Зат есімнің септелуі туралы

Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласы,

№80 жалпы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Байдыбекова Алтынай Өрісбайқызы

Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы : Зат есімнің септелуі

Білімділік :

Зат есімнің септелуі туралы түсінік беру. Септік жалғауларымен таныстырып, олардың сұрақтарын меңгерту.

Дамытушылық :

Оқушылардың топпен жұмыс істеу, ойлау, есте сақтау, зерделеу қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік :

Сауаттылыққа, дұрыс мәдениетті сөйлей білуге, жылдамдыққа, ұқыпты таза жазуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі : Жаңа сабақ

Сабақтың типі : Жаңа білімді меңгерту.

Сабақтың әдіс - тәсілдері : Топпен жұмыс, сұрақ - жауап, ой қозғау.

Сабақтың көрнекіліктері : интерактивті тақтадағы слайдтар, электронды оқулық, үнтаспа, септіктер кестесі, суреттер, «гүлдер» ойыны.

Пәнаралық байланыс : математика, сурет, ана тілі, музыка

Сабақтың барысы :

І. Ұйымдастыру кезеңі.

А) Сәлемдесу, оқушыларды түгелдеп, сабаққа назарларын аудару.

Ә) Топқа бөлу.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

«Орнын тап» ойыны

Кесте толтыру

Заттар, нәрселер

Өсімдіктер, жемістер

Жануарлар

Адам

Табиғат құбылыстары

Заттар, нәрселер:

Парта,

терезе, орындық, дәптер

Өсімдіктер, жемістер:

Жусан, қарақат,

өрік, бүлдірген

Жануарлар:

Қоян,

түлкі,

барыс, арыстан

Адам:

Дәрігер, мұғалім, зергер,

тігінші

Табиғат құбылыстары:

Найзағай,

жел,

дауыл, жаңбыр

Керекті сөздер : Терезе, қарақат, түлкі, мұғалім, жел, орындық, өрік, барыс,

зергер, дауыл, дәптер, бүлдірген, арыстан, тігінші, жаңбыр.

Балалар, осы кестенің әрбір бөлігіндегі сөздерге сұрақ қойып көрейік.
Не байқадыңдар?
Қандай қорытынды жасауға болады?

ІІІ. Жаңа сабақ.

Көбейту кестесі

: 2

2: З

6: Ң

: 3

3: А

9: С

: 4

4: Т

6: І

8: Е

: 5

4: Е

9: І

: 6

3: С

5: Н

6: П

9: У

: 7

2: І

5: М

7: Т

: 8

8: Е

9: Л

: 9

4: З

9: А

16: Т

20: Е

18: С

14: І

35: М

30: Н

24: І

12: Ң

27: С

32: Е

36: П

49: Т

64: Е

72: Л

54: У

45: І

Бүгінгі өтетін тақырыбымыз : Зат есімнің септелуі.

Үнтаспадан ертегіні оқушыларға тыңдату.

Ерте, ерте, ертеде, ешкі жүні бөртеде, зат есімнің жерінде қазақ тілі елінде, «Септік» деген шал болыпты. Оның жеті ұлы болыпты. Елде жұт болып, ашаршылық жайлапты. Бұл ашаршылық Септік шалдың үйіне де келіп жетіпті де, ол ұлдарынан айырыла бастапты.

- Атау атты ұлы қайтыс болғанда, шал ағашқа аттың қылын ішек орнына керіп, тағыпты да үнсіз егіліпті.

- Ай өткен соң Ілік деген ұлы өлгенде тағы бір ішек тағып, «Ненің зияны, кімнің көзі тиді екен» деп егіледі. Арада тағы ай өтеді. Барыс атты ұлы дүниеден кетеді. Сонда шал тағы да үшінші ішек тағып «Кімге айтып жылайын, неге ғана өлді екен» деп жоқтайды.

- Табыс атты ұлы өлгенде «Нені айтып, кімді ғана қайғырайын» - дейді.

- Жатыс атты аштықтан өлгенде «Кімде кетті обалың, неде жатып көз жұмдың» - деп бесінші ішекті тағып егіледі.

- Шығыс ұлы қайтыс болады. Алтыншы ішек тағылып «Неден қайтыс болдың, кімнен сені сұрайын» - деп егіледі.

- Ал жетінші Көмектес те сол ашаршылықтан қайтыс болғанда «Кіммен өмір сүрмекпін, енді немен шұғылданамын» - деп жетінші ішекті тағып, шал қайғырып жоқтау айтады.

- Міне, осылай жеті ішек, жеті тиек тағылған ағаштан «Жетіген аспабы» пайда болыпты.

Ү. Сұрақтар сыры. Әнші, жетіген.

Не ? - Жетіген

Ненің ? - жетігеннің

Неге ? - жетігенге

Нені ? - жетігенді

Неде ? - жетігенде

Неден ? - жетігеннен

Немен ? - жетігенмен

Септік аттарының өзі яғни, атау, ілік, барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес - өздерінің аттарын ашады. Бұл қазақ тіліндегі жеті септік. Олардың сұрақтары және септік жалғаулары болады.

Ілік септігі - сөздердің бір - бірімен іліктестігін көрсетеді.

Мысалы, кімнің кітабы? Асанның кітабы.

Барыс септігі - бару деген мағынаны білдіреді.

Мысалы, кімге бардың? Асанға бардым.

Табыс септігі - табу деген ұғымды білдіреді.

Мысалы, кімді көрдің? Асанды көрдім.

Жатыс септігі - орын, мекен дегенді білдіреді.

Мысалы, қайда болдың? Мектепте болдым.

Шығыс септігі - шығу деген мағынаны білдіреді.

Мысалы, неден оқыдың? Кітаптан оқыдым.

Көмектес септігі - жәрдемдесу, көмек ету деген ұғымды білдіреді.

Мысалы, кіммен таныстың? Асанмен таныстым.