§ 15. Азот оксиді § 16. Азот қышқылы

Сабақ тақырыбы: § 15. Азот оксиді § 16. Азот қышқылы

Сабақ мақсаты:
1.Білімділік:оқушларға оксидтердің жіктеліун, құрлысын қасиеттері мен
қолданылыуын және азот қышқылының негізгі қасиеттері мен күшті тотықтырғыш
ретінде металдармен әрекеттесіуі туралы білімді қалыптастыру.
2.Дамытушылық: өмірде көрген деректерді пайдалана біліуіне және
шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландырыу.
3.Тәрбиелік: химия пәні талап ететін ұқыптылыққа, төзімділікке,
ұйымдастырыушылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақтың типі:түсіндіру
Сабақтың әдісі:Баяндау. Сұрақ- жауап
Сабақтың жабдықталуы: металлдардың электрохимиялық кернеулік қатары, тірек
сызбалар.
Сабақтың барысы:
1. үйымдастыру (2минут)
2. үй тапсырмасын тексеру. (10минут)
3. Жаңа сабақ. (20минут)
4. Жаңа сабақты бекіту. (10минут)
5. Үй тапсырмасы. (1минут)
6. Білімді бағалау. (1минут)
7. Сабақты қортыу. (1минут)
Сабақ барысы:
I ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылардың сабаққа даярлығын тексеру
б) оқушыларды түгендеу
в) оқушылардың назарын сабақ барысына білім алуға бағыттап, біріңғай талап
қою.
II үй тапсырмасын тексеру:
1. Аммиактың химиялық қасиетіне мысал келтіріу.
2. Аммоний тұздарына мысал келтіріп, оның қандай ерекше қасиеті бар екенін
айтып беріңдер.
3. Өршіткі қатысында 1,12 л (Қ.Ж) аммиакты тотықтырғанда, қанша моль азот
(II)оксиді алынатынын есептеңдер.
4. Өршіткі қатыспса 2,24л (ҚЖ) аммиакты тотықтырғанда, қанша мол газ
алынатынын есептеңдер.
5. Аммиактың қолданылыуын айтып беріңдер.
Ш Жаңа білімді меңгерту
Азот оттекпен бірнеше оксидтер түзеді, олардың іщіндегі ең маңыздысы азот
(II) оксиді N0 жене азот (IV) оксиді N02
Азот (II) оксиді N0 атмосфера азотынан найзағай жаркылдағанда пайда болады.
Ол түссіз, суда өте аз еритін газ. Ол түз түзбейтін оксид қатарына жатады.
Ауадағы оттекпен оңай тотығады:
2NО + О2 = 2NO2
Азот (IV) оксиді NО2 немесе азот диоксиді өткір иісті, тұншықтырғыш, коңыр
түсті, улы газ.

Азот (IV) оксиді — химиялық белсенді тотықтырғыш. Сұйық азот диоксиді
көптеген органикалық заттарды және копарылғыш заттардың қоспасын даярлауға
қолданылады. Ол суда ерігенде, азот қышқылымен қатар азотты қышкыл да
түзіледі:
2NO2 + H2O = HNO3 + HNO2
азот азотты
қышқылы қышқыл
Азот (IV) оксиді N02 оттек қатысында сумен әрекеттесіп, азот қышқылын
түзеді:

ол реакция өндірісте азот қышқылын алуға пайдаланылады.
Азот қышкылы. Азоттьщ маңызды қосылыстарының бірі — азот қышқылы НNО3. Онда
азот +5 тотығу дәрежесін көрсетеді. Онын судағы ерітіндісі қышқыл қалдығына
және гидроксоний ионға диссоциацияланады:

Алынуы.

Зертханада қатты натрий нитратына концентрациялы күкірт қышқылымен әсер
етіп, азот кышқылын алуға болады:
NaNO3+H2SO4NaHSO4+HNO3
түзілген азот қышқылыньң буын конденсациялау арқылы концентрациялы азот
қышқылын алады.
өнеркесіпте азот қышқылын аммиакты тотыктыру аркылы алады, ол бір неше
сатыдан түрады.

NH3NONO2HNO3

Физикалық қасиеттері.

С Т НNO3
Ұ И Mr = 63
Й У Tқату= -42 0C
Ы Tбалқу = 86 0C
Қ + H2O → ериді

5.Химиялық қасиеттері:
1. азот қышқылы концентрлі және сұйытылған ерітінділері тотықтырғыш қасиет
көрсетеді.
Жарықтың әсерінен азот қышқылы азот(IV) оксидіне, суға және оттекке
ыдырайды:
4HNO3 = 4NO2 +O2 + 3H2O
2. азот қышқылы HNO3 басқа қышқылдар тәрізді негіздік оксидтермен
әрекеттесіп тұз түзеді:
СuO + 2HNO3 = Cu(NO3)2 +H2O
CuO + 2H = Cu2+ + H2O
3. Азот қышқылы негіздермен әрекеттеседі:
Cu(OH)2 + 2HNO3 = Cu(NO3)2 + H2O
Cu(OH)2 + 2H+ = Cu2+ + 2H2O
4. Металмен азот қышқылы басқаша әрекеттеседі

Cu + 4HNO3 = Cu(NO3)2 +2NO2 +2H2O

Тотықсыздандырғыш Сu – 2e = Cu 1 тотығады

Тотықтырғыш N + e = N 2 тотықсызданады
Сұйылтылған азот қышқылы мыспен әрекеттескенде азот(II) оксиді NO түзіледі:
3Cu + 8HNO3(сұйық) = Cu(NO3)2 +2NO +4H2O

Тотықсыздандырғыш Сu – 2e = Cu 3 тотығады

Тотықтырғыш N + 3e = N 2 тотықсызданады

5. Азот қышқылы кейбір металдармен әрекеттеспейді. Мысалы:Алюминиймен және
темірмен әрекеттеспейді, себебі металдардың сыртында тұрақты оксидтік қабат
түзеді.сондықтан азот қышқылын тасымалдауда болат немесе алюминий ыдыстар
қолданады.

Металдардың электро химиялық кернеу қаттары
Li, K, Ba, Ca, Na, Mg, Al, Mn, Cr, Zn, Fe, Sn, Pb,H2 ,Cu,Hg, Ag, Pt, Au.

Азот қышқылының қолданылуы

Жаңа сабақты бекіту:
1. Концентрациялы күкірт қышқылымен азот қышқылына салыстырмалы сипаттама
беріңдер.
2. Cұйытылған азот қышқылы металдармен ( Fe, Cr, Ni ) әрекеттескенде
шығатын өнімдеріді атап көрсетіңдер.
Үйге тапсырма: §15(1-4) §16(1-6) жаттығулар мен сұрақтар.

-----------------------

Азот қышқылы
HNO3

Тыңайтқыш өндіріуде

Рективтік отынның тотықтырғыш ретінде

Бояулар, дәрі-дәрмектр

Қопарылғыш
заттар

Асыл- металлдарды өндіріуде

Талшықтар,
Пластмассалр,
кинопленка

нитраттар