ФИЗИКА МЕН ӘДЕБИЕТТІҢ ТАҢҒАЖАЙЫП ӘЛЕМІ

«№ 3 орта мектебі» ММ

АВТОРЛЫҚ БАҒДАРЛАМА

«ФИЗИКА МЕН ӘДЕБИЕТТІҢ ТАҢҒАЖАЙЫП ӘЛЕМІ»

Құрастырған: А.Қ.Мұханова– физика пәнінің мұғалімі

Шалқар қаласы

Түсінік хат
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында «ұлттық және бүкіл
азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика  жетістіктері негізінде жеке
адамды қалыптастыруға,  дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталғын білім алу
үшін қажетті жағдалар жасау» деп көрсетілген. Бұл жағдайда оқушылардың
шығармашылық мүмкіндіктері мен танымдық белсенділіктерін және практикалық
қабілеттерін арттыру, саралап оқыту, профильдік оқытуды жалғастыру шаралары
жүзеге асырылуы тиіс. Әрбір оқушының қызығушылығы мен қабілетін ескеру, оқу
материалдарының мазмұнын оқушының өмір тәжірибесіне жақындату, оның өз
бетінше оқу және ізденушілік қызметін кеңейтетін жағдайлар туғызу,  білім
сапасын арттырудың бір  тәсілдері болып саналады. Осыған орай  орта буын
оқушыларына  «Физика мен әдебиеттің  таңғажайып әлемі» атты  үйірме  
жасалып отыр. Мұндай үйірмелер оқушыларды қоршаған ортаны белсенді тануға,
логикасын дамытуға ,эпитет, метафораларды психологиялық тұрғыдан өмірдегі,
табиғаттағы көп  құбылыстар эмоционалдық деңгейде толығымен қабылданады.
Физикалық құбылыстарды орта буын оқушыларына әдебиеттегі бейнелеулер арқылы
түсіндіру өте дұрыс деп есептеп, осы үйірме бағдарламасын құрастыруды жөн
көрдім.. Көптеген  физикалық түсініктермен заңдарды эмоционалды түсіндіруге
поэзия өзінің жарықтығымен, ашықтығымен үлесін қосады.
Үйірме мақсаты: Әдебиеттегі көркем бейнелеу арқылы оқушыларға
шығармашылық ойлау деңгейлерінде ғылыми тұрғыдан физиканың ұғымдарын және
құбылыстарын түсіндіру.
Міндеттері:
— Оқушылардың танымдық деңгейін арттыру;
— Физика пәніне және нақты ғылымдарға қызығушылығын арттыру;
— Оқушыларды физикалық құбылыстарымен таныстыру;
— Физикалық құбылыстар туралы мағлұматтар жинау;
— Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту;
— Әр оқушының ғылыми  тілінде сөйлеу қабілетін толық ашу
— Берілген шығарамада физикалық құбылысты тауып,  физика  пәнінің  қай
бөліміне  жататынын анықтау, оған талдау жасап түсіндіру
— Ізденіс жұмыстары арқылы білімдерін толықтыру;
Жаңалығы: Физикалық құбылыстарды көркем бейнелеу әдістер арқылы
 оқушылардың ғылыми тұрғыда түсініктерін кеңейту.
Өзектілігі: Бағдарлама оқушылардың  жас ерекшеліктеріне байланысты ғылыми
тілмен  қарапайым түрде физикалық құбылысты жеңіл түсіндіруді көздейді
Ерекшелігі:  Оқушылардың білім мазмұнын жақсы меңгеруіне жағдай тудырады,
ойлау қабілетін белсендіреді.
Пәнаралық байланыс: Математика, әдебиет
Ұйымдастыру формасы:  Лекция, практикалық жұмыс,дөңгелек үстел,
шығармашылық ізденіс жұмыстары.
Нәтижелерін тексеру әдістері: оқушылардың алған білімін шығармашылық жоба
қорғау арқылы тексеру.
Күтілетін нәтижелер: Әдеби шығармалардағы физикалық құбылыстарды орта буын
оқушыларына  сабақ барысында, үйірме сабақтарында қолданып талдаса
оқушылардың физика пәніне табиғаттың құбылыстарын толығырақ меңгеруге 
ынталары артады.
Болып жатқан физикалық процесті, теория жағынан түсіндіре алады, олардың
дұрыстығын заңдылық салдарына сүйеніп тексере алады,  сабақ үстінде ғылыми
терминдермен  сөйлеу қабілеті дамиды,  сөздік  қоры баиды.
Үйірмені бітірген соң оқушылар мектепшілік ғылыми жоба жазып қорғайды.
Осының нәтижесінде физикаға оқушылардың қызығушылығы арта бастады.

Тақырыптық-күнтізбелік жоспар

|р/с |
|1. |
|3 |
|10 |
|15 |
|22 |

26 |Аспан денелері |1 |1 | |Ауызша түсіндіру |Қызығушылы
ғын арттырады |Аңыз әңгімелер | | | |27 |Жұлдызды аспан |1 |1 | |Ауызша
түсіндіру |Қызығушылы
ғын арттырады |Көркем әдебиеттер | | | |28 |Күн-күндізгі жұлдыз |1 |1 |
|Ауызша түсіндіру |Теориялық білімін толықтыру |Көркем әдебиеттер | | |
|29 |Ай |1 |1 | |Ауызша түсіндіру |Теориялық білімін толықтыру |Көркем
әдебиеттер | | | |30 |Біздің Галактика |1 |1 | |Ауызша түсіндіру |Теориялық
білімін толықтыру |Көркем әдебиеттер | | | |31 |Әлем |1 |1 | |Ауызша
түсіндіру |Қызығушылы
ғын арттырады |Көркем әдебиеттер | | | |32 |Ғарыш әлемі |1 |1 | |Ауызша
түсіндіру |Қызығушылы
ғын арттырады |Көркем әдебиеттер | | | |33 |Ғылыми жоба |1 | |1 |Ғылыми
жоба қорғау |Теориялық білімін толықтыру |Әдістемелік құралдар | | | |34
|Қорытындылау |1 | |1 |Практика
лық жұмыс |Теориялық білімін толықтыру |Журнал, газеттер | | | |
Барлығы |34 | | | | | | | | |

Оқушыларға берілетін тапсырмалар:

Шығармашылық жоба
1. Абай шығармаларындағы физикалық құбылыстар
2. Шәкәрім шығармаларындағы физикалық құбылыстар
3. Физикалық жұмбақтар
4. Физика мақал-мәтелдерде
Баяндама:
1.Халықтық педагогика физикада
2. Ньютон заңдарының салт-дәстүрлерде қолданылуы
Эссе:
«Адамзаттың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың мұны айтуға тілі жоқ.»
Шығармашылық тапсырмалар:
1.Физикалық айтыс құрастыру
2. Өз ойларынан жұмбақ, өлеңдер шығару
3.Ертегі құрастыру

Ғылыми жоба:
Ньютон заңдарының салт-дәстүрлерде қолданылуы
Физика және лирика

Авторлық бағдарламаның құрылымы

Кіріспе 2
Курстың мақсаты мен міндеттері. Қарастырылатын сұрақтар мен жалпы құрылымы.
Қойылатын талаптар. Табиғат және адам.(1 сағат)

Халықтық педагогика физикада (1 сағат)

Механика 4
Қозғалыс . Қозғалыс түрлері. (1 сағат) Кеңістік және уақыт (1 сағат)
Жылдамдық (1сағат)

Бірқалыпты қозғалыс, бірқалыпсыз қозғалыс, қисықсызықты қозғалыс
анықтамалары болу жағдайлары қарастырылады. С.Сейфулин «Автомобиль»
Мұқағали Мақатаев «Күн ауысып барады»;  Жылдамдық денелердің түрлі
жылдамдықпен қозғалуы соның себебінен туындайтын жағдайлар. А. Құнанбаев 
«Қансонарда бүркітші шығады аңға»; Күш. Күштерді қосу. Күш деген ұғыммен
таныстыру бір денеге бірнеше күштің түсуін қарастыру.  Қадыр Мырза Әли
«Күрес»  Д. Крылов  «Аққу, щортан, және рак»; Тербелістер мен толқындар.
Тербеліс. Дыбыс. Тербеліс пайда болу шарты, тербеліс кезінде дыбыстың пайда
болуын қарастыру. Жиілік, период, амплитуда. Қадыр Мырза Әли.   «Бірі жоқ
зіркілдеген зеңбіректің»; Дыбыс қассиеттері. Тон, жаңғырық. Қадыр Мырза Әли
«Мұрат –мүде пернесі»; Мақал мәтелдерді талдау қазақ халқының,  күшке,
жылдамдыққа, қозғалысқа, дыбыс құбылыстарына байланысты мақалдарды физика
тұрғысынан түсіндіру.

Жылу құбылыстары 5
Диффузия. Зат құрылысы, молекулалардың қозғалысы туралы мағлұмат беру.
Қадыр Мырза Әли Адамын  «Ауыл атамекен пернесі»; Заттың агрегаттық күйлері.
Заттың үш күйі сұйық, газ, қатты денелер қассиеттері.  Қ.МырзаАли «Табиғат
жаратылыс пернесі»;  Жылу берілу түрлері, жылу өткізгіштік конвекция,
сәулелену.  Қ.МырзаАли «Табиғат жаратылыс пернесі»; Булану және
конденсация. Булану процессі кезіндегі физикалық жағдайлар, қайнау,
конденсация, сублимация ұғымдары.  Абай «Қыс» «Күз»  Баллар әдебиеті Сұлтан
Қалиұлы«Бұлт деген не?»; Мақал мәтелдерді талдау жылу құбылыстарымен       
байланысты мақал мәтелдерді физикалық тұрғыдан түсіндіру.

Жарық құбылыстары 5
Жарықтың түзу сызықты таралуы.Жарық көздері, жарық сәулесі жарық
жылдамдығы, туралы ұғымдарды қарастыру. «Орман, орман-сыңсып тұрған ой
қалың»  Қадыр Мырза Әли; Жарықтың шағылуы, түскен сәуле, шағылған сәуле екі
орта, айналар, шағылу заңы.   Абай «Желсіз түнде жарық ай».  Мағжан
Жұмабаев «Батқан күн, атқан таңның жыры»;  Жарықтың сынуы. Түрлі орта үшін
сәуленің  таралу жылдамдығы,  М.Мақатаев «Райымбек! Райымбек» Қ.МырзаАли
«Табиғат жаратылыс пернесі»;

Қорытынды сабақ 1
Өздік жұмыс арқылы білімдерін бағалау, пікір алмасу.

Авторлық бағдарламаның мазмұны
1-сабақ
Тақырып: Үйірменің мақсаты мен міндеттері. Қарастырылатын сұрақтар мен
жалпы құрылымы. Қойылатын талаптар. Табиғат және адам
Сабақ түрі: сұхбаттасу сабағы
Сабақ мазмұны:
1.Табиғат және адам
2.Физика және әдебиет байланысы
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Эссе
«Адамзаттың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың мұны айтуға тілі жоқ.»
2-сабақ
Тақырып: Халықтық педагогика физикада
Сабақ түрі: конференция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Мақал –мәтелдердегі физикалық құбылыстар
2. Физикалық жұмбақтар
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Шығармашылық тапсырмалар:
1.Физикалық айтыс құрастыру
2. Өз ойларынан жұмбақ, өлеңдер шығару
3.Ертегі құрастыру
3-сабақ
Тақырып: Қозғалыс. Қозғалыстың түрлері
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Бірқалыпты қозғалыс, бірқалыпсыз қозғалыс, қисықсызықты қозғалыс
2.С.Сейфулин «Автомобиль»
3. Мұқағали Мақатаев «Күн ауысып барады»

4-сабақ
Тақырып: Кеңістік және уақыт
Сабақ мазмұны:
1.Кеңістік қасиеттері
2. Уақыт бірліктері өлең жолдарында
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Өз ойларынан жұмбақ, өлеңдер шығару
5-сабақ
Тақырып: Жылдамдық.
Сабақ түрі: лекция сабақ;
Сабақ мазмұны:
1. Жылдамдық
2. Жылдамдық денелердің түрлі жылдамдықпен қозғалуы соның себебінен
туындайтын жағдайлар.
3. А. Құнанбаев  «Қансонарда бүркітші шығады аңға»;
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Өз ойларынан жұмбақ, өлеңдер шығару
6-сабақ
Тақырып: Күш. Күштерді қосу.
Сабақ түрі: практикалық сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Күш. Күштерді қосу.
2. Күш деген ұғыммен таныстыру бір денеге бірнеше күштің түсуін қарастыру. 
3. Қадыр Мырза Әли «Күрес» 
4. А.Байтұрсынов«Аққу, щортан, және һәм шаян»
7-сабақ
Тақырып: Ньютон заңдары
Сабақ түрі: практикалық сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Ньютон заңдары
2. Салт-дәстүрлерді Ньютон заңдарының қолданылуы
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Баяндама «Ньютон заңдарының салт-дәстүрлерде қолданылуы»

8-сабақ
Тақырып: Қуат
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Қуат
2. Өлең жолдарындағы «қуат» сөзінің мағынасы
9-сабақ
Тақырып: Энергия
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Энергия
2.Поэзиядағы энергия сөзінің мағынасы
10-сабақ
Тақырып: Тербелістер
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Тербеліс
2. Тербеліс пайда болу шарты, тербеліс кезінде дыбыстың пайда болуын
қарастыру.
3. Жиілік, период, амплитуда.
4. Қадыр Мырза Әли.   «Бірі жоқ зіркілдеген зеңбіректің»;
11-сабақ
Тақырып: Толқындар
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1.Толқындар
2.Толқыннан толқын туады, толқынды толқын қуады
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Өз ойларынан жұмбақ, өлеңдер шығару

12-сабақ
Тақырып: Дыбыс қасиеттері.
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1.Дыбыс. Дыбыс қассиеттері.
2. Тон, жаңғырық.
3.Қадыр Мырза Әли «Мұрат –мүде пернесі»;

13-сабақ
Тақырып: Жаңғырық
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1.Жаңғырық
2.Өлең шумақтарына талдау
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Шығармашылық жоба «Шәкәрім шығармаларындағы физикалық құбылыстар»
14-сабақ
Тақырып: Мақал мәтелдерді талдау
Сабақ түрі: практикалық сабақ
Сабақ мазмұны:
Мақал мәтелдерді талдау қазақ халқының,  күшке, жылдамдыққа, қозғалысқа,
дыбыс құбылыстарына байланысты мақалдарды физика тұрғысынан түсіндіру.
15-сабақ
Тақырып: Зат құрылысы.Молекулалы-кинетикалық теорияның негізгі қағидалары
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Зат құрылысы, молекулалардың қозғалысы туралы мағлұмат беру.
2. Қадыр Мырза Әли  «Ауыл атамекен пернесі»;
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Өз ойларынан ертегі құрастыру
16-сабақ
Тақырып: Диффузия
Сабақ түрі:лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Диффузия
2. Қ.МырзаАли «Табиғат жаратылыс пернесі»; 
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Шығармашылық жоба «Физикалық жұмбақтар»
17-сабақ
Тақырып: Заттың агрегаттық күйлері .
Сабақ түрі:лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Заттың үш күйі сұйық, газ, қатты денелер қасиеттері. 
2. Қ.МырзаАли «Табиғат жаратылыс пернесі»; 
18-сабақ
Тақырып: Жылу берілу түрлері.
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Жылу берілу түрлері, жылу өткізгіштік конвекция, сәулелену. 
2. Қ.МырзаАли «Табиғат жаратылыс пернесі»;
19-сабақ
Тақырып: Булану және конденсация.
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Булану және конденсация.
2. Булану процессі кезіндегі физикалық жағдайлар, қайнау, конденсация,
сублимация ұғымдары. 
3. Абай «Қыс» «Күз» 
4. Балалар әдебиеті Сұлтан Қалиұлы«Бұлт деген не?»;
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Шығармашылық жоба «Физика мақал-мәтелдерде»
20-сабақ
Тақырып: Мақал мәтелдерді талдау
Сабақ түрі: практикалық сабақ
Сабақ мазмұны:
Мақал мәтелдерді талдау жылу құбылыстарымен        байланысты мақал
мәтелдерді физикалық тұрғыдан түсіндіру.

21-сабақ
Тақырып: Шығармашылық жоба
Сабақ түрі: конференция сабақ
1. Абай шығармаларындағы физикалық құбылыстар
2. Шәкәрім шығармаларындағы физикалық құбылыстар
3. Физикалық жұмбақтар
4. Физика мақал-мәтелдерде
22-сабақ
Тақырып: Жарық құбылыстары.Жарықтың түзу сызықты таралуы
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Жарықтың түзу сызықты таралуы.
2. Жарық көздері, жарық сәулесі жарық жылдамдығы, туралы ұғымдарды
қарастыру.
3. «Орман, орман-сыңсып тұрған ой қалың»  Қадыр Мырза Әли;
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Шығармашылық жоба «Абай шығармаларындағы физикалық құбылыстар»
23- сабақ
Тақырып: Жарықтың шағылуы
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Жарықтың шағылуы, түскен сәуле, шағылған сәуле екі орта, айналар,
шағылу заңы.  
2. Абай «Желсіз түнде жарық ай». 
3. Мағжан Жұмабаев «Батқан күн, атқан таңның жыры»; 
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Өз ойларынан жұмбақ, өлеңдер шығару
24-сабақ
Тақырып: Жарықтың сынуы.
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Жарықтың сынуы.
2. Түрлі орта үшін сәуленің  таралу жылдамдығы
3. М.Мақатаев «Райымбек! Райымбек»
4. Қ.МырзаАли «Табиғат жаратылыс пернесі»
25-сабақ
Тақырып: Мақал мәтелдерді талдау
Сабақ түрі: практикалық сабақ
Сабақ мазмұны:
Мақал мәтелдерді талдау жарық құбылыстарымен        байланысты мақал
мәтелдерді физикалық тұрғыдан түсіндіру.
26-сабақ
Тақырып: Аспан денелері
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1.Астрономия
2.Ерте дүниедегі халық астрономиясы

27-сабақ
Тақырып: Жұлдызды аспан
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1.Жұлдыздар
2.Шоқжұлдыз туралы аңыздар

28-сабақ
Тақырып: Күн-күндізгі жұлдыз
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Күн
2. Күннің табиғаты
29-сабақ
Тақырып: Ай
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Ай
2. Ай атмосферасы
30-сабақ
Тақырып: Біздің Галактика
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1.Галактика
2. Құс жолы
31-сабақ
Тақырып: Әлем
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1.Әлем
2.Әлемнің таңғажайыптары
32-сабақ
Тақырып: Ғарыш әлемі
Сабақ түрі: лекция сабақ
Сабақ мазмұны:
1. Ғарыш
2. Ғарыш әлемі

33-сабақ
Тақырып: Ғылыми жоба
Сабақ түрі: сынақ сабақ
Оқушының өз бетімен орындайтын тапсырмалары:
Ньютон заңдарының салт-дәстүрлерде қолданылуы
Физика және лирика

34-сабақ
Тақырып: Қорытындылау
Сабақ түрі: сынақ сабақ
Сабақ мазмұны:
Өздік жұмыс арқылы білімдерін бағалау, пікір алмасу.

Авторлық бағдарламаның әдістемелік қамтамасыз етілуі:

1. Әр тақырып немесе бөлім бойынша жоспарланған сабақ түрлері:
-сұхбаттасу;
-конференция;
-практикалық сабақ (талдау жасау, сапалық есептер шығару);
2. Оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың әдістері және түрлері:
- жаңа білім алу әдісі (сұхбат, түсіндіру, тәжірибе,
көрнекілік);
- оқу-танымдық іс-әрекеттерін көтермелеу әдісі (ойын
сабағы, шығармашылық ізденіс).
3. Дидактикалық материалдары:
- тәжірибе сипатамалары;
- баяндамалар мен конспектілердің қысқаша
сипаттамалары.
4.Сабақтың техникалық жабдықтармен қамтамасыз етілуі:
1.Электрондық оқулық «Абай өлеңдері»
2. Электрондық оқулық «Шәкәрім өлеңдері»
3.Электронды оқулық «Оптика»

Ұсынылатын әдебиеттер:

Оқушыларға:

1. Кронгарт Б. А ,.Кем В. И. Есептер жинағы.  – Алматы: Мектеп,2004  / 8
– 11 класс /
2. Физика және астрономия :Жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбына
арналған оқулық Р.Башарұлы, У. Тоқбергенова, Д.Қазақбаева.-Алматы:
Атамұра,2003 жыл
3. Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына
арналған оқулық.Б.М.Дүйсембаев, Г.З.Байжасарова, А.А.Медетбекова.-
Алматы: «Мектеп» баспасы,2008 жыл
4. Физика: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық
Р.Башарұлы, Д.Қазхақбаева, У.Тоқбергенова, Н.Бекбасар.-Алматы:
Мектеп,2013 жыл
5. Жарық құбылыстары .Родина Н.А.-Алматы «Мектеп», 1987 жыл
6. Физикадан анықтамалық құрал. Дүйсембаев Б., Қазақбаев Д. Алматы
«Рауан» 1996 жыл
7. Ол кім? Бұл не? Энциклопедиясы. 2 томдық.
8. Перельман Я. «Қызықты физика». 
9. Лаврова С.А Занимательная физика 2009г.Москва
10. Абай. Қалың елім,қазағым… Өлеңдер.-Алматы: Атамұра, 2002.
11. Қадыр Мырза Әли. Көкейкесті. Өлеңдер мен толғаулар –Алматы: Атамұра,
2003.
12. Мақатаев Мұқағали. Аманат:-Алматы: Атамұра,2002
13. А.Құнанбаев өлеңдер жинағы
14. Шәкәрім Құдайбердиев өлеңдер жинағы
15. Қазақ мақал-мәтелдері
16.
Мұғалімдерге:

1. Абай. Қалың елім,қазағым… Өлеңдер.-Алматы: Атамұра, 2002.
2. Блудов М.И. Беседы по физике, ч. ІІІ. М. «Просвещение», 1970
3. Қадыр Мырза Әли. Көкейкесті. Өлеңдер мен толғаулар –Алматы: Атамұра,
2003.
4. Кабардин О.Ф. Факультативный курс физики. 8кл. Изд.2-е, перераб. М.,
«Просвещение» 1977.
5. Мақатаев Мұқағали. Аманат:-Алматы: Атамұра,2002
6. А.Құнанбаев өлеңдер жинағы
7. Физикадан анықтамалық құрал. Дүйсембаев Б., Қазақбаев Д. Алматы
«Рауан» 1996 жыл
8.  Физика және Астрономия (7- класс) Башарұлы Р,. Тоқтарбергенова У.,
Қазақбаева Д. Алматы «Атамұра» 2007 жыл.
9. Физика және Астрономия (9- класс) Башарұлы Р,. Тоқтарбергенова У.,
Қазақбаева Д,. Бекбасар Н. Алматы «Мектеп» 2005 жыл.
10. Физический факультатив . Кем В. И. –Алматы, 2000 жыл
11. Жарық құбылыстары .Родина Н.А.-Алматы «Мектеп», 1987 жыл
12. «Математика және физика» ғылыми-әдістемелік журналы №3,2011 жыл
13. «Физика және астрономия» ғылыми-әдістемелік педагогикалық журнал №4
2011 жыл
14. Перельман Я. «Қызықты физика». 
15. Шәкәрім Құдайбердиев өлеңдер жинағы
16. Мағжан Жұмабаев өлеңдер жинағы
17. Қазақ мақал-мәтелдері
18. А.В.Чеботарева «Оқушылардың физикадан орындайтын өзіндік жұмыстары». 
19. Сейфулин Сакен. Көп томдық шығармалар жинағы.-Алматы: «Қазығұрт»
баспасы,2004. Т.3. Баллада. Толғаулар. Дастан. Поэмалар.
20. Қазақтың салт-дәстүрлері