Жиымдар. Паскаль тіліндегі жиымдар (3 сағ)

№22 23 24 |Сабақтың |9- СЫНЫП. | |
|І |тақырыбы: |Жиымдар. Паскаль тіліндегі жиымдар (3 сағ) |
| |мақсаттары|1. Кестелік шамалар, алгоритмдегі кестелік шамаларды Паскалда |
| |: |программалау жолы мен әдісдері туралы түсінік қалыптастыру. ARRAY |
| | |опреторы арқылы программалауды үйрену, пысықтау. Бір және |
| | |екіөлшемді жиымдар туралы ұғым қалыптастыру. |
| | |2. Программаны математикалық модел құру арқылы сапалы жазу дағдысын|
| | |қалыптастыру. Жиым элементі, элементті берілген қасиеті бойынша |
| | |іздеу, сұрыптау туралы түсініктер қалыптастыру. Есептерге |
| | |программалар жазып компьютерде орныдау. |
| | |3. Программа мәтінін экранға және дәптерге жазудың эстетикасын |
| | |сақтау. |
| |көрнекіліг|Кестелердің мысалдары сызылған плакат. Паскаль редакторы – Паскал |
| |і: |АВС, кестедегі оң элементтердің қосындысы алгоритмінің |
| | |блок-схемасы, баспалық таратпа материялдар (көкпен жазылғандар |
| | |тақтаға н/е фч/прз жазылады, кей жерін оқушылар дәптерге жазады). |
| |түрі: |Лекция, компьютерде машықтану сабағы. |
|ІІ |барысы: |Ұйымдастыру. |
| |(3 мин) |Оқушыларды түгелдеу, журнал толтыру, оқушылардың дәптерлерін, |
| | |оқулықтарын қарап шығу. |
| | |Сынып, тақта, парта тазалығын қарап шығу, қажет болса ескертулер |
| | |жасау. |
| | |Оқушылардың назарын сабаққа аудару. |
|ІІІ |Жаңа сабақ|1-сабақ лекция. |
| |(20 мин) |Кестелер |
| | |1. Алгоритм құру, программа жазу барысында оған қатысатын кең |
| | |тараған негізгі обектілердің бірі кестелер. Оның мысалдары: |
| | |Натурал сандар тізімі 1,2,3,...,N жазылуы N[1..N] |
| | |Нақты сандар 2, 3.5, -7,11, 0, 91, 0, 9, -75, 0,...,0.005 |
| | |NC[1..N] |
| | |Оқу орындары мектеп, лицей, колледж, университет,..., |
| | |магистратура ok[1..n] |
| | |Бұл мысалдарда тізімде кілең біртекті элементтер жазылған. Асты |
| | |сызылған сөздер тізбектік атауларын береді. Атауды латын әрптер |
| | |тізбегімен де көрсетуге болады. |
| | |Сонымен, Жиым деп белгілі атауы бар, біртекті элементтерден |
| | |тұратын кестені айтады. Нақты сандар кестесін қарастырайық. |
| | |i |
| | |1 |
| | |2 |
| | |3 |
| | |4 |
| | |5 |
| | |6 |
| | |7 |
| | |8 |
| | |9 |
| | |10 |
| | | |
| | |nc[i] |
| | |2 |
| | |3.5 |
| | |-7.11 |
| | |0 |
| | |91 |
| | |-75 |
| | |0 |
| | |0.05 |
| | |8.8 |
| | |-9.81 |
| | | |
| | |мұндағы nc[i] –жиым элементі, і – жиым элементерінің реттік нөмірі,|
| | |оны индекс деп те атайды. |
| | |Мысалы: nc[3] =>3.5, nc[4..6] =>{0, 91, -75} |
| | |Кестенің екі түрі бар: |
| | |Сызытық кесте – элементтері бірінен кейін-бірі (жол бойында) немесе|
| | |бір-бірінің астына (баған бойына) орналасады. (математикадағы |
| | |прогрессиялар, оқушылар тізімі...) |
| | |Тік төртбұрышты кесте– элементтері баған мен жолдың қилысында |
| | |ұяшықтарда орналасады. (көбейту кестесі, сабақ кестесі...) |
| | |Біз әзірге сызықтық кесте элементтерін программалап үйренеміз. |
| | |Паскал тіліндегі жиымдар. |
| | |Жиымның негізгі параметрлері мыналар: типі (сандық, символдық, |
| | |логикалық), өлшемі (бірөлшемді, екіөлшемді ...) және көлемі |
| | |(жиымдағы элементтердің саны). |
| | |Бірөлшемді жиымды Паскалда былай жазады: |
| | | : array [1..n] of <элемент типі> |
| | |Мұндағы: - жиым (кесте) атауы, 1 алғашқы элемент нөмірі, n-|
| | |ақырғы элемент нөмірі, <элемент типі>-integer, real немесе |
| | |string…болатын элемент типі, array- (жиым) операторды белгілеуге |
| | |арналған Паскалдың қызметші сөзі. |
|IV |Сабақты |Жетелеу: 7 оң санба теріс сан ба?, -9 оң санба теріс сан ба?, 5,5 |
| |бекіту |оң санба теріс сан ба?, х оң санба теріс сан ба? |
| |(10 мин) |Есеп. 10 элементтен тұратын нақты сандардың жиымы берілген. |
| | |(Кестеге қараңдар). Осы кестеде қанша оң сан бар екенін анықтайтын |
| | |программа жазыңыз. |
| | |Математикалық модель. |
| | |1. Не белгілі? элемент нөмірі белігілі і- бүтін сан, |
| | |кесте белгілі nc[1..10] - типі нақты. |
| | |2. Не істеу керек? Оң сандар санын табу s - бүтін сан. |
| | |3. Қалай есептейміз? |
| | |Алдымен кесте элементтерін for операторы көмегімен енгіземіз. Тағы |
| | |да сол оператор көмегімен барлық элементтердің оң екендігін |
| | |тексереміз. |
| | |Сонымен i=1 … 10 дейін өзгереді кесте элементтерін енгіземіз |
| | |Тағыда i=1 … 10 дейін өзгереді, әр жолы егер nc[i]>0 болса s мәнін |
| | |1-ге арттырып отырамыз. |
| | |Нәтижені экранға шығарамыз. Сонда Pascal ABC-тегі программамыз |
| | |былай болып шығады. |
| | |program keste01_54; |
| | |var nc:array[1..50] of real; |
| | |i,s:integer; |
| | |begin |
| | |s:=0; |
| | |write('арасын бөліп 10 нақты сан енгіз '); |
| | |for i:=1 to 10 do |
| | |read(nc[i]); |
| | |for i:=1 to 10 do |
| | |if nc[i]>0 then s:=s+1; |
| | |writeln; |
| | |writeln('Кестеде ',s,' оң сан бар'); |
| | |end. |
| | | |
| | | |
|V |Сынып |Тапсырмаларды дәптерге орындаңдар; |
| |жұмысы |Жоғарыдағы программаны жиымдағы |
| |(10 мин) |№1. теріс элементтердің санын шығаратындай; |
| | |№2. 0-дерді санап шығатындай; |
| | |№3. оң сандардың қосындысын есептейтіндей; |
| | |№4. теріс сандардың қосындысын есептейтіндей етіп өзгертіңіз. |
|VI |Үйге |Оқу: лекция бойынша, оқулықтан 125-127 беттер. №1 есеп 133 бет. |
| |тапсырма | |
| |5 мин. | |
| |

| | |2-сабақ. Программалауға машықтану. |
|IІІ |Үй |1. Үй жұмысының орындалуын тексеру, есепке алу |
| |тапсырмасыме|Үй жұмысы орындалған, бірақ дұрыс емес - 1 ұпай, |
| |н жұмыс |жартылай дұрыс - 2 |
| |10 мин. |толық дұрыс - 3 |
| | |жоқ - 0 |
| | |2. Қысқаша сұрақ-жауап. (1-2 ұп) |
| | |Жиым дегеніміз не? |
| | |Жиым параметрлеріне сипаттама бер. |
| | |Жиымға мысалдар келтір (сандық, символдық, жолдық). |
| | |Кестелердің қандай түрлері бар, мысал келтір. |
| | |МЕКТЕП жиымында қандай біртекті элементтер болуы |
| | |мүмкін?(оқушы, ұстаз, кіпхана, кітап,...) |
| | |АСПАН жиымында қандай біртекті элементтер болуы мүмкін |
| | |Паскаль тілінде жиымдар қалай жазылады. Сипаттама бер. |
| | |Қайталау параметрі деген не? (қайталау санын көрсететін, әр |
| | |қайталау сайын 1-ге артып отыратын натурла типті шама) |
| | |Шарт деген не? (жауабы «иә» немесе «жоқ» болатын ұйғарым) |
| | |Үй тапсырмасының әр жолын талдап шық. |
| | |Журналдағы тізім бойынша әр оқушы бір сұраққа жауап береді. |
| | |Сұрақтар бітіп қалғанда басынан бастап қайтадан қойыла береді.|
| | |Әр қайталанған сайын сұрақтар күрделене береді. Бір дұрыс |
| | |жауапқа бір ұпай. |
|IV |Жаңа сабақ |Бірөлшемді жиым. |
| |10 мин. |Компьютерде атқарылатын өңдеу жұмыстарының 90% қасиеттері |
| | |бойынша сұрыптау әрекеттерінен тұрады деседе болады. Қарапайым|
| | |сұрыптауға жиымның ең үлкен нмесе ең кіші элементін табу |
| | |программалары жатады. |
| | |Бұл программалардың идеясын анықтап көрелік. |
| | |-Массасы әртүрлі бір топ темір шарлардың ең ауырын қостабақты |
| | |тараз көмегімен гирлерсіз қалай анықтауға болады? (Тараздың |
| | |екі табақшасына екі шар саламыз. Жеңілін қалғанына қоспай |
| | |бөлек тастап, басқа шарды саламыз. Шарлар таусылғанша осы |
| | |әрекетті қайталай берсек ақырында табақшада ең ауыр шар |
| | |қалады.) |
| | |- Ұзындығы әртүрлі жіптердің ең қысқасын өлшеу құралдарынсыз |
| | |қалай табуға болады? |
| | |- Кім осы тәріздес сұрақ қоя алады? |
| | |Есеп: 5 сөзден тұратын сөздер тізбегі берілген. Ең ұзын сөзді |
| | |анықтайтын программа жазыңыз. |
| | |1. сөз жиымы белгілі sz[1..5] типі жолдық, |
| | |жиымдағы сөз нөмірі і – бүтін сан. |
| | |2. ең ұзын сөзді анықтау керек sz[x] -типі жолдық және оның |
| | |нөмірін x – (бүтін), символдар санын анықтау, |
| | |3. Ең ұзын сөзді табу үшін алғашқы сөздің ұзындығын max |
| | |(бүтін) деп алып, оны келесі сөздің ұзындығымен салыстырамыз, |
| | |егер ол сөзін ұзын болса ауыстырамыз, болмаса тексеруді ары |
| | |жалғастырамыз. Ең соңында ұзын сөз анықталады. |
| | |program maxsimvol; |
| | |var sz:array[1..5] of string; |
| | |i,x,max:integer; |
| | |begin |
| | |write('әр жолға бірден 5 cөз енгіз '); |
| | |for i:=1 to 5 do |
| | |read(sz[i]); |
| | |max:=length(sz[1]); x:=1; |
| | |for i:=2 to 5 do |
| | |begin |
| | |if max| | |end; |
| | |writeln; |
| | |writeln('Ең ұзын сөз ',sz[x]); |
| | |writeln('Рет нөмірі ',x); |
| | |writeln('Сөздегі әріптер саны ',length(sz[x])); |
| | |end. |
| | | |
| | |Екіөлшемді жиым. |
| | |Төртбұрышты кестені екіөлшемді жиым немесе матрица дейді. Оның|
| | |элементі екі индекспен берілетіні түсінікті. Baga[i,j] |
| | |екіөлшемді жиымының i-жолы мен j-бағанының қилысында тұрған |
| | |элементтің белгіленуі. |
| | |Паскалда жазылу түрі: |
| | |:array[1..m,1..n] of <элементтер типі>; |
| | |ЕСЕП: Оқушылар үш топқа бөлініп, 5 сұрақ бойынша білім |
| | |сайысына түсті.Топтардың жинаған ұпайларын есептеп, экранға |
| | |матирца түрінде басып шығаратын программа жазыңыз. |
| | |Математикалық моделі |
| | |1. Екі өлшемді жиым top[1..5,1..3] элементтер типі нақты |
| | |сандар; |
| | |жиым жолының нөмірі i және бағанның нөмірі j бүтін сандар. |
| | |2. Топ ұпайлар саны s1, s2, s3 нақты сандар; |
| | |топтың орны n - бүтін. |
| | |3. Қалай есептейміз немесе есептеу идеясы: |
| | |Кесте тақырыбына топтардың аттарын жазамыз, сұрақ нөмірлерін |
| | |write операторының көмегімен келтіреміз. |
| | |і 1-ден 5-ке дейін, j=1… 3 дейін өзгереді, әр топтың әр сұрақ|
| | |бойынша алған ұпайларын енгіземіз. |
| | |і 1-ден 5-ке дейін, j=1… 3 дейін өзгереді, баған бойынша әр |
| | |топтың ұпайын есептейміз, s1, s2, s3 анықталады. |
| | |s1, s2, s3 өз ара салыстырып топтардың орындарын анықтаймыз. |
| | |Программа мәтіні: |
| | |program jarys; |
| | |uses Crt; |
| | |var i,j:integer; |
| | |top:array[1..5,1..3] of real; |
| | |s1,s2,s3:real; |
| | |begin |
| | |writeln('Кесте элементтерін жол б-ша пробел арқылы енгізіңіз |
| | |енгізіңіз '); |
| | |s1:=0; s2:=0; s3:=0; |
| | |for i:=1 to 5 do |
| | |for j:=1 to 3 do read(top[i,j]); {кесте енгізу} |
| | |for i:=1 to 5 do |
| | |begin |
| | |for j:=1 to 3 do |
| | |begin |
| | |if j=1 then s1:=s1+top[i,j]; {ұпай есептеу} |
| | |if j=2 then s2:=s2+top[i,j]; |
| | |if j=3 then s3:=s3+top[i,j]; |
| | |end; |
| | |end; |
| | |ClrScr; |
| | |write(' 1-топ',' 2-топ',' 3-топ');writeln;|
| | |for i:=1 to 5 do {кестені экранға шығару} |
| | |begin |
| | |write(i,'-сұрақ'); |
| | |for j:=1 to 3 do |
| | |begin write(top[i,j]:10:2);end; |
| | |writeln; |
| | |end; |
| | |{нәтижелерді экранға шығару} |
| | |writeln('ЖИНАҒАН Ұ П А Й Л А Р Ы:'); |
| | |writeln(s1:18:2,' ',s2:8:2,' ',s3:6:2); |
| | |end. |
|V |Сынып жұмысы|Осы программаны компьютерде теріп орындаңыз. Программаны |
| |20 мин. |ең қысқа сөзді табатындай, (5 ұпай) |
| | |сөздер орынына бүтін сандар алып ең үлкен санды, оның нөмірін |
| | |анықтайтындай, (10 ұпай) |
| | |Нақты сандар үшін ең кіші және ең үлкен санды табатындай, |
| | |етіп өзгертіңіз. (15 ұпай) |
|VІ |Бағалау |Шығармашылық қабілет және белсенділік көрсеткен оқушыларды |
| |5 мин. |бағалаймыз. Баға алған оқушылардың ұпайлары жойылады. |
| | |Қалғандарына келесі сабақта толтықтыруға болатын ұпай береміз.|
|VІІ |үйге |Сыныпта қарастырылған екі программаның мазмұнын түсініп немесе|
| | |жаттап келу. |
| |
| | |3-сабақ практикалық жұмыс (ПЖ). |
|IІІ |Үй |1. Қысқаша сұрақ-жауап. (1-2 ұп) |
| |тапсырмасыме|Жиым дегеніміз не? |
| |н жұмыс |Жиым параметрлеріне сипаттама бер. |
| |5 мин. |Сызықтық, төртбұрышты кесте |
| | |Қозғалыс жиымында қандай біртекті элементтер болуы мүмкін? |
| | |Ауы райы жиымы элементтерінің типі қандай болуы мүмкін |
| | |Паскаль тілінде жиымдар қалай жазылады. Сипаттама бер. |
| | |Қайталау параметрі деген не? (қайталау санын көрсететін, әр |
| | |қайталау сайын 1-ге артып отыратын натурла типті шама) |
| | |Шарт деген не? (жауабы «иә» немесе «жоқ» болатын ұйғарым) |
| | |Журналдағы тізім бойынша әр оқушы бір сұраққа жауап береді. |
| | |Сұрақтар бітіп қалғанда басынан бастап қайтадан қойыла береді.|
| | |Әр қайталанған сайын сұрақтар күрделене береді. Бір дұрыс |
| | |жауапқа бір ұпай. |
|ІV |Өзіндік |1-нұсқа: Көбейту кестесін экранға дәстүрлі әдіспен (2х3=6 |
| |жұмыс |түрінде) басып шығаратын программа жазыңыз. |
| |15 мин |2-нұсқа: Көбейту кестесін экранға Пифагор әдісмен (баған мен |
| | |жолдар бойынша) басып шығаратын программа жазыңыз. |
| | |Дайын проргамманы өзгерту арқылы орындау – 5ұп |
| | |Математикалық моделі дайын тапсырманы орындау – 10 ұп |
| | |Толық өз бетінше орындау – 15 ұп |
|V |Тест тапсыру|Inftest бағдарламасы бойынша, тек осы тақырыпқа арналған тест |
| |20 мин |тапсыру. |
|VІ |Бағалау |Оқушының бағалау парағы: |
| | |Ұйымдастыру |
| | |Оқулық бар – 0,5 ұп, жоқ -0 |
| | | |
| | | |
| | | |
| | |Дәптер бар – 1 ұп, жоқ -0 |
| | | |
| | | |
| | | |
| | |Қалам бар – 0,5 ұп, жоқ -0 |
| | | |
| | | |
| | |Үй жұмысы |
| | |Үй жұмысы |
| | |Бар, бірақ дұрыс емес -0,5 |
| | |жартылай дұрыс – 1,5 толық дұрыс -|
| | |3 |
| | |жоқ - 0 |
| | | |
| | | |
| | |Сұрақ-жауап н/е тест |
| | |Бір дұрыс – 1 ұп барлығы 10 |
| | | |
| | | |
| | |Өзіндің жұмыс |
| | |Бір дұрыс – ұп |
| | | |
| | | |
| | |Сынып жұмысы |
| | |А-нұсқа |
| | |В |
| | |С |
| | |мұғалім бағалайды |
| | |5 ұп |
| | |10 ұп |
| | |15 ұп |
| | | |
| | | |
| | |белсенділік |
| | |2 ұп /мұғалім қояды/ |
| | | |
| | | |
| | |тәртіп-мәдениеттілік |
| | |3 ұп /мұғалім қояды/ |
| | | |
| | | |
| | |Жалпы жинаған ұпайы б/ша |
| | |31-ден көп екі рет «5» |
| | |23-30 ұп – «5» |
| | |15-22 - «4» |
| | |7 – 14 – «3» |
| | |0 – 7 – «2» |
| | | |
| | | |