1822-1824 жылдардағы реформалар қазақ қоғамына қаншалықты ірі өзгерістер әкелді

Уақыты: 2 сағат

Күні:

Осы сабақ арқылы жүзеге

асырылатын оқу мақсаттары

8. 3. 1. 5 Патша үкіметі реформаларының нәтижесіндегі әкімшілік-территориялық өзгерістерді түсіндіру

8. 1. 2. 1 дәстүрлі қазақ қоғамындағы өзгерістерді өткен тарихи кезеңдермен салыстыру арқылы анықтау

Оқушылар:

• тарихи-логикалық сұрақтарға сенімді жауап беру үшін бірнеше дерек көздерінің ақпаратын жіктейді
• деректерге нақты сұрақтар құрастырады
• бір уақыт кезеңіндегі әртүрлі елдердің тарихи оқиғаларын анықтайды
• тарихи оқиғаларды түсіндіру кезінде, тарихи карталарды пайдаланады
• дәстүрлі қазақ қоғамындағы әлеуметтік топтардың қызметін талдайды, баға береді
• Ресей империясының отарлық саясатын талдайды

Патша үкіметі реформаларының нәтижесіндегі әкімшілік-территориялық өзгерістерді түсіндіреді

Дәстүрлі қазақ қоғамындағы өзгерістерді өткен тарихи кезеңдермен салыстыру арқылы анықтау

Пәндік лексика мен терминология:

дәстүрлі билік, реформа, жарғы, генерал-губернатор, округ, болыс, уезд, ауыл,

дистанция, дворян, ру шонжарлары, сұлтан, ауыл старшыны.

Диалог құруға /жазылымға қажетті сөздер топтамасы:

1822 жылғы «Сібір қырғыздары туралы жарғының» нәтижесінде . . .

Патша өкіметінің көздеген мақсаты . . .

Қазақстандағы хандық биліктің жойылуының қысқа мерзімді/орта мерзімді/ұзақ мерзімді салдарлары . . .

Келесі себептер/факторлар әлеуметтік/экономикалық/ саяси/мәдени болып табылады.

Ең басты өзгерістер / жетістіктер болды…

XY қарағанда маңыздырақ болды, өйткені …

Бұл оқиға /өзгеріс маңызды болды / айтарлықтай, өйткені …

Б Кіріспе сұрақтар:

1

Т «Артығын тап» тапсырмасы. Дәстүрлі билік жүйесін еске түсіру мақсатында бірнеше ұғымдар, сөздер жазылған карточкалар тарату. Оқушылар осы ұғымдар арасынан тақырыпқа қатысты емесін сұрыптап алып тастайды. Қалған сөздермен/ұғымдармен дәстүрлі билік жүйесіне сипаттама береді.

Карточкалар:

1. Хандық, жүз, ұлыс, арыс, болыс, ру, ата-аймақ, ауыл
2. Ұлы хан, хан, сұлтан, би, уезд, рубасы, ауылбасы, ақсақал
3. Жеті Жарғы, билер соты, уезд соты, әулет ақсақалы
4. Хан, Хандық кеңес, Құрылтай, приказ

Топқа бөлу: Араласқан сөздерден сөйлем құрау арқылы топқа бөлінеміз. Әрбір сөйлем алты сөзден тұрады. Сөйлем жаңа тақырып ішінен алынған.

Сөйлем жолдары:

1. Хан билігін жоюдың себептері мен алғышарттары.

2. Әкімшілік, сот және аумақтық басқару жүйесі өзгертілді.

3. Биліктің ауысуы жоғарыдан төмен қарай жүргізілді.

Б Ендеше, жаңа ұғымдар негізінде Қазақстандағы дәстүрлі биліктің жойылуына тоқталамыз.

Хандық биліктің жойылуына байланысты сызбамен жұмыс.

1822 жылғы реформаның нәтижесіндегі Қазақ хандығындағы жаңа әкімшілік бөліну сызбасын/схемасын интерактивті тақтаға шығару: округ → болыс → ауыл.

Осы схемаға қарай отырып келесі тапсырманы орындау:

схема → сипатта → оқиға → тұжырымда.

Батыс Сібір губернаторлығын басқарған белгілі мемлекет қайраткері М. М. Сперанскийдің басшылығымен Сібір қазақтары жөніндегі Жарғы өмірге келді. Бұл заңдық құжат бойынша Орта жүзде хандық билік жойылды.

1824 жылы Орынбор генерал-губернаторы П. Эссен басшылығымен Азиялық комитет Кіші жүздегі хандық билікті жою туралы «Орынбор қазақтары жөніндегі жарғыны» қабылдады.

Б Оқушыға реформаның толық мазмұны бойынша ЦБР дың интерактивті түсіндіруін тыңдату.

Интерактивті тыңдау материалы бойынша сұрақтар:

1. «Сібір қырғыздары туралы» жарғы қай жылы қабыланды?
2. Жарғы бойынша әр аймақты қандай әкімшілік орган басқарды?
3. Аймақтық приказды кім басқарды?
4. Аймақтық приказдың құрамында кімдер болды?
5. Болыстарды кімдер басқарды?
6. Болыс сұлтаны қалай тағайындалды?
7. Ауыл старшындары қанша жыл сайын сайланды?

Т «Артығын тап» тапсырмасы. Реформа мазмұнымен танысқаннан кейін топтарға тағы да бірнеше ұғымдар жазылған карточкалар тарату.

Карточка:

1. генерал-губернатор, аға сұлтан, болыс, рубасы, ауыл старшыны
2. талап ету, арыз айту, қылмыстық істер, әмеңгерлік
3. рубль, құл саудасы, өндіріс тауарлары, айырбас саудасына рұқсат ету
4. хан, дворян атағы, майор, шенеунік

Оқушылар осы ұғымдар арасынан тапсырмаға қатысты емесін алып тастайды да,

1-топ - басқару жүйесі

2-топ - сот реформасы

3-топ - саудаға қатысты ұғымдарын сұрыптап алады.

Осыдан кейін оқулықта көрсетілген реформаның мазмұнын тереңірек ашатын фактілермен, 1824 ж. реформаға қатысты оқулықтағы мәтінмен жұмыстану. Осы фактілерді пайдаланып, реформаның мағынасын толық ашады.

Т 1822 ж. және 1824 ж. реформалардың ұқсастығы мен айырмашылығын анықтау үшін Венн диаграммасын орындау.

1822 ж. жарғы 1824 ж. жарғы

Тақырыпты бекіту сұрақтары:

Қадағалау сұрағы: не оқыдық? не көрдік?

Аналитикалық сұрақтар: реформа қашан жүзеге асты? Атауы қандай?

Шешім қабылдау сұрақтау: реформаның көздеген мақсаттары қандай?

Ерекшелендіру сұрақтары: жасалу ерекшеліктері қандай?

Фантастикалық сұрақтар: өткенде - қазір - келешегі қандай?

Жорамал жасау сұрақтары: менің пікірім қандай?

Рефлексия: Үміт ағашы