Ұлттық ою-өрнектердің түрлері мен жіктелуі

Сабақтың тақырыбы: Өрнек түрлері.

Сабақтың т‰рі: жања сабаќ

Сабаќтыњ маќсаты :

Б ілімділік: Оќушыларды ою-µрнек т‰рлерімен таныстыру. Ою-

µрнек салу арќылы ќолды жаттыќтырып оќушылардыњ

шеберлігін ±штау.

Дамытушылыќ : Оќушылардыњ есте саќтау, жылдамдыќ, шапшан-

дыќ, кµрегендік ќасиеттерін дамыту.

Тєрбиелік: Эстетикалыќ тєрбие беру ±йымшылдыќќа, ењбекс‰йгіш

тікке тєрбиелеу. Ж±мыс ‰стінде ±ќыптылыќќа, µзініњ

жєне µзгеніњ уаќытын баѓалауѓа ‰йрету.

Сабаќтыњ ќ±рал-жабдыќтары : Ою-µрнектіњ негізгі сегіз элементініњ кµріністері, ою-µрнек бейнеленген кµрнекілік.

Сабаќтыњ барысы : 1. Жања таќырыпты єњгімелеу. Ќазаќтыњ ±лттыќ ою-µрнек т‰рлерініњ алѓашќы ‰лгілері андронов мєдениеті мен байырѓы саќ, ѓ±н, ‰йсін µнерінен зерделенген. Шетелдік (В. Куррер), кењестік (С. В. Иванов, В. В. Стасов, Ф. К. Волков, С. А. Давыдов, Н. Ф. Думцов, т. б. ) жєне ќазаќ ѓалымдары Є. Марѓ±ланныњ, Т. Бєсеновтыњ, Е. Масановтыњ, М. М±ќановтыњ жєне т. б. зерттеу материалдарын айтсаќта жеткілікті. Б±лар µздерініњ ењбектерінде ою-µрнектердіњ т‰рлері, атаулары, шыѓу тарихы туралы кµптеген ќ±нды ењбектер жазып, деректер келтіреді. Аталмыш зерттеушілердіњ кµпшілігі, єсіресе Шыѓыс халыќтарыныњ ою-µрнектеріндегі айшыќтардыњ, м‰йізге, жапыраќќа, геометриялыќ денелерге ±ќсас µрнектердіњ нені бейнелейтінін жєне олардыњ атауларыныњ ќандай ±ѓымдар негізінде ќалыптасќанын ерекше ќызыѓа зерттеген. Мысалы, геометриялыќ денелерге ±ќсас сыныќ сызыќтар, дµњгелек жєне б±рышты сызыќтар (±шб±рыш, тµртб±рыш), т. б. ќайдан шыќты дей келіп, біреулері кєдімгі геометриялыќ пішіндес ќ±рылыстардан шыќса керек десе, кейбіреулері жан-жануарлардыњ ішкі-тысќы кµріністерінен, с‰йек бітімдерінен шыќса керек десті. Таѓы біреулері µсімдіктердіњ єр т‰рлі кµріністерінен (мысалы, сынып жатќан ши, аѓаш б±таќтарыныњ, с‰йеулі т±рѓан сырыќтардыњ б±рыш кµріністерінен) шыќса керек деседі. Ал енді біреулер геометриялыќ т‰рлердіњ шыѓа бастауы µрнек жасаушылардыњ µнерлерініњ µрістей т‰суіне байланысты, олардыњ ой-ќиялынан туѓан дейді. Демек, ою-µрнектердіњ шыѓу тарихы, олардыњ сюжеттік мазм±ны мен атаулары туралы мєселе єлі де болса кµп зерттеуді талап етеді.

¦лттыќ ою-µрнек т‰рлері . Ќазаќтыњ ою-µрнектерініњ т‰рлері де, атаулары да кµп. Б±л жерде 360-ќа тарта т‰рлері ќарастырылады.

Ою- µрнек µнері ѓасырлар бойы ќазаќ халќыныњ бейнелеу µнерініњ жеке т‰рі боп келеді. ‡й ішініњ т±рмысына ќажетті заттарды, ±лттыќ киімдерді, б±йымдарды єшекейлеудегі негізгі мєнерлі µнер єдісі - ою-µрнек элементтерін мењгері болып табылады.

Ою-µрнек сµзі µзініњ наѓыз мєнін толыѓымен аша алмайды, оныњ зањдылыќтары тек µнерде ѓана емес, табиѓатта, ѓылымда, техникада болѓандыќтан µрнектіњ мєнін µлшемсіз кењ т‰рде ашуѓа болады. Жалпы, µрнек атауыныњ маѓынасына ќарай мынадай топтарѓа жіктеуге болар еді.

Ай, к‰н, ж±лдыздарѓа (космогониялыќ) - кµк єлеміне байланысты µрнектер. Оларѓа «ай», «айшыќ», «ж±лдызша», «к‰н н±ры», «к‰н кµзі», «к‰н сєулесі», «шыќќан, батќан к‰н», «ай-тањ», «ай-г‰л», «ай тањба», «т‰нгі ай», «ж±лдыз», «аќќан ж±лдыз», «‰ркер» секілді ж±лдыздар жатады.

Малѓа, малдыњ денесіне, ізіне байланысты µрнектер. Б±л оюдыњ негізін «ќошќарм‰йіз» µрнегі ќалайды. «¤ркеш», «т‰йе табан», «т‰йе мойын», «ќошќар м‰йіз», «арќар м‰йіз», «ќырыќ м‰йіз», «ќос м‰йіз», «сыњар м‰йіз» т. б.

Ањѓа байланысты µрнектер:

«Бµріќ±лаќ», «т‰лкібас», «бµрікµз», «иттабан» т. б.

Ќ±рт-ќ±мырсќаларѓа байланысты µрнектер:

«алаќ±рт», «жылан», «ќ±мырсќа», «кµбелек», «шыбынќанат», «тышќан із».

Ќ±старѓа байланысты µрнектер:

«ќ±сќанат», «ќазтабан», «ќазмойын», «ќ±смойын», «ќ±с т±мсыќ», «ќарѓа т±яќ» т. б.

¤сімдік бейнелі µрнектер:

«арпабас», «‰ш, бес. алты, сегіз, он екі жапыраќты г‰лдер», «г‰л», «жетіг‰л», «жауќазын», «жапыраќ», «шытырман» т. б.

Ќару-ќ±ралдарѓа байланысты µрнектер:

«балта», «ебелек», «µрім-µрмек», «µткерме», «шарбаќ», «т‰йме», «безгек», «нµр», «ожау», «ќармаќ», «ќайнар», «желі» т. б.

Геометриялыќ ою-µрнектер:

Ұқсас жұмыстар