Өрнек түрлері туралы

Сабақтың тақырыбы: Өрнек түрлері.
Сабақтың т‰рі: жања сабаќ
Сабаќтыњ маќсаты:
Білімділік: Оќушыларды ою-µрнек т‰рлерімен таныстыру.Ою-
µрнек салу арќылы ќолды жаттыќтырып оќушылардыњ
шеберлігін ±штау.
Дамытушылыќ: Оќушылардыњ есте саќтау, жылдамдыќ, шапшан-
дыќ, кµрегендік ќасиеттерін дамыту.
Тєрбиелік: Эстетикалыќ тєрбие беру ±йымшылдыќќа, ењбекс‰йгіш
тікке тєрбиелеу. Ж±мыс ‰стінде ±ќыптылыќќа, µзініњ
жєне µзгеніњ уаќытын баѓалауѓа ‰йрету.
Сабаќтыњ ќ±рал-жабдыќтары: Ою-µрнектіњ негізгі сегіз элементініњ
кµріністері, ою-µрнек бейнеленген кµрнекілік.
Сабаќтыњ барысы: 1. Жања таќырыпты єњгімелеу. Ќазаќтыњ ±лттыќ ою-µрнек
т‰рлерініњ алѓашќы ‰лгілері андронов мєдениеті мен байырѓы саќ, ѓ±н, ‰йсін
µнерінен зерделенген. Шетелдік (В.Куррер), кењестік (С.В.Иванов,
В.В.Стасов, Ф.К.Волков, С.А.Давыдов, Н.Ф.Думцов, т.б.)жєне ќазаќ ѓалымдары
Є.Марѓ±ланныњ, Т.Бєсеновтыњ, Е.Масановтыњ, М.М±ќановтыњ жєне т.б. зерттеу
материалдарын айтсаќта жеткілікті. Б±лар µздерініњ ењбектерінде ою-
µрнектердіњ т‰рлері, атаулары, шыѓу тарихы туралы кµптеген ќ±нды ењбектер
жазып, деректер келтіреді. Аталмыш зерттеушілердіњ кµпшілігі, єсіресе Шыѓыс
халыќтарыныњ ою-µрнектеріндегі айшыќтардыњ, м‰йізге, жапыраќќа,
геометриялыќ денелерге ±ќсас µрнектердіњ нені бейнелейтінін жєне олардыњ
атауларыныњ ќандай ±ѓымдар негізінде ќалыптасќанын ерекше ќызыѓа
зерттеген. Мысалы, геометриялыќ денелерге ±ќсас сыныќ сызыќтар, дµњгелек
жєне б±рышты сызыќтар (±шб±рыш, тµртб±рыш), т.б. ќайдан шыќты дей келіп,
біреулері кєдімгі геометриялыќ пішіндес ќ±рылыстардан шыќса керек десе,
кейбіреулері жан-жануарлардыњ ішкі-тысќы кµріністерінен, с‰йек бітімдерінен
шыќса керек десті. Таѓы біреулері µсімдіктердіњ єр т‰рлі кµріністерінен
(мысалы, сынып жатќан ши, аѓаш б±таќтарыныњ, с‰йеулі т±рѓан сырыќтардыњ
б±рыш кµріністерінен) шыќса керек деседі. Ал енді біреулер геометриялыќ
т‰рлердіњ шыѓа бастауы µрнек жасаушылардыњ µнерлерініњ µрістей т‰суіне
байланысты, олардыњ ой-ќиялынан туѓан дейді. Демек, ою-µрнектердіњ шыѓу
тарихы, олардыњ сюжеттік мазм±ны мен атаулары туралы мєселе єлі де болса
кµп зерттеуді талап етеді.
¦лттыќ ою-µрнек т‰рлері. Ќазаќтыњ ою-µрнектерініњ т‰рлері де,
атаулары да кµп. Б±л жерде 360-ќа тарта т‰рлері ќарастырылады.
Ою- µрнек µнері ѓасырлар бойы ќазаќ халќыныњ бейнелеу µнерініњ
жеке т‰рі боп келеді. ‡й ішініњ т±рмысына ќажетті заттарды, ±лттыќ
киімдерді, б±йымдарды єшекейлеудегі негізгі мєнерлі µнер єдісі - ою-µрнек
элементтерін мењгері болып табылады.
Ою-µрнек сµзі µзініњ наѓыз мєнін толыѓымен аша алмайды, оныњ
зањдылыќтары тек µнерде ѓана емес, табиѓатта, ѓылымда, техникада
болѓандыќтан µрнектіњ мєнін µлшемсіз кењ т‰рде ашуѓа болады. Жалпы, µрнек
атауыныњ маѓынасына ќарай мынадай топтарѓа жіктеуге болар еді.
Ай,к‰н, ж±лдыздарѓа (космогониялыќ) – кµк єлеміне байланысты µрнектер.
Оларѓа «ай», «айшыќ», «ж±лдызша», «к‰н н±ры», «к‰н кµзі», «к‰н сєулесі»,
«шыќќан, батќан к‰н», «ай-тањ», «ай-г‰л», «ай тањба», «т‰нгі ай», «ж±лдыз»,
«аќќан ж±лдыз», «‰ркер» секілді ж±лдыздар жатады.
Малѓа, малдыњ денесіне, ізіне байланысты µрнектер. Б±л оюдыњ негізін
«ќошќарм‰йіз» µрнегі ќалайды. «¤ркеш», «т‰йе табан», «т‰йе мойын», «ќошќар
м‰йіз», «арќар м‰йіз», «ќырыќ м‰йіз», «ќос м‰йіз», «сыњар м‰йіз» т.б.
Ањѓа байланысты µрнектер:
«Бµріќ±лаќ», «т‰лкібас», «бµрікµз», «иттабан» т.б.
Ќ±рт-ќ±мырсќаларѓа байланысты µрнектер:
«алаќ±рт», «жылан», «ќ±мырсќа», «кµбелек», «шыбынќанат»,«тышќан
із».
Ќ±старѓа байланысты µрнектер:
«ќ±сќанат», «ќазтабан», «ќазмойын», «ќ±смойын», «ќ±с т±мсыќ»,
«ќарѓа т±яќ» т.б.
¤сімдік бейнелі µрнектер:
«арпабас», «‰ш, бес.алты, сегіз, он екі жапыраќты г‰лдер», «г‰л»,
«жетіг‰л», «жауќазын», «жапыраќ», «шытырман» т.б.
Ќару-ќ±ралдарѓа байланысты µрнектер:
«балта», «ебелек», «µрім-µрмек», «µткерме», «шарбаќ», «т‰йме», «безгек»,
«нµр», «ожау», «ќармаќ», «ќайнар», «желі» т.б.
Геометриялыќ ою-µрнектер:
«ќос т±марша», «балдаќ», «омыртќа», «ирек», «тараќ», «ќањќа», «ќос
дµњгелек» жєне т.б.
2. Сабаќтыњ таќырыбын т‰сіндіру: Ал енді б‰гін танысќан ою-µрнектерімізді
есімізге саќтап ќалуымызѓа тырысайыќ . Тµрт топќа бµлінген оќушылардыњ
алдарына араласып жатќан ою-µрнектердіњ элементтерін талдап топќа бµлуін
талап ету.
Бірінші топќа: Космогониялыќ
Екінші топќа: Зооморфтыќ
‡шінші топќа: ¤сімдік бейнелі µрнектер
Тµртінші топќа: Геометриялыќ µрнектер
Топтап бµліп болѓаннан кейін таќтаѓа сурет салу арќылы оќушыларѓа ою-
µрнек элементтерініњ т‰рлерін салып ‰йрету, ќолдарын жаттыќтыру.
3. Оќушылардыњ µзіндік ж±мыстары.
-салып жатќан µрнектіњ пішімін аныќтау
- жобалау жєне ‰йлестіру жолдары
-суретті салу процессі
- ж±мыстарын аяќтау
4. Сабаќтыњ ќорытындысы. С±раќ ќою арќылы сабаќты бекіту. Ою-µрнектерді
зерттеген ѓалымдарды атап беріњдер. ¤рнектердіњ неше т‰рлері мен атаулары
бар? Ою-µрнектерді ќандай топтарѓа бµлуге болады?
Оќушылардыњ ж±мыстарын кµрме ±йымдастырып салыстыру арќылы баѓалау.
5. Ж±мыс орындарын жинау.

Зооморфтық Өсімдік өрнектері Космогониялық
Геометриялық

Өрнектердің пайда болу