Ш.Құдайбердіұлының өлеңдеріндегі ар-ұят мәселесі

Алматы облысы.

Талдықорған қаласы.

Ш.Уәлиханов атындағы

№10 орта мектеп-гимназиясы

Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Ахметова Анара Әділжанқызы
10 сынып, қазақ әдебиеті.
Сабақтың тақырыбы: Ш.Құдайбердіұлының өлеңдеріндегі ар-ұят мәселесі
Сабақтыңмақсаты:1.Ақын өлеңдерінен жастарымызға үлгі боларлықтай рухани
азық алу,ақын сыр шумақтарынаносы қоғамның бейнесін көрсету.
2.Бабамыздың рухани қазынасын елдік санамызды нығайтуға және ұрпақ
тәрбиесіне кенінен пайдалану.
Сабақтың көрнекілігі:Ш.Құдайбердіұлының шығармалар жинақтары,өлеңдері
туралы слайдтар, суреттер.
Сабақтың түрі:
Сабақтың барысы:Ұйымдастыру кезеңі.Өткенге шолу жасай отырып,жаңа сабақтың
мақсатымен таныстыру.
Жаңа сабақты меңгерту.
Мұғалім:Қазір қазақ әдебиетіміздің тарихында орны ерекше тұрған, ежелден
белгілі болған ақын,жазушыларымызды еске алғанда, еңалдымен, Шәкәрімді
атауымыз орынды деп білемін.Өйткені ол Абайдың нағыз мұрагерлерінің
бірі,бірегейі.
Олай дейтініміз,Абай шәкірттерінің ішіндекөп жасағаны да
шәкәрім.Ол- әрі лирик, әрі эпик ақын және прозаик, ол- сазгер.Орыс және
шығыс классиктерімен қазақ оқушыларын таныстырған шебер аудармашы, әрі
сегіз қырлы өнерпаз, үлкен мәдениет қайраткері.
Шәкәрім ақын өзінің өмірдегі мұрат-мақсатын ашып, айқындап айтып,
халқының алдында серт беріп, былай дейді:
Адамдық борышы ар үшін,
Барша адамзат қамы үшін,
Серт қылғам еңбек етем деп,
Алдағы атар таң үшін.
Ақын осы айтқан сертінен танған емес.Енді ақын өлеңдерін оқи отырып
талдайық..
Слайд көрсету.
|№ |Өлеңдерінің |Ар- ұят туралы |Мазмұны |
| |аты |өлең жолы | |
| |«Жастарға» |Арсыз, ғайбат,өтірік ынсапсыздық – |Арсыздықтан, |
| | |Бұлардан бой тасалап ақталалық ! |арамдықтан, |
| | |Арсыз, арам айланы тастасалық! |ғайбаттылықтан, |
| | |Адал іске талаппен бастасалық! |өтіріктен бой |
| | |Неде болса білімді ізденелік! |тасалау, яғни |
| | |Надандықпен біржола қастасалық. |бұлардан аулақ болу. |
| |«Ашу мен |Ал, ақылдас, бәрі бар, |Ұят, Ар, Сақтық, |
| |ынсап» |Дайын қылдым бәрін де: |Рахым адамдар |
| | |Сақтық, Ұят, Рахым, Ар, |арасында орын |
| | |Ынсап деген кәрің де. |алғанымен, арамдық та|
| | |Біз тұрғанда Арамның |қалыспайтыны. |
| | |Дәм бола ма нәрінде? | |
| | |Қайғы емес қой Наданның | |
| | |Тығылғаны әр інге. | |
| |«Анық пен |Шолақ ойдың аяғы осы болмақ, |Асығыстық, арамдық, |
| |танық» |Біраз күнге көңілдің хошы болмақ. |арсыздық, айлакестік |
| | |Арсыз, арам, асығыс, айлакестік,- |шайтанның досы болып |
| | |Мұның бәрі шайтанның досы болмақ |есептелетіндігі. |
| |«Абай марқұм |Ар сатар шайға да болса, |Арыңды сату арқылы |
| |өткен соң |Бір асам майға да болса. |тамақ табу. |
| |өзіме айтқан |Ізденіп табады, жейді | |
| |жырларым" |Арамды қайда да болса. | |
| | |Мықты байлар, бек жақсы осынықыл, |Байлар арды тастап, |
| |«Партия |Арды тастап ,қу менен сұмға тығыл, |елді зарлатып,мал |
| |адамдары» |Ел зарлатып зорлықпен мал жиып ең, |жиғаны. |
| | |"Арам жемтік –азығы иттің" деп біл. | |
| |«Талап пен |Ар демек -адамшылық,намыс деген, | |
| |ақыл» |Арың кетпесжағыңа қарыс деген. | |
| | |Теріс ұғып жүрмесін мұны біреу, |Ұяттың өлімнен күшті |
| | |Сөз емес күншіл болып, алыс деген. |екенін, арды |
| | |Орынсызды істеуге өлгенше ұял, |адамшылдық, намысқа |
| | |Ұят күшті өлімнен – дегендей –ақ. |жатқызуы. |
| |«Бостандық |Бостандықтаңыатты,қазағым,көріңдер, |Арды жақтаушы адамның|
| |таңы атты» |Арға ие басшының соңынан еріңдер. |тәрбиесін алу. |
| | |Ар түзелер адамның адамдық санасын | |
| | |Ақ жеңіп шығады, арамның қарасын. | |
| |«Шошыма, |Адамдық борыш ар үшін, |Ар үшін адамдық |
| |ойым, шошыма»|Барша адамзат қамы үшін |керектігі, сол |
| | |Серт бергем еңбек етем деп, |адамдықтың арқасында |
| | |Алдағы атар таң үшін. |ертеңін ойлап, адал |
| | | |еңбек ету. |

Оқулықпен жұмыс.
Тақтамен жұмыс.Слайдтан өлең шумағы шығады.Тармақ, бунақ, буын, ұйқас түрі
ажыратылады.
Әдебиет теориясы.
Метафора. Эпитет. Теңеу
Жаңа сабақты игеру сапасын тексеру сұрақтары.
1.Ақынның ағартушылық бағыттағы қандай өлеңдерін білесіңдер?Ақын жастарға
нені насихаттайды?
2. Шәкәрім неліктен талап пен ақыл атты екі ұғымға ерекше мән берді?
3.Ақын өлеңдерінде ар-ұят мәселесіне неге ерекше мән берген?
4.Шәкәрім өлеңдерінің бүгінгі күнгі алатын орны қандай?
Өтілген жаңа сабақты қорыту.
Қорыта айтар болсақ, Шәкәрім Құдайбердіұлы - қазақ сахарасынан шыққан,
барша адамзат қамы үшін еңбек еткен, сол ақиқат жолында жанын құрбан
қылып,хақты тапқан халқымыздың зор мақтанышы,қазақтың маңдайына біткен бағы
деп бағалар едім.Ақын жалпы өмірді мағыналы да мәнді өмір сүруге болатынын,
оның жолы,оқып-үйренетін ғылымы бар ма? деген сұрағына,әрине, рухани
қараңғылықтан алып шығатын ғылым да,оны іске асыратын ғалым да бар екенін
айтып кеткен.
Барша қазақ балаларына қалдырған мұрасын біз, кейінгі жастар жаман
қылықтардан бойымызды аулақ ұстап, бабамыздың қалдырған рухани мұраларын
пайдаланып, керегімізге жаратып, мағыналы да мәнді өмір сұрмеске?!
Үйге тапсырма.
1.Ақын өлеңдерін жаттау және «Поэзия және өмір» тақырыбына шағын шығарма
жазу.
2.Ақындық қабілеті бар балалардың өздері қалаған тақырыпта өлең жазып
келуін сұрау.
Бағалау.
Сабаққа белсенді қатысып, пікір айтқан оқушылардың еңбегін атап айтып,баға
қою.