырыпқа байланысты сөйлемдер құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
161-жаттығу.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Дұрыс сөйлей, дұрыс жаза білудің шарттары.
Жалпы мақсат:
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық, есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
7Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Сөйлей білу - ойлай білу.Олай болса,дұрыс ойлау,дұрыс жазуға мүмкіндік тудыру керек. Меніңше,әрбір адам дұрыс ойлап,дұрыс сөйлеп,әсіресе дұрыс жазуға да мүмкіндік іздеуі керек. Өйткені бұл күнде көп адам дұрыс ойлауын ойласа да,дұрыс сөйлей,әсіресе дұрыс жаза білмейді. Қазақтың <<Сөйлей,сөйлей шешен боласың>> деген мақалы дұрыс: ойлауың дұрыс болғанмен,сөйлеп үйренбейінше,пікіріңді айта алмайсың.Сол сияқты,ойлағаныңды жазып үйренбесең,тағы болмайды. Сөйлеуді адам ұжым ішінде жүріп,біреуге еліктеп,біреуден үлгі алып,халықтың бай тілін пайдалана жүріп үйренгенін өзі сезбей қалатын болса,жазуды олай үйрене алмайды.Мен бұл жерже жазу дегеннің өзін екіге бөлемін: 1) қалай болса солай естіген-естігенінше,айтқанын-айтқанынша жазу бар да, 2) мәдени үлгілі жолмен жазу,әдеби тілдің нормасын,ережесін,жобасын сақтай жазу бар.
Нормаға бағынбай,бетімен жазылған сөздерді біз тізгінсіз,үлгісіз жазу дейміз.Ал,бас-аяғы жинақты,түсінуге ұғымды,жеңіл,белгілі өлшеммен,белгілі ережемен жазылған сөзді,қысқасы,белгілі бір нормаға сай жазылған сөздерді әдеби тілдің қалыбымен жазылған я айтылған дейміз.
Сөйлемді әрі түсінікті,әрі тұжырымды құрайтын тіл ғана әдеби тіл саналуы керек.Әдеби тіл грамматикаға сүйенеді,соның үлгісі бойынша жазады; қазақ тілінде: 1) өлеңді я төл сөзді сөйлемнен басқа жерде бастауыш сөйлем аяғында келмейді,2) баяндауыш қара сөзде ылғи сөйлем аяғына келеді, 3) анықтауыштар мен пысықтауыштар сөйлем аяғына тұра алмайды,4) толықтауыштардың ішінен сөйлем аяғында тек шығыс пен жатыс жалғаулы сөз келеді,бірақ бұл диалогте кездеседі.
Соның үшін де біздің ақын,жазушыларымыз,газет-журнал қызметкерлері,редактор жолдастар алдымен қазақ тілінің синтаксисін жақсы білулері керек.Сонда ғана әдеби тілдің нормасынан ауа жайылып,өз білгенімен жаза беруден,сөйтіп,тілді бүлдіруден қорғаған боламыз.Тілді бұзу жалғыз жеке сөздерге ғана байланысты емес,сөйлемге,сөйлеу құрылысына да байланысты екенін ұмытпау керек.
Көркем сөз несімен көркем? Алдымен,сөзді орнымен қолданып,сөйлемді ықшамды құрғандықтан, екіншіден,сөзді кестелі,бейнелі етіп құрғандықтан,көркем. <<Өнер алды - қызыл тіл>> (мақал) деген бекер айтылып қалған жоқ. <<Сөз сүйектен өтеді,таяқ еттен өтеді>>, <<Ердің құны екі ауыз сөзбен шешіледі>>, <<Сөз тапқанға қолқа жоқ>> ... дегендер де бар,Мұның бәрі,әрине,тәжірибенің арқасында мың-мың тексеріліп барып айтылған нақыл сөздер.
Жаттығумен жұмыс: 163-жаттығу.
Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
Қайталау <<Мен дұрыс сөйлей аламын ба?>> эссе жазу
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Сөз қолданудың негізгі принциптері.
Жалпы мақсат:
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;.
ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу;
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Жаңа сабақты түсіндіру:
Сөз - ойды білдірудің,сөйлем құраудың басты материалы.Құрылыс материалынсыз үй салуға болмайтыны сияқты,сөзсіз сөйлем құрауға болмайды.Сөйлем - адам ойын айтудың негізгі формасы.
Сөйлемдер,жеке сөздер тыңдаушыға, оқушыға бірдей түсінікті болу керек.Ойды айтуға керекті сөзді,грамматикалық тұлғаларды,сөйлем құрылысын талғағанда ойың түсінікті,дәл,айқын болсын деген талап тұрғысынан талғау керек.
Сөйлеген сөзді әсерлі етейін деп көпірме тіркеске,айтыла-айтыла ығыр болған <<қоңыраулы>> сөздерге әуес болмау керек.Сөйлемде бір сөздің орнына басқа сөзді қоя салған кісі тіл жұмсаудағы ұқыпсыздықтан болған сәтсіздікке душар болады.Мысалы,>>Сіз де бірге жүріңіз>>, - дегенді кейбіреулер: <<Сіз де қоса жүріңіз>>, - деп жазады.Осындағы <<қоса>> сөзі бұл сөйлемде емес, <<Сені де қоса алып кетпекші>> дегендей орайда айтылуға тиіс.Алпысқа келген аса қадірмен кісінің қуанышты тойын құттықтап бір азамат:
Тойың торқа болсын! - деген тілек білдірді.
Осы да сөз болып па? Қазақ <<Топырағың торқа болсын!>> деп өлген кісіге айтар болар еді.Мынау не деген сұмдық?! - деп шошына,қынжыла сөйлеген қартты білемін.
Жазуда,сөйлеуде кісі ойына керекті сөз таңдағанда олардың стильдік ерекшеліктерін ескеру керек.Мысалы,публицистикалық стиль мен ғылыми әдебиет стилінің сөздік құралы бірдей емес:публицистикалық стильде жазылған газет-журнал тілі жалпы халыққа арналатындықтан,оның сөздері де жалпыға бірдей түсінікті болуға тиіс,ал ғылыми әдеби тілде жалпыға ортақ сөздермен қатар,жеке мамандыққа тиісті,жұрттың бәрі бірдей түсіне бермейтін сөздер де қолданылады; солардың ішінде жеке ұғымды білдірген атаулар,термин сөздер көп болады...
Сонымен қатар сөздің бәрі,олардың жұмсалу аясы бірдей емес.Сөздің де асылы бар,жасығы бар.Тіпті <<жасық>> деп отырған дөрекі,ыбырсық, қоқырсық сөздер мен диалектизмдерді жазушы жағымсыз кейіпкердің аузына салса,ол жарасымды,орынды болуы мүмкін.Ондайды авторлар өз сөздерінде қолданса,сөз шеберлігін аяққа басқан болады.
...Сөз мәдениетіне жетік болу үшін,қазақ тілінің сөз байлығын жақсы білу керек.Сөзді көп білген кісінің айтқаны да тартымды болмақ.Қазіргі қазақ тілінің сөз байлығы ұшан-теңіз,әдетте,білімді,мәдениетті,тіл өнеріне әуестігі күшті кісілердің сөз байлығы да мол болады.Адамның білімі,мәдениеті артқан сайын,оның сөзді игеру мүмкіншілігі арта түседі.Әдетте, ел арасында көп болған,саяси,ғылыми әдебиетті,көркем әдебиетті зейін қойып көп оқыған кісілер оқыған кісілер сөзді көп біледі.
Тіл мәдениетіне жетік болу үшін,сөзді көп білу жеткіліксіз,ол сөздерді жұмсай білу де керек.Сөзді жұмсай білу үшін олардың мағыналарын,мәндестік ерекшеліктерін,әдеби,әдеби еместік қасиеттерін,еркін және тұрақты тіркестер құрамына ену мүмкіншіліктерін жақсы білу керек.
Жаттығумен жұмыс: 164-жаттығу.
Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құрастырыңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
165-жаттығу.

Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>

Уақыты:
Қазақ тілі

Мұғалім:
Сынып:
Сабақ тақырыбы:
Бақылау диктанты
Жалпы мақсат:
а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын еркін жеткізе білуге,сауатты жазуға дағдыландыру.
ә) Мұқият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету.
б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сілтеме:
Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі
Үлестірме материалдары
Оқу нәтижесі:
Әр оқушының өзіндік ой-қиялына ерік бере отырып,
оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау

Сабақта қолданылатын материалдар:
Интерактивті тақтамен жұмыс, үнтаспа
Оқыту әдістері:
Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:
Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті

Оқушылар назарына <<Табиғат тамашалары>> видеоролигін ұсынады.

Шарлар арқылы топтарға бөлу.
Қызығушылықты ояту
<<Кім жылдам?>> тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.
Талдау,жинақтау,қорыту

Жаңа тақырып
Мәтінді мәнерлеп оқып беремін.
Есеней
Екі жақ та қолға түскендердің қолдарын байлап,өз жағына қарай айдап әкетіп барады,әсіресе ,иесіз қалған аттарды қуып жүргендер көп-ақ. Есеней қашуға бет алған бір топ жауынгерді қуа жөнеліп еді, мойнынан оқ тиіп,Есенейдің аты омақаса құлап, Есеней жерді сүзе құлады. Қосалқы атты жетелеп жүрген Бекентай ауыздығымен алысып, ,қызып алған тың атты тоса берді. Есеней сол аяғын үзеңгіге салып,көтеріле бергенде, садақ оғы келіп қадалды. Батыр адам белінен қадалған оқты өз қолымен жұлып алып,лақтырып жіберді де, ол ет қызуымен шаба берді, жақын қалған жүздікке ұшырасқанша, жараланғанын білдірген жоқ... Есеней мен Ұлпан,Несібелі -- үшеуі,қастарында төрт кісі жолдастары бар, Артықбай аулынан салт шығып, мөлшерлі жерге жеткенде, үш ат жеккен пәуескемен Тілеміс тосып жүр екен. Үйге іле-шала кірген Тілеміске Ұлпан мақтау айтты:
--Артығы болса, өзің білесің, жетпей жатқаны байқалмайды, Тілеміс аға. Атыңды атағаныма өкпелеме,мен Есенейден бастап жұрттың бәрінің де атын атаймын.
(Ғ.Мүсірепов) (142 сөз)

Мәтінді тағы да бір рет оқып беремін, оқушылар тыныс белгілерін қояды.

Шығармашылық жұмыс

Топтарға тапсырмалар. Суреттерге қарап сөйлем құраңдар.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді
Білу, түсіну, қолдану. Әр топ- тың спикері шығып қорғайды
Үйге тапсырмасын беру
Қайталау.
Үй тапсырмасын білу, түртіп алу
Бағалау
Формативті бағалау
Топтардың бірін-бірі бағалауы
Рефлексия
Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру
<<Екі жұлдыз, бір тілек >>