Қимақ және Қыпшақ мемлекеттері

Алматы облысы
Ұйғыр ауданы
«Сүмбе орта мектебі мектепке дейінгі
шағын орталығымен» коммуналдық
мемлекеттік мекемесінің
тарих пәні мұғалімі
|Қазақстан тарихы| Қимақ және Қыпшақ мемлекеттері |Мерзімі |10 а |
| | | |сынып |
| | | | |
|Сабақтың түрі |Сайыс сабақ |Сабақтың көрнеклігі|Суреттер, слайд, карта, |
| | | |таратпа материалдар. |
|Сілтеме: |1) Мұғалімге арналған нұсқаулық |
| |2) Қазақстан тарихы |
| |3) Әдістемелік нұсқаулық |
| |Қосымша әдебиеттер |
| |Слайд www ustas kz. |
|Жалпы мақсаты |ІХ-ХІІІ ғасыр аралағында Қазақстанның солтүстік шығыс,орталық, |
| |батыс аймағын мекендеген Қимақ және Қыпшақ мемлекеттерімен |
| |таныстыру. |
| |Оқушыларды Қимақ және Қыпшақ мемлекеттерінің қоғамдық-саяси |
| |тарихы, шаруашылығы, қолөнеріндегі ұқсастықтар мен |
| |ерекшеліктерін анықтап, өздігінен жұмыс жасап, қорытындылауға |
| |дағдыландыру. |
| |Тақырыпты түсіндірудің оңтайлы жолдарын көреді. Өз пікірін еркін|
| |айта білуге дағдыланады. |
|Оқыту нәтижесі |Хронологиялық деректерді талдайды, Қазақстан аумағында мекен |
| |еткен мемлекеттермен танысады. |
| | |
|Түйінді идеялар |Қимақ және Қыпшақ мемлекеттерінің мекендеген жері, саяси |
| |жағдайы жайында мағұлмат алу. |
|Қолданылатын |Постер, интерактивті тақта, суреттер, маркер |
|материалдар | |
|Оқыту әдістері |1.СТО |1.Жеке жұмыс |
| |2.Бағалау |2.Жұппен жұмыс |
| |3.Дарынды және талантты балаларды оқыту |3.Топпен жұмыс |
| |4.Жас ерекшелігіне қарай оқыту |4.Сыныппен жұмыс |
| |5.Оқытуды басқару және көшбасшылық | |
|Оқушы мен |Ұйымдастыру. |
|мұғалім әрекеті |Сыныпта психологиялық ахуал қалыптастыру |
| |Топқа бөлу.Топ басшысын сайлау. |
|Тапсырмалар |1.Тест тапсырмалары |
| |2.Көпір тапсырмаларын орындау |
| |Өткен сабақпен жаңа сабақты байланыстыру. |
| |3.Мәтінмен жұмыс |
| |4. Сергіту сәт |
| |5.Венн диаграммасы |
| |6. Қорытынды |
| |Үй тапсырмасын сұрау |
|Тест тапсырмасын|1.Түркеш қағанатының мерзімі |
|орындау |А) 704-756 жылдар. |
| |В) 703-705 жылдар. |
| |С) 704-706 жылдар. |
| |D) 706-756 жылдар. |
| |Е) 707-708 жылдар. |
| |2.Түркеш қағанаты бөлінген аймақ саны |
| |А) 10 |
| |В) 20 |
| |С) 30 |
| |D) 40 |
| |Е) 45 |
| |3.Арабтар “Сүзеген” деп атаған қаған |
| |А) Сұлу |
| |В) Білге |
| |С) Бумын |
| |D) Тон |
| |Е) Мұқан |
| |4.Атлах шайқасынан кейін |
| |А) Арабтар Жетісудан кетті |
| |В) Қытайлар Жетісуды басып алды |
| |С) Қытайлар Жетісудан біржолата кетті |
| |D) Арабтар Жетісуды басып алды |
| |Е) Қытайлар жеңді |
| |5. 756жылы Түркеш қағандығын құлатып,билікті өз қолына алған |
| |тайпа |
| |А) Қимақ |
| |В) Қарлұқ |
| |С) Қарахан |
| |D) Қыпшақ |
| |Е) Оғыз |
| |6.Түркештердің Күнгет қаласы қай жерде орналасқан |
| |А) Іле |
| |В) Талас |
| |С) Шу |
| |D) Есіл |
| |Е) Ертіс |
| |7.Түркеш мемлекетінің негізін қалаған қаған |
| |А) Сұлу |
| |В) Құтшар |
| |С) Күлишор |
| |D) Жыпыр |
| |Е) Үшілік |
| |8.1Х ғасырдың басында қарлұқтар жеңілген ел |
| |А) Ұйғыр қағанатынан |
| |В) Енисей қырғыздарынан |
| |С) Арабтардан |
| |D) Қарахандардан |
| |Е) Қимақтардан |
|2- тапсырма |1.Қарлұқ қағанатының кезеңі? |
|Көпір тапсырмасы|756-940 жж. |
| |2. Қарлұқ елінің негізгі топталған жері? |
| |Алтай тауынан Балқаш көліне дейін |
| |3.Оғыздардың жоғарғы билеушісі? |
| |Жабғу |
| |4.Түркештер мен Қарлұқтардың орталығы болған қала? |
| |Суяб |
| |5.Оғыз мемлекетінің кезеңі? |
| |ІХ ғасырдың соңы-ХІ ғасырдың басы |
| |6.756 жылы Қарлұқтар құлатқан Түркеш мемлекеті қанша уақыт өмір|
| |сүрді? |
| |Жарты ғасыр (52 жыл) |
|Жаңа сабақ |Тақырыбы: §25 Қимақ және Қыпшақ мемлекеттері |
| |Мақсаты: ІХ-ХІІІ ғасыр аралағында қазақ жерінің солтүстік |
| |шығыс,орталық, батыс аймағын мекендеген Қимақ және Қыпшақ |
| |мемлекеттерімен таныстыру. Қазақ халқының ата-тегі және |
| |олардың мекендеген жерлері туралы толық түсінік беру. |
| | Ой-қозғау: Картаға қарап отырып екі мемелекеттің орналасу |
|Мұғалімінің |аймағын табу. |
|әрекеті |Қимақтар- ІХ-ғасырдың соңы-ХІ ғасырдың басы (1,5 ғасыр өмір |
|«Түсіну» |сүрді) |
| |Қытай жылнамаларында жазылған дектерге қарағанда Қимақтар б.з.д |
| |өмір сүргендігі байқалады. ҮІІ ғасырдың басында қимақтар |
| |Моңғолия жерінің солтүстік-батысын мекендеген. |
| | |
| |Батыс Түрік қағанаты ыдырағанда кезінде қимақтар Алтайдың |
| |солтүстік ауданы мен Ертіс өңіріне көше бастайды. Моңғолия |
| |жерінің солтүстік-батысын мекендеген Қимақтардың ішінде |
| |қыпшақтар да болған.Орта ғасырлардағы парсы тарихшысы Гардизидің|
| |айтуы бойынша Қимақтардың құрамында 7 тайпаның болғандығын |
| |жазған.Олардың ішіндегі атақтылары қимақтар мен қыпшақтар |
| |–деді.766-840 жылдары қимақтар Батыс Алтайға, Тарбағатай мен |
| |Алакөл маңына ойысады.840 жылы Ұйғыр қағандығы ыдырағаннан кейін|
| |олардың құрамындағы біраз тайпалар: |
| | |
| | |
| |Қимақтардың орталығы –Имақия, екінші қаласыАлакөл жағасындағы |
| |Карантия қаласы болды. |
| |Қоғамдық құрылысы |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |Саяси жағдайы |
| |Жазба деректерде қимақтар ІХғасырда тоғыз-ғұздар жерінің бір |
| |бөлігін қол астына алады. Х ғасырда тоғызғұздардардың шекаралық |
| |қаласы-Шығыс Түркістандағы Жамлекес қаласын басып алады.Енесей |
| |бойындағы қырғыздарға да шабуыл жасайды.Х ғасырдың екінші |
| |жартысында қимақтар жеріне Қарахан мемлекеті шабуыл |
| |жасайды.Мұндай жорықтар ХІ ғасырда жиілей түседі. Осы |
| |жорықтардыңәсерінен Қимақ мемлекеті әлсірей бастайды. |
| |2. Қыпшақтар - ХІ-ХІІІ ғасырдың басы (2 ғасыр өмір сүрді) |
| |Қимақ қағанатының жері ХІ ғасырда құрылған Қыпшақ қағанатының |
| |қолына толығымен көшті.Шығыста Алтайдан басталып, батысында |
| |Днестрге дейінгі кең-байтақ аумақты алып жатты. |
| | |
| |• Алтайдан Еділге дейінгі аралықтың “Қыпшақтар даласы” (Дешті |
| |Қыпшақ) деп атаған. |
| |Қыпшақтардың этникалық құрамы ҮІІ-ҮІІІ ғасырда қалыптаса |
| |бастаған. |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |Қыпшақ бірлестігіндегі түрік тілдес тайпалар: |
| |• Қимақ |
| |• Оғыз |
| |• Құман |
| |• Ежелгі башқұрттар. XII ғ бастап Арал маңындағы |
| |• Қаңлылар |
| |• Қарлұқтар |
| |• Жіліктер қосылған |
| |Еуропа саяхатшысы Плано Карпинидің “қаңлылар қыпшақша сөйлейді |
| |екені” дегені толық дәлелдейді. |
| |2. Қыпшақтардың қоғамдық құрылысы |
| |Қытай тарихшысы Жүзжани бөрілерді хан әулиетінің тайпасы деп |
| |атаған. |
| |Хандық биліктің орталығы “орда” деп атаған |
| |Әскери басқару жүйесі бойынша оң және сол қанат болып бөлінді. |
| |• Оң қанаттың күші және беделі басым орталығы Жайық өзені |
| |бойындағы Сарайшық қаласы |
| |• Сол қанат орталығы Сырдария өзені бойындағы Сығанақ қаласы |
| |Екі қанатқа бөлу билікті мызғытпай ұстан отыру үшін жасалған |
| |еді. |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |3.Қыпшақ хандығының саяси жағдайы |
| |ХІ ғасырдан бастап Қазақстанның Жетісудан басқа жерлерінің |
| |барлығын қыпшақтар мекендеді.Х ғасырдың аяғы –ХІ ғасырдың |
| |басында Оғыз мемлекетінің жағдайы нашарлай бастайды. Осыны |
| |қыпшақтар дер кезінде пайдаланады.Еділ өзеніне дейінгі жерді |
| |иеленеді.Оңтүстік орыс далаларын 1055 жылы жаулап алған |
| |қыпшақтар «половцы» деп атаған. Кавказ, Кырым жерлерін алып, |
| |шекераларын Донға дейін ұлғайтады. Византия, Еуропалық |
| |жылнамаларында , Венгр деректерінде: «Кундар» «командар» деп |
| |аталаған. |
| |Қыпшақтар Хорезм елімен қатынасты жақсартуға тырысады. |
| |Хорезм билеушілері Текеш пен II Мұхаммед қыпшақ ханы |
| |Қадыр Букехан мен оның жиені Алып-Деректің арасындағы билік |
| |үшін таласты пайдаланып, Сығанақ қаласын басып алуды |
| |ойластырады. Текеш Отырарды билеп отырған Алып-Деректің |
| |әскерін өз жағына шығарып, қаланы жаулап алды. Билік үшін бәсеке|
| |тек 1219-1224 жылдары монғолдар екі елді де жаулап алғаннан |
| |кейін ғана біржола тынады. |
| |Екі елдің шаруашылығы жайына тоқталу. |
|Сергіту сәті |Гүл сыйлау |
|Ториясы «Талдау»| |
|Венн | |
|диаграммасы | |
| | |
| | |
|Теориясы |«Футбол» ойыны арқылы сабақты бекіту : |
|«Жинақтау» |1Қимақ қағанатының орталығы? |
| |Қыпшақтар даласы дегеніміз? |
| |Қыпшақтардың батыс бірлігіндегі тайпа? |
| |Оң қанат Қыпшақ ордасы? |
| |Х ғ. екінші жартысында Қимақтарға шабуыл жасаған кімдер? |
| |Сол қанат Қыпшақ ордасы? |
|Практика |Слайд көрсету. Жаңа сабақты қорыту. |
|Рефлексия | |
|Сабақты қорыту |Оқушыларды бағалау. Үйге тапсырма беру.§25 оқу, хронологиямен |
| |жұмыс. « Түбі бір түркі тайпалары» тақырыбында |
| |әңгіме құрастырыңдар |

-----------------------
Қимақтар

Эймур, байандур

татарлар, ланиқаз ,имек

ажларлар, қыпшақ

Қаған

Яғбу

Имек байғу, қмақ яғбу
тайпа көсемдері

Шад, түтік

шонжарларға Яғбу,шад

Жатақтарға

Қыпшақтардың этникалық құрамы

• Шығыс бірлестік
16 тайпадан тұрады:
8 негізгі , 8 ұсақ тайпалық бөлімшелер.
Ең беделдісі бөрілер болған.
Қыпшақ ханы осы тайпадан шығып отырған.

• Батыс бірлестігі
11 тайпадан тұрады:
елбөрілі, тоқсоба,
йетиоба, дурдут

Хан

тархандар

басқақатар

бектер, байлар

ру-тайпа көсемдері

жатақтар

құлды «яланкуг»