А. Байтұрсынов Екі шыбын

Ибикенова Лиза Қабылдақызы
Қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің мұғалімі

Т/бы: А. Байтұрсынов « Екі шыбын»
М/ты : 1.
А.Байтұрсынұлының қазақ әдебинтіндегі орны, аударма мысал өлең-
дерінің мазмұнын, идеясын ашу
2. өз ойын ашық айтуға, көркемдеп еркін сөйлеуге, мәнелеп
оқуға дағ –
дыландыру,ізденімпаздыққа баулу
3. адамгершілікке ,мәдениеттілікке,қарапайымдылыққа, өз
бойларына-
асыл қасиеттерді сіңіре білуге тәрбиелеу
Әдісі: сұрақ –жауап, түсіндіру,мәнерлеп оқу ,ассосация,
зерттеу,талдау.
Түрі : салыстырмалы сабақ
Көрнекілік : сызбалар, слаидтар , сурет

Сабақтың барысы:1. Ұйымдастыру
2. Өткен сабақты қайталау, үй
тапсырмасын сұрау
1 слайд Топтау әдісі . Ахмет кім?

« Ақын ініме» өлеңін жатқа сұрап, талдау
а) өлеңнің тақырыбы не?
ә) идеясы
б) өлең кімге арналған ондай өлең қалай аталады?
в) ирония деген не?
г) өлеңнің тәрбиелік мәні қандай?
3. Жаңа сабақ
Ахмет Байтұрсынұлы –балаларды оқу –білімге шақырып, көп жылдар бойы
ұстаздық қызмет атқарған ағартушы педагог, қазақ тіл білімінің ірге тасын
қалаушы. Ахметтің ақындығы мен аудармашылығы 1909 жылы Петербургте шық
қан « Қырық мысал» жинағынан басталады. «Қырық мысал»- ұлы ағартушының
мұратынан туған өлеңді шығармалар топтамасы.1901-1922 жылдары аудармамен
айналысқан.
Ал, балалар Ахмет атамыз кімдерден қандай шығармалар аудады кім
біледі? 2 слаид. Аудармалары
А.С. Пушкиннен И.А.
Крыловтан
« Алтын әтеш»
«Аққу,шортан,һәм шаян»
« Балықшы мен балық» « Егіннің бастары»
« Данышпан Аликтің ажалы» « Қара бұлт»

« Өгіз бен бақа», «Малшы мен маса»
«Қырық мысалға» кірген өлеңдер түгелдей орыс ақыны И.А.Крыловтан аударған.
Орыстың тәржіма еттім мысалдарын,
Әзірге қолдан келген осы барым.
Қанағат азға деген, жоққа сабыр,
Қомсынып ,қоңырайма, құрбыларым,- дей тұрғанмен осы
қырық мы- –сал өлеңнің бәрі де түгелімен аударма секілді емес.
Крыловтан аударған сондай аудармаларының бірі- «Екі шыбын». Бұл мысал тү-

рінде жазылған.
Мысал дегеніміз не?
Мысал дегеніміз- эпостық шығармалардың ішіндегі ең қысқа түрі.Әрқашан сати-
ралық сипатта болады. Көбіне аң,хайуанат, жәндік туралы жазылады,сол арқылы
адам бойындағы мін, әлеуметтік ортадағы кемшілік мазаққа айналдырылып, сы –
қақпен сыналады.
Идеясы астарсыз ,ашық тура, тілі мірдің оғындай өткір, шымшыма,шымыр келе-
ді.
Мәтінмен жұмыс « Екі шыбын» мәнерлеп оқу

Мағынаны ажырату.
Тірек сөздер.
Шыбын,сабан, өгіз ,жер жырту, ғибрат, мұрнын көкке көтеру.
Сөздік жұмысы
Маңғаздану - паңсыну, тәкәппарлану
Мақтаншақ адам - өзін-өзі асыра бағалайтын,мақтауды сүйетін адам
Әддін – шамасын , күшін
Ғибрат – үлгі, өнеге
Мұрнын көкке көтеру – менсінбеу
Өлеңнің жоспарын құру
1. Сабан тарқан өгіз
2. Мүиіздегі қара шыбын
3. Шыбынның танысына кез болуы
4. Танасының жөн сұрауы
5. Шыбынның маңғаздануы /мұрнын көкке көтеруі/
6. Өзімшіл қара шыбын
Өлеңді талдау
Кейбіреу көтереді мұрнын көкке, / 11 буын/ /а /
Өз әлін өзі білген адам көп пе? /11 /
/ а /
Мақтанып ,бәрін де өзім айттым дейді, / 11 / / б /
Біреудің шылауында жүріп текке . /11 / /а
/
Сатылай кешенді талдау
1. Авторы .- А. Байтұрсынұлы
2. Тақырыбы - Екі шыбын
3. Жанр түрі - поэзия /өлең/
4. Идеясы - мақтанға, тәкәппарлыққа салынбау
5. Шумақ - 5 шумақ
6. Тармақ - 20 тармақ
7. Бунақ - 3 бунақ
8. Буын саны - 11 буынды
9. Ұйқас түрі - қара өлең
10. Әдеби теориялық ұғым-ирония ,кекесін зілді мысқыл
11. Түсіндірме сөздік- маңғаздану, мақтаншақ адам, әддін, ғибрат
12. Өлеңнің тәрбиелік мәні -шыбын арқылы адамдарды мақтаншақтық, тәкәп
–парлық , өзімшілдік сияқты жаман әдеттерден сақтандыру.
А.Байтұрсынұлы мен Крыловтың айтар ойы, ұсынар түйіні біреу-адамдар ар-
сындағы алауыздық,оның зияны. Жалғыз-ақ осы түйінді орыс ақыны өлеңнің
басында айтса, қазақ ақыны бұл ойды таза қазақы машықпен әрі өрбіте
келе, көпке ғибрат ретінде ұсынып отырады.
Ал ,балалар осы өлеңнің ғибраты қай шумақта айтылған кім оқиды?
5,6 сыныпта өткен өлеңдерін еске түсіріп көрейікші.
« Аққу, шортан,һәм шаян» онда қандай түйін айтылған?
«Егіннің бастары»
6-сыныпта « Қара бұлт» өлеңінде қандай ғибрат айтылған?
Балалар «Қырық мысал» өлеңдер жинағының 40-шы өлеңі «Малшы мен маса»
Бір малшы шаршаған соң малын итіне баққызып,өзі шөптің үстінде
қа-ғып кетсе,бір жылан мұны шағуға келе жатады. Ызыңдап ұшып жүрген Маса
малшыны ажалдан құтқармақ боп бетіне қонса,малшы ояна сала,масаны алақа-
нымен ұрып өлтіреді.Сол мезетте ол өзіне ұмтылған жыланды көреді.Сары ма-
саның достығын түсінбегеніне өкінеді.

Түйіні . Мысалы: қазақ малшы ұйықтап жатқан,
Жыланды пәле делік аңдып баққан.
Пәленің түрін көрген мен- Сарымаса-
Халықты оянсын деп сөзбен шаққан.
Сабақты бекіту
Тест интервью
Ахмет шығармаларының Шығармалары
арқылы бізге
ерекшелігі қандай?
қандай тәрбие береді
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.

Бес жол өлең. Ахметке
1. Кім? - Ахмет / ақын/
2. Қандай? - шебер ,суреткер
3. Не істеді? - аударды , шығарды /жазды/
4. Синоним - мысалшы аудармашы, ақын
5. Сөйлем - Ахмет XX ғасыр әдебиетшісі.

Жаңа сабақты қайталау
1. Мысалдан қандай әсер алдыңдар?
2. Шыбын образы арқылы қандай адамдарды береді?

Үйге: « Екі шыбын» жаттау
«Қазақты оянсын деп сөзбен шақтым» тақырыбына шығарма жазу.

Оқушыларды бағалау