§25. Қосжарнақтылар класы. Көкнәр, алабота тұқымдастары

Сабақтың тақырыбы: §25. Қосжарнақтылар класы. Көкнәр, алабота тұқымдастары.

Мақсаты: 1. Білімділік: Қосжарнақтылар класына жататын көкнәр, алабота
тұқымдастарының тобына енетін өсімдіктер түрлерімен таныстырып, олардың
адам өміріндегі пайда, зияндарын
үйрету.
2. Тәрбиелік: Оқушыларды дәрілік өсімдіктердің қасиеттерін біліп, өсіп-
көбеюіне жағдай жасауға баулу.
3. Дамытушылық: Оқушылардың өз өлкесінде өсетін өсімдіктер жайындағы
білімдерін молайтып, өз ойларын толық айта білуге дағдыландыру.
Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндірмелі көрнекілік.
Сабақтың көрнекілігі: суреттер, кестелер, интерактивті тақта.
Пәнаралық байланыс: технология, жаратылыстану, валеология.
I . Ұйымдастыру кезеңі:
1. Сәлемдесу,түгелдеу.
2. Оқушылардың құрал-жабдығын
тексеру
3. Оқушылардың назарын сабаққа
аудару.
II. Үй тапсырмасын сұрау
Берілген гүлдерді анықтап, формуласын жазыңдар және диаграмасын
сызыңдар.
III. Жаңа сабақты түсіндіру
Жабық тұқымды өсімдіктер ағаш, бұта, шөптекті болып келеді. Ең негізгі
ерекшелігі – олардың тұқымбүршігі аналық жатынының ішінде өседі. Сондықтан
бұларды жабық тұқымды өсімдіктер деп атайды.
|Жабық тұқымды өсімдіктер|Басқаларынан |Гүлді өсімдіктер бөлімі |
| |айырмашылығы | |
|Тұқым әрқашан жеміс |Гүлі мен жемісінің болуы|Жеміс пен тұқым гүлдеу |
|ішінде өседі. | |нәтижесінде ғана |
| | |түзіледі. Гүлді |
| | |өсімдіктердің маңызды |
| | |ерекшелігі – қосарлы |
| | |ұрықтану. |

Гүлді өсімдіктер 2 класқа жіктеледі.
|Қосжарнақтылар |Даражарнақтылар |
|Тұқымында екі тұқым жарнағы болатын |Шашақ тамырлы,жапырақтары қатар және|
|гүлді өсімдіктер қосжарнақтылар |доғалы жүйкелі өсімдіктер. Тұқымы |
|класына жатады. Бұлар шөп, бұта, |бір ғана жарнақтан тұратын гүлді |
|ағаш түрінде барлық жерлерде |өсімдіктер класы. Мысалы пияз бидай,|
|кездеседі. Көпшілігінде жүзуші ұлпа |құртқашаш, пальма және басқа |
|– камбий болады. |өсімдіктер. |

Даражарнақтылар көкнәр, алабота тұқымдастар болып
екіге бөлінеді
|Көкнәр тұқымдастар |Алабота тұқымдастар |
|Шөптекті, бұта немесе кішкене ағаш |Басым көпшілігі арамшөп түрінде |
|түрінде қосжарнақты өсімдіктер тобы. |белгілі біржылдық және көпжылдық |
|Бұлар – біржылдық немесе көпжылдық |шөптекті өсімдіктер. Шала бұталы |
|өсімдіктер. Ғаламшарда 700-ге жуық |кейде бұта кішкене ағаш түрінде |
|түрлері бар. Қазақстанда көкнәр |кездеседі. 1500-ге жуық түрлері |
|тұқымдастардың 44 түрі өседі. |бар. Алабота тұқымдастар – кіндік |
|Көкнәрдің гүлі қосжынысты. Жемісі – |тамырлы,көпшілігі көріксіз, өте кең|
|қауашақ, тұқымдары – ұсақ, түсі қара |таралған өсімдіктер. Көпшілігінде |
|болып келеді. Сирек кездесетіндіктен, |сабағы мен бұтағы бунақты болып |
|жіңішке көкнәр Қазақстан Қызыл |келеді. Гүлдері ұсақ, көзге бірден |
|кітабына тіркелген. Ол шөптекті |байқалмайды. Олардың түсі жасыл |
|көпжылдық өсімдік. Көкнәр |жасыл немесе сары болып келеді. |
|тұқымдастардан жабайы көкнәр, сеппе |Тұқымын жел немесе жануарлар |
|көкнәр, т.б.көбірек белгілі. |таратады. Алабота тұқымдастарға |
|Ұйықтататын көкнәр дәрі ретінде |қызылша, шпинат, көкпек, сораң, |
|пайдаланылады. Көкнәрдан ас әзірлейтін|алабота, теріскен, сексеуіл, |
|май да өндіріледі. Жалаңсабақ |бұйырғындар жатады. |
|айдаршөп, жіңішке айдаршөп - бұлар да| |
|қөкнар тұқымдас өсімдіктер. Көкнәр | |
|тұқымдас үлкен сүйелшөп – улы өсімдік.| |
|Ол халықтық медицинада сүйелді | |
|кетіруге пайдаланылған. Сондықтан | |
|«сүйелшөп» аталған. Көкнәрлар | |
|тұқымдасының формуласы: жабайы көкнәр | |
|Т2К2+2АЖ | |

Алабота тұқымдастарға жатады.

|Ақ алабота |Сексеуіл |Қызылша |Шпинат |Бұйырғын |
|Өте кең |Бұта немесе |Алабота |Бір және |Алабота |
|таралған |кішкене ағаш |тұқымдастарға |екіжылдық |тұқымдастардың |
|алабота |түріндегі |жататын бір, |шөптекті |туыстастылары |
|тұқымдас |алабота |екі, көпжылдық |алабота |да қосжарнақты |
|біржылдық |тұқымдас |шөптекті |тұқымдастардың |өсімдіктерге |
|арамшөп. |өсімдіктердің |өсімдіктер |бір туысы. |жатады. |
|Топырақтағы |бір туысы. |туысы. Қызылша |Бұлардың 3 түрі|Қазақстанда |
|қоректік |Биіктігі 12 |туыстастың 6 |бар. |бұйырғын туысты|
|заттарды, |метрге дейін |түрі бар. |Витаминдерге де|өсімдіктердің |
|әсіресе азот, |жетеді. |Кәдімгі |бай: А1,В1,В2,С|17 түрі бар. |
|калий, фосфорды|Қазақстанда 3 |қызылша–қызылша|және |Кәдімгі |
|кіндік |түрі өседі. |ның мәдени |РР |бұйырғынды |
|тамырымен |Олар қара |түрі. Оған |болғандықтан, |түйе, қой-ешкі,|
|бойына |сексеуіл, ақ |Асқаналық |асты дәмдеуге |жылқы жейді. |
|сіңіреді. Гүлі |сексеуіл және |қызылша, |өте пайдалы. |Алайда |
|– ірі |бұта сексеуіл |малазықтық |Бақша шпинаты –|жапырақсыз |
|гүлшоғырлы, |деп аталады. |қызылша, қант |екі үйлі. |бұйырғын немесе|
|күлтесі |Сексеуілдің |қызылшасы |Аталық гүлінің |итсигек |
|болмайды. Гүл |гүлі ұсақ, |қамтылады. Қант|формуласы: |деген түрі өте |
|формуласы – |қосжынысты – |қызылшасы |К4А4Ж0, аналық |улы. |
|Т4А4Ж1 |бірүйлі, |республикамызда|гүлінікі:К0А0Ж(| |
|Ақ алаботаның |қабыршақ |Талдықорған, |1) | |
|пайдалы жақтары|тәріздігүл |Жамбыл | | |
|да бар. |жапырақтың |облыстарында | | |
|Қазақтар |қолтығында |өсіріледі. | | |
|алаботаны |4-тен |Етті, жуан | | |
|өртеп, күлінен |орналасады. |тамыры жемтамыр| | |
|сақар алған |Көктемде |деп аталады. | | |
|және оны сабын |гүлдейді. | | | |
|жасауға |Жемісі – | | | |
|пайдалана |қанатты | | | |
|білді. |жаңғақша, | | | |
| |қыркүйек-қазан | | | |
| |айларында пісіп| | | |
| |жетіліп, | | | |
| |қараша–желтоқса| | | |
| |н айларында | | | |
| |жерге төгіледі.| | | |

IV. Жаңа сабақты бекіту
1. Жабық тұқымды өсімдіктер
А. Шөптекті Б. Бір жылдық С. Көп жылдық
2. Тұқым әрқашан жеміс ішінде өседі
А. Гүлді өсімдіктер бөлімі Б. Жабық тұқым С. Ақ
алабота
3. Жеміс пен тұқым гүлдеу нәтижесінде ғана түзіледі.
А. Гүлді өсімдіктер бөлімі Б. Жабық тұқым С. Ақ
алабота

4. Гүлді өсімдіктердің маңызды ерекшелігі.
А. Эвкалипт Б. Камбий С. Қосарлы
ұрықтану
5. Гүлді өсімдіктер нешеге жіктеледі?
А. 2 В. 3 С. 4
6. Тұқымында екі тұқым жарнағы болатын гүлді өсімдіктер?
А. Көкнәр тұқымдас Б. Қосжарнақтылар класы
С. Даражарнақтылар класы
7. Алабота тұқымдастарға жатады?
А. Қызылша Б. Қауын С. Асқабақ
8. Бір және екіжылдық шөптекті алабота тұқымдас өсімдіктердің бір
туысы.
А. Қызылша Б. Шпинат С. Сексеуіл
9. Бұта немесе кішкене ағаш түріндегі алабота тұқымдас
өсімдіктердің бір туысы.
А. Қызылша Б. Қауын С. Сексеуіл
10. Даражарнақты өсімдіктерге жатады?
А. Бидай Б. Арпа С. Жүгері
V. Үй тапсырмасы:
1. §25. Қосжарнақтылар класы. Көкнәр, алабота тұқымдастары.
2. Өздерің тұрған жерде осы тұқымдастардың мәдени түрде
өсірілетіндерін жазып келіңдер.
3. Кестені толтырыңдар.