ХИМИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ ВАЛЕНТТІЛІГІ

ХИМИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ ВАЛЕНТТІЛІГІ

Маханова Г. Е.

М. Горький атындағы №1 гимназия-мектебінің химия пәні мұғалімі,

Жетісай қаласы, ОҚО.

Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: Оқушыларға элементтердің валенттілігі туралы мағлумат беру

ә) дамытушылық: элементтердің валенттілігін анықтау; қосылыстардың формуласын құрастыру; қосылыстардың құрылымдық формуласын құрастыру біліктерін дамыту, өздігінен жұмыс істеуге және өз білімін бағалап тексеруге баулу;

б) тәрбиелік: ізденімпаздық, жауапкершілік, ұйымшылдық қасиеттерін тәрбиелеу.

Сабақ құрал-жабдықтары: интерактивті тақта, компьютер, тірек кестесі, молекулалар модельдері, жауап парақтары.

Сабақ барысы

I . Ұйымдастыру кезеңі . Оқушыларды сабақтың мақсатымен және жоспарымен таныстыру

II . «Ой шақыру» кезеңі : сұрақтар қою арқылы және тірек-сызба бойынша үй тапсырмасын тексеру:

А. «Cен білесіңбе?»

оқушылар сұрақтарға ауызша жауап береді, дұрыс жауап үшін матрицада 1 ұпай қосылады

1 нұсқа сұрақтары:

Заттар қандай бөлшектерден құралған?
Атомдармен мен молекулалардың айырмашылығы қандай?
Химиялық элемент дегеніміз не?
Жай заттың анықтамасы; мысал келтіріңдер.

2 нұсқа сұрақтары:

Күрделі заттың анықтамасы; мысал келтіріңдер.
Химиялық формула анықтамасы; мысал келтіріңдер.
Индекс, коэффициент дегеніміз не?
Химиялық реакция дегеніміз не?

Ә. «Химиялық диктант» тапсырма тақтада берілген, әр нұсқа өз тапсырмасын орындайды

1 нұсқа. Келесі элементтердің таңбаларын жазыңдар: магний, хлор, фтор, қорғасын, қалайы, бром, кальций, алтын, фосфор, күкірт.

2 нұсқа. Келесі элементтердің атауларын жазыңдар: Mn, Ba, Li, Hg, N, Si, K, Fe, Ag, C

Тапсырманы орындап болған соң, оқушылар бір-бірінің жұмысын тексереді, дұрыс жауап тақтада берілген

1 нұсқа: Mg, Cl, F, Pb, Sn, Br, Ca, Au, P, S

2 нұсқа: марганец, барий, литий, сынап, азот, кремний, калий, темір, күміс, көміртек

Алған ұпайлары матрицаға еңгізіледі.

Б. «Кім жүйрік?»

тапсырма тақтада берілген, әр нұсқа өз тапсырмасын орындайды

1 нұсқа. Келесі қосылыстардың молекулалық массасын анықта: K ₂ SО ₄ , Са(NО ₃ ) ₂

2 нұсқа. Келесі қосылыстағы элементтердің массалық үлестерін анықта : Nа ₂ SО ₄

Тапсырманы орындап болған соң, оқушылар бір-бірінің жұмысын тексереді, дұрыс жауап тақтада берілген:

1нұсқа: K ₂ SО ₄ - 174, Са(NО ₃ ) ₂ -164

2. нұсқа: Nа - 32, 39%, S - 22, 54%, О - 45, 07%

Алған ұпайлары матрицаға еңгізіледі.

III. Ұғыну кезеңі

Валенттілік туралы түсінік

- Осы мезгілге дейін, біз оқулықта берілген заттардың дайын формулаларымен қолданып келдік. Химиялық формуланы қосылыстардың құрамына негізделе отырып құрастыруға болады. Негізінде, көп жағдайда, элементтер бір-бірімен қосылыс түзгенде арнайы заңдылықтарға бағынады.

Тапсырма: HCl, H ₂ O, NH ₃ , CH ₄ қосылыстарының сандық және сапалық құрамын салыстырыңдар.

Оқушылармен келесі сұрақтарды талқылау:

1. Молекулалардың қандай ұқсастығын байқадыңдар?

Оқушылардың жауаптары- Құрамында сутек атомдары бар.

2. Молекулалардың айырмашылығы неде?

Оқушылардың жауаптары:

- HCl - Бір хлор атомы мен бір сутек атомынан құралған

- H ₂ O - Бір оттек атомы мен екі сутек атомынан құралған

- NH ₃ - Бір азот атомы мен үш сутек атомынан құралған

- CH ₄ -Бір көміртек атомы мен төрт сутек атомынан құралған

3. Қосылыстардың молекулаларының модельдерін көрсету.

5. Мәселенің шешімін табыңдар : Не себептен әртүрлі атомдар сутектің әртүрлі атом санын қосып алады? Оқушылардың жауаптарын талқылау.

6. Мәселені талқылау бйынша қорытынды жасау:

Қосылыс тузгенде атомдар басқа атомдардың, өзіне тәң, белгілі бір санын ғана қосып алады. Бүл қабілет “валенттілік” деп аталады. Валенттілік сөзі латын сөзі valentia -күш деген мағынасын білдіреді.

“Валенттілік” терминін Э. Франкленд 1853 ж. енгізген.

Валенттілік - химиялық элемент атомының басқа химиялық элемент атомдарының белгілі бір санын қосып алу қабілеті.

Валенттік химиялық элементтің таңбасының үстінгі жағына рим сандарымен жазылады.

_{I I}

HCl

_{I II}

H ₂ O

_{I III}

H ₃ N

_{I IV}

H ₄ C

Сутек атомының валентігі I, ал оттек атомының валенттігі II тең

Валенттілігі өзгермейтін элементтердің валенттігін тұрақты , ал валенттілігі өзгеретін элементтердің валенттігін айнымалы деп аталынады.

Тұрақты валентті элементтер

I валетті элементтер: H, Li, Na, К, Rb, Cs, F, Ag

IІ валетті элементтер: О, Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Zn, Cd

IІІ валетті элементтер: B, Al

Айнымалы валентті элементтер

I және ІІ валетті элементтер: Cu, Hg. Мысалы: Cu ₂ О, CuО

IІ және ІІІ валетті элементтер: Fe, Co, Ni. Мысалы: FeО, Fe ₂ О ₃

IІ және IV валетті элементтер: Sn, Pb, C . Мысалы: СО, СО ₂

IІІ және V валетті элементтер: P, As. Мысалы: Р ₂ О ₃ , Р ₂ О ₅

II, IV және VІ валетті элементтер: S. Мысалы: Н ₂ S, SО ₂ , SО ₃

II, III және VІ валетті элементтер: Cr . Мысалы: CrО, Cr ₂ О ₃ , CrО ₃

II, IV, VI және VII валетті элементтер: Mn. Мысалы : MnО, MnО ₂ , MnО ₃ , Mn ₂ О ₇

I, III, V және VII валетті элементтер: Cl, Br, I . Мысалы: Cl ₂ О, Cl ₂ О ₃ , Cl ₂ О ₅ , Cl ₂ О ₇

IV . Қосылыстағы элементтің валенттілігін анықтау алгоритмімен танысу

Валенттілікті анықтау заңдылығы: Молекулада бір элементтің барлық атомдарының валенттіліктерінің саны екінші элементтің барлық атомдарының валенттіліктерінің санына тең.

Элементтің валенттілігін анықтау алгоритмі: Элементтің валенттілігін анықтау алгоритмі

Мысал: Мысал

Элементтің валенттілігін анықтау алгоритмі: 1. Қосылыстың формуласын жазыңдар

Мысал: H ₂ S, Cu ₂ O

Элементтің валенттілігін анықтау алгоритмі: 2. Валенттігі белгілі элементтің валенттігін белгілеңдер

Мысал: I _I
H ₂ S,

_II
Cu ₂ O

Элементтің валенттілігін анықтау алгоритмі: 3. Валенттігі белгілі элементтің валенттігін оның атомының санына көбейтіңдер

Мысал: ₂
_I
H ₂ S

₂
_II
Cu ₂ O

Элементтің валенттілігін анықтау алгоритмі: 4. Алынған санды валентігі белгісіз элементің атомдарының санына бөліңдер. Алынған жауап ізделінген валенттік болып табылады

Мысал: ₂
_{I II}
H ₂ S

₂
_{I II}
Cu ₂ O

Жаттығу: Қосылыстағы элементтің валенттілігін анықта(тапсырма улестірме ретінде берілген)

1 нұсқа: SiH ₄ , CrO ₃ , H ₂ S, CO ₂ , CO, SO ₃

2. нұсқа: HBr, Cl ₂ O ₅ , Cl ₂ O ₇ , РН ₃ , K ₂ O, Al ₂ O ₃

Тапсырманы орындап болған соң, оқушылар бір-бірінің жұмысын тексереді, дұрыс жауап тақтада берілген :

_{IV I VI II I II IV II II II VI II}

1 нұсқа: SiH ₄ , CrO ₃ , H ₂ S, CO ₂ , CO, SO ₃

_{I I V II VII II III I I II III II}

2 нұсқа: HBr, Cl ₂ O ₅ , Cl ₂ O ₇ , РН ₃ , K ₂ O, Al ₂ O ₃

Алған ұпайлары матрицаға еңгізіледі.

V. Екі элементт атомдарынан құралған қосылыстың формуласын